NEPAL
Bale
Veeverdieners als
sherpa's in de disco en gepaneerde schnitzels
stille armen
UWELIJK ALS INSTITUUT IN GEVAAR"
ZATERDAG 19 MAART 1983
pal, dat is een land voor
versaagde zielen. Voor
inhaftige Nederlanders
hun vlakke druilerige
ad goed beu zijn en met
cht verholen minach-
g spreken over die mil-
nen toeristen die hun
iantie aan de Zuideuro-
e wateren doorbrengen;
i in het rulle zand ge-
Ikt, navel naar de zon
ceerd. Waaghalzen zijn
de lieden die hun
enden in het voorjaar
de stereotiepe vraag
aarheen deze zomerva-
ïtie?" verbijsteren met
nonchalante „Och, een
tje wandelen in het Hi-
laya-gebergte". Voor
i onderneming moet
n immers beschikken
»r een krachtig lichaam
alpinistenkarakter: lie-
pal langs de klippen
t het leven wandelen en
i goed uitzicht genieten
de jaren ongemerkt
<>rbij laten glijden in de
ie achterliggende laag-
kten.
n dan Katmandu, de
mfdstad van Nepal, met
b waakzame Boeddhisti-
?e tempels, gelegen in
'fechaduw van 's werelds
lest duizelingwekkende
niettoppen. „Verborgen
(i" schrijven reisfolders
5,een Kafkiaans gevoel
r mystiek. Katmandu,
iskamp voor ijzeren
tanen die het gevaar
de Everest lachend te-
hoet zijn getreden: Sir
Jnund Hillary en con-
j en. Wat is er mooier
het volk thuis een an-
t it uit dit bizarre oord te
l en. „Goed weer hoor.
D
tyen de 6000 meter al-
J i een beetje fris".
f i kan zich te buiten
n in wilde fantasieën
r Nepal, een van de
ntig armste ontwikke-
'slanden. De werkelijk-
is echter een nuance
Iers. Het avontuur is al-
l door de Nepalese re-
ing in veilige banen ge-
l. Neckermann heeft
jal ontdekt, zoals zovele
organisaties, en bijge-
g dansen de sherpa's
ins in Levi's jeans in
mandu's discotheken.
?ide stoepen van de tem-
J worden veel te dure
Jyenirs in vloeiend En-
en Duits aangeprezen.
wie zich culinair echt
is wil voelen, heeft
'•is uit chateaubriant,
a, sukyaki, hamburgers
IViener schnitzel.
i
fgend jaar ook stamp-
vraagt onze verslag
er Paul Koopman zich
i
HAAG Het verhaal
'tees en Ciska. Van hoe
Jje om zijn loontje komt,
en misschien een enkele
[Sus horen monkelen. Hij
Ij ïediende, zij verpleeg-
3 Zo'n vijf jaar geleden be-
ze te trouwen. De kaar-
'taren al verstuurd, de ca-
druppelden binnen. Bij-
Mterlijk op de drempel
'jj iet stadhuis en de kerk
sloeg de bliksem van
tizicht dat ze emotioneel
[liet rijp waren voor een
Verbintenis. Het feest ging
loor. Wel bleven ze sa-
„yonen. Ze verhuisden
van een huuretage naar
•(royale flat. En toen
'den ze alsnog. Uit zake-
i overwegingen. Mèt een
briefje bleek het alle-
toch wat voordeliger.
Pi it ingang van 1 juli, gaat de
A leur der belastingen opeens
^eer naar het trouwboekje kij-
V inneer hij de hoogte van zijn
bepaalt. Mannen en vrou-
Jrijgen voortaan fiscaal een
j behandeling. Daarmee lijkt
Jleld te worden in de geest
e emancipatie. Maar men
vel een boete voor lief ne-
de maatregel betekent een
erzwaring voor alle echtpa-
"aar de man meer verdient
vrouw. Geniet de man een
1 inkomen en brengt zijn
daarboven 10.000 belastbare
s in, dan zal de koopkracht
èiden met twee en een half
h t per jaar afnemen. Pas wan-
Ie echtgenote een hoger be-
inkomen heeft dan haar
man wie, o wie? gaat men er
netto op vooruit.
