sim
„In mijn
programma
gaat niemand
op zijn
gezicht,
Van Agt
ook niet"
iderlandse duif moet zich wel als havik voordoen
hofb
hofb
«EN DAN IS SUCCES MOGELIJK IN ZAAK- KRUISRAKETTEN
Politiek
Partij
Parlement
^TERGROND
CeidócSomant
ZATERDAG 12 FEBRUARI 1983 PAGINA 7
JUW 1
1 betioiddels genoegzaam
eigewag zijn heeft Jan
vii£ti« es-fractieleider van
oni voormalig minister
iet Jipmische Zaken, weer
erisn het licht doen zien.
Ie eo„Naar zeventien ze-
aanyüff" en het bestaat
Jegafeknotities die Ter-
_n h#n maart 1981 en no-
Daar*82 veelal in de klei-
die d des daags op papier
npinft- Veel 's gepubli-
iden r de openhartige wij-
ren, f> Terlouw de „rise
1 karVan z'Jn party en zijn
in <i heeft beschreven,
leden we dus maar
lacht meer aan. Wel
nog een aantal aar-
wekfragmentjes uit-
rc He minder bekend-
en. Ziehier.
BH mei 1981. (Ter-
s D'66-lijsttrekker op
p toer nee in Lim-
i0p1üstroomt tijdens mijn
)D Wi plotselinS de zaaJ
erlict "et reSent urenlang
pijpestelen en een dakgoot
heeft het begeven. Ik onder
breek. hulptroepen schieten
toe, maar de zondvloed is niet
te keren. Wiegel had hier zijn
enige verkiezingsboodschap in
praktijk kunnen brengen: De
handen uit de mouwen. De
handen aan de ploeg. Wij gaan
maar gewoon door. Tijdens het
vervolg van mijn verhaal zie
ik van lieverlee mensen hun
benen optrekken en op de
sporten van de stoel plaatsen.
Limburg, dierbaar oord".
Woensdag 19 augustus 1981.
(Tijdens de moeizame kabi
netsformatie zitten Van Agt,
Den Uyl en Terlouw in het ge
bouw van de Tweede Kamer,
elk bij hun fracties. Even later
moeten ze oversteken naar de
Eerste Kamer waar de forma
teurs Kremers en van Thijn
zetelen. Op het Binnenhof
staan tientallen belangstellen
den te wachten.)
„In de verte hoor ik geklap.
Dat moet Dries zijn die over
steekt van de Tweede naar de
Eerste Kamer, waar de forma
teurs zitten. Mensen die wach
ten om hoogwaardigheidsbe
kleders te zien zijn bijna altijd
rechts, en dus van Agt- en
Wiegel-fans. Even later horen
we geboe. Dat is dus Joop die
de oversteek waagt. Ook ik
word uitgejouwd, zij het wat
minder nadrukkelijk dan
Joop. Mensen sluiten me in,
microfoons worden boven m'n
hoofd gehouden. Een claustro
fobische er\raring".
Zaterdag 20 maart 1982. (Ter-
louw is minister van Economi
sche Zaken en windt zich op
over een journaalpraatje van
Charl Schwietert.)
„Die Schwietert deugt niet. In
je gezicht doet hij poeslief,
voor de camera insinueert hij
van alles. Dat is dan ons zgn.
onafhankelijke journaal".
TERLOUW 2
Dinsdag 18 mei 1982. (Het
tweede kabinet- Van Agt is net
gevallen en Piet Steenkamp
moet als informateur de brok
stukken opvegen.)
„Op verzoek van Piet Steen
kamp heb ik vanavond een
hap bij hem gegeten. Tot voor
kort dacht ik dat hij niet be
stond. Door een speling van
het lot ben ik hem de eerste
negen jaar van mijn politieke
loopbaan nooit tegengekomen.
Ik herkende zijn stem uit dui
zenden van de radio, ik heb
hem talloze malen op de tele
visie gezien, maar, eigensoor
tig man die hij is, hij gaf me
het eigenaardige gevoel dat hij
alleen op tapes en bandjes be
stond".
Dinsdag 7 september 1982.
(Terlouw maakt deel uit van
het „zomerkabinet" van CDA
en D'66. Het is een dag voor de
kamerverkiezingen en er is
een televisiedebat tussen de
lijsttrekkers van CDA, PvdA,
VVD en D'66.)
