Kleren
van
de
keizer
met
kortere
linkermouw
Uniformen
van pronkzieke
Wilhelm II
voor het eerst
tentoongesteld
in Huis Doorn
BINNENLAND
GeidócQou-umt
DONDERDAG 28 APRIL 1983 PAGIN J)
Stulp van
Adenauer vo
Bonn lot uit
de loterij
d<
inr
trs
;r -
Tic
:hl
BONN Vanuit Nederlakpg(
het nog altijd een geliefd
uitstapje: een dagje naar n
Königswinter aan de Rijnt k
het kabelbaantje omhoog a
de Drachenfels en dan rr
turen of de Dom van Ke r
te zien is, zoals de folder] d
beloven. Temidden van I
magnifieke panorama vat j
Rijn en het Zevengebergty a
valt dat vlekje daar bent
niet op. |an
Het is een van de vele
landhuizen in het
Zevengebergte. In 1937
het gebouwd door een m,
man, die vier jaar eerder
de nazi's was afgezet als
burgemeester van Keulen1
Konrad Adenauer, want
was het, elders zijn stulp
neergezet dan zou Bonn
nu nog een onbeduidend
provinciestadje zijn gewe
zoals Duitsland er zoveel
Dat Adenauer zijn huis ji nki
daar bouwde, was voor fys c
een lot uit de loterij. In
moest er immers een niet^r
hoofdstad gekozen worde.
oude hoofdstad Berlijn,
gedeeltelijk bezet door de
Russen, had afgedaan. Bo
en Frankfort waren
kandidaten om voorlopig
hoofdstad te fungeren, to
Berlijn weer de vlaggedr,
zou zijn van het ene
ongedeelde Duitsland.
nti
Als president van de
parlementaire raad wend
Adenauer al zijn niet gei
aanvloed aan voor Bonn.
Lekker gemakkelijk
natuurlijk, want hij hoef9n j
Rijn maar over te stekenwan
op zijn werkplek te kom&gez
De wedstrijd Bonn-Frank"
eindigde in de raad tensl
in een nipte overwinningfeë'
de Rijnstad: 33 stemmen 18el
Bonn, 29 voor Frankfort.®15
verbijstering niet alleen rm*
veel Duitsers maar ook vr0,°j
het buitenland, dat Bonn ,j
alleen kende a/s de boj
geboorteplaats van Beeth
Het huis van Adenauer ifë
Rhondorf in het
Zevengebergte is opengeL
voor het publiek. Rondlor
door het huis kan ik me k
wel voorstellen dat Adenp
Bonn als hoofdstad wilde,
zo woont verhuist niet. ht
memoires schreef hij: „I&
wilde altijd een wijde blik
de verte hebben. Ik heb sB
gevonden dat niets weldaèX g
is dan een verre blik tot (igei
de horizon". f F
ïrt
Bij de bouw van het huis va
sjouwde de afgezette Br rr
burgemeester zelf met stepX.
Elke keer 56 treden vanêfi y
weg naar de bouwplaats. 1 kijl
het huis plantte hij kerse\ Ho
appelbomen. Terwijl ben&> 1
het Derde Rijk ongeluk ejav
verderf zaaide, tuinierde r.w*
Adenauer in deze idylliscru'
omgeving en wijdde hij z) M
aan zijn gezin.
In 1949 moet hij al zo gelz
zijn geweest aan deze plekt
hij weinig voelde voor eel
verhuizing. Bovendien w^r
Adenauer toen in feite i
rgi
oude, zij het nog zeer vit* q
man. Hij was 73. Ongeloogjn
eigenlijk, want de grote t|rne
van de architect van 'het jive
naoorlogse Duitsland mot
toen nog komen. Als
Bondskanselier legde hij lno<
1949 tot 1963 de basis vooiter
moderne Duitsland. Toen
in 1963 terugtrad was /ïyr^j
Maar stilzitten was er niém
paviljoentje bouwen, waaij^j
hij zijn memoires begon L c
schrijven. Slechts door /nky0(
van een telefoonlijn met fetei
buitenwereld verbonden aa
omgeven door boeken enjan
foto's werkte hij hier tot Bt g
dood in 1967. t
011
Met de neus tegen de ruil rru
gedrukt want het bearer
van het paviljoen is als z<|mir
in Duitsland verboden Tli
herken ik op de foto's c/eh Z
Engelse premier Winston*on
Churchill, de Amerikaanse]
president Eisenhower en Fio
oude houwdegen John F<P. P
Dulles. r'91
Als ik op het veer de Rijg
oversteek naar Bonn is 1
conclusie duidelijk. FranE
was natuurlijk een veel tm
hoofdstad geweest, een së
van vlees en bloed verger
met de opgeklopte, I
kunstmatige wereld van
Bonn. Een stad waar de
mensen alleen naar toe i
om politiek te bedrijven,
politici te luisteren of nan
politici te kijken zoals iel
ooit gezegd heeft. Maar t
kan ik Adenauer geen
ongelijk geven. Zo'n stekbje
hij in Frankfort nooit ku\rek
vinden. nse,
GEKARD KES$li
tekeningen die hij zelf voor ener
giek en doortastend hield. Soms
ook speelde hij vopr een modern
soeverein die over niets anders
sprak dan over fabrieken en kolo
niën.
