Welkom th uis- con cert
triomf
Golden Earring
Kunstenaai
komen op
voor
onderdrukt
collega's
Nieuwe Van Dale-reeks:
een enorme verrijking
Johan van Dale en zijn opvolgers
Collegium
Musicum trekt
muzikale
registers open
•KUNST
£cidac(3owant
ZATERDAG 30 APRIL 1983
ROTTERDAM In Rot
terdam is gisteren een cul
turele manifestatie begon
nen waarmee diverse Ne
derlandse en buitenlandse
kunstenaars de aandacht
willen vestigen op hun
onderdrukte collega's.
Deze actie, die tot en met
8 mei duurt, is een initia
tief van de stichting
AIDA. De Nederlandse af
deling van deze „Associa
tion Internationale de De
fense des Artistes" pro
beert hiermee op een an
dere dan gebruikelijke
manier iets te doen voor
de kunstenaars die geen
vrijheid van wérken heb
ben. Twee van hen staan
bijzonder in de belangstel
ling: de Tsjechische schrij
ver Vaclav Havel en de
Uruguyaanse componist
Juan Baladan.
Havel, 46 jaar, werd in 1979
veroordeeld tot vier en een
half jaar gevangenisstraf we
gens „subversieve" activitei
ten. In werkelijkheid had hij
slechts openlijk de Russische
inval in zijn land veroordeeld.
In de gevangenis moest hij
zwaar werk verrichten en als
gevolg daarvan werd hij begin
dit jaar opgenomen in een zie
kenhuis. Bram van der Vlugt
en Roel Visser spelen op 2, 3, 6
en 7 mei in verschillende thea
ters het toneelstuk "Protest"
van Havel, wiens werk sinds
1968 niet meer in Tsjecho-Slo-
wakije mag worden opge
voerd.
Baladan zit al vanaf 1971 ge
vangen in de burchte Liber-
tad-gevangenis te San José.
Aan de 39-jarige componist,
die een straf van 17 jaar uitzit,
wordt op 4 mei in de Doelen
een avond opgedragen. Voor
de premieère van zijn werk,
waarvan hij de muziek in de
gevangenis schreef en die naar
buiten werd gesmokkeld, wor
den door de stichting AIDA
zijn in Italië wonende vrouw
en dochter uitgenodigd.
Eén van de hoogtepunten tij
dens de manifestatie is onge
twijfeld de Tango-avond, die
op 5 mei wordt gehouden in de
Rotterdamse Schouwburg. Er
zal veel werk te beluisteren
zijn van verdwenen Argentijn
se componisten. Zo danst het
Vera Beths, dinsdag 3w
met Theo Olof, Re',1®
Brautigam, Reibert
•Leeuw en het Nederl 'h
Blazersensemble
kleine zaal van De Doi>or<
ka
Nationale Ballet vijf tang |)er
muziek van Astor Iazzo
begeleidt de Argentijns!,""
nist Miguel Angel Estrel g|
eregast van de avond) hi
arteto Cedron, waarvan
den al enkele jaren in b;
schap in Frankrijk leven
Verder is er nog een
reeks van bekende en
kende voorstellingen, wa 30
artiesten en kunstenaartje
langeloos hun medewe ee|
verlenen. De Haagse Co |je,
speelt ,op 2 mei in de Scl ^1
burg „Goed" van C.P 1 !nh,
Youp 't Hek komt op 3 ijjrac
Theter Zuidplein nog eei^auj
zijn veel geloofde progn«as
„Man Vermist". Theo
Vera Beths, Reinbei
Leeuw en het Nederlam
zersensemble treden op
de dag op in de kleine z;
de Doelen met werker
Mozart, Brahms, Anthi
Stravinsky. Bram Veri
en zijn „neefjes" staan
mei eveneens in de kleir
van de Doelen en de mi
tatie wordt op 8 mei i
te zaal van dit complex
ten met optredens van di
griet Eshuijs Band, Hi
Brood en The Frog.
