TAFEL
Paus beantwoordt aan idee
van kardinalen in conclaaf
BTTilTI
kerk
wereld
Humanistisch Verbond niet achtergesteld
CeidóeSoutO;;
brieven
'hi
lezers
ACHTERGROND
fieldde Goutant
ZATERDAG 12 MAART 1983
PROF. W. GODDIJN:
In het conclaaf van 1978
hebben de kardinalen ge
kozen voor een man die
op een aantal belangrijke
punten één lijn met hen
zou trekken en zo naar
binnen en naar buiten toe
een sterke eenheid van
de kerk zou demonstre
ren. Hij zou als vertegen
woordiger van de r. k.
kerk geen uitverkoop
moeten houden van tradi
tionele waarden, maar
deze juist zoveel mogelijk,
tegen alle weerstanden
in, internationaal en pu-
bl;2k moeten bevestigen.
De huidige paus heeft dat
naar vorm en inhoud ge
heel waargemaakt.
Dat zei prof. W. Goddijn,
hoogleraar godsdienstsociolo
gie aan de Katholieke Theolo
gische Hogeschool Tilburg,
gisteren in een toespraak voor
de Hogeschool voor Theologie
en Pastoraat in Heerlen. In
zijn rede zette Goddijn de in
terpretatie van de paus als
verkondiger van eenheid bin
nen de r. k. kerk tegenover
een ander interpretatiesche
ma, volgens welk de paus een
harde lijn volgt, die niet al
leen de polarisatie binnen de
kerk bevordert, maar ook
veel mensen van de kerk ver
vreemdt. De beleidsdoelstel
lingen van de paus, zoals een
krachtige herbevestiging van
de katholieke identiteit en
een zelfbewuste verkondiging
van het geloof aan een stuur
loze, verwarde wereld, kun
nen, volgens de tweede inter
pretatie, ertoe leiden, dat de r.
k. kerk een grote sekte wordt.
Nadat de intellectuelen, stede
lingen, industriearbeiders,
jongeren en vrouwen de kerk
verlaten hebben, blijft een
harde, conservatieve kern
over die niet zo gevoelig is
voor het eigentijdse.
Goddijn noemde deze inter
pretatie bijzonder eenzijdig,
omdat men de blijvers in de r.
k. kerk als een atypische
groep, een soort geestelijk ge
handicapten, lijkt te beschou
wen en men voorbijgaat aan
de telkens veranderende
functie van de religie in de
samenleving. Nieuwe histori
sche studies maken duidelijk,
aldus Goddijn, dat het chris
tendom veel minder diep in
brede lagen van de bevolking
was doorgedrongen dan men
soms beweerd heeft. Vroeger
was er veel volksgeloof en
zelfs bijgeloof, er was veel
minder kerkelijke participatie
en veel minder nadenken
over het geloof dan men vroe
ger wel eens heeft gedacht. In
veel opzichten is er op gods
dienstig gebied geen sprake
van achteruitgang. Men be
gint nu meer zicht te krijgen
op gelovigheid, ook van zoge
naamde buitenkerkelijken die
een soort achterban vormen
van het formele christendom
en geenszins atheïsten of
anarchisten zijn, aldus God
dijn.
Poolse invloed
In zijn inleiding ging Goddijn
nader in op de betekenis van
de Poolse afkomst van de
paus voor zijn denken en
functioneren. Deze afkomst
moest wel een rol spelen,
want Johannes Paulus II is
tot 1978 slechts twee jaar in
het buitenland geweest, aldus
Goddijn. In een katholieke
kerk als die van Polen, die
nog steeds grote aantrek
kingskracht op de arbeiders
uitoefent en vele priesters in
het verzet tegen de nazi's
heeft verloren in tegenstel
ling tot de westerse katholie
ke kerk krijgen pluralisme
en binnenkerkelijke conflic
ten nauwelijks een kans. Vati-
canum II en de moderne the
ologie hebben in Polen dan
ook een geheel andere accep
tatie gekregen dan in de wes
terse landen en zeker dan in
Nederland, aldus Goddijn.
Hij meende, dat de manier
waarop de paus de priester
ziet, heel goed in verband is
te brengen met zijn Poolse
achtergrond. De paus wijst
groepsvorming van priesters
tegen de bisschoppen mede af,
omdat de r. k. kerk zich in
Polen in een positie van ver
zet tegen het regime bevindt.
Priesters en meer nog de bis
schoppen mogen geen onenig
heid laten blijken. Tenslotte is
de publieke opinie in Polen
sterk geporteerd voor celiba-
taire priesters.
Ook het verbod voor priesters
om aan politiek te doen, is
mede te zien in het licht van
zijn Poolse achtergrond. Dit
lijkt misschien vreemd, aldus
Goddijn, omdat de Poolse
kerk zich sterk met de poli
tiek bemoeit. Maar in Polen is
aan politiek doen in contact
treden met de communisti
sche partij. Niét aan politiek
doen wordt dan niét meedoen
met de politiek van de com
munistische partij.
Goddijn noemde het kwalijk,
dat de paus dit beginsel zon
der meer overbrengt naar ge
bieden als Latijns-Amerika,
zonder dat hij oog heeft voor
de speciale positie van de r. k.
kerk in zulke regionen. De
paus meent, dat de bemoeie
nis van priesters met de poli
tiek, verdeeldheid in de kerk
zaait en dat tracht hij op alle
mogelijke wijzen te voorko
men, zo zei Goddijn. Hij ci
teerde de Engelse schrijver P.
Hebblethwaite, die meent, dat
de afwijzing door de paus van
een legitiem pluralisme ertoe
kan leiden, dat men hem van
de methoden van de Poolse
communistische partij beticht.