„Voor het debat, in een wc
van het NOS-complex, kwam
ik Dries tegen. We waren het
erover eens dat het vreselijk
was dat we dit nog moesten
doen. „Het is echt lijden", zei
hij, wat ik volmondig kon bea
men
Even verderop: „Ik vond het
echt prettig om Joop weer
eens te zien en dat zei ik hem
ook. Zijn reactie was nogal
koeltjes. Ook in het debat ging
er geen enkele warmte in mijn
richting. Vreemd, ik ken hem
anders. Misschien voelt hij aan
dat, hoe kleiner de afstand tus
sen ons is, hoe minder kiezers
hij van ons zal terughalen. Ed
Nijpels was zeer ontspannen
en deed het in mijn ogen erg
goed. Het gevaar voor hem is
dat hij over tien jaar nog op
precies dezelfde manier zal
praten. De woorden stromen
uit zijn mond als uit een ma
chine. Het doet geprogram
meerd aan. Als hij zou leren
minder cliché's te gebruiken,
zich wat verrassender uit te
drukken, dan kan hij jaren
lang een geducht tegenstander
zijn voor mijn opvolger".
BEKEERLINGEN
Na staatssecretaris Scherpen-
huizen (Verkeer en Water
staat) is er opnieuw een be
windsman die zich openlijk
heeft bekeerd tot het weglaten
van de aanspreektitel „geachte
afgevaardigde". Zoals wij vori
ge week berichtten, heeft ka
mervoorzitter Dolman voorge
steld deze oude term, waarmee
kamerleden door veel be
windslieden nog worden aan
gesproken, te vervangen door
het alledaagse „de heer" of
„mevrouw". Deze week was
het staatssecretaris Van der
Heijden (Welzijn, Volksge
zondheid en Cultuur, WVC
dus) die overstag ging. Nadat
hij in een betoog over de ge
zondheidszorg al verschillende
volksvertegenwoordigers met
„geachte afgevaardigde" had
betiteld, zei hij plotseling: „Ik
heb trouwens begrepen dat de
voorzitter niet zo dol is op het
gebruik van de term „geachte
afgevaardigde". Ik vraag me
wel af, in welke van de twee
woorden dat zit".
Zoals we dat van hem gewend
zijn, reageerde Dolman alert
„In de overbodigheid van bei
de!", antwoordde hij. „Het
scheelt minstens een kwartier
wanneer u beiden (hij doelde
ook op minister Brinkman, die
naast Van der Reijden zat) die
twee woorden nooit meer zou
den uitspreken!".
„Akkoord", zei de staatssecre
taris goedmoedig. Ik zal mij
aan uw strenge leiding hou
den". En inderdaad was er in
het vervolg van zijn betoog
geen geachte afgevaardigde
meer te bespeuren. Later
bleek dat ook minister Brink
man, zij bet stilzwijgend, de
wens van Dolman ter harte
had genomen. Had ook hij
aanvankelijk nog kwistig met
geachte afgevaardigden ge
strooid, in zijn latere toespra
ken deze week kwamen ze
zelden meer voor. Een paar
maal „versprak" hij zich nog,
maar dat zullen we dan maar
aanduiden als afkickverschijn
selen.
DYNAMISCH
In een artikel in het dagblad
Trouw, handelend over de
werklust van het duo Brink
man-Van der Reijden, stond
een citaat van een ambtenaar
van het ministerie van WVC.
„Het is hier de laatste tijd net
de dynamische wereld van Pe
ter Stuyvesant", bad deze
ambtenaar zich laten ontval
len. Het PPR-Tweede Kamer
lid Peter Lankhorst maakte in
het debat over de WVC-begro-
ting van de gelegenheid ge
bruik, deze uitspraak even aan
te halen. Omdat Lankhorst
zelf echter ook een ijverig
baasje is, sprak minister
Brinkman tussen de bedrijven
door grapjassend over „de dy
namische wereld van Peter
Lankhorst". Staatssecretaris
Van der Reijden deed later
ook nog een duit in het dyna
mische zakje: „Ik wil nog iets
als grapje opmerken en ik be
doel dit geheel niet schrijnend.
