'el verzet in Congres tegen
xtra hulp voor El Salvador
Sm*
's Werelds eerste
McDonald's lijkt
van sloop gered
Iraanse drugssmokkelaar vrij uit
milie
"mi Nkomo
gepakt
Franse generaal stapt op
wegens bezuinigingen
BERLIJN
1
TENLAND
CeidóeSotmwl
VRIJDAG 11 MAART 1983 PAGINA 11
Bnlt^enen moeten
tuureimen bewaren
hooght— De 27 leden van de fractie
ensdag Groenen in de Bondsdag wor-
nbarezi belangrijke kamercommissies
an het 1 a's Ziï weigeren geheimhou-
gjden beloven. Dit heeft de voorzitter
Bondsdag, Richard Stücklen,
bekendgemaakt.
komst 2
ïrgadern zei dat de Groenen, die heb-
iader egd dat zij het regeren „minder
omen ij." zullen maken, niet in de par-
den emire commissies voor defensie,
indse zaken of binnenlandse
Tiaandjjd kunnen plaatsnemen of inza-
;n van geheime stukken, als zij
i maam?l°ude regels van de vertrouwe-
in acht nemen.
isdag
Amerikaanse diplomaat
in Moskou ongewenst
MOSKOU De Sovjet-Unie heeft giste
ren een Amerikaanse diplomaat tot onge
wenst persoon verklaard omdat hij spio
nage zou hebben gepleegd. Het is voor het
eerst in vijf jaar dat zulk een stap tegen
een Amerikaanse diplomaat wordt onder
nomen.
In een bekendmaking van de Russische
geheime politie JKGB stond dat eerste-se-
cretaris Osborne op 7 maart in Moskou op
heterdaad was betrapt op gebruik van ra
dioapparatuur voor spionagedoeleinden.
Een woordvoerder van de Amerikaanse,
ambassade bevestigde dat Osborne tot
„persona non grata" was verklaard, maar
hij wilde niet in details treden over de be
schuldiging van de KGB.
Israël houdt
volkstelling in
Zuid-Libanon
BEIROET Het Israëlische
leger verzamelt op grote
schaal inlichtingen in Zuid-Li
banon en vraagt de burge
meesters van dorpen inlichting
gen te verstrekken over de
mannelijke bevolking. Ook wil
Israël de nummerborden van
alle auto's weten. Dit hebben
bewoners in Zuid-Libanon be
kend gemaakt. In diverse de
len van Zuid-Libanon zouden
Israëlische soldaten vragenlij
sten van 27 kantjes hebben
overhandigd aan burgemees-
MOSKOU TEST
NIEUWE RAKET
LONDEN De Russen testen momenteel
een ieuw type kruisraket. Dat is één van de
opvalendste aspecten van het jongste Ame
rikaanse rapport over de militaire macht
van de Sovjet-Unie. Het gaat hier om ra
ketten die zowel vanaf de grond als vanaf
zee of uit de lucht kunnen worden gelan
ceerd, die kernkoppen kunnen vervoeren
en die naar schatting een reikwijdte heb
ben van ruim 1500 kilometer. Deze raket
ten zijn in vele opzichten een copie van de
Amerikaanse kruisraketten. In de afgelo
pen 25 jaar hebben de Russen bijna alle be
langrijke Amerikaanse wapenontwikkelin
gen geïmiteerd en de VS zijn altijd al bang
geweest dat dit ook met de kruisraket voor
de lange afstand zou gebeuren. Deze vrees
lijkt nu bewaarheid.
Soeharto begint aan
vierde ambtstermijn
JAKARTA Het Indonesische volkscongres
heeft gisteren met algemene stemmen de presi
dent Soeharto herkozen voor een vierde ambts
termijn van vijf jaar.
De herverkiezing van de 61-jarige Soeharto, die
de enige kandidaat was, onderstreep nogmaals
diens vrijwel onaantastbare positie, die hij sinds
de bloedige staatsgreep van 1965 bekleedt. Soe
harto slaagde er na 1965 in om met behulp van
de strijdkrachten alle macht naar zich toe te
trekken. In 1978 kwam het in Indonesië tot gro
te studentenopstanden. Studenten, die bijval
kregen van delen van de bevolking protesteer
den tegen het repressieve en corrupte Soeharto-
regime.
