Theater hoofdmoot
in Holland Festival
De liefde van Orpheus e
Euridice blijft boeien
Zoetermeer geeft 2200;
gulden voor viering
Turkse feesten
Zeven kruiswoorden
van Joseph Haydn
WELINGELICHTE
KRINGEN
LEZEN DE KRANT.
Qeidóc, Sotwant
Meer discussie op
komende Festikon
Rotterdams
Orkest met
vele plannen
DRIE SUB-FESTIVALS IN DEN HAAG, AMSTERDAM EN ROTTERDAM
nieuwe klassieke platen
nieuwe klassieke platen
KUNST
WOENSDAG 30 MAART 1983 PAG1I
Achter dijken en
dammen
In het Zeeuwse Re-
nesse is gisteren
het kinderboek
„Achter dijken en
dammen" gepre
senteerd. Met op de
achtergrond de gi
gantische pijlers
van de oeververbin
ding over de Oos-
terschelde bekijken
twee jongens het
fraai uitgevoerde
boek, geschreven
door Noortje van
Leeuwen en Wim en
Ineke Wolf.
AMSTERDAM Meer dan voorgaande jaren zal op „Festikon",
een educatieve filmweek, de nadruk liggen op forums en discus
sie om mensen uit jeugdwerk, onderwijs en sociaal-cultureel
werk te informeren over nieuwe films en documentaires. Het
accent ligt dit jaar op de actuele thema's nieuw fascisme, jonge
rencultuur en de toekomst van de media. Festikon vindt van 2
tot 9 juni plaats in The Movies in Amsterdam.
Het programma over het nieuwe fascisme is voorzien voor 2 en
3 juni. Er worden documentaires vertoond. Politieke uitzendin
gen van extreem rechtse groeperingen worden onder de loep ge
nomen. Naar aanleiding van een zogenaamde fantasy-film gaan
filmers en critici in op eventuele fascistoide elementen binnen
dit genre.
ZOETERMEER Met 24
stemmen voor en elf
stemmen tegen heeft de
Zoetermeerse gemeente
raad besloten vier natio
nale Turkse feestdagen te
subsidiëren. Het gaat hier
om de Dag van de uitroe
ping van de Turkse repu
bliek, het Suikerfeest, het
Offerfeest en Moederdag.
De subsidie van 2200 gul
den gaat op aan het huren
van de grote zaal van het
wijkcentrum Meerzicht.
Het op deze wijze vieren van
de feesten in Turkse kring
wordt „onmisbaar voor het be-
houd van de eigen cultuur, ze
ker voor de Turkse jongeren
als tweede generatie" ge
noemd.
Een klein deel van het CDA
stemde eerder deze week te
gen subsidiëring met als reden
dat in de groeikern de subsidie
aan de Oranjeverenigingen
was stopgezet en er dus ook
geen geld moest worden be
steed aan de viering van
Turkse feesten.
Uiteindelijk steunde de meer-
De nieuw benoemde Ameri
kaanse dirigent James Conlon,
de vaste gastdirigent Simon
Rattle en de oud-dirigent Edo
de Waart zullen in het komen
de seizoen het artistieke ge
zicht van het Rotterdams Phil-
harmonisch Orkest bepalen.
Een seizoen - met sponsoring
van de Stichting Unilever Ne
derland - waarin een extra
zondagmiddagserie is ingelast,
concerten met minder luchtige
programma's dan in de reeds
jaren bestaande populaire pro
menadeconcerten op de zater
dagavond en zondagmiddag.
Voor het lopende seizoen was
het noodzakelijk de toegang-
prijzen te verhogen met 9%.
Dit had een teruggang van het
aantal abonnementen tot ge
volg, maar daar stond een be
langrijke toename van de losse
plaatsverkoop tegenover. Die
prijsverhoging kan voor het
komende seizoen beperkt blij
ven tot 3 a 4%.
Het Rotterdams Philharmo-
nisch Orkest heeft een om
vangrijk arbeidsterrein: niet
minder dan 40% van de plaat
sen worden verkocht buiten
Rotterdam. In Den Haag wor
den zelfs 800 abonnementen
verkocht en ook het Wasse-
naarse publiek onderneemt
graag de reis naar De Doelen.
James Conlon demonstreert in
zijn programmering zijn liefde
voor de vocale muziek en
reeds nu staat vast, dat hij in
1985 de Matthaüs Passion zal
uitvoeren. Hedendaagse mu
ziek, ondergebracht in de Z-
serie, wordt ook in het komen
de seizoen uitgevoerd (o.m. de
première van het tweede vi
oolconcert van Kox), doch het
is de vraag of Conlon die mu
ziek in de toekomst niet zal in
tegreren in de gewone series.