De heer Lankhorst riep het
beeld op van Peter Stuyve
sant. Als niet-roker en binnen
kort als indiener van een
wetsontwerp Ontwenning Ta
baksgebruik" vond ik dit
sfeertje niet zo fijn", aldus Van
der Reijden.
DICK VAN RIETSCHOTEN
ichtiit
™otobk, Van Agt, De Gaay Fortman en nog een stuk of
Adelijke gezagsdragers onderwerpen zich morgen-
j> de televisie aan een kruisverhoor van Marcel van
e voormalige ombudsman en ex-minister van volks-
3rcje ting stelt ze in zijn nieuwste aflevering van de Ach-
op van het Gelijk bloot aan razend moeilijke vragen
ndemocratie. „Vragen waarop ik zelf vaak het ant-
wiicfe' weet", bekent Marcel bescheiden.
ni<va/7 Dam bedenkt (absurde) gevallen, waarop zijn
er Ragden braaf ingaan. Want ze weten: het is een spel.
eevef"1 was ^et een ernsdS sPel met kernwapens,
leder deze week struikelde. Maar dat was niet de be-
aUeelegt Marcel van Dam op deze pagina uit.
spraar-
,ag TSUM Het
lil in de Nipkov-
i het NOS-com-
5 de verzamelde
lseeft dat Dries van
it kiezen. Onont-
tr drijft Marcel
itie zft de ex-premier in
ort efc. Kiest Van Agt
*an "e kruisraketten,
■Jflt hij tevens voor
jrakVNederland,
verwl hij.
■ring
;en fkant van het Gelijk
zultfdagavond een ver-
yOf°t. Deze eerste afle-
stelleYan een nieuwe
i hetfie van vier 8aat
usvoPocratie- Na afloop
bractivoorvertor"nS staat
,elba?n Dam de pers te
blo<
3|S #s ontmoeten we hem
Hij heeft maar een
iarin hij de ene ciga-
met de andere zal
i Ik duw hem een
jtyyiipsel onder de neus,
,ur te)iet zulke lieve uit-
van Vara Ombuds-
-T-r-j-s Bom over Marcel
1 «'0 Li staan afgedrukt,
rijs, ren harde aanpak om
andenide vertrouwen in de
Tel. Ie herstellen, en be-
at vertrouwen wordt
.•je er, doordat die poli-
0 op feestjes en partij-
Tel. ummelen. Omdat ze
p de bank zitten en
;L Breade Achterkant van
gaan presenteren".
>9.000,om verloochent Van
950571 afkomst, de demo-
|gC 7?et doel waarvoor hij
Nogmaals Bom: „Ik
er even uit, maar
pr'7 geldt het voor een
1 parlementariërs. In
DL bj. zijn de mensen des
ire keu" teleurgesteld wan-
Te) jn het land lopen te
toont zich niet ge
nei '80
pr' W grijpt het artikel
,_e {d uit mijn handen
L 76 te lezen. Hij wil er
070-6>8aan- "Ik vind het
alleen interessant om te dis
cussiëren met mensen die iets
van waarde te vertellen heb
ben".
En dit is waardeloos
„Dit is complete nonsens. Dit
soort programma's heeft alles
met politiek te maken. Dat
merk je alleen al aan de post
die je na afloop krijgt. Eén ge
meenschappelijke lijn in de re
acties is altijd: waarom doet u
niet precies hetzelfde in de
Kamer, want dat zou de poli
tiek een stuk verduidelijken.
Dat ben ik met die mensen
eens. Het systeem, de discussie
zoals die in de Kamer gevoerd
wordt, zit vastgeroest Maar ik
zie me dat nog niet verande
ren in mijn eentje".
Maar hoe zit dat met dat flie-
refluiten? Zo'n programma
voorbereiden zal zoveel tijd
vreten, dat het-kamerwerk in
het gedrang komt.
Spottend zegt hij: „Ik neem er
snipperdagen voor op. Het
kost me pakweg vijf werkda
gen in de maand. Maar het ge
beurt op tijden dat ik het rus
tig kan doen. En geloof me.
ook als ik mijn kamerwerk
heel goed doe, heb ik die vijf
dagen wel vrij. Je moet ook
niet vergeten: Ik heb geen en
kele nevenfunctie. Een ander
heeft viif commissariaten. Of
een hobby voor hunebedden.