Ciska, geconfronteerd met dit kabi
netsbesluit waarvoor in de Kamer
allerwaarschijnlijkst een meerder
heid zal bestdan: „Ik denk dat het
ons honderd gulden in de maand
gaat schelen. Ik ben alvast maar
eens in een goedkopere supermarkt
gaan neuzen; gewoon om vooruit te
lopen op het feit dat ik straks mis
schien wel moet. Waar zijn ze mee
bezig? Een groot deel van de ver
schillen is al weggenivelleerd.
Vijftig procent van wat ik verdien,
gaat op aan belastingen en premies.
Dat geeft me soms het gevoel dat ik
voor niks zit te werken; dat wer
ken je tegengemaakt wordt. Wat
willen ze precies? Het benauwt me.
Bij ontslagen gaan nu al stemmen
op om het kostwinnersprincipe toe
te passen. Als dat gebeurt, ga ik
scheiden. Onze situatie kun je niet
eens vergelijken met die van veel
anderen. Volgens mij is het bij de
meeste mensen zo dat het inkomen
van de vrouw benut wordt om
hoge lasten op te kunnen brengen.
Een huis van vijftienhonderd gul
den in de maand. Die mensen ko
men geheid in moeilijkheden. Mis
schien gaan die nu al wel scheiden.
Of de man zegt: Mien, hou maar op
met werken, het loont niet".
Zwart werken bevorderd
Tweeverdieners, zo worden ze in
het kale jargon van de financiële
specialisten aangeduid. Dat de
Rooie Vrouwen tegen deze nieuwe
plukmethode in verzet zouden ko
men, viel te verwachten. Een hun
ner, de fiscaal-juriste uit Den Haag
Hieke Snijders: „Vrouwen zullen
gaan proberen beneden de belas
tingvrije voet te blijven, hetgeen
zwart werken bevordert. Mannen
zullen tegen hun vrouw zeggen:
jouw werk kost ons geld; zorg dan
maar liever dat het huishouden op
rolletjes loopt". Of Marga Bruijn-
Hundt, lid van de Emancipatieraad:
„Een hogere belasting voor dubbele
inkomens zal de ontmoediging bij
vrouwen verder vergroten. Niet de
werkende vrouw van een hoogle
raar wordt erdoor gestraft, maar de
vrouw die met deeltijd een mini
mum uurloon verdient, terwijl haar
man een minimum- of modaal in
komen heeft. Afstraffing van dub
bele inkomens ontmoedigt vrou
wen om arbeidsmarktervaring te
krijgen en te behouden. Ze zullen
daardoor in de toekomst de arm-
sten in onze maatschappij worden"
Opmerkelijk is echter dat men he
lemaal niet in de hoek van de
Rooie Vrouwen hoeft te gaan luis
teren om tegenstemmen van deze
toonaard op te vangen. Ze klinken
even luid bij de „Blauwe" Vrouwen
van de VVD. „Alleen wordt het
van ons niet zo verwacht", zegt
Joan van Dijk. „Daarom is men
minder gauw geneigd ons om com
mentaar te vragen". Dat verandert
dan bij deze. Ze stemt ermee in als
activiste binnen de VVD-vrouwen
bestempeld te worden. Bovendien
is ze zelf een tweeverdiener; haar
man drijft in haar woonplaats Mid
delburg een kunsthandel. „Nogal
noodlijdend. Hij kan net het hoofd
boven water houden. Die twee in
komens van ons zijn bepaald geen
luxe".
Zwaarste klappen
Wat niet wil zeggen dat ze klaagt.
„De nieuwe maatregel zal bij ons
Ik sprak gisteren nog een meisje
dat zei: ik had trouwplannen, maar
nu pieker ik er niet over".