Zijn moeder koesterde geen enkele
illusie over dit theatrale gedrag van
haar zoon: „Mij dunkt dat hij hele
maal tevreden zou zijn met een mi
nisterie waarin Jules Verne, Ran
dolph Churchill en Lord Charles
Beresford de gematigde elementen
zouden vertegenwoordigen, met
verder generaal Boulanger, een
paar Afrika-reizigers en natuurlijk
Richard Wagner als die nog
leefde", schreef ze eens.
Hobby
Het ontbrak Wilhelm II overigens
niet aan een zekere ontwikkeling
en gevoeligheid. Als hij eenmaal
zijn maskers had afgelegd, moet het
een natuurlijk en prettig mens zijn
geweest. Hij kon verstandig praten
over archeologie, waarover hij ook
enkele boeken schreef, die in Huis
Doorn zijn te zien. Over de zelf
werkzaamheid van de keizer, zoals
zijn opgravingen en het wieden en
kappen van de tuin, gingen de
wildste verhalen. Maar de volgende
kleine anekdote werpt een realis
tisch licht op de activiteiten van
Wilhelm. Toen hij eens in Rome
oudheidkundige opgravingen deed,
zei hij tegen een van de mannen
die hem bij het graafwerk assis
teerden: „Wat een karwei is dat om
alles er heel uit te krijgen". „Zeker,
majesteit", antwoordde de werk
man, „maar het was ook een heel
karwei om het zo voor u in de
grond te stoppen". Ook koesterde
hij een oprechte belangstelling voor
geschiedkundige en godsdienstige
onderwerpen. Hij tekende, maakte
gedichten en cantates. „God weet
alles, maar de keizer weet het nog
beter", zeiden de Berlijners. Daar
naast was de reislust van de keizer
zo bekend dat volgens zijn onder
danen de ondertekening „Wilhelm
I.R." niet betekende „Imperator et
Rex" maar „Immer Reisfertig". En
zijn troepen zongen niet langer:
„Heil der im Siegenkranz", maar
„Heil der im Sonderzug".
Eenmaal in Doorn richtte de keizer
het Doorner Arbeitsgemeinschaft
op, een groep Duitse en Nederland
se intellectuelen die maandelijks
voor discussies over uiteenlopende
onderwerpen op Huis Doorn bij
eenkwam. Na de dagelijkse gods
dienstoefening voor het huisperso
neel in de hal van het kasteel, hield
de keizer zich bezig met lezen, tui
nieren en het kappen en klein hak
ken van bomen. Dat laatste moet
overigens met een korreltje zout
worden genomen, evenals het ar
cheologische graafwerk van de kei
zer. Door zijn handicap immers kon
de keizer nauwelijks een zware bijl
hanteren. Op een archieffilmpje
zien we de keizer bezig, met zijn
rechterhand losjes aan een ijzeren
ring trekkend, die aan een kant
van een trekzaag is bevestigd om
vervolgens snel over te gaan tot het
geven van aanwijzingen aan zijn
tuinlieden. Op 30 oktober 1919
schrijft gravin Elisabeth Bentinck,
dochter van graaf Bentinck van
Amerongen, bij wie de keizer de
eerste anderhalf jaar van zijn ver
blijf in Nederland gastvrijheid ge
noot, in haar dagboek: „De keizer
zaagde heden de ll.OQOe boom".
We weten nu dat die mijlpaal voor
namelijk op het conto van zijn per
soneel moet worden bijgeschreven.