Dat heb ik allemaal niet Ik
vind tv-werk nu eenmaal
leuk. En ik krijg veel fanmail
van mensen die zeggen: leuk.
gaat u er vooral mee door".
Omslachtig formulerend in
ruw geschaafd Utrechts legt
hij uit, waar het programma
nu eigenlijk over gaat „Het
gaat om dilemma's in de de
mocratie. Meestal is het zo, dat
je twee goeie dingen hebt,
waar je allebei voor bent, en
dat het ene goeie het andere
goeie vernietigt En voor welk
goeie moet je nou kiezen? Dat
soort dilemma's, daar lopen de
mensen dagelijks tegenaan. In
MARCEL VAN DAM:
,WU LEVEN IN DE MOOISTE
DEMOCRATIE TER WERELD"
r heeft vijf commissariaten, ik heb
huis en op hun werk. Het gaat
om hele diepe gevoelens, om
gewetenskwesties vaak. Kijk,
democratie is niet de helft plus
één van de stemmen. Niet de
dictatuur van de meerderheid,
die zijn wil oplegt aan een
minderheid. Dat wil ik met
praktische voorbeelden aan de
mensen duidelijk maken. Ik
wil met dit programma voor
oordelen doorbreken".
Die dilemma's wil hij vooral
dicht bij huis zoeken. „Ook in
het gezin. Ik heb een dochter
van zestien en een zoon van
veertien. Aan de ene kant wil
je je kinderen zelfstandig ma
ken, aan de andere kant wil je
ze behoeden voor verkeerde
dingen. Dat loopt vaak uit op
een dilemma. En dan kan het
gebeuren dat je je dochter ver
biedt om bij een discovriendje
te gaan slapen".
De volgende aflevering van
De Achterkant gaat over ge
lijkheid, vertelt hij. „Daar doet
Joop den Uyl ook aan mee.
Tijdens de opnamen onder de
koffie, heb ik gezegd: je krijgt
het moeilijk. Ik had niet de in
druk dat het voor hem een
verrassing was".
De onderwerpen voor de der
de en vierde aflevering staan
nog niet vast. „Misschien een
tje over de waarheid. Wat is
waar? Dat heeft me altijd ge
fascineerd. Weet jij het? Ik
kan me voorstellen dat je uit
komt op gevallen dat je ge
dwongen wordt te liegen.
Wanneer ben je ethisch ge
dwongen om te liegen? Ver
draaid interessant. Kijk, prin
cipes zijn lang niet zo heilig als
je denkt Die kunnen in bot
sing komen met een heel an
der mooi principe, en dan blij
ken die principes lang niet zo
heilig te zijn".
Noem eens een voorbeeld van
zo'n botsing
„Nou, dat heb je kunnen zien
in een vorig programma. Je
mag niet martelen, maar nu
kun je door iemand te marte
len 4000 man redden. Nou, dat
heb ik toen gevraagd. En toen
was er een man die lid was
van het Hoog Militair Ge
rechtshof en die zei: ja, dan
zou ik toch wel gaan martelen.
Terwijl in het normale dage
lijkse leven die man zou zeg
gen: dat doe ik nooit, nooit. En
zo heb je talloze voorbeelden".
Hij somt er nog wat op, en via
deze omweg komen we terug
op zijn programma over demo
cratie. Hij liep al tijden met
het idee rond. „Kijk, in een
economische crisis als deze
merk je, en dat zal nog erger
worden, dat hele normale
waarden, die door iedereen al
tijd als vanzelfsprekend zijn
beschouwd, minder vanzelf
sprekend worden. De werke
lijkheid wordt zo moeilijk, dat
ze niet meer buiten kijf staat
Een goed voorbeeld is de hou
ding tegenover vreemdelin
gen. Ik denk wel eens: hadden
we dit soort discussiemogelijk
heden nu maar gehad vóór
1933. Dan was het misschien
anders gelopen, je weet het
nooit".
Overigens denkt hij dat dit
soort programma's in geen en
kel ander land zou kunnen,
behalve misschien in Enge
land. „Ik zie autoriteiten daar
zich nog niet zo gauw aan zo'n
ondervraging onderwerpen. Ik
zie Maggie Thatcher er trou
wens ook nog niet zitten. Maar
in Duitsland, België, Frank
rijk, Amerika kan het zeker
niet Uitgesloten".
We leven in de mooiste demo
cratie ter wereld, merkt hij op.