Treurige zaak
Hoe groot is die groep? „Al was het
maar vijf procent", zegt Joan van
Dijk ongeduldig, „dan nog vind ik
het een treurige zaak. Elke roman
tiek die'verder reikt dan een af
spraakje voor de bioscoop, gaat zo
verloren. Het leven dreigt te wor
den teruggebracht tot koele bere
kening. Kunnen we het ons per
mitteren? Dat betekent geestelijke
verarming. Het beperkt mensen in
hun keuzemogelijkheden. Door de
maatregelen van de regering wor
den ze belemmerd in de manier
waarop ze hun bestaan in zouden
willen richten. Hokken, trouwen,
scheiden wat komt financieel
het best uit? Met eigen inzicht heeft
het niets meer te maken. De tijd
dat meisjes en jongens niet met el
kaar naar bed mochten voordat ze
getrouwd waren, is voorbij. Maar
moeten we nu naar het andere ui
terste dat ze alleen nog maar
met elkaar naar bed kunnen?"
Belemmering van keuze. Daarin
schuilt ook het anti-emancipatori
sche karakter van de nieuwe maat
regel. „Hij dient uitsluitend om een
gat in de begroting te dichten", be
schuldigt Joan van Dijk niet in de
laatste plaats haar eigen partij die
immers mede regeringsverant
woordelijkheid draagt. „Hij moet
dit jaar nog gauw honderd vijftig
miljoen gulden opleveren en vol
gend jaar driehonderd miljoen. De
hele emancipatiegedachte heeft
niet meegespeeld. Integendeel,
voor het emancipatiestreven dreigt
de maatregel eerder in negatieve
dan in positieve zin uit te werken,
omdat grote groepen vrouwen nu
onder druk van hun man hun
plaats op de arbeidsmarkt zullen
opgeven, juist in de lage- en mid
dengroepen die toch al zo kwets
baar zijn".
Meer bewust
Even later, meer toegespitst: „Ver
geet niet dat de verzelfstandelij-
king van het individu heel sterk
achter de emancipatiegedachte zit.
Die komt nu in gevaar. Werken be
tekent voor de vrouw: meer bewust
deelnemen aan de maatschappij en
dat is een voorwaarde voor ver-
zelfstandelijking. Wie thuis zit.
raakt geïsoleerd. Het gevolg kan
psychische verwarring zijn. Praat
maar eens met werklozen. Dan
hoor je: het niet meer deelnemen
aan het arbeidsproces is erger dan
al het andere bij elkaar. Dat dreigt
dus nu voor grote groepen vrou
wen dat de man of de vrouw
zelf zegt: met deze maatregel loont
werken niet meer. En nog iets an
ders. Wanneer de vrouw wel blijft
werken, zal de man een nieuwe
werknemersverklaring moeten in
vullen met daarin gegevens over
het inkomen van zijn vrouw. Al-<
leen als de loonadministratie dat
inkomen weet, kan op het salaris
van de man de nieuwe verschul
digde loonbelasting ingehouden
worden. Ook zoiets past niet in de
individualiseringsgedachte die aan
het streven naar emancipatie ten
grondslag ligt. Want stel dat je ge
trouwd bent met een wat minder
waarheidsgetrouw Pietje die een
beetje aansjoemelt met de cijfers.-
terwijl jij zelf goudeerlijk bent. Dan
kan Pietje iets doen wat jij niet
wenst. Dat is nu juist waar we met
het streven naar emancipatie vanaf
willen".
PIET SNOEREN
KATMUNDU
Het tweemotorig
propellervliegtuigje
dat een verwach
tingsvol gezelschap
van de koortsach
tige bedrijvigheid
aan de boorden van
de Indiase Ganges-
rivier naar de Ne
palese hoofdstad
voert, snort tevre
den als de uitlopers
van de Himalaya-
bergketen in zicht
komen. De door nij
vere mensenhanden
aangelegde rijstpla-
teaus geven de heu
vels het aanzien
van gigantische
spekkoeken met
bovenop een groene
garnering en pitto
reske rode lemen
hutjes. Het is maar
een uurtje vliegen
van Patna naar
Katmandu. Een trip
die voor slechts 75
gulden ook nog een
maaltijd en een glas
Duits bier oplevert:
bijgevolg erg popu
lair bij het jonge
reizigersvolk dat
zich zo graag in
Noord-India op
houdt.