'Mayerling' was
politiek drama
WENEN De laatste keizerin van Oosten
rijk, de 90-jarige Zita van Habsburg van
Bourbon van Parma, heeft in een Oosten
rijks blad onthuld dat het drama in het
Oostenrijkse slot Mayerling, waarbij kroon
prins Rudolf zoon en erfgenaam van
keizer Franz Joseph en zijn minnares, de
getrouwde barones Mary Vetserava, dood
werden aangetroffen, geen liefdesdrama
was. Volgens Zita werden Rudolf en zijn
minnares om politieke redenen vermoord.
Rudolf hield er politieke opvattingen op na
over de Donaumonarchie die niet die van
de kroon en van de regering waren. Hij zou
voor onafhankelijkheid van Hongarije zijn
geweest, dat deel uitmaakte van de Donau
monarchie. Rudolf was ongelukkig ge
trouwd met de Belgische prinses Stephanie.
»ieenkoiNGTON Tegen-
ommisP. van..het beleid
Amerikaanse pre-
Reagan inzake El
or hebben gisteren
•en dat zij zich te-
jn jongste verzoek
eer militaire hulp
at land zullen ver-
Ie
zetten. Een van de be
langrijkste aanhangers
van Reagans Midden-
Amerika beleid zei dat
Reagan een erg goed
„verkooppraatje" moet
houden om het gevraagde
geld van het Congres los
të krijgen.
Reagan heeft gisteren het
Congres gevraagd om 110 mil
joen dollar extra militaire hulp
aan El Salvador. Senator
Cranston, kandidaat voor het
presidentsschap van de Demo
cratische Partij zei, dat het „er
meer en meer op begint -te lij
ken dat Reagan maatregelen
voorstaat welke van Él Salva
dor een tweede Vietnam zul
len maken". Volgens Cranston
is er in de commissie voor bui
tenlandse betrekkingen een
meerderheid tegen de extra
militaire hulpverlening.
De VS zijn bezig een uiterst
modern radarsysteem te in
stalleren in Honduras, dat „on
geregistreerde" vluchten moet
signaleren, waaronder even
tuele wapenleveranties voor
de guerrillabeweging in El
Salvador. Dit hebben Ameri
kaanse regeringsfunctionaris
sen gisteren bekend gemaakt.
Volgens hen zijn er 45 a 50
Amerikaanse technici nodig
om het radarsysteem dag en
nacht te laten functioneren.
BONN De drugssmok
kelaar en vroeger plaats
vervangend minister-pre
sident van Iran, Sadegh
Tabatabai, heeft woens
dagavond met een vlieg
tuig Duitsland kunnen
verlaten. Gisteren werd
hij bij verstek tot drie jaar
gevangenisstraf veroor
deeld door de rechtbank
in Düsseldorf. De 39-jarige
Tabatabai, een vertrouwe
ling van de ayatollah
Khomeiny, die geregeld
over wapenaankopen on
derhandelde, werd op 8
januari op het vliegveld
van Düsseldorf aangehou
den met 1,7 kg. ruwe opi
um in zijn handbagage. Bij
zijn aanhouding beriep hij
zich op zijn diplomatieke
status.
Na wekenlang touwtrekken
heeft ook het ministerie van
buitenlandse zaken in Bonn
Tabatabai's status van diplo
maat min of meer erkend. Dat
zou betekenen dat de Iraniër
vrijgesteld zou zijn van straf
vervolging. De strafkamer van
de rechtbank in Düsseldorf
achtte de diplomatieke status
van Tabatabai echter onvol
doende aangetoond en zette de
procedure gewcon door. Taba
tabai heeft de uitspraak van de
Düsseldorfer rechters niet af
willen wachten en woensdag
avond vertrok hij vanaf de
luchthaven in Frankfurt met
een toestel van Lufthansa naar
Teheran. Daarbij werd hem
geen strobreed in de weg ge
legd.