DICK HOF)
§le<
LEIDEN Wie Sempre Cres
cendo enkele dagen geleden
heeft horen modderen in een
voor haar te hooggegrepen
symfonie van Dvorak, kon gis
teren bij het concert door Col
legium "Musicum in de Petrus-
kerk opgelucht adem halen.
Het programma, bestaande uit
liederen, gezongen door het
Kamerkoor en werken voor
orkest, al dan niet aangevuld
met koor, bleken stuk voor
stuk binnen C.M.'s mogelijk
heden te liggen. Wat in de mu
zikale mars voorradig was,
kon maximaal worden uitge
buit.
Op de klank van het kamer
koor, onder leiding van Nico
van der Meel, werkte de
akoustiek nadelig. Het geluid,
dat het produceerde, maakte
in de grote ruimte een wat iele
indruk. Ondanks de soms wat
ongelijke samenzang, die in de
twee laatste liederen overigens
verbeterde, bezat dit vaste on
derdeel van de C.M.-concerten
als vanouds een vrijwel pro
fessioneel peil.
De hierop volgende werken
van Dvofak, Bonsel, Holst en
Schumann vragen stuk voor
stuk speelbare tempo's, verlo
pen in grote klanklijnen, die
niet al te veel technische hoog
standjes bevatten en dragen
een overzichtelijk karakter,
waarin gecompliceerd samen
spel wordt vermeden. In de
invulling van deze lijnen lag,
onder leiding van Bruno de
Greve, duidelijk C.M.'s sterke
punt. Men kreeg overigens in
Legenden opus 59 van Dvofak
wel het gevoel, dat er op dit
punt warm gedraaid moest
worden. Met name de intona
tie van de strijkers klonk nog
al gebrekkig.
Het divertimento van Adriaan
Bonsel klonk daarentegen zeer
overtuigend. Er is hier
zeer sprake van samenspT
wel van afwisseling,
scherp de hand aan wer
houden. Expressief hoogt
vormde de adagiopai
door de strijkers.
De 'Ode to death' van
Holst en 'Requiem fü;
non'van Schumann is van
soort breed uitgesponne j
mantiek, waar koor en
in goede samenwerking
gisters volop uittrokkei
Holst werd de ijle sfeei
name zuiver en treffen
suggereerd door de
gen sopraanpartij, later
genomen door de nu
ter geïntoneerde stri
Schumann overtuigde
zeer, al werd het slot in
van 'lebhaft' een wat
bedoening.
DIRK VOO
lijk
Smartegeld vc»
olifantsvrouwii
in India
NEW DELHI Een oil
vrouwtje in Poona in he
ten van India, dat bij eei
keersongeval was
heeft van een rechtban
smartegeld van ongeveei
gulden toegewezen
De 32 jaar oude „Ram]
was als „danseres" verl
aan een circus. Drie jaar
den werd zij door een v
auto aangereden en zo e
gewond dat zij niet mee
„optreden". Het was vol
eerst in India dat een
bank een olifant en
„werkgevers" schadev|j
ding toewijst.
Gn h
30
Bij alle aandacht die er is
voor de nieuwe woorden
boeken die gesierd zullen
worden met de naam van
Van Dale, kon het natuur
lijk niet uitblijven dat ook
de figuur van Van Dale
zelf over het voetlicht zou
worden gebracht.
Natuurlijk is er alle aan
leiding een boekje open te
doen over de pionier die
de gigantische taak op
zich nam het eerste ver
klarende Nederlandse
woordenboek samen te
stellen. Hij maakte daar
voor onder meer gebruik
van vertaalwoordenboe
ken, waarvan de oudste
en bekendste wel het
standaardwerk van Kili-
aan uit de zestiende eeuw
is. Hierin werd een op
somming nagestreefd van
alle Nederlandse woorden
uit die tijd en hun Latijnse
vertaling. Later, in de
achttiende eeuw,toen de
invloed van het Latijn te
rugliep ten voordele van
het Frans, kwamen er
Frans-Nederlandse woor
denboeken, die vele ma
len werden herdrukt.