Sherpa's bij de Swayambinnattl-stupa in Katmandu.
Op de kleine luchtha
ven van Katmandu
wordt deze groep onge
organiseerde reizigers al meteen
geconfronteerd met een heel ander
slag avonturiers. Diep gebruinde
mensen, uit alle leeftijdsgroepen,
keurig geordend rond hun reislei
ders en kennelijk bereid deze tot
aan de deur van de hel te volgen.
Samsonite-koffers en rugzakken
staan rij aan rij in de chaotische
ontvangsthal.
„Namasté", groet de beambte aan
de informatiestand beleefd. „De
hotelassociatie van Katmandu heet
u welkom". Hij slaat bedreven zijn
geplastificeerde orderboek open.
Oberoi, Woodlands, Ambassador,
vijfsterrenhotels te kust en te keur.
„Maar in Freakstreet kunnen wij
ook een budgethotel voor u boe
ken".
Freakstreet?
„Ha, ha, jazeker! Eigenlijk heet die
straat Jochen, maar vanwege de
hippies heeft-ie nu deze bijnaam".
Een zoemende taxi brengt je vlot
naar Katmandu's hippie-Kalver-
straat. De ondernemende Nepale-
zen hebben Freakstreet volge
bouwd met curio- en souvenir-
shops, boekwinkels, hippieboetieks
en taartwinkeltjes waar verse ap
peltaart en bolussen over de balie
gaan. De jongste Europese popmu
ziek schalt in deze neringen uit Ja
panse luidsprekerboxen. Nepalezen
prijzen buiten passanten goédkope
drugs op samenzweerderige fluis
tertoon aan. „Buy hashies, LSD,
Opium?" En bij geen reactie:
„Change dollars?".
Enigszins verwijtend „kijkt" de grote pagode neer op het straatge- Handel op straat onder het schijnbaar alles doordringende licht
woel in Katmandu. Ter gelegenheid van een religieuze feestdag is van de zon die op deze hoogte iets van een röntgen-stralingsbron
de pagode met linten versierd.
India is goed in staat het toerisme
te absorberen. Dit land, met zijn
diep gewortelde geloof en 780 mil
joen inwoners slikt alles zonder te
veranderen. In Varanasi baden de
Hindoes nog precies zo in de Gan-
ges-rivier als 3000 jaar geleden,
hoewel frequent roeibootjes met fo
tograferende Europeanen voorbij
komen. Maar in Nepal ligt dat an
ders. Katmandu, met maar 300.000
inwoners, heeft zich grondig op het
toerisme ingesteld. Dat gaat zeer
snel. In een paar jaar is Katmandu
misschien net zo alledaags als Sche-
veningen meent Egbert Franken,
student uit Groningen. Hij is een
beetje teleurgesteld in India terug
gekeerd na vijf weken „trekking"
in Nepal, zoals dat heet.
„Af en toe was het ook wel lachen
hoor", herinnert hij zich. „Als je
bijvoorbeeld op de Jousom-trek
zo'n georganiseerde groep tegen
komt. Alles laten ze meeslepen: ta
fels, stoelen, Europees eten, chemi
sche toiletten Heel wat sherpa's
en gidsen worden daarmee aan de
slag geholpen. En op de minder po
pulaire treks zie je links en rechts
van de weg overal kale zwarte
stengels. Hasjplantjes die vorige
wandelaars kaalgetrokken hebben.
Je laat wat van dat groen in de zon
drogen en je hebt weer een joint".
De meeste Nepalezen wonen in de
twee valleien tussen de Himalaya-
toppen en het lager gelegen Ma-
habharatgebergte: Katmandu-vallei
en Pokhara-vallei. Het is in deze
betrekkelijk gemakkelijk bereisba-
re valleien dat het toerisme onmis
kenbaar zijn stempel heeft gedrukt.
In de meer westelijk en dieper ge
legen Pokhara-vallei is in een paar
jaar tijd een compleet nieuw hotel-
dorp uit de grond gestampt.