De politie-mensen noe
men het onbegrijpelijk dat po
litici „onder dekmantel van
diplomatieke immuniteit drugs
in kunnen voeren zonder ter
verantwoording geroepen te
worden.De bond vindt de
gang van zaken onverdraaglijk
en schandalig.
fin. -
IfAYO De echtgeno-
ws/wter en schoonzoon van
fin. luchte Zimbabweaanse
eleider Joshua Nkomo
-r verhoor door de poli-
epakt. Dat is gisteren
ficiële bronnen gezegd,
bevindt zich in Bots-
Joanna Nkomo w.erd
i gearresteerd toen zij
in op weg was naar de
ad Harare. Zij zou een
b2 ket naar Londen bij
hben gehad en reisde
WS/blaar meisjesnaam." Nkö-
lochter Thandiwe en
..nan Ndlovu werden
^'^Sgnacht opgepakt.
zelf is op zijn vlucht
ws/bjotswana binnengedra-
Teten worden door Ie-
i zijn lijfwacht, zo heb-
flingelichte kringen in
ne, de hoofdstad van
na, bekend' gemaakt.
pnalistische ijzervreter,
ws/Dfcïlö weegt, stak niét de
ver in de vermomming
fi oude vrouw in een
^/iJpals in de Zimbab-
e hoofdstad Harare
erklaard. Volgens rhen-
Gabarone werd Nkomo
fin. dagavond in een auto
buurt van.de grens ge
in het gezelschap van
elf medewerkers, over-
WS/wMijfwachtenDe gróep
fin, vervolgens enige af-
te voet afleggen om
WK/'"Kve ongemerkt te kun-
irlaten. Na een poosje
65-jarige „oude olifant-
wj</k^ut Matabeleland niet
■•n moest door de lijf-
n op de schouders ge-
grondgebied van Bots-
een andere auto
vaarmee Nkomo werd.
it naar Francistown.
istte hij einige tijd alvo-
voort te zetten
ïaborone. Daar meent
it Nkomo spoedig naar
zal willen gaan. Al
had Nkomo geprobeerd
land te vluchten. Hij
sn een conferentie in
hebben willen bijwo-
it voorzorg nam toen de
iweaanse regering in
hem zijn paspoort af.
Donald Ma
cLean, zoals
de Britse di
plomatieke
dienst hem in
de jaren veer
tig kende. Het
verraad van
MacLean, Phil-
by. Burgess,
Blunt en alle
overige Britse
Sovjet-
spionneh die
om de zoveel
tijd worden
ontdekt, heeft
het vertrouwen
in de Britse in
lichtingen- en
veiligheids
diensten ern
stig aangetast.
MacLean bezorgde Sovjets
schat aan atoomgeheimen
LONDEN/MOSKOU De 69-jarige Donald Maclean, wiens
overlijden vanmorgen officieel in de Sovjet-Unie is bevestigd, is
een van de hoofdfiguren in een van de meest tot de verbeelding
sprekende spibnage-complotten uit de (Britse) geschiedenis'.
Mede dank zij de door hem verraden Britse en Amerikaanse
atoom-geheimen, heeft dë SovjeUUn.ie de achterstand op de
Verenigde:Staten op dit terrein kunnen inlopen.
Tijdens zijn studie in de jaren dertig aan de universiteit van
Cambridge sloot Donald MacLean zich aan bij studenten en do
centen de meesten homosexueel die er eerst zeer vooruit
strevende denkbeelden op na hielden en zich na enige tijd tot
het communisme bekeerden, wat inhield dat sommigen voor de
Sovjet-Unie gingen spioneren. Van vier is dat bekend. In 1951
werd de grond twee van hen, MacLean en zijn vriend Burgess,
te heet onder de voeten. Zij liepen over naar de Sovjet-Unie. In
1962 volgde Philby hun voorbeeld. De „vierde man" werd in
1980 ontmaskerd: de kunstadviseur van koningin Elizabeth „sir"
Anthony Blunt.