Solisten in de diverse series
zijn ondermeer James Galway,
Roberta Alexander, Martha
Argerich, Murray Perahia,
Cristina Ortiz, Boris Christoff
en Elly Ameling, ook het
Toonkunstkoor van Jan Eel-
kema zal een aantal malen
medewerking verlenen.
AMSTERDAM/DEN
HAAGDank zij de sa
menwerking met locale
kunstinstellingen in Den
Haag, Rotterdam en
Utrecht, is er dit jaar tij
dens het Holland Festival
sprake van drie exclusieve
sub-festivals: twee thea
terfestivals en het Festival
Oude Muziek. Het tradi
tionele juni-festival con
centreert zich voorname
lijk op Den Haag en Am
sterdam. Zoals eerder ge
meld, zal de rode draad
dit keer zijn de Japanse
kunst. Eveneens telt dit
festival ook bijzondere
niet-thematische manifes
taties van grote en kleine
Nederlandse kunstinstel
lingen en de omroep, als
mede festivalprodukties
en buitenlandse inkoop.
Het programma voor 1983 is
aanzienlijk minder overladen
dan dat van 1982, aldus festi
valdirecteur Frans de Ruiter.
„De concentratie op de deel-
festivals is weliswaar niet
minder gecompliceerd in orga
nisatie, maar voor het publiek
waarschijnlijk veel bevredi
gender en overzichtelijker.
Ook de spreiding in tijd draagt
daaraan bij".
Vanwege het internationale
milieu, waarin het Holland
Festival zich beweegt, is dit
jaar extra aandacht gegeven
aan Nederlandse, of in Neder
land werkzame groepen en
kunstenaars, die gedurende de
laatste jaren in het buitenland
van zich hebben doen spreken.
dan wel op de schrijver Heiner
Müller. Een schrijver die, zoals
hij zelf zegt, met elke voet in
een andere wereld staat. Aan
de ene kant van de tijdsgrens
het westen met zijn gerationa
liseerd mensdom, aan de ande
re kant het oosten met zijn ge
structureerd idealisme. De
Duitse schrijver tracht in zijn
werk geen tegenstellingen te
overbruggen. Hooguit ver
scherpt hij vraagstellingen en
geeft hij cynische commenta
ren op de symboliek van de
Muur. De ironie van de twee
deling van Duitsland is de
voedingsbodem voor zijn
werk, dat in betekenis de ge
schiedenis van die tweedeling
verre overstijgt. Van 17 mei
tot 6 juli zullen in het HOT-
theater acht stukken van Mül
ler worden gespeeld door groe
pen uit de DDR, de Bondsre
publiek, Bulgarije, België en
Nederland (Haagse Comedie).
Hierbij kunnen de namen
worden genoemd van de
Stichting Orkater die met
„Ballast" het festival opent,
Taller Amsterdam, Marina
Abramovic-Uwe Laysiepen, de
Stichting Dansproductie, Art
Theater Salomé and Salome,
het Onktheater en Moniek
Toebosch.
Theater
De theaterafdeling van het
Holland Festival presenteert
dit jaar een programma, ver
deeld over de drie steden Am
sterdam, Rotterdam en Den
Haag, met in elke stad een ge
heel eigen karakter. Zo staan
in Amsterdam uiteenlopende
Nederlandse initiatieven cen
traal. In Den Haag wordt een Amsterdam
programma rond de Duitse
schrijver Heiner Müller gepre
senteerd. En in Rotterdam
staan nieuwe ontwikkelingen
in het theatermaken in de
Lage Landen en Duitsland in
het centrum van de belang
stelling.
Als bijzondere bijdrage aan het
festival in Den Haag zullen de
jeugdtheatergroepen KIP en
Cirkel op straat en in het
HOT-theater premières bren
gen aan het begin en aan het
einde van het festival aldaar.