Die partij kan immers de idee
van een „loyaal verschil van
mening" niet begrijpen.
VAN SPAENDONCK:
De klacht van het Humanis
tisch Verbond (HV), dat het
door de overheid bij de ker
ken wordt achtergesteld kan
niet serieus worden genomen.
Hetzelfde geldt voor de bewe
ring van het HV, dat de be
hoefte aan humanistische
geestelijke verzorging enorm
groot is, alsmede voor zijn eis,
dat het van de overheid meer
plaatsen voor humanistische
raadslieden en meer facilitei
ten moet krijgen.
Merkwaardig
Tot deze conclusie komt mr.
F. H. M. van Spaendonck in
een artikel, getiteld: „Een ge
lijke behandeling van het Hu-'
manistisch Verbond". Het
eerste deel hiervan verschijnt
deze week in „Informatiebul
letin 1-2-1", kaderblad van
het secretariaat van het RK
Kerkgenootschap. Van Spaen
donck is juridisch staflid van
dit secretariaat, maar heeft
zijn artikel op persoonlijke ti
tel geschreven. Wel heeft hij
het een en ander ontleend aan
volgens Van Spaendonck in
een merkwaardig licht te
staan, wanneer men beseft,
dat het HV vooral werkt in
sectoren waar de overheid of
anderen de geestelijke verzor
ging betalen, zoals in de
krijgsmacht en de gevange
nissen. De gegevens waarop
het HV zijn eisen grondvest,
stellen volgens Van Spaen
donck ernstig teleur. In 1980
had het HV 314 betaalde
functionarissen voor geeste--
lijk werk, van wie er 94 in de
categoriale geestelijke verzor
ging en 170 in het humanis
tisch vormingsonderwijs
werkzaam waren. Hoogstens
vijftig geestelijke verzorgers
worden door het HV zelf be
taald.
De plaatselijke gemeenschap
pen van het HV functioneren
in feite als vrijwilligersorgani
saties zonder vast beroepsper-
soneel. Ze zijn niet vergelijk
baar met de ruim 4.500 plaat
selijke kerkgemeenschappen,
zoals parochies en kerkelijke
gemeenten. Die hebben wel
eigen pastoraal personeel en
dit wordt door de plaatselijke
gemeenschap zelf betaald, zo
schrijft Van Spaendonck.
Over die frappante verschil
len zwijgt het HV echter in
alle talen, constateert Van
Spaendonck en hij voegt er
aan toe: „Dit zijn echter de es
sentiële punten, die in het
overleg met de overheid een
rol moeten spelen bij het vast
stellen van uitgangspunten
voor het overheidsbeleid ten
aanzien van religie en levens
beschouwing in de huidige sa
menleving".
Van Spaendonck herinnert
eraan, dat de kerken in Ne
derland als zodanig niet door
de overheid worden gesubsi
dieerd. Het kerkelijk „bedrijf"
wordt hoofdzakelijk betaald
uit de vrijwillige bijdragen
van de gelovigen. Alleen al in
de drie grootste kerken
(rooms-katholieke, Neder
lands hervormde en de gere
formeerde kerken) brengen
zij daarvoor per jaar ruim 600
miljoen gulden bijeen. Het
vermogen van deze kerken
brengt wel ruim negentig mil
joen per jaar op, maar alleen
al de instandhouding van
kerkgebouwen kost per jaar
meer dan 120 miljoen. De to
tale personeelskosten over
schrijden de 400 miljoen gul
den. Deze kosten hebben be
trekking op 7.000 pastores en
ten minstfe 2.000 man overig
personeel.
Een per 175
Volgens eigen gegevens telt
het HV slechts ruim zestig
plaatselijke gemeenschappen
en ongeveer 16.000 leden. Het
stelt evenwel, dat het deson
danks twintig tot vijfentwin
tig procent van de Nederland
se- bevolking vertegenwoor
digt. Van Spaendonck rekent
uit dat dus ongeveer drie mil
joen Nederlanders als ongods
dienstige humanisten zouden
moeten worden aangemerkt-
en dat dus slechts één op de
175 humanisten het de moeite
waard vindt lid van het HV te
zijn. Hij bestrijdt in „1-2-1"
niet het argument van het HV
dat humanisten wegens hun
opvatting over het zelfbe
schikkingsrecht van de mens
zich niet organiseren, maar
stelt wel vast: „Het rechtvaar
digt echter onvoldoende dat
de overheid verplicht zou zijn
voorzieningen te treffen voor
burgers in bijzondere omstan
digheden, terwijl diezelfde
burgers in normale omstan
digheden blijkbaar niet de
moeite over hebben voor of
behoefte tonen aan die voor
zieningen".
Volgens Van Spaendonck lijkt
de eis van het HV om te wor
den erkend als zendende in
stantie van categoriale geeste
lijke verzorging in de over
heidssfeer in de jaren zestig
meer om politieke overwegin
gen dan op grond van objec
tieve criteria te zijn ingewil
ligd. Nu het HV als kléine le
vensbeschouwelijke organisa
tie zeker twintig kerkge
nootschappen zijn groter
zich beklaagt over achterstel
ling, vindt Van Spaendonck
het dringend noodzakelijk,
dat de overheid objectieve cri
teria bepaalt.
Hij vindt het voor de hand
liggen, dat de overheid daar
bij uitgaat van de omvang van
de verschillende genootschap
pen. Kardinaal Willebrands
heeft vorige week tijdens zijn
afscheid als legerbisschop er
voor gepleit, dat de overheid
slechts kwantitatieve kriteria
mag hanteren bij de subsidië
ring van de geestelijke ver
zorging. „De maatschappelijke
betekenis van de kerken en
de andere zendende organisa
ties dient daarbij uitgangspunt
te zijn."