Een. van, de onbeantwoorde vragen rond dit spionage-complot is
nog steeds hoe het mogelijk is geweest, dat een man als MacLe
an nooit eerder is orftdekt, terwijl hij bijvoorbeeld van zijn af
keer van de VS nooit een geheim heeft gemaakt.
Toen hij tussen 1947 en 1948 als atoomexpert aan de Britse am
bassade in Washington was verbonden, heeft MacLean enorm
veel geheimen aan de Sovjets geleVerd. Ruim voor men hem be
gon te verdenken had hij al het pad gebaand voor geleerden als
dr. Klaus Fuchs, de man die waarschijnlijk het feitelijke geheim
van7 de waterstofbom aan de Russen heeft gegeven.
MacLean en zijn vrienden kregen na aankomst in de Sovjet-
Unie hoge posities binnen de KGB. Hijzelf hield zich naar alle
waarschijnlijkheid bezig met dé Britse buiterilandsë politiek.
Van Philby wordt beweerd dat hij adviseur is van Sovjet-leider
Andropov.
In Moskou werd de alcoholist MacLean een eenzame oude man.
Zijn vrouw is al jaren geleden naar de VS teruggekeerd en zijn
kinderen hebben nooit bij hem in de Sovjet-Unie willen wonen.
FENHEER
PARIJS De stafchef van het Franse leger, generaal Jean De-
launay heeft deze week, een half jaar voor hij op pensioen zou
gaan, op spectaculaire wijze ontslag genomen. De generaal was
het niet eens met het feit dat de minister van defensie, Charles
Hernu, in de financiering van de krijgsmacht voorrang wil ge
ven aan de nucleaire bewapening en als gevolg daarvan de ge
wone strijdkrachten aanzienlijk wil inkrimpen. Het plan voor
ziet in een vermindering van de mankracht met dertigduizend.
In het Franse leger zou een zware malaise-sfeer heersen. Een
andere generaal, de chef van de generale staf van de strijd
krachten, Labaze, heeft laten doorschemeren dat hij ook wil op
stappen. Hpt ongenoegen in het leger over de reorganisatieplan
nen kwam openlijk naar buiten in een aantal rapporten die in
december gepubliceerd werden door het linkse dagblad le Ma-
tin. Daarin werd onder meer gesteld dat het socialistische be
wind erop uit is de nationale verdediging te vernietigen. Sommi
ge waarnemers zien in het aftreden van de generaal tussen twee
kiesrondes in een soort chantage om het socialistische bewind
ertoe te bewegen op zijn oorspronkelijke plannen terug te ko-
ADVERTENTIE
Met uw krant naar
MAANDAG 21 MAART A.S. vertrekken we (om 7 uur uit Den
Haag en 7.30 uur uit Rotterdam) per luxe touringcar van MAAS
KANT voor een 4-daagse reis naar West- en Oost Berlijn. Voor
wie deze stad nog niet eerder bezocht een bijzondere belevenis.
Het programma biedt dinsdagmorgen gelegenheid tot winkelen,
terwijl in de middag onder leiding van een Nederlandse gids een
bezoek wordt gebracht aan dïvese markante punten als Potsda-
merplatz, Monument Plötzensee, Kurfürstendamm etc.
Woensdag gaan we vla „Checkpoint Charlie" door de muur naar
Oost Berlijn en bezoeken o.a. de Brandenburger Tor. Alexander-
platz en het Treptow Monument. Er wordt weer in West Berlijn
overnacht, waarna donderdag de terugreis wordt aanvaard.
Deze interessante en leerzame reis kost 295.- per persoon op
basis van een 2-persoons kamer. Combinatie reisverzekering
8.- p.p. 5.-. Een geldig paspoort is vereist.
BOEKINGEN: telefonisch onder no. 19.06.96. of 19.06.98. (van
maandag t/m vrijdag van 9 tot 5 uur) of persoonlijk in onze stads-
vestiging Spuistraat 71 Den Haag (op de hoek van het Spui).