Op neutrale bodem
Ondanks zijn militante praalzucht
en vaak krijgshaftige redevoerin
gen was Wilhelm II in wezen een
vredelievend man, die voor het uit
breken van de Eerste Wereldoorlog
maar een geringe verantwoorde
lijkheid droeg. Hem valt slechts te
verwijten dat hij naliet een rem
mende invloed uit te oefenen op
bondgenoot Oostenrijk. Zijn rol in
de oorlog zelf was onbeduidend. In
oktober 1918 werd hij gedwongen
een parlementaire regering onder
prins Max von Baden te benoemen.
Toen in de daaropvolgende maand
generaal Groener hem namens het
Duitse leger in het hoofdkwartier
te Spa de gehoorzaamheid opzegde,
week de keizer uit naar Nederland.
In de nacht van 10 november ver
trok Wilhelm met drie van zijn ge
trouwen in een auto richting Ne
derland. Hij had de koninklijke
trein niet durven nemen uit vrees
dat hem door de bolsjewisten en de
muitende Duitse troepen de door
gang bij Luik zou worden ontzegd.
Tegen zonsopgang arriveerde het
gezelschap in het Limburgse grens-
plaatsje Eysden waar de grens
wachten, onkundig van de komst
van de Duitse keizer, even dachten
dat met hen de kachel werd aange
maakt. Van alle kanten kwamen
mensen nieuwsgierig aangelopen.
De keizer vernam uit hun monden
verwensingen als „Ah, Kameraad
Kaputt" of „Vive La France".
Vuisten werden dreigend geheven,
De vergulde
helm van het
Garde du
Corps.
DOORN Sinds vorige week
is kasteel Huis Doorn weer
toegankelijk voor het publiek.
Elk zomerseizoen trekken
zo'n 50.000 bezoekers Ne
derlanders en Duitsers
langs de vaste museumcollec
tie, die een deel van de waar
devolle bezittingen van de
Duitse ex-keizer Wilhelm II
toont. Op 10 november 1918
verleende de Nederlandse re
gering asiel aan de uit Duits
land gevluchte keizer, die in
1919 voor een half miljoen
gulden kasteel Huis Doorn
kocht van baronesse Van
Heemskerk, de grootmoeder
van Audrey Hepburn.
Eerst in het voorjaar van 1920, toen
Wilhelm huis Doorn betrok, kon
den zijn in Duitsland achtergeble
ven bezittingen naar Nederland
worden overgebracht: achtenveer
tig treinwagons vol schilderijen,
meubels, serviezen, zilver, kristal
en andere kostbaarheden. Daaron
der ook ruim driehonderd militaire
uniformen, vele maarschalkssta
ven, sabels, laarzen, hoofddeksels
en bijzondere onderscheidingen,
waarmee de pronkzieke keizer zich
gedurende zijn regeringsperiode
uitdoste. De indrukwekkende en
voor het karakter van de keizer
veelzeggende garderobe werd re
centelijk herontdekt op de zolders
van het kasteel. Een bescheiden
deel van deze unieke verzameling
wordt nu tentoongesteld onder de
titel „Drie kwart eeuw keizerlijke
kledij". De tentoongestelde stukken
met inbegrip van de textilia
werden alle uitsluitend door de ex-
keizer gedragen en gehanteerd en
werden nog niet eerder aan het pu
bliek getoond.
Een van de pronkstukken van de
tentoonstelling is ongetwijfeld het
mini-uniform van de Schotse
Hooglanders, dat „Willy" als vierja
rige jongen kreeg van zijn illustere
grootmoeder, koningin Victoria
van Engeland. Een bijna profetisch
geschenk van de goedhartige heer
seres over het British Empire aan
de balsturige, lichtgeraakte erfge
naam van het Duitse Keizerrijk.
Het uniformpje staat opgezet te
midden van de kleurrijke gene-
raalsuitrustingen, die de keizer als
volwassen regeerder droeg. Een ad
miraalsuniform van de Duitse ma
rine, in dezelfde vitrine geëtaleerd,
laat duidelijk de handicap zien die
in het leven van de keizer een be
langrijke rol heeft gespeeld: de lin
kermouw is ruim vijftien centime
ter korter dan de rechtermouw.
Vermorzelde arm
Prins Wilhelm II kwam in 1859 ter
wereld tijdens een gecompliceerde
bevalling, waarbij zijn linkerarm
vrijwel werd vermorzeld. Die arm
heeft zich later nooit meer behoor
lijk ontwikkeld, bleef lam en
schrompelde ineen. Zijn leven lang
vocht de keizer tegen deze onvol
maaktheid. Zo slaagde hij erin on
danks alles een goed paardrijder en
schutter te worden. Maar dit fysie
ke manco maakte hem niettemin
tot een zwakke, instabiele en onbe
rekenbare persoonlijkheid. „Van
die linkerarm", zo merkte een le
raar van de keizer eens op, „komt
die behoefte van hem om op de
troepen en op het publiek indruk te
piaken door uniformen, ridderor
den en maarschalksstaven".