Hoop bodem ingeslagen^
BlJNA drie jaar na de onafhankelijkheid van Zi K
de hoop de bodem ingeslagen, dat dit ZuidoosjP®*
land een vreedzame toekomst zal hebben. De gruJ
ten die bekend zijn geworden over de massamoorij^
tabeleland, het thuisland van de in ongenade geva
cus Joshua Nkomo, vormen het hoogtepunt van e^ys
ne, waarin de aanhangers van Nkomo, de stam deitie
systematisch als boeven en dissidenten werden uijon
Mugabe, onder wiens leiding deze terreujve
plaats vond, deed zich aanvankelijk kennen als eer'va
leider, die ook hier te lande op veel krediet kon re^
bleek oog te hebben voor de realiteiten van zijl
sterk verdeelde land. Hij is er echter niet in ge?T
man boven de partijen te worden. Het gedrag van
ke intrigant Nkomo zou absoluut geen motief mog
al zijn aanhangers verdacht te maken, zoals nu ge
De economische teruggang die Zimbabwe sinds di
kelijkheid in 1980 kent, heeft in niet onaanzienlijki
gedragen tot de spanningen tussen de verschille
groeperingen. In plaats van alsnog hun vertrouw*^
nen, gaat Mugabe op de ingeslagen weg voort door^
aan een eenpartijstaat. Een heilloze ontwikkeling
kan het vertrouwen van degenen die niet tot de oo
lijke aanhangers van Mugabe behoren, alleen ma
verstoren. N
Brieven graag kort en
duidelijk geschreven De
redactie behoudt zich
het recht voor ingezon
den stukken te bekorten
Volksgezondheid
bedreigd
In de kranteberichten van af
gelopen maandag en dinsdag
komt eindelijk de aap uit de
mouw: het ging de regering
helemaal niet om de „medicij
nenknaak". Dat was slechts
een voorproefje om veel ingrij
pender plannen in te leiden.
Staatssecretaris Van de Reij-
den, voorheen voorzitter van
de particuliere verzekeraar
„Het Zilveren Kruis", wil twee
vliegen in één klap slaan:
De volksgezondheid de das om
doen en de mensen dwingen
40 of 60 van het zieken
fondspakket particulier te ver
zekeren. Je mag het niet zeg
gen, maar vragen is toege-
Kip in geurige saus,
witlofsalade en
aardappelen
koffiepudding
Als u met z'n tweeën bent
dan hebt u nodig: 2 kippepo-
ten, peper, nootmuskaat, 1
lepel olie, 15 g boter, uitje,
(knoflook), klein stuk knol
selderij (koop 500 g extra
voor dinsdag), 2 dl bouillon
(blokje) of 1 dl bouillon en 1
dl witte wijn (bijvoorbeeld
een Moezel), laurierblad,
tijm, 50 g champignons, 10 g
maizena, peterselie;
2 struikjes witlof, half blik
je mandarijnen, 2 lepels yog
hurt of kwark, 1 lepel sla
saus, 1 lepel mandarijnesap,
zout, peper;
0,5 tot 1 kg aardappelen;
2,5 dl melk, 4 blaadjes gela
tine, 50 g suiker, 0,5 dl slag
room, 0,75 dl sterke koffie
0,5 dl slagroom, 12 g basterd
suiker, half pakje vanille
suiker.
Wrijf de kippepoten in met
een mengsel van zout, peper
en nootmuskaat en bak ze in
hete olie met boter bruin. Haal
de kip uit de pan en fruit al
omscheppende de kleingesne
den ui, (knoflook) en knolsel
derij even in het vet. Doe er
de bouillon (en wijn) bij en
kip, laurierblad en tijm. Stoof
de kip gaar in ruim een half
uur, de laatste tien minuten
met de champignons. Leg de
kip in een warme schaal, bind
het vocht met aangemengde
maizena en schenk de saus
over de kip. Garneer met een
toef of fijngeknipte peterselie.
Meng fijngesneden witlof met
uitgelekte mandarijntjes en
een sausje van yoghurt, sla
saus, mandarijnesap, zout en
peper.
Maak de pudding daags tevo
ren zodat hij kan opstijven. Zet
de gelatine onder koud water,
knijp de blaadjes uit en los ze
op in de heet gemaakte melk.
Los er de suiker in op en roer
er de eerste portie slagroom en
de koffie door. Laat deze mas
sa afkoelen en doe ze pas in
een natgemaakte vorm als ze
gelei-ach tig wordt. Garneer
morgen de omgekeerde pud
ding met opgespoten room.
Menu tip voor maandag: var
kenslapje met gestoofde uien
en aardappelen gerstevlok-
kenpap
JEANNE
LEIDEN: O.L.Vr. Hemelvaart: za.
1t.00 euch.viering mmv Dames- en
herenkoor. zo. 11.00 idem.
H. Leonardus: za. 19.00 jongerenvie
ring; zo. 09.00 euch.viering. 10.45
hoogmis.
H. Middelares: za. 19.00; zo. 9.30 ge
zongen viering, 11.30.
H. Lodewijk: za. 10.00 en 19.00, zo.
8.30. 10.00 hoogmis, 11.30, 18.00,
19.00 Lof.
St. Anthonius van Padua: za. 19.00
euch., zo. 9.30 en 11.30 euch.
H. Petrus: za. 19.00; zo. 9.00, 10.30
hoogmis, 12.00.
O.L.Vr. Onbev. Ontv.: za. 19.00; zo.
9.30, 10.45 hoogmis, 12.15.
Oud Katholieke Kerk: zo. 10.00.
AARLANDERVEEN: za. 19.00; zo.
10.30 hoogmis.
AARDAM: za. géén; zo. 9.00 hoogmis,
12.00.