«PSIJTHOFF PERS
Postbus 160S0
2500 AA 's-Gravenhage
Tel. 070 190696-190696
(maandag t/m vrudag tussen 9 en 5 u
In het Amerikaanse Des Plaines is de basis gelegd voor een wereldwijd hamburger-imperium,
met vestigingen tot in Iran.
DES PLAINES Het
plaatselijk historisch ge
nootschap van het Ame
rikaanse provinciestadje
Des Plaines (Illinois)
heeft zo goed als zeker
een triomf behaald, die
volkomen in strijd is met
de Amerikaanse traditie
van verandering en
vooruitgang. Als alles
goed gaat, zal een lelijk,
klein gebouwtje voor het
nageslacht worden be
waard als historisch mo
nument.
Het valt misschien niet te
vergelijken met ons Rem-
brandt-huisje in Leiden of
het Karl Marx-huis in Trier,
maar diegene die van het
huisje gebruik heeft gemaakt
heeft zeker evenveel invloed
gehad op de westerse cultuur.
In 30 verschillende landen
dragen namelijk 7.220 iden
tieke restaurants een bood
schap uit, die eten en drin
ken betekent voor alle men
sen, ongeacht leeftijd, geloof,
geslacht of huidskleur. Zij
komen uit dat kleine ge
bouwtje voort: het was 's we
relds eerste McDonald's.
De 50.000 inwoners van Des
Plaines konden drie maan
den geleden hun oren dan
ook met geloven toen bekend
werd, dat het huis met de
grond zou worden gelijkge
maakt. Toegegeven, aan de
overkant zou een nieuwe,
veel grotere McDonald's her
rijzen, maar daar ging het
niet om. Dit was de plek
waar het allemaal is begon
nen, de bakermat van het ty
pisch Amerikaanse hambur
ger-imperium.
Milk-shakemachine
De curator van het Historisch
Genootschap van Des Plai
nes, Paul Twardzik, kent het
verhaal. Toen de gebroeders
McDonald uit San Bernadino
(Californië) voor hun keten
van snel-service-restaurants
machines wilden hebben die
zes milk-shakes tegelijk kon
den mixen, ontdekten zij dat
de rechten van deze veelzij
dige mix-machine in handen
waren van Ray Kroc, een on
dernemer van middelbare
leeftijd in Chicago. Deze zag
het succes van het restaurant
van de McDonalds en kreeg
toestemming om deze naam
aan op dezelfde leest ge
schoeide tentjes te verkopen.
Op 15 april 1955 opende Kroc
de eerste van deze nieuwe
hamburger-bars in Lee
Street, Des Plaines. De
snackbar is sindsdien nog
verschillende malen ver
bouwd. Hij moet wel piep
klein zijn geweest, toen hij 27
jaar geleden werd geopend.
Maar zelfs vandaag de dag
kun je nergens zitten. Het
enige comfort voor de klan
ten. bestaat uit een plank op
borsthoogte waar men tegen
aan kan leunen als je je ham
burger ter plekke wilt ope
ten. Aan de rand van het
parkeerterrein staan hier en
daar wat betonnen banken
van elkaar gescheiden door
een tafel.
Toch zijn de vertrouwde ka
rakteristieken van McDo
nald's in de kiem aanwezig,
inclusief de grote gele boog
die later een integraal onder
deel zou worden van de ge
vel. Maar de kassa is hier nog
gezellig ouderwets geen
spoor van de moderne com
puterkassa's die tegenwoor
dig zo in zwang zijn en er
hangt nog een gemoedelijke,
vriendelijke sfeer die fel con-
trastreert met de zakelijke,
commerciële opzet van de
moderne McDonald's.
Logische stap
Maar natuurlijk was dat nu
juist het probleem. Met het
kleine parkeerterrein en de
kleine oppervlakte groeide
de overtuiging bij de directie
dat veel klanten haar neus
voorbijgingen. Dus het was
een volstrekt logische stap
om het restaurant aan de
overkant van de weg op te
kopen en langs een van de
belangrijkste toegangswegen
tot de stad een spiksplinter
nieuwe, supermoderne
McDonald's te bouwen.