Johan Hendrik Van Dale was
een negentiende-eeuwse
Zeeuws-Vlaamse onderwijzer
die in 1872 op 44-jarige leeftijd
overleed. Hij maakte niet al
leen het woordenboek, dat zijn
naam draagt, hij schreef ook
vele verhandelingen over de
Nederlandse taal en was bo
vendien nog archivaris van
het stadje Sluis.
Zijn levenswerk zou hij echter
niet in druk zien, want nog
voor het zover was, overleed
hij op 44-jarige leeftijd aan de
pokken. Bij het maken van
zijn woordenboek baseerde hij
zich vooral op de reeds be
staande Frans-Nederlandse
woordenboeken en op de .eer
ste afleveringen van het
Woordenboek der Nederland
se Taal (WNT). Dit laatste was
een grootse onderneming
waarmee beoogd werd de ge
hele Nederlandse taal sinds
het verschijnen van het woor
denboek van Kiliaan in kaart
te brengen. Het' initiatief er
voor jwerd genomen in 1851 op
het taalcongres in Brussel.
Dertien jaar later zou de eerste
aflevering van het woorden-
zou Kruyskamp alleen verant
woordelijk zijn. De editie die
volgend jaar verschijnt staat
onder leiding van de Leuvense
boek verschijnen. In 1983 ver- hoogleraar G. Geerts.
schijnen er nog steeds afleve
ringen; de meeste letters zijn
nu voltooid, ook al zal het pas
op het eind van deze eeuw he
lemaal klaar zijn.
Van Dale en zijn opvolgers
konden daar natuurlijk niet op
wachten en zij probeerden dan
ook zo goed en zo kwaad met
allerlei hulp .van buitenaf het
werk te actualiseren.
De belangrijkste helper van
Johan van Dale was J. Manha-
ve. Hij corrigeerde de druk
proeven voor de eerste uitga
ve, zodat het werk, getiteld,
Nieuw woordenboek der Ne-
derlandsche Taal kon verschij-
en. Het werk werd daarna
vele malen herdrukt zonder
dat er veel in werd veranderd.
Een grondige vernieuwing
was de uitgave die na de oor
log verscheen onder redactie
van de Nederlander C. Kruys
kamp en de Vlaming F. De
Tollenaere, redacteuren van
het WNT. Zij baseerden zich
zoveel mogelijk op datzelfde
WNT. Voor de latere drukken
De oorsprong en de ontwikke
ling van onze woordenboeken
in de afgelopen eeuwen zoy
een fascinerend verhaal kun
nen zijn. Van het werkje „Jo
han Hendrik Van Dale en zijn
opvolgers", waaraan wij in het
bovenstaande het een en an
der ontleend hebben, kan dat
moeilijk gezegd worden. Wie
samensteller dr. P.G. J.van
Sterkenburg bij het schrijven
voor ogen heeft gehad, is niet
goed duidelijk. Zijn boek is
rijk geïllustreerd, exact, maar
ook erg moeizaam geschreven.
Voor geïnteressseerde „leken"
is het niet erg toegankelijk,
voor Neerlandici en andere
kenners daarentegen is het
waarschijnlijk te oppervlak
kig. Een gemiste kans dus.
Dr. P G.J. van Sterkenburg:
Johan Hendrik Van Dale en
zijn opvolgers. Uitgave: Van
Dale Lexicografie, Utrecht.
Prijs 35,-. Bij intekening
op de nieuwe reeks Van
Dale woordenboeken is het
boekje kosteloos.
Met de kwaliteit van de
meeste in Nederland ver
schijnende woordenboe
ken is het maar droevig
gesteld. Het maken van
woordenboeken is lief-
hebberswerk, waar v^ak
onvoldoende onderzoek
aan vooraf is gegaan. De
meeste samenstellers van
woordenboeken copiëren
dan ook wat anderen al
hebben geregistreerd.