ALPHEN AAN DEN RIJN: H. Pius: za.
19.00; zo. 9.00, 10.30 hoogmis.
H. Bonifafius: za. 19.00; zo. 9.45
hoogmis. 11.30.
De Heilige Geest: za. 19.00; zo. 9.30
en 11.00.
BOSKOOP: za. 17.30 „De Stek";
19.00 in kerk; zo. 9.30 en 11.00.
HAZERSWOUDE DORP: za. 19.00
met orgel; zo. 9.30 hoogmis; 11.30
wisselend van opzet.
HAZERSWOUDE-RIJNDIJK: za. géén,
zo. 10.00. Dep. Het Anker: za. 19.00;
zo. 8.45 en 11.15.
HILLEGOM: St. Jozef: za. 19.00 met
Ned. liederen; zo. 10.00 gezinsmis
(kinderkoor), 11.30 Ned. liederen.
HILLEGOM: H. Martinus: za. 19.00;
zo. 9.00 en 11.00.
HOOGMADE: za. 19.00; zo. 10.00.
KATWIJK A.D. RIJN: za. 19.00 euch-
.viering met zang; zo. 9.30 hoogmis,
11.15 met zang. Dep. Rijnsburg: za,
gebeds- en communieviering; zo.
10.30 met zang.
(Buiten) KAAG/ABBENES: za. 19.00;
zo. 10.00.
LANGERAAR: za. 19.00; zo. 9.30 en
11.30.
LEIDERDORP (H. Menswording): za.
19.00; zo. 9.00, 10.30, 12.00 (jonge
renkoor).
LEIMUIDEN: za. 19.00; zo. 7.30, 9.30,
11.15.
LISSE: Agathakerk: za. 19.00 euch.;
zo. 10.00 en 11.30 (kinderneven-
dienst). Dep. Poelpolder: za. 19.00
euch., zo. 9 en 11.30 euch.viering.
Mariakerk: za. 19.00; zo. 8.30, 10.00
hoogmis. 11.45.
H.H. Engelbewaarders (Beekbrug): za.
19.00; zo. 9.30 hoogmis, 11.00 en
17.45.
NIEUWKOOP: za. 19.00; zo. 9.00
hoogmis, 10.45.
NIEUWVEEN: za. 19.00; zo. 9.00,
11.00.
NIEUW-VENNEP: za 19.00 avondmis;
zo. 10.00 hoogmis.
NOORDEN: za. 19.00; zo. 9.00, 10.30
hoogmis.
NOORDWIJK-BINNEN: za. 16.00 in
Kerkhofkapel; 19.00 in de kerk; zo.
8.00, 10.00 hoogmis, 11.30.
NOORDWIJK AAN ZEE: za. 19.00
euch.; zo. 9.30 hoogmis. 11.00 euch.
NOORDWIJKERHOUT: St. Victor: za.
19.00 met koorzang; zo. 9.30 hoog
mis, 1f.00 mis met samenzang. St.
Jozef: za. 19.00; zo. 10.00 en 11.30.
OEGSTGEEST: St. Willlbrord: za.
19.00; zo. 9.00 en 10.30.
OUD-ADE: za. 19.00 avondmis: zo.
8.30 hoogmis. 10.30 gezinsmis.
OUDE-WETERING: za. 19.00 avond
mis; zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Mariapre-
sentatie: za. 19.00; zo. 9.00 en 11.00.
Petrusbanden: za. 19.00 avondmis;
zo. 9.30 hoogmis, 11.30.
RIJPWETERING: za. 19.00 avondmis;
zo. 7.30, 9.00 hoogmis (herenkoor),
10.30 mis.
SASSENHEIM: za. 19.00 euch.; zo.
9.30 hoogmis, 11.00 euch.
STOMPWIJK: za. 19.30 met zang
(laatste zaterdag v.d. maand thema
viering), zo. 9.30 hoogmis, 11.00,
18.00.
VOORHOUT: za. 19.00; zo. 9.00
hoogmis. 10.30, 11.45.
VOORSCHOTEN: St. Laurentius: za.
19.00; zo. 11.30. Moeder Gods: za.
19.00; zo. 10.00.
WARMOND: za. 19.00; zo. 8.30, 10.00
hoogmis, 11.30.
WOUBRUGGE: za. 19.00; zo. 10.00.
ZEVENHOVEN: za. 19.00; zo. 9.00
hoogmis, 10.45.
ZOETERWOUDE-RIJNDIJK: Meer
burgparochie: za. 19.00 met wisselen
de koren; zo. 10.00 hoogmis met wis
selende koren. 11.30 met orgel en
Ned. liederen.
ZOETERWOUDE: St. Jan: za. géén
opgave; zo. 9.30 hoogmis, 11.00. Chr.
Dienaarkerk: za. 19.00 met zang; zo.
10.00 hoogmis.
DE ZILK (Noordwijkerhout): H. Hart-
kerk: za. 19.00; zo. 10.00 hoogmis.
11.30.
predikbeurten
STAD LEIDEN Herv. Gemeente.
Hoogl. kerk: 10 u. ds. A. D. de Jong,
11.45 u. ouc. Studentendienst. Mare-
kerk: 10 u. ds. S. Meyers, 17 u. ds. S.
Meyers. Maranathakerk: 10 u. ds. A.
T. Kramer. Regenboog: 9.30 en 11.15
u. pastor H. Delamarre en ds. H. J.
van Leeuwen. Bethlehemkerk: 10 u.
ds. A. Christ van Eek en Wiel. open-
deurdienst. Bevrijdingskerk: 9 00 u.
ds. M. G. Veenstra, 10.30 u. ds. H. E.
Sterringa. Vredeskerk: 10 u. dr. A. J.