Waarom? Omdat wij dankzij
onze historie, sinds de tachtig
jarige oorlog, met bevolkings
groepen leven die geen van
alle een meerderheid vormen.
In de loop der jaren is een mo
dus vivendi gegroeid, waarin
we elkaar respecteren. Een
meerderheid zal hier nooit iets
beslissen tegen de diepste ge
voelens van een minderheid
in". Als voorbeelden noemt hij
de wettelijk verplichte polio
inenting, die niet geldt voor
gewetensbezwaarden, en het
afgescheiden hoekje in het
abattoir voor mohammedanen
die hun eigen schapen willen
slachten.
Het gesprek krijgt een wat
kribbig karakter als Van
Dams rol als Socratische ge
spreksleider ter sprake komt.
In het programma acteert hij
als de absolute meester van
een stel gezagsdragers, die als
bibberende schooljongens op
hun beurt wachten. Heeft hij
de gang van zaken zo voorge
bakken of is hij minstens zo
briljant als de forumleden te
zamen?
Grimlachend: „Ik briljant?
Daar wil ik eerst een nachtje
over slapen voor ik die vraag
beantwoord. Maar je krijgt me
niet zover, dat ik daar zonder
meer nee op zeg". Even later,
met duidelijke afkeer: „Ik
vind dat een onzinnige vraag.
Net zo onzinnig als wanneer
mannen aan een vrouw vra
gen of ze zichzelf zo ontzet
tend mooi vindt. Van vrouwen
die daar ja op zeggen, hou ik
niet En of ik briljant ben,
moet een ander maar beoorde
len".
Toch heb ik Marcel van Dam
in al die afleveringen van de
Achterkant nog nooit met een
mond vol tanden zien staan. Is
dat een kwestie van program
mering of niet?
„Ja, natuurlijk. Er is een
raamwerk, een model. Er zit
een zekere opbouw in. Je be
spreekt in de redactie wat er
aan de orde moet komen. En
daar bedenk je gevallen bij.
Als vragensteller heb je de
zaak volkomen in de hand. Je
bedenkt wat ze waarschijnlijk
zullen antwoorden. En natuur
lijk gebeuren er dan ook nog
onverwachte dingen, gelukkig
wel, anders zou het een saaie
boel worden, maar je voert ze
telkens weer terug in het
raamwerk. De mensen die er
zitten, vertel je van tevoren al
leen waar het over gaat, en dat
het een spel is, een serieus
spel, verder niks. De vragen
weten ze niet van tevoren".
Briljant
Maar jii weet waar je uit wilt
komen? Je kiest bewust voor
de opzet om Van Agt met die
kernwapens op zijn gezicht te
laten vallen?
„Natuurlijk ligt het voor de
hand om Van Agt met kern
wapens te confronteren. Maar
niet om hem op z'n gezicht te
laten vallen. In mijn program
ma gaat niemand op z'n ge
zicht, ook Van Agt niet. Daar
ben ik in de eerste plaats niet
op uit, maar daar zijn die men
sen ook veel te briljant voor.
Neem Hans Gruyters, of Sand-
berg. Wat die mensen zeggen,
ook in het volgende program
ma, is vaak magistraal. En wat
dacht je van Van Agt? Die
man is ook briljant. Een groot
gedeelte van wat ie zegt kan
zo in het wetboek. Zo schitte
rend geformuleerd. Nogmaals,
dit programma is een spel, een
academisch spel. Waarin je er
achter komt, dat alle oordelen
vooroordelen zijn. En met dit
programma wil ik vooroorde
len doorbreken, dat heb ik al
gezegd. En in die context, bin
nen zo'n spel, durven de men
sen veel meer te zeggen. En
juist daarom zeggen ze in mijn
programma dingen, die ergens
anders een rel veroorzaakt
zouden hebben".
Van Agt is kennelijk wel bang
voor een rel. Hij stond van de
week tenminste onverwacht
met Eugenie bij de Vara op de
stoep. Om het programma nog
een keer te zien. Om te kijken
wat hij nu precies over die
kernwapens gezegd had.
„Klopt. Van Agt wilde verifië
ren wat hij exact gezegd heeft
Kijk, het ging in dat program
ma om een fictie. Zou je kern
wapens plaatsen, als je daar
mee zeker wist, dat je de socia
le chaos in Nederland uitriep.