„Kommen Sie aus Deutschland?",
klinkt het nasaal. De snipverkou
den vrouw op het toeristenkantoor
van Katmandu vervolgt zonder op
antwoord te wachten: „Ik was acht
maanden in München. Daar heb ik
mijn opleiding gekregen". Een mo
ment later staat ze gebogen over
een trekkingkaart van Pokhara, als
een groot strateeg over zijn oorlogs
plannen. „Op de Jousom-trek heb
je alles: hotels, goede restaurants.
Verdwalen is onmogelijk. Volg de
andere toeristen maar. Ga elke dag
appeltaart halen, ha, ha!". Toch
weet ze een zenuwtrek op het ge
laat van de toerist te toveren als ze
casuaal meedeelt: „Je moet niet te
hoog willen, op 3000 meter is er al
sneeuw, vorig jaar om deze tijd is
er een Engelse vrouw zoekge
raakt".
De pauze is pijnlijk.
Wandeltochten
Vanuit Pokhara, maar 30 kilometer
verwijderd van de Chinese grens
err daarvan gescheiden door de
ruim 7000 meter hoge Annapurna-
bergketen, worden de meeste wan
deltochten ondernomen. Dragen de
toeristen Katmandu-sandalen, in
de Pokhara is het stoute vetlederea
schoeisel troef. Met een Amster
damse bedrevenheid en hulpvaar
digheid wijzen de inwoners toeris
ten de weg in het grillige bergland
schap. Het kunstmatig aangelegde
Peewa-meer geeft de vallei, omge
ven door roestbruine heuvels een
Grieks aanzien. Geen wonder daar
om, dat zovele toeristen jong en
oud deze vallei opzoeken als ba
siskamp voor vermoeiende wandel
partijen of als goedkoop rustoord.
Zelfs buiten het toeristenseizoen
ziet men in Pokhara meer Europe
anen dan Nepalezen op straat.
Nieuwkomers die na de zeven uur
durende busreis van Katmandu
weer voet op vaste grond zetten,
worden van dat moment af geës
corteerd door „hotelslepers". Om
beurten trachten ze de weifelende
toeristen te overtuigen van de spe
ciale kwaliteiten van juist hun ac
commodatie, belust als ze zijn op
hun paar roepia's commissie. Een
tekort aan besluitvaardigheid kan
dan snel leiden tot een zenuwslo
pende kruistocht langs tientallen
hotels, allemaal met adembene
mende uitzichten en „lake-views".
„Zeven jaar geleden sliep ik nog bij
een gezin in de woonkamer. Ik kon
mijn ogen niet geloven toen ik hier
terugkwam", vertelt Tom, een 32-
jarige Australiër die zijn kuitspie
ren graag uitprobeert op steile
krijgt.
berghellingen. „Dit dorp verandert
sneller dan New York, ik herken
behalve de Annapurna-range hoe
genaamd niets meer. Ze hebben
zelfs het meer groter gemaakt".
De vercommercialisering van het
toerisme heeft zich niet beperkt tot
de Pokhara-vallei. Langs de meest
populaire wandelroutes zijn hotels,
thee- en taartshops al een ver
trouwd beeld. Duitse reisgidsen
waarschuwen ervoor dat de kinde
ren in de dorpen je kunnen naroe
pen: „Neckermann, hau ab!". Dief
stal, niet lang geleden een onbe
kend fenomeen in Nepal is op de
Jomsom-trek nu bon-ton. Bedelen
de kinderhandjes begeleiden je op
een trek, maar ook honingzoete
kinderstemmetjes die je opium wil
len verkopen of marihuana.
Cultuur gespaard
In zijn ganse historie is Nepal nog
nooit gekolonialiseerd of door een
vreemde mogendheid bezet ge
weest. De barrière van het Hima-
laya-gebergte aan de noordzijde
van het land en de verzengende
hitte van de Terai-laagvlakte aan
de Indiase grens hebben vreemde
mogendheden er immer van weer
houden dit fraaie terrein onder de
voet te lopen. De cultuur bleef al
dus gespaard, maar het gebrek aan
commerciële contacten maakte Ne
pal tot een van de armste landen
ter wereld.