Lamping. Eglise 'Wallone: 10.30 u.
pasteur D. Ribs. Acad, ziekenhuis:
10.15 u. ds. M. Terlouw-Sterk en ds.
J. Bovenberg. Diaconessenhuis:
10.30 u. ds. H. B. van 't Hof. Jeugd-
kapelendiensten: Molenwijk zie opert-
deurdienst, Vredeskerk: 10 u. Thema-
dienst Bevrijd. 10.30 u. A. Faas (Belij
denis). Geref. Kerken en andere ker
ken Stad Leiden. Zuiderkerk: 10 u.
ds. v.d. Velden. Petrakerk: 10 u. ds.
H. Hortensius. Oude Vest: 10 u. ds. R.
J. Kooistra, 17 u. ds. H. Hortensius.
Maranathakerk: 10 u. herv. dienst.
Bevrijdingskerk: 9 u. ds. M. G. Veen
stra, 17 u. ds. R. J. Kooistra. Bejaar
denhuis Groenhoven: 10 u. dr. D.
Bakker. Merenwijk aula Valkenpad:
9.30 en 11 u. Eucharistie/Avondmaal.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 17 u. drs. G.
C. den Hertog. Geref. Kerk Vrijg.: 10
en 17 u. Dienst des Woords. Doops-
gez./Rem. kerk: 10.30 u. ds. mw. A.
J. Luykinga, Haarlem. Bapt.gem.: 10
u. ds. H. Bosveld. Ev. Luth. Kerk:
10.15 u. Dienst des Woords. Nieuw
Apost. Kerk: Diensten 9.30 en 16 u.
Ev. Chr. Gemeenschap: 10 evang.
Dikkes. Leger des Heils: 10 en 19 u.
samenkomsten. Zevende-Dag-Adven
tisten: 11 u. ds. Bouwer. Evang. Cen
trum Zijksingel 2a: 19 u. dhr. Zijlstra.
Zendingsgroep „Jeruel": samen
komst 17. u. Pinkstergemeente Oude
Vest 13: 10 u. hr. J. Eikerbout.
AARLANDERVEEN Herv. Gemeen
te: 10 u. ds. Van Waarde, 19 u. ds.
Achterberg. Geref. Kerk: 10 u. ds.
Vree, 18.30 u. ds. Den Heeten. Chr.
Geref. Kerk: 10.30 u. Dienst des
Woords.
TER AAR Herv. Gem.: 9.30 en
18.30 u. ds. Klein Kranenburg. Geref.
Kerk: 10 u. drs. Bulkema, 18.30 u.
drs. Broer.
ABBENES Herv. Gem.: 9.30 u. ds.
Bergsma.
ALPHEN A.D. RIJN Herv. Gem.:
Opstandingskerk: 10 u. ds. v.d. Hei
den. 18.30 u. ds. Bogers. Advents-
kerk: 10 u. ds. Schaap. 17 u. ds. De
Jonge. Kruiskerk: 10 u. ds. De Jonge.
Geref. Kerk Maranathakerk: 10 u. ds.
Hartkamp, 18.30 u. ds. De Boer. Sal-
vatorkerk: 10 u. ds. Holtrop, 18.30 u.
ds. De Vree. Baptistengemeente: 10
u. en 18.30 u. ds. Koekkoek. Leger
des Heils: 10 en 19.30 u. samenkom
sten. Volle Evangelie Gemeente: 10 u.
hr. v.d. Hoorn.
ALPHEN-NOORD (Herv./Geref.
diensten). Goede Herder: 10 en 18.30
u. Dienst des Woords. De Bron: 9,
10.30 en 18.30 u. Dienst des Woords.
Ashramcollege: 10 u. Dienst des W.
Driehoorne: Afbanianae:
ALPHEN-NOORD (Herv. Geip.):
Sionskerk: 9.30 u. ds. Verploeg,
18.30 u. ds. Ouwendijk. Oudhoornse-
weg: 10 u. ds. Oort.
BODEGRAVEN Herv. Gem.:
Dorpskerk: 10 u. ds. v.d. Hoef, 18.30
u. ds. Voordouw. Salvatorkerk: 10 u.
ds. Richter, Evang. Dienst, 18.30 u.
ds. Wieman. Bethlehemkerk: 10 u. ds.
Korevaar, 18.30 u. ds. v.d. Hoef.
BOSKOOP Herv. Gem.: Dorps
kerk: 9.30 u. ds. Vlasblom, 18.30 u.
ds. Mansvelt. De Stek (Herv./Geref.):
9.30 u. ds. De Graaf. Geref. Kerk:
9.30 u. ds. Van t Hoff, 17 u. ds. Mon-
deel. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 17 u.
kand. v.d. Zwaag.
HAZERSWOUDE Herv. Gem.: 9.30
u. hr. Bakker, 18.30 u. ds. De Graaf.
Geref. Kerk: 10 u. ds. Cziria, 17 u. ds.
Koekkoek.
HOOGMADE Herv. Gem.: 10 en
16.30 u. Dienst des Woords.
DE KAAG Herv. Gem.: 10 u. ds.
Kolkman.
KATWIJK A.D. RIJN Herv. Gem.:
Dorpskerk: 10 u. ds. Boer, 18 u. ds.
Heymans. Ontmoetingskerk: 10 u. en
18.30 u. Dienst des Woords.
KATWIJK AAN ZEE Herv. Gem.:
Nieuwe Kerk: 10 u. ds. Romein, 18 u.
ds. Van Sliedregt. Oude Kerk: 10 u.
ds. Visser. 18 u. ds. Van Roon. Icht-
huskerk: 10 u. ds. Vroegindewey, 17
u. ds. Driebergen. Pnielkerk: 9.30 u.
ds. Schuurman, 18 u. ds. Visser. Be-
stevaer Mavo: 10 u. ds. De Jong.