Den Haag
Als ooit de term actueel van
toepassing was op een auteur,
De toneelvoorstellingen in
Amsterdam vinden plaats tij
dens het juni-festival. Het is
jaren geleden dat er een zoge
naamd „Nederlandse toneel
manifestatie" plaats vond,
waarbij zich de fine fleur van
het Nederlandse toneel tijdens
de vakantieperiode verzamel
de tot een super-kwaliteitsge
zelschap om een produktie in
het Holland Festival uit te
brengen. Die tijden lijken
weergekeerd in de realisatie
van het toneelstuk De Fantas
ten van Robert de Musil. Ge
heel ,in overeenstemming met
de inhoud zal een bijzonder
ad-hoc gezelschap dit nog
maar sinds kort in de belang-
Moniek Toebosch, Nederland
se bijdrage.
stelling staande stuk zijn Ne
derlandse première laten bele-
Rotterdam
Het theaterfestival in Rotter
dam vindt plaats van 19 april
tot 30 juni en belicht een aan
tal aspecten van het toneel in
de Lage Landen en Duitsland.
Voor Nederland staan daarin
centraal de produkties van de
groepen Taller, Orkater en
Radijs. Voor Duitsland staat de
overgang van toneelbeeld naar
lichtdecor centraal, waarvoor
de klassieke schrijvers de in
spiratie blijken te leveren.
Twee vrijwel onbekende wer
ken van Schiller en Goethe
staan op het programma, als
mede een stuk van Von Kleist,
gebracht door het Staatsthea
ter. Ook twee zogenaamde
Freie Gruppe, Die Zauberflöte
en Teater A-D-Ruhr komen
naar Rotterdam.
Muziektheater-concerten
De Nederlandse Operastich
ting brengt twee premières:
een nieuwe La Clemenza di
Tito onder leiding van chef-di
rigent Hans Vonk en Der Shu-
hu und die Fliegende Prinzes-
sin van de jonge Oostduitser
Udo Zimmermann in de regie
van Harry Kupfer, bekend
van zijn Elektra en Fidelio.
Het Musikteater im Revier^
keert terug in het Holland
Festival met opnieuw een Des-
sau-opera.
Bij de orkest- en koorconcer
ten treden de volgende perso
nen op de voorgrond. Nicolaus
Harnoncourt brengt een Mo-
zart-Schubert-programma met
het Concertgebouworkest en
het Residentie Orkest. Peter
Schat laat bij het Rotterdams
Philharmonisch Orkest zijn
tweede symfonie in première
gaan, een compilatie van reeds
voltooide delen uit zijn nieuwe
opera Symposion. Van Olivier
Messiaen zal zijn enorme com
positie „La Transfiguration de
Notre Seigneur Jésus-Christ"
in Nederland in première
gaan, uitgevoerd door twee ra
dio-orkesten en radio-koren,
in een NOS-radioproduktie.
Het Festival Oude Muziek, vo
rig jaar voor het eerst met
groot succes georganiseerd in
Utrecht, zal ook dit jaar de
muzikale afsluiting vormen.
Na de grote dansexplosie van
Pina Bausch, in het vorige
Holland Festival, zal het voor
wat betreft deze tak van podi
umkunst in 1983 iets rustiger
toegaan. Niettemin staat een
aantal belangrijke premières
op het programma, gebracht
door het Nationale Ballet,, het
Nederlands Dans Theater en
de Stichting Dansproduktie.
GODERT VAN COLMJON
Haydns instrumentale medi
taties over de Zeven Kruis
woorden vormen een van de
merkwaardigste composities
in de muziekliteratuur voor
de Lijdensweek. Ze werden in
1785 geschreven in opdracht
van een domheer in Cadiz. In
deze Spaanse stad werd op
elke Goede Vrijdag een dienst
alleen aan de Kruiswoorden
gewijd. Nadat de bisschop er
een had voorgelezen en toege
licht, verzonk hij op het altaar
ongeveer tien minuten in stil
gebed. Tijdens deze gebeden
diende passende orkestrale
muziek te klinken die Haydn
moest componeren
De componist vond het moei
lijk zeven langzame stukken
te maken, vooraf gegaan door
een eveneens langzame stem
mingsinleiding en als afslui
ting het enige snelle stuk, een
verbeelding van de aardbe
ving die zich volgens de
Evangelisten na Christus'
dood voordeed.
Hoewel Haydn in zijn muziek
alle dramatiek vermeed en
zich bepaalde tot getuigenis
sen van zijn dankbaar en blij
moedig geloof, maakte zijn
werk niet alleen in Cadiz in
druk. Voor studiedoeleinden
moest er een klavier-arrange
ment van worden gemaakt en
in 1787 vervaardigde hij zelf
een versie voor strijkkwartet.