Weliswaar zijn er de laat
ste jaren een aantal pogin
gen ondernomen om het
geschreven en gesproken
.taalgebruik van vandaag
vast te leggen, maar het
blijft behelpen. Te hooi en
te gras zijn in nog al wat
nieuwe woordenboeken
reeksen nieuwe woorden
geregistreerd, zoals in de
nieuwe tweedelige uitga
ve van Krakers, waar
meer vreemde dan goed-
degelijke Nederlandse
woorden in lijken voor te
komen.
Terecht verwachten de ge
bruikers dat het woordenboek
hun een norm voorhoudt,
maar de meeste samenstellers
die de grote potentiële markt
voor woordenboeken hebben
onderkend, voelen zich op
grond van hun wetenschappe
lijke principes zeerafkerig
van het aanhouden van nor
men. Zij willen slechts regis
treren. Het gevolg is dat rijp
en groen wordt opgenomen,
zonder dat naar het gebruik
een representatief en systema
tisch onderzoek is verricht en
zonder dat er rekening is ge
houden met normen, die wel
iswaar verschuiven, maar
daarom niet minder in hoge
mate het taalgebruik blijven
bepalen.
Bronnenonderzoek
Het vertrouwen in deze nieu
we uitgaven is dan ook niet
bijzonder groot. Een uitzonde
ring moet gemaakt worden
voor de Van Dale waarvoor
namelijk wel een degelijk on
derzoek is verricht. De grote
Van Dale is een uittreksel uit
het Woordenboek der Neder
landse taal dat in Leiden
wordt gemaakt en waar al
meer dan honderd jaar aan
wordt gewerkt. Voor de sa
menstelling van dit woorden
boek zijn een representatief
aantal bronnen geraadpleegd
uit de literatuur van de afgelo
pen drie eeuwen. Het spreekt
vanzelf dat dit woordenboek
dan ook vooral een historisch
produkt is. Op een paar letters
van het alfabet na zijn er nu
alle woorden van de afgelopen
drie eeuwen in vastgelegd.
Woorden uit teksten van na
1925 zijn echter niet meer
meegewogen bij de samenstel
ling ervan.
Goede smaak staat bij dit
woordenboek, dat vooral op de
literatuur is gebaseerd, voorop.
Maar het is zonder meer dui
delijk dat de gesproken taal en
het vele nieuwe in het schrif
telijk taalgebruik ontbreekt.
De samenstellers van de Van
Dale hebben bij iedere nieuwe
editie met grote terughou
dendheid het nieuwe taalge
bruik willen registreren, maar
willekeur en onvolledigheid
spelen hier ook een grotere rol
dan wenselijk is.
Vanaf 1975 zijn er daarom
plannen gerezen om een groot
nieuw eigentijds woordenboek
op te zetten, dat op verant
woorde wijze het eigentijdse
taalgebruik zou moeten regis
treren. Het gaat hier om een
reusachtige onderneming,
waarvoor in de afgelopen ja
ren met behulp van de compu
ter van het Nederlands Insti
tuut voor Lexicografie (d.w.z.
het schrijven van woordenboe
ken) te Leiden een groot taai-
reservoir is opgebouwd. Op
basis hiervan en op grond van
werk dat voor het Woorden
boek der Nederlandse taal al is
verricht, zal volgend jaar een
vernieuwde uitgave van de
dikke Van Dale verschijnen.
Dit woordenboek zal het te
kort dat nu nog kleeft aan de
huidige Van Dale, namelijk
dat het onvoldoende het nieu
we taalgebruikt heeft ver
werkt, moeten wegnemen.