En nu is het juist het Himalaya-ge-
bergte dat een geheel nieuw leger
ertoe aangezet heeft Nepal binnen
te vallen. Het toeristenleger. Een
slagvaardig leger, gewapend met
camera's, gevulde geldbuidels en
getraind in een heel andere cultuur
dan de Nepalese. Toch heeft het
Hindoeïstische koninkrijk zich nog
niet geheel aan de koopkrachtige
bezetter overgegeven. Het toerisme,
dat sprongsgewijs toenam van 6200
bezoekers in 1962 tot 125.000 in
1978 en een veelvoud daarvan
thans, heeft de Nepalese gastvrij
heid en eerlijkheid in zaken doen
vrijwel onberoerd gelaten. Van de
honderden bergstammen is nog
maar een fractie in contact met de
westerse cultuur gekomen en zelfs
in Katmandu, het „San Francisco
van Azië", liggen de middeleeuwen
nog op straat. Wie zijn vijfsterren
hotel verlaat en deze geborgen
kribbe inwisselt voor het harde le
ven in Katmandu's achterbuurten
begrijpt al snel dat de levensver
wachting van de Nepalezen in 1970
nog slechts 45 jaar was, meer dan
90 procent van de vrouwen analfa
beet is en slechts een kwart van de
kinderen schoolgaand. Een beetje
bezijden de betreden paden toont
zich een trots volk dat de nieuws
gierige toerist bevriend tegemoet
treedt en in bloedige offerandes of
carnavaleske festivals toont dat de
westerse invloed na een decennium
toerisme nog maar huiddiep is.
PAUL KOOPMAN
wel meevallen. Ik breng iets meer
in dan mijn man. Wij vallen net in
de voordelige groep". Liever haalt
ze een voorbeeld aan uit haar ken
nissenkring, daarmee illustrerend
hoezeer de zwaarste klappen aan
komen bij modaal tot twee maal
modaal waar de lasten drukken
zonder dat er extra's tegenover
staan. „Een leraarsgezin met drie
kinderen dat overal buiten valt.
Geen studietoelage, geen zieken
fondsverzekering. Wel een huis dat
gebaseerd is op de 60.000 gulden die
de man als leraar verdient en dat
1200 gulden per maand kost. Hij
zou er weer van af willen, maar
het is op het ogenblik onverkoop
baar".
Nou, ik kan u verzekeren dat ze
voortdurend in de zenuwen zitten
of er geen bril kapot zal gaan. Hier
vind je de zwaarst getroffenen. Dit
zijn de nieuwe stille armen".
Er zullen scheidingen van komen,
voorspelt Joan van Dijk. „Zeker
weten. Als ze het een beetje kun
nen ritselen voor de controlerende
instanties, zullen mensen in een
dergelijke situatie hun toevlucht
zoeken bij een scheiding. En wat
dacht u van jonge mensen? Waar
om zouden die nog trouwen? Het
huwelijk als instituut komt in ge
vaar. Ik denk dat grote groepen
met een scheef oog op de cijfertjes
zullen zeggen: we laten wat we sa
men hebben, niet bezegelen door
een ambtenaar van de burgerlijke
stand, want het gaat te veel kosten.
Joan van Dijk slaat aan het voorre
kenen. „De moeder verdient er 800
gulden schoon in de maand bij. Dat
geld gaat helemaal naar de oudste
zoon die studeert en niet in aan
merking komt voor een toelage. De
auto hebben ze al weg moeten
doen. Ze beknibbelen op gas en
licht. Getelefoneerd wordt er al
leen in uiterste noodzaak. Deson
danks houden ze voor hun blote
bestaan eten, drinken, kle
ding maar 850 gulden per
maand over. Door de nieuwe rege
ling inzake tweeverdieners zullen
ze misschien wel terug moeten
naar 750 gulden per maand. Drie
brildragers zijn er in dat gezin.
Joan van Dijk: „Er zullen scheidin
gen van komen. En wat dacht u van
jonge mensen? Het leven dreigt te
worden teruggebracht tot koele be
rekening".