Toen hij zeven jaar later van
zijn tweede Engelse reis naar
Wenen terugkeerde, hoorde
hij in Passau een hem nog on
bekende bewerking van zijn
eigen compositie. De domka-
pelmeester ter plaatse liet een
koor bij de orkestpartij Duitse
teksten van onbekende her
komst zingen. De idee van
zo'n zetting trok Haydn wel
aan maar hij was niet met alle
teksten en zeker niet met de
zangpartijen ingenomen.
Thuis begon hij dan ook zelf
een soortgelijke versie te ma
ken, nadat de Nederlandse
baron Van Swieten, de diplo-
Joseph Haydn.
Gidon Kremer.
maat die toen „de muziekpaus
van Wenen" werd genoemd,
de teksten had veranderd. Zo
kwam in 1876 de derde, nu
vocaal-instrumentale versie
tot stand.
Verschillend
Hoe verschillend eenzelfde
werk in uiteenlopende lezin
gen kan overkomen, blijkt nu
er van alle drie de versies
nieuwe en goede opnamen
zijn verschenen. De oorspron
kelijke versie staat op een di
gitale opname van Hungaro-
ton (SLPD 12358). Het Hon
gaarse Staatsorkest (zonder
klarinetten, maar met vier
hoorns) geeft onder Janos Fe-
rencsik een indringende
maar, gezien het karakter van
de muziek, nogal expansieve
verklanking. Totaal anders
komt de lezing voor strijk
kwartet over, die Philips
geeft op 6514153 (musicassette
nr. 7337153). De vier musici,
aangevoerd door de naar het
Westen uitgeweken violist Gi
don Kremer, maken er inge
togen en subtiele meditaties
van, afwisselend sereen en so
noor naar gelang de zetting.
Tenslotte een digitaal dubbe-
lalblum van Intercord
(nr. 180848), met de versie
voor koor en orkest. Het
Württembergs Kamerorkest
en het Kamerkoor Stuttgart
musiceren onder Frieder Ber-
nius heel natuurlijk en hou
den het klankbeeld mooi hel
der. Het voordeel van dit al
bum is dat aan de Kruiswoor
den de Vier Responsoria en
het ontroerende Ave Regina
coelorum zijn toegevoegd. De
muziek wordt ook hier, gege
ven de zetting, alle recht ge
daan, maar voor de Kruis
woorden alleen zou mijn per
soonlijke voorkeur uitgaan
naar de strijkkwartet-versie.
Aan contrastwerking heb ik
in dit verband nauwelijks be
hoefte.
JOHN KASANDER
derheid van de christen-Ire!
craten het voorstel,
PvdA, D'66, Zoetermeer?
som en Stap
SGP/RPF/GPV stemdf
monde van C. Smits f
evenals een deel van def'.
fractie.
Tijdens de vergaderingl'
overigens de roep om t
minderhedenbeleid steed
delijker hoorbaar.
„De behoeften en wensd
minderheden dienen z< fl
dig te worden afgewoj
gen de middelen die b<
baar zijn", aldus CDA
Fijen. „Zonder een not
derhedenbeleid is zoiet
welijks mogelijk. We
immers het behoeftep
van die mensen niet?"
Ook RPF-fractievoo
Cees Smits concludeert
de problemen van de m
heden in Zoetermeer
eens duidelijk geinvf
seerd moeten worden. D jte
is momenteel bij de gen
in voorbereiding en wor ei,
nenkort gepresenteerd,
de bedoeling dat de noti
deze door de raad word |(j"e
gesteld, uitgebreid doi
spraakgroepen wordt
deeld.
Steen door ri»
kantoor D'66 p
DEN HAAG Een i
kend gebleven peij,,
heeft in de nacht ,t
maandag op dinsdag de
steen door de ruit vai
kantoor van D'66 aa
Bezuidenhoutseweg
Den Haag gegooid,
steen was in een brit
wikkeld, waarop
„Minder Turkse boek
de bibliotheken, mee°°n
treem-rechts in de T\^e
Kamer". De politie
geen enkel verm
van welke groepering
brief afkomstig is.
fili
pa
uil
Worsten gestolf
uit vrachtauto
DEN HAAG Ten
de chauffeur gisteria
dag een kopje koffie!