Gebruik van
uitdrukkingen
In het nieuwe woordenboek
zal niet alleen een aanduiding
zijn opgenomen over de gang
baarheid van de vermelde
woorden, maar ook en dit is
een vernieuwing van kapitaal
belang zullen de samenstel
lers aangeven hoe uitdrukkin
gen luiden en hoè ze in het
zinsverband worden gebruikt.
Wie dagelijks de pen moet
voeren, vraagt zich immers
niet alleen af hoe een woord
wordt geschreven en wat de
betekenis ervan is, op die
vragen voldeden trouwens de
meeste woordenboeken wel
aan de verwachtingen
maar hij wil ook weten hoe
het gebruikt wordt in het zins
verband. Luidt bijvoorbeeld de
uitdrukking nu: Ter nagedach
tenis aan of: Ter nagedachte
nis van? Alle bestaande woor
denboeken lieten ons voor wat
dit heel belangrijke aspect be
treft in de steek, ook de huidi
ge Van Dale die weliswaar on
overtroffen is in de beschrij
ving van de betekenis.
De nieuwe Van Dale zal als
basis dienen voor vertaalwoor
denboeken naar het Engels,
Frans en Duits. Ook verschij
nen er in dezelfde reeks woor
denboeken vanuit die drie ta
len naar het Nederlands toe.
Van Dale krijgt er dus een
aantal soortgenoten bij, die
zich naar omvang en betrouw
baarheid moeten kunnen me
ten met het moederboek.
De samenstellers van de nieu
we Van Dale-reeks houden
zich aan dezelfde principes als
die welke gelden voor het
moederboek. Letterlijke verta
lingen in de vreemde taal zijn
uit den boze en steeds zal ge
probeerd worden het gebruik
van de woorden en uitdruk
kingen in het zinsverband toe
te lichten. Een verantwoorde
keuze uit de aangeboden va
rianten wordt dan ook moge
lijk. In de bestaande woorden
boeken volstaat men slechts
met een aantal vertalingen,
zonder dat men zich erg druk
maakt over het gebruik ervan.
De kans dat men bij de keuze
van een vertaling de plank
volledig misslaat was dan ook
levensgroot.
Inmiddels is het eerste woor
denboek verschenen in deze
reeks, namelijk het Frans-Ne
derlands woordenboek. Dit
woordenboek betekent een
enorme verbetering ten op
zichte van de bestaande Frans-
Nederlandse woordenboeken.
Het klinkt ongelofelijk, maar
toch is hier voor het eerst een
verantwoorde poging gedaan
de actuele taal die in krant en
op radio en televisie wordt ge
bruikt vast te leggen. De be
staande vertaalwoordenboe
ken naar het Nederlands toe
zijn voornamelijk gebaseerd op
literaire teksten.
Natuurlijk kleven ook aap dit
woordenboek nog veel tekort
komingen. Elk woordenboek
loopt nu eenmaal achter op de
taalontwikkeling en de taal is
zo omvangrijk dat er altijd wel
woorden zijn die aan het team
van samenstellers zijn ont
snapt. Het zou teveel zijn te
beweren dat men in dit Frans-
Nederlandse woordenboek al
les kan terugvinden wat men
op radio en televisie hoort of
in de krant leest. Hoe vernieu
wend dit woordenboek even
wel is beseft men pas wanneer
men weet dat in de bestaande
woordenboeken dit actuele
taalgebruik slechts met een
lantaarntje is te vinden. De
conclusie kan dan ook niet an
ders luiden dan dat dit woor
denboek een enorme verrij
king is voor het begrijpen van
het Frans.