Overduinkapel: 14.15 u. ds. Baar. Ge
ref. Kerk: Open Hof: 10 en 17 u.
Dienst des Woords. Triumphator:
idem. Vredeskerk: idem. Chr. Geref.
Kerk: 10 en 17 u. ds. Slagboom.
KOUDEKERK A.D. RIJN Herv.
Gem.: 10 u. kand. De Boo, 19 u. ds.
Oort, gez. dienst in Geref. Kerk. Ge
ref. Kerk: 10 u. hr. Brouwer, 19 u. ds.
Oort.
LEIDERDORP (Herv./Geref. dien
sten): Dorpskerk: 10 u. ds. Van Loe-
nen, 15 u. ds. Bovenberg, 18.30 u. ds.
v.d. Born. Hoofdstraat: 10 u. ds.
Knorth. Scheppingskerk: 9 en 10.30
u. ds. Westera-Franke.
LEIMUIDEN Herv. Gem.: 9.30 u.
ds. Schalk. Geref. Kerk: 9.30 en 19 u.
Dienst des Woords.
LISSE Herv. Gem.: Dorpskerk: 10
u. ds. Pettinga, 19 u. ds. 't Hooft.
Pauluskerk: 10 u. ds. 't Hooft. Geref.
Kerk: 10 en 19 u. ds. Boswijk. Chr.
Geref. Kerk: 10 en 16.30 u. ds. Van
Dijken H.A. Geref. Gemeente: 10 en
16 u. Leesdienst. Geref. Kerk Vrijg.
(Pr.str.): 8.45 en 15 u. ds. Grutter.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori): .9.30 en
17 u. Dienst des Woords.
NIEUWKOOP Herv. Gem.: 9.30 en
18.30 u. ds. Bronsgeest. Geref. Kerk:
9.30 en 18.30 u. ds. Nooteboom. Chr.
Geref Kerk: 9.30 u. Dienst des
Woords, 19 u. ds. Beekhuis.
NIEUWVEEN Herv. Gem.: 9.30 -u.
ds. Molenaar. 18.30 u. ds. De Jong.
NIEUW-VENNEP Herv. Gem.: 9.30
u. ds. Goverts, 19 u. idem. Geref.
Kerken: 8.30 en 10.30 u. ds. Wljmen-
ga, 18.30 u. ds. Wijmenga, H. Avond
mis. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 16.30
u. ds. Visser.
NOORDWIJK Herv. Gem.: Grote
Kerk: 10 u. ds. Elgersma, 19 u. ds.
v.d. Lee. Kerk aan Zee: 10 u. ds.
Hoekstra. De Rank: 10 u. ds. Vroegin
dewey. Grote Kerk: 17 u. cand. v.d.
Veen. Geref. Kerk Hoofdstr.kerk
(Buurtkerk): 17 u. ds. Elgersma, 10 u.
ds. Kuiper. Vinkelaan: 19 u. zondaga
vondviering. Stichtlngskerk: 11 u. ds.
Slofstra. Sole Mlo: 9 u. hr. Van Duin.
NOORDWIJKERHOUT Herv. Gem.:
10 u. ds. Roosjen gem. dienst.
OEGSTGEEST (Herv./Geref. dien
sten). Mauritslaan: 10 u. Dienst des
Woords. Groene Kerkje: 11 u. Dienst
des Woords. Pauluskerk: 9.30 u.
Dienst des Woords. Gem. centrum:
10.30 en 19 u. Dienst des Woords.
Endegeest: 10.30 u. Dienst des
Woords. Acad. Ziekenhuis: 10.15 u.
Dienst des Woords. Diaconessenhuis:
10.30 u. Dienst des Woords. Van
Wyckersloot: 16 u. Dienst des
Woords. Ned. Geref. Kerk: 8.45 u. ds.
De Lange, 16 u. ds. Jansen.
OUDE WETERING Herv. Gem.:
9.30 u. ds. De Korte, 17 u. Oec.
Jeugddienst. Geref. Kerk: 9.30 en
18.30 u. Dienst des Woords.
RIJNSATERWOUDE Herv. Gem.:
9.30 u. ds. Lefeber, 18.30 u. ds. v.d.
RUNSBURG Herv. Gem.: Grote
Kerk: 9.30 u. ds. Van Niel, 17 u. ds.
Smaling. Bethelkerk: 9.30 u. ds. Sma
ling. Geref. Kerk: Petrakerk: 9.30 u.
ds. Baayen, 17 u. ds. Damsma. Imma-
nuelkerk: 9 en 10.30 u. ds. Snel. 17 u.
ds. Cziria. Maranathakerk: 9.30 u. ds.
Damsma, 17 u. da: Baayens. Chr. Ge
ref. Kerk: 9.30 en 17 u. ds. Van Sor-
gen.
SASSENHEIM Herv. Gemeente: 9
en 10.30 u. ds. Germans, 19 u. Open-
deurdienst. Geref. Kerk: 10 u. ds.
Baas, 19 u. ds. Germans Opendeur-
dienst. Chr. Geref. Kerk: 10 en 17 u.
ds. Nieuwenhuizen. Ned. Prot. Bond
Sassenheim/Lisse: -.
VALKENBURG Z.H. Herv. Gem.:
10 en 18.30 u. ds. Vermeulen. Geref.
Kerk: 9.30 u. ds. Bouma H. Avond
mis, 18.30 u~. drs. v.d. Kamp.
VOORHOUT Herv. Gem.: 10 u. ds.
Brokerhof.
VOORSCHOTEN Herv. Gem. Dorp:
9.30 u. ds. De Zwart. 17 u. Dienst des
Woords. Geref. Kerk: 9.30 en 17 u.