De wens om er sterk en indruk
wekkend uit te zien, bracht Wil
helm er meer en meer toe een
theatrale, uitdagende en niet zelden
potsierlijke houding aan te nemen,
waarbij hij zich graag bediende van
de ijzervreterstaai van.de „gestaal
de handschoen" en het „droge
kruit". Als deze houding al eens ef
fect sorteerde, gaf hij daar met kin
derlijke overdrijving en onhandig
heid over op. Maar niet zodra stel
de een tegenstander zich tegen een
dergelijke houding teweer of Wil
helm verviel in zijn natuurlijke
zwakheid. Men zag hem heel klein
Borstbeeld van Wilhelm II voor
worden: dan begon hij lief te doen,
te flemen en te lamenteren in de
hoop medelijden op te wekken.
Maar de pronkzucht en ijzervreter-
staal van de keizer hadden, naast
het compenseren van zijn lichame
lijke gebrek ook zijn Pruisische-mi-
litaire achtergrond als voorname
bron. De ontelbare onderdelen van
het toenmalige Duitse leger boden
hem niet alleen de mogelijkheid tot
zijn absurde verkleedpartijen, maar
schreven die ook half en half voor.
Bezocht de keizer een legeronder
deel, dan verwachtte men van hem
dat hij zich aan de troepen zou pre
senteren in het generaalstenue van
het betreffende regiment. Van zo'n
generaalsuniform bestonden drie
uitvoeringen: een werktenue, een
paradetenue en een galatenue. Van
elk bijbehorend hoofddeksel 4
een pet of een helm waren een
onbekend aantal duplicaten voorra
dig. Zodra een pet was natgere
gend, werd de keizer een droog
exemplaar aangeboden. Van deze
uitgebreide, over de diverse regi
menten verspreide garderobe hield
Wilhelm een nauwgezette boek
houding bij, waarin alle kleding
en draagstukken warerj gerubri
ceerd en genummerd.
Deze peperdure en door zijn directe
omgeving met scepsis en argwaan
bekeken hobby paste geheel in het
van de realiteit geïsoleerde, met
goddelijk gezag beklede Duitse hof,
dat werd bevolkt door paladijnen
en gedienstigen die het niet waag
den hun keizer te. weerspreken, te
temperen of te kritiseren; door
kanseliers en ministers, die zijn
wisselende stemmingen en drift
aanvallen vreesden. De enige die
hem weerstond was zijn moeder.
Een verstandige maar autoritaire
vrouw, die haar zoon liet opvoeden
volgens Spartaanse methode van
Stockmar. In haar pogingen de op
standige natuur van Wilhelm te
temmen, heeft zij zich herhaalde
lijk wreed tegen hem uitgelaten.
Wilhelm vergaf het haar nooit.-
Haat-liefde
Moeder en zoon leden aan driftbui
en, waren grillig en humeurig.
Van haar erfde hij zijn liefde voor
Engeland, een liefde die later zou
verkeren in haat. Zijn moeder was
sterk op Engeland en het Engelse
hofleven georiënteerd. Lange tijd
had zij ervan gedroomd, van Duits
land een tweede Engeland te ma
ken, een constitutioneel en liberaal
land. Maar de dood van keizer Wil
helm I, haar echtgenoot, maakte
een einde aan haar Angelsaksische
illusies. Haar zoon omringde zich
met fel nationalistische officieren.
In Engeland, waarnaar zijn moeder
hem van jongsaf aan had meegeno
men, voelde Wilhelm zich niet
thuis. Dat zwijgende en gereser
veerde land benadrukte zijn tekort-
Huis Doorn.
komingen, en in zijn overijverige
pogingen de Engelsen te behagen
en te imponeren beging hij de ene
onhandigheid na de andere. Zijn
kleren en zijn hoeden vonden zij
„voyant". Hij sprak met een harde
stem eri gaf aan mannen dasspel
den cadeau met een enorme goti
sche W erop. Zelfs aan zijn jonge
Duitse hofhouding probeerde Wil
helm een Engelse etiquette op te
leggen: de ministers dorsten s a-
vonds niet meer te komen zonder
lage lakschoenen en alle oude ex
cellenties schuurden hun pijnlijke
voeten langs elkaar.