De gemeenteraad zag er. niets
verkeerds aan: hoe meer
klanten er hun honger gaan
stillen, hoemeer belasting
McDonald's moet afdragen
aan de gemeentekas. De
McDonald's Corporation zag
al evenmin problemen, tot ze
plotseling fel werd aangeval
len door een groep met een
nogal „vreemde" opvatting
over historische gebouwen.
Maar een land dat pas 207
jaar bestaat mag natuurlijk
geen kans voorbij laten gaan
om zijn geschiedenis te bewa
ren.
En McDonald's is zonder eni
ge twijfel een zeer wezenlijk
onderdeel van de Ameri
kaanse traditie. Ray Kroc die
de gebroeders McDonald's
binnen zes jaar uitkocht voor
iets minder dan 3 miljoen
dollar, is op 80-jarige leeftijd
nog steeds president van de
onderneming. Voorzitter van
de raad van bestuur en be
langrijkste directeur is Fred
Turner, Kroes eerste werk
nemer die destijds werd aan
genomen om de vloer van
Kroes kantoor te zwabberen.
Hart van de zaak
Hoewel het hamburgerimpe-
rium zich in de daarop vol
gende jaren over de hele we
reld heeft verbreid, klopt het
hart van McDonald's nog
steeds in Des Plaines. Naast
Lee Street zijn er ook in het
centrum van de stad nog
twee McDonald's. Het hoofd
kwartier van het imperium is
gevestigd in Oak Street, op
slechts enkele kilometers af
stand van Lee Street waar
het allemaal begon.
Kroc en Turner mogen dan
het Amerikaanse vrije onder
nemerschap symboliseren,
zelf houden ze de touwtjes
strak in handen. Niet ieder
een kan zomaar een McDo
nald's openen. Kandidaten
die de naam willen voeren,
worden grondig nagepluisd
en moeten, als ze die test met
goed gevolg hebben door
staan, 150.000 dollar (waar
van de helft contant) investe
ren in een vergunning van
20 jaar. Daarnaast moeten ze
een verplichte cursus volgen
aan de Hamburgeruniversi
teit, vlakbij de internationale
luchthaven van Chicago.
Daar worden ze negen dagen
lang ingewijd in de geheimen
van hamburgers, de berei
ding van milk-shakes, het
bakken van patat en het zet
ten van dat vreemde vocht
dat in de Verenigde Staten
doorgaat voor koffie. Ook
krijgen ze een spoedcursus in
de zakelijke aspecten van het
leiden van een restaurant.
Storm van protest
Toen bekend werd dat de ba
kermat van het hamburge
rimperium op de nominatie
stond om te worden afgebro
ken stak er een storm van
protest op, niet alleen in Des
Plaines, maar ook ver daar
buiten. Jim Williams, voor
zitter van het genootschap,
kreeg brieven en telefoontjes
van burgers uit heel Amerika
die de nationale minachting
voor het grootste deel van
hun verladen kennelijk niet
delen.
Vreemd genoeg is het restau
rant in Lee Street een van de
weinige restaurants die geen
eigendom is van de McDo
nald Corporation. Het is nog
steeds eigendom van Frank
Martoccio, de plaatselijke ad
vocaat die het gebouw in 1955
aan Ray Kroc verhuurde. Hij
zegt dat hij geen voorstander
is van sloop, maar dat hij er
nog wel wat aan wil verdie
nen. Toen de onderneming
nog in de kinderschoenen
stond wees Martoccio overi
gens een aanbod van Kroc
om aandelen McDonalds te
kopen van de hand.
Hoewel niemand het met zo
veel woorden wil zeggen,
lijkt het erop alsof het histo
risch genootschap van Des
Plaines heeft gewonnen. „We
hebben nog niet precies be
sloten wat we gaan doen met
het oog op behoud voor het
nageslacht aldus Steve Le-
roy in het hoofdkwartier van
McDonald's, „maar we bekij
ken of we het gebouw daar
laten staan of afbreken en el
ders weer opbouwen". Nie
mand lijkt nog te overwegen
om definitief met de grond
gelijk te maken.
HAROLD JACKSON
Copyright The Guardian