Dienst des Woords. „Ontmoeting":
(Herv./Geref.): 9.30 u. ds. v.d. Schoot.
WARMOND Herv. Gem.: 10 u. ds.
De Gelder, 17 u. drs. Smit.
WASSENAAR Herv. Gem. Dorp:
10, 16.30 en 19 u. Dienst des
Woords. Kievitskerk: 10 u. Dienst des
Woords. Messiaskerk: 10 u. Dienst
des Woords. Dorps-Centrum: 9.30 u.
Dienst des Woords. Shalom (Jeugd-
kerk vanaf 12 j.): 10 u. Dienst des
Woords. Ned. Prot. Bond: 10.30 u.
ds. Van Ginkel. Geref. kerk: 10 u. ds.
v.d. Heiden, 17.30 u. ds. Hassefras.
WOUBRUGGE Herv. Gem.: 9.30 u.
ds. Gerssen, 16.30 u. ds. Christ. Ge
ref. Kerk: 9.30 u. ds. Broer, 18.30 u.
ds. Aalders. Ned. Prot. Bond: 19 u.
ds. Roos.
ZEVENHOVEN Herv. Gem.: 9.30 u.
ds. Hanemayer, 19 u. ds. Nicolaï. Ge
ref. Kerk: 9.30 u. hr. Cornelisse.
ZWAMMERDAM Herv. Gem.: 10 u.
ds. Heijmans, 18.30 u. ds. Buikema.
Geref. Kerk: 10 u. drs. Aalders, 18.30
u. ds. Buikema.
dienstverlening
ARTSEN Leiden: Wijk 1: Boerha-
vedistrict. Binnenstad-Noord, Groe-
noord. Kooi, Merenwijk, za dr. Kooij-
man, tel. 122268, zo dr. De Jong. tel.
123752. Wijk 2: Binnenstad-zuid,
Tuinstadwijk, Professorenwijk, de
Waard, za dr. Lahr, tel. 120347, zo dr.
Van Luijk, tel. 122522. Wijk 3: Mors,
Haagwegkwartier, Zuidwest, za dr.
Nieuwenhuis, tel. 768918, zo dr.
Schellekens tel. 764035. Voor de
praktijkgebieden van Groeneveld,
Van Leeuwen, Meyer, Reinders, Tan,
Van Tol: za. dr. Van Leeuwen tel.
133834, spreekuur 11.00 tot 11.30
uur in gezondheidscentrum Meren
wijk, zo: dr. Zwijnenburg, tel 412166
zelfde spreekuur als za. Oegst
geest: dr. Van Overvest tel. 173994.
Leiderdorp: za en zo dr. Ouwerkerk,
tel. 410070. Voorschoten: za dr.
Meiman, tel. 2493, zo dr. Schotanus
tel. 2356. Warmond - Voorhout: Dr.
Walenkamp tel. 01711-10030.
Noordwijk: Groepspraktijk tel. 19300.
Noordwijkerhout: Dr. Lammers-
/Van Grieken tel. 02523-2910. Kat
wijk aan Zee: Dr. Lodder tel. 14600.
Katwijk - Rijnaburg - Valkenburg:
Dr. Van Delft tel. 15366. Lisse: Ant
woordapparaat eigen huisarts. Sas-
senheim: Dr. Moerman tel. 11119
Hillegom: Dr. Van der Kaaden, tel.
15114. Alkemade - Rijnsaterwoude
- Leimuiden: Dr. Beekhuis tel. 01712-
8202. Alphen: Voor de praktijken
van Stehouwer, Van Gemeren, Plag,
Visser, Varkevisser, Van Engelen en
Zikel: za Dr. Van Gemeren tel. 30798,
zo Dr. Visser tel. 22088 Voor de prak
tijken van Boss, Eradus, Van Der
Steen. Hetzberger, Kleinhaneveld en
Wijnmaalen: za dr. Van der Steen tel.
72738. zo. dr. Wijnmaalen tel. 72079
Hazerswoude Koudekerk: Dr. Uh-
lenbeck tel. 01728-9281. Langeraar
- Nieuwveen Ter Aar - Woubrugge:
Dr. Van Sprang tel. 01722-2811.
Nieuwkoop - Noorden: Dr. Sanders
tel. 01725-1555.
TANDARTSEN Leiden - Leider
dorp - Oegstgee8t: Dr. Verlinden,
Leiderdorp, tel. 413366 Leidschen-
dam: Voor spoedgevallen tel. 238356.
Bollenstreek: Dr. Louwe, tel.
02522-10457.
APOTHEKEN Leiden - Leiderdorp
- Oegstgeest Voorschoten: Zuider
Apotheek in Leiden en de Apotheek
Linnaeus in Oegstgeest Leidschen-
dam: Lakke-apotheek Voorburg.
Alphen: Apotheek Somberg Katwijk:
Apotheek Rijnsoever tel 01718-26457
Noordwijkerhout: za geopend van
9-13. u. en van 17-18 u. en zo van 12-
13 u. en 17-18 u. Spoedrecepten tel.
3511 of dienstbel.
WIJKVERPLEGING BOLLENSTREEK
- Sassenheim - Warmond - Lisse -
Beekbrug: mw. Koster tel. 02523-
3137. Noordwijkerhout -Voorhout -
De Zilk: mw Meyer tel. 02523-5424.
Hillegom: Opgave via het antwoord
apparaat tel. 02520-16217. Leid-
schendam: Leidschendamse Kruis
vereniging tel. 070-455300.
DIERENARTSEN Leiden: Dr. Hel
der. tel. 146686 en Dr. Vestjens tel.