PAUL VAN VELTHOVEN
Van Dale Frans-Nederlands
woordenboek. Hoofdredactie
prof. dr. Bernard Al. Uitga
ve Van Dale Lexicografie
Utrecht-Antwerpen. Prijs
per deel 115,
Verschijningsdata andere delen:
Duits- Nederlands oktober 1983
Engels-Nederlands maart 1984
Hedendaags Nederlands sept.1984
Nederlands-Frans oktober 1984
Nederlands-Duits maart 1985
Nederlands-Engels oktober 1985
ROTTERDAM De W/ T V
Golden Earring:
...als verloren zonen
ingehaald...
nigde Staten heeft ge
maakt, is gisteravond in
de Ahoy' in Rotterdam
voor het thuisfront nog
eens dunnetjes overge
daan. Ons beste exportar
tikel op muziekgebied
kan zich er nu op beroe
men dat het de enige va
derlandse rockband is die
tot tweemaal toe voor een
uitverkocht Ahoy' heeft
opgetreden: eenmaal in
1977 en gisteravond.
Hoewel Barry Hay, George
Kooymans, Rinus Gerritsen en
Cesar Zuiderwijk uitstekend
geconserveerde dertigers zijn,
kunnen sporen van grijs in de
weelderige haarbossen niet
verbergen dat zij hard op weg
zijn naar de veertig. Maar net
als bij de Stones of The Who
maakt het de fans kennelijk
niets uit. Integendeel, het lijkt
wel alsof de Golden Earring er
steeds meer jonge fans (15 en
16 jaar) bij krijgen. Jonge
meisjes staken hun adoratie
voor de Earring niet onder
stoelen of banken, getuige het
spandoek met „I love the Gol
den Earring". Speciaal voor
kopman Barry Hay zwaaide
een meisje tijdens het optreden
een doek voor zijn neus met
daarop „Hay Stuk".
Back Home
Met het recente succes van de
singles „Twilight Zone" (in de
Top-Tien van de USA), „The
Devil Made Me Do It" en de
allerwegen hoogscorende elpee
„Cut" kon de Earring, evenals
dat telkens weer in Amerika
gebeurde, ook in Rotterdam
rekenen op een volle zaal.
„Back Home" zong Barry Hay
in een toegift. Weer thuis.
Maar waarschijnlijk niet voor
lang. Want het succes van
Twilight Zone en Cut moet ge
continueerd worden en daar
voor is toeren in de Verenigde
Staten een onvoorwaardelijk
moeten. Wat dat betreft is Ne
derland te klein geworden
voor de Earring.
Op de stoelen
De support-act Powerplay met
op Peter Frampton-composi-
ties georiënteerde songs be
ter dat het ergens op lijkt, dan
dat het nergens op lijkt, moet
gedacht zijn was een uiterst
langdurige en vervelende in
leiding voor een avondje Ear
ring. Maar om tien uur was
het dan eindelijk zover. Bij het
weerklinken van de eerste to
nen van de powerrock van de
Golden Earring klommen de
fans op de stoelen om er niet
meer van af te komen. Ande
ren drongen naar het podium.
De bewakingsdienst had de
handen vol om de orde te
handhaven. De stemming die
Powerplay volledig had weg
gespeeld, was er binnen enke
le seconden weer in. Tijdens
het anderhalf uur durende op
treden was er constant sprake
van een wisselwerking tussen
groep en zaal. Luidkeels werd
meegezongen met songs als
Long Blond Animal en Radar
Love. Dat sommige nummers,
als bijvoorbeeld Radar Love,
te lang werden uitgesponnen
of dat Rinus Gerritsen met zijn
„dubbelloops" basgitaar en Ce-
sar Zuiderwijk uitgebreid de
tijd namen voor een solo werd
alleen maar toegejuicht. Tegen
het eind ontstond een sfeer als
bij een geweldige voetbalwed
strijd. Aanhoudend olé-gezang
bracht de vier triomferende
Hagenaars terug op het podi
um nadat zij als uitsmijtér
Twilight Zone hadden gezon
gen. Twee toegiften vond het
publiek nóg niet genoeg, maar
de Golden Earring was een
andere mening toegedaan.
Meer dan ooit in het bijna
twintigjarig bestaan van de
Golden Earring hebben acht
duizend Nederlanders gister
avond kunnen zien wat onder
professionele rockmuzikanten
moet worden verstaan.
TOM VAN RIJSWIJK