te drinken in een 1
fietent aan de
straat in Den Haag li
ben onbekenden uit jl
daar geparkeer
vrachtwagen tien dol
worst met een waa0
van duizend gulden
stolen. De uit No<
Brabant afkoms
man ontdekte de
stal toen hij terugkv
bij zijn auto, waar
politie al bezig was
zaak te onderzoekei
Talloos zijn de opera's, canta
tes, balletten en andere mu
ziekstukken die de laatste vier
eeuwen aan Orpheus en Euri-
dice zijn gewijd. Dat kun lief
de ons blijft bezighouden, be
wijzen de vier platencassettes
die ik de laatste maanden ont
ving; het hadden er ook nog
wel een paar meer kunnen
zijn. Een ervan heet „La Favo-
la di Orfeo", de ondertitel
waarmee Monteverdi in 1607
zijn Orpheus-opera aankondig
de. De cassette bevat echter
niet Monteverdi's meester
werk, maar een reconstructie
van een Orpheus-opvoering
van meer dan honderd jaar
eerder aan het hof van Man
tua. De Belgische musicoloog
Paul van Nevel vond de daar
bij gebruikte tekst en bracht
die in logisch verband met
muziek uit verzamelbundels
van componisten, die destijds
aan het hof van Mantua werk
ten. Zo ontstond een geheel
dat een indruk kan geven hoe
het in 1480 en daarna bij deze
Orpheus-vertoningen zal zijn
toegegaan, zij het misschien
muzikaal niet zo geraffineerd
als Van Nevel en zijn Huelgas
Ensemble het nu nadoen. Deze
„Favola" was al te horen op de
manifestatie oude muziek die
het vorig jaar Holland Festival
afsloot. Nu is het intrigerende
stuk op twee platen van het la
bel Seon door RCA onder
nummer RL 30856 uitstekend
vastgelegd.
De andere cassettes bevatten
elk vier of vijf plaatkanten
met de bekende opera van
Gluck: „Orfeo ed Euridice",
maar dan wel in uiteenlopen
de versies en uitvoeringsstij
len. De Duitser Gluck maakte
deze opera met de Italiaanse
tekstschrijver Galsabigi in
1762 voor het Weense hof. Bei
den wilden de populaire Ita
liaanse opera ontdoen van
leeg, uiterlijk vertoon en tekst
en handeling toespitsen op
dramatische zeggingskracht in
dienst van hoge morele waar
den. Dat zij daarbij niet los
kwamen van toen heersende
conventies blijkt uit het hand
haven van de da capo-aria's en
van de alt-castraat in de titel
rol.
Wie Glucks opera gaat opvoe
ren kan een keus doen uit vele
versies en door combinatie
van elementen ook gemakke
lijk een heel eigen versie sa
menstellen. Het is mijn erva
ring dat het aanbeveling ver
dient bij elk werk altijd weer
terug te keren tot de oorspron
kelijke lezing die altijd het
langst stand houdt en het
meest bevredigt doordat de
makers steeds een eigen even
wichtige visie realiseerden.
Vandaar dat ik zo blij ben met
de poging de authentieke „Or
feo ed Euridice" te herstellen,
wat Pieter Andriessen en Si-
giswald Kijken hebben gedaan
voor een verrassende Accent
opname (nummer 8223-4), die
gedistribueerd wordt door Cla-
vicenter, Amsterdam. In deze
opname, waarvoor La Petite
Bande op oude instrumenten
en het Collegium Vocale de
stijlregels strikt in acht nemen,
zingt countertenor René Ja
cobs waarlijk aangrijpend een
hoofdrol, daarbij subliem ter
zijde gestaan door Marjanne
Kweksilber als Euridice en
Magdalena Falewicz als Amo-
re. De door de oude instru
menten gedicteerde tempi ma
ken van Orpheus' beroemde
aria eindelijk weer eens een
echte klaagzang.
Leg deze klaagzang naast die
op andere recente opnamen en
ik behoef het verschil niet te
omschrijven. Op Erato NUM
750423 is de opvoering in
Glyndebourne van vorig jaar
vastgelegd, maar wel in een
studio en niet „live". Janet Ba
ker nam daarmee afscheid van
het opera-toneel en haar crea
tie is, gegeven de hedendaagse
stijl, indrukwekkend. De beide
andere rollen hebben minder
uitstraling. Dirigent Leppard
combineerde verschillende
versies, mooi, bevredigend
maar heel anders dan op Ac
cent.
De zojuist uitgebrachte opna
me opo EMI-HMV 157-43266-7
staat dramatisch dicht bij het
Weense origineel, maar is in
de muzikale weergave van di-
ken is deze opname m« nd
Baltsa (Orfeo), Margan iei
hall (Euridice) en Editaprc
roca A more) de top. hè
JOHN KASANDER I