144323 Oegstgeest: Dr. van Duyn
tel. 153266. Voorschoten - Leid-
schendam: dr. Frencken, tel. 271110
ONGEVALLENDIENST ZIEKENHUI
ZEN LEIDEN Ongevallendienst
elke dag Academisch Ziekenhuis be
halve van dinsdag 13.00 u. tot woens
dag 13.00 u. (Diaconessenhuis) en
van vrijdag 13.00 u. tot zaterdag
13.00 u. (Elisabeth-ziekenhuis).
BEZOEKUREN ZIEKENHUIZEN
Diaconessenhuis: Bezoekuur dage
lijks van 16.00 tot 20.00 uur. Kinder
afdeling dagelijks van 14.00 tot 20.00.
Niet meer dan twee bezoekers per
patiënt Sint Elizabeth-ziekenhuis:
Volwassenen dagelijks van 14.00-
14.45 u. en van 18.30-19.30 u.; klas
se-afdelingen ook 11.15-12.00 u.
"Kraamafdeling: dag. van 11.15-12.00
u. (alleen voor echtgenoten) van
15.00-16.00 u. en van 18.30-19.30 u.
Kinderafdeling dag. 15.00-18.30 u.
CCU (hartbewaking) dag. van 14.00-
14.30 u. en van 19.00-19.30 u. Inten
sieve verpleging: dag. van 14.00-
14.30 u. en van 18.30-19.00 u. Sport-
Medisch Adviescentrum: Spreekuur
ma. 19.30-20.30 u. in het St. Elisa
beth-ziekenhuis. Endegeest: Di. en
vr. 13.00-14.30 u.; zo. 11.00-12.00 u.
en 14.00-15.00 u.; eerste klasse: de
gehele dag. Academisch Zieken
huis: Voor alle patiënten (behalve kin
deren) zijn de bezoekuren als volgt:
Dagelijks 14.15-15.00 u. en 18.30-
19.00 u. Avondbezoekuur afdeling
verloskunde: 18.00-19.00 u. De Prae-
maturenafdeling dagelijks van 14.30-
14.45 u. en 18.30-18.45 u. Bezoek
aan ernstige patiënten: wanneer aan
ernstige patiënten doorlopend be
zoek wordt toegestaan kan de hoofd
verpleegkundige hiervoor speciale
kaarten verstrekken. De bezoektijden
van de kinderkliniek zijn dagelijks
15.00-15.45 u. en 18.30-19.00 u. De
bezoektijden van de kinderafdeling
(alleen voor ouders van kinderen kan
er een afwijkende tijd afgesproken
worden met de hoofdverpleegkundi
ge) zijn dagelijks van 14.15-15.00 u.
en van 18.30-19.00. Rijnoordzie-
kenhuis: Dagelijks 14.30-15.15 u. en
18.30-19.30 u. Extra bezoek hartbe
waking: 11.00-11.30 u. Extra bezoek
vaders kraamafdeling: 19.30-20.30 u.
Kinderafdeling" 15.00-15.30 u. alleen
voor ouders 18.00-18.30 u.
S.O.S.-DIENST Telefonische hulp
dienst, tel. 071-125202. Voor allen die
in moeilijkheden verkeren of eenzaam
zijn. Vertrouwelijk. Dag en nacht be
reikbaar.
BUREAU VOOR RECHTSHULP
Herengracht 50, tel. 123942; spreeku
ren ma. en di. 10.00-12.30 u„ wo.
13.30-16.00 u.; do. 18.30-20.30 u.
LEIDSE RECHTSWINKEL Juri
disch Adviesbureau. Noordeinde 2a
(voormalige marinecomplex). tel.
130775. (Met ingang van maandag 22
november verhuist de Leidse recht
swinkel. Het nieuwe adres luidt: Ke-
telboetersteeg 10. De openingstijden
blijven hetzelfde
Afdeling wonen en werken: ma.
18.30-20.30, wo. 10.00-12.00, do.
18.30-20.30. Afdeling belastingen:
di. 18.30-20.30, wo 18.30-20.30.
Klachtenbureau: di. 18.30-20.30, do.
18.30-20.30.
DIERENHULPDIENST Hulpverle
ning aan verongelukte honden, kat
ten, vogels, e.d. in de gemeenten Lei
den, Leiderdorp, Oegstgeest, War
mond en Zoeterwoude. Tel. 071-
125141.
BURGERRAADSLIEDEN Koren
brugsteeg 2. tel. 143171 (kantooru
ren). Spreekuren ma., di. en wo.
11.00-12.00 u„ do. 18.30-20.00 u.
GEZINSVERZORGING Stichting
gezinsverzorging Leiden. Aanvragen
hulp voor bejaarden en langdurige
zieken en gezinsverzorging, Rem-
brandtstraat 17, tel. 149441 (ma. t/m
vr. 9.00-10.00 u. en 13.00-14.00 u.).
KINDER- EN JONGERENTELEFOON
Op woensdag- en zaterdagmiddag
van 14-18 u. telefoon 071 - 120611.
MAATSCHAPPELIJK WERK Bu
reau Maatschappelijk werk, Oude
Rijn 44c, spreekuur dagelijks 14.00-
15.00 u.; do. ook 19.00-20.00 u.. tel.
142144. Spreekuur gemeentelijke so
ciale dienst: di 14.00-15.00 u. Apollo-
laan 1a, Zuid-West; do. 14.00-15.00
u. Herensingel 3, Leiden Noord. Ook
tel. van 09.00-10.30 via 766600, afde
ling maatschappelijk werk.
RAAD VAN ARBEID Hoge Rijndijk
306, Leiden, tel 071-899375. Kantoor
geopend ma. t/m vr. 9-12 u. 14-16 u.
Telefonische informatie over kinder
bijslag: 8-12 u.