Toen hij begon te begrijpen waar
de kracht van de Engelsen in
school, zocht hij hen op hun eigen
terrein te overtroeven. Wilhelm
bouwde een vloot, die in Engeland
vaak werd bespot. Op een tekening
bood mr. Punch aan een Duitser
een speelgoedbootje aan met de
woorden: „Kijk 'ns vriendje, een
bootje voor jou. Ga nou maar spe
len en maak je vooral niet vuil".
Een belediging en een omstandig
heid, die Wilhelm de Engelsen la
ter zou terugbetalen met zijn be
ruchte Krüger-telegram, waarin hij
de Zuidafrikaanse boeren aanmoe
digde in hun strijd tegen de Engel-
Behalve met een Engels complex
was de keizer ook behept met een
Frans complex. Toen hij merkte
hoe taai Frankrijk was in zijn vij
andschap voor Duitsland, ging hij
Frankrijk bedriegen. „Teleurgestel
de liefde", zei prins von Billow.
Door zijn hovelingen, ministers en
onderdanen gevleid, tartte de kei
zer Engeland en Frankrijk graag.
Komediant
Wilhelm was een geboren komedi
ant, die niets liever hoorde dan het
applaus van een internationaal pu
bliek. „Geef eens toe", zei zijn
vrouw op een avond in de schouw
burg, „dat niemand zo gelukkig zou
zijn als jij, als je nu zo op het toneel
kon springen en de rol van Grote
Keurvorst kon spelen". De keizer
antwoordde zijn vrouw: „Je hebt
gelijk".
Hij was een acteur met een beperkt
innerlijk leven. Op elke nieuwe rol
stortte hij zich met overgave. Op
een reis door Palestina waar hij dik
onder het verguldsel liep en was
omstuwd door operetteruiters, ver
scheen hij als christen onder de
christenen, als jood onder de joden
en als muzelman onder de muzel
mannen. Vaak ook wenste hij zich
de rol toe van een oude Duitse kei
zer. Dan was hij een dag lang Bar-
barossa of Hendrik III en presen
teerde hij zich in de wapenrusting
van Lohengrin, met schitterend
kuras en een zilveren helm met de
Pruisische adelaar. Of hij werd
Frederik de Grote en krabbelde
terzijde van de staatsstukken aan-
Vitrine met
uniformen.
boeh-geroep en schel gefluit werd
vernomen. Tijdens het ontbijt in
het restauratierijtuig van de inmid
dels op neutrale bodem gearriveer
de speciale trein moesten de gordij
nen worden neergelaten om het ge
schimp van Belgische en Neder
landse fabrieksarbeiders buiten te
sluiten. Eerst tegen middernacht
kwam het bericht van de in spoed
zitting bijeengeroepen ministerraad
dat Nederland de gevluchte keizer
zou opnemen.
De volgende ochtend zette de trein
zich in beweging richting Maarn.
De reis ging via Maastricht, Roer
mond, Venlo, Nijmegen en Arn
hem. Het hele land wist van de
tocht. In alle steden, dorpen en
zelfs langs de spoorlijn waren men
sen bij duizenden toegestroomd.
Overal gejoel en gefluit, of het ge
baar van hals afsnijden. Die avond
werd de keizer ontvangen op Slot
Amerongen. Daar een heel ander
beeld: graaf Bentinck met zijn drie
zoons, zijn broer, burgemeester
jonkheer van Weede, de commissa
ris der koningin, Graaf Lijnden
van Sandenburg in smoking, de
dochter des huizes, Elisabeth Ben
tinck, haar nicht, en een gezel
schapsdame in groot toilet. Aan een
met zilver en bloemen versierde ta
fel werd een groot diner opgediend
met veel gangen en de beste wij-
Anderhalf jaar verbleef Wilhelm
bij de Bentincks, om in mei 1920
definitief kasteel Huis Doorn te be
trekken. Na de dood van de keizer,
in 1941, werden huis en landgoed
alsmede de persoonlijke bezittingen
van de keizer door de Staat der Ne
derlanden geconfisqueerd en later
ondergebracht in een stichting.
De herkomst en betekenis van de
nu tentoongestelde militaria een
fractie van de werkelijke voor
raad is nauwgezet gerecon
strueerd door de heren Smits en
Frits Behrendt, politiek tekenaar
van het Parool, die een groot ken
ner van historische militaire uni
formen en wapens is. De tentoon
stelling beslaat twee ruimten, die
voor deze gelegenheid zijn onttrok
ken aan het gebruikelijke museum
circuit.
De
hoedenplank
van de keizer.