Dat was de fictieve keus. Dat
is geen werkelijkheid. Nou, in
dat academische geval maakte
Van Agt een keus die ook mij
verraste. Ik kon nog wel tien
minuten doorgaan, maar ik
vond het een schitterende cli
max. Vandaar dat ik het pro
gramma daarmee laat eindi
gen. Ik denk trouwens niet dat
het CDA zal reageren op de
woorden van Van Agt". Even
later is hij daar niet zo zeker
meer van en zegt hij benieuwd
te zijn hoe het CDA zal reage
ren.
Met een climax eindigen is
kenmerkend voor Marcel van
Dam. Na deze serie achterkan
ten wil hij stoppen.
„Ik stop ermee, omdat ik vind
dat het niet vervelend moet
worden. Kijk, wat is de hoog
ste vorm van televisie? Naar
mijn mening, dat mensen er
voor gaan zitten, op het puntje
van hun stoel, en zeggen: wat
zou er nou gebeuren, wat zou
hij nou zeggen of doen? Als je
eindeloos doorgaat, gaat die
spanning er natuurlijk uit. Ik
stop er liever mee op een mo
ment dat iedereen de gedachte
heeft: het was toch een leuk
programma".
HOMME KROL
B, LAG Wie nu
touw kan vast-
vraag aan de discussie
eventuele statio-
[an kruisraketten
^nd, mag de vin
eken. Een aantal
h het CDA heeft
open week zo'n
nen*' fdat
i deskundige en
ige toeschouwer
,,nls,er| moet zijn kwijt-
voor £n oo^ aan dege_
inst oogeacht worden op
Jte rij te zitten,
de grootste moei-
lijn in het politie
ke toneelstuk te ontdek
ken.
De CDA-defensiespecialisten
Joep de Boer en Ton Frinking
kwamen als eersten het podi
um op. Een notitie van hun
hand, gericht aan premier
Lubbers, lekte vorige week
uit. Zo geschiedde het dat de
kranten berichtten over chris
ten-democraten, die vinden
dat ons land zich maar beter
kan gaan voorbereiden op de
noodzaak straks „neen" te zeg
gen tegen de kruisvluchtwa-
pens. Want, zo redeneerden de
beide kamerleden, het is ui
terst onwaarschijnlijk dat de
onderhandelingen tussen
Amerikanen en Russen in Ge-
nève zodanig verlopen, dat het
merendeel van de bevolking
bereid is de raketten te aan
vaarden.
„Eng nationalistisch en défai-
tistisch", zo kenschetste minis
ter-president Lubbers deze ge-
dachtengang van zijn partijge
noten, die hij overigens wel
zijn „beste vrienden" noemde.
De premier vertelde vervol
gens maar weer eens dat de
Nederlandse regering haar
houding zal bepalen op basis
van „Genève". Inzet van de
onderhandelingen daar moet
zijn, aldus de premier, dat de
Sovjet-Unie al haar raketten
voor de middellange afstand
ontmantelt en de NAVO er
geen plaatst. Ook herhaalde
NHEER
Lubbers een uitspraak, die hij
gedaan had tijdens het bezoek
van de Amerikaanse vice-pre
sident Bush. „Als de Russen
doorgaan met het plaatsen van
steeds nieuwe SS-20's kan het
gebeuren dat misschien zelfs
Nederland bereid is kruisra
ketten te stationeren".
Van Agt
Maar een paar dagen later was
daar plotseling Lubbers' voor
ganger, mr. Van Agt, die dit
beeld weer ondersteboven
gooide. Als het verzet in ons
land zo groot is, dat een „deer
lijke ontreddering" moet wor
den gevreesd, mag de regering
de raketten niet stationeren.
„Dan moeten ze maar wegblij
ven," aldus Van Agt in het tv-
program „De Achterkant van
het Gelijk", dat morgen wordt
uitgezonden.
De VARA had dit programma,
zoals wel meer gebeurt bij ver
meend opzienbarende produk-
ties, een paar dagen eerder
aan journalisten laten zien.
Dat was woensdagochtend; 's
avonds lag er plotseling bij de
CDA-fractie een persbericht
klaar. Mr. A.A.M. van Agt had
een persoonlijke verklaring
geschreven van maar liefst
drie kantjes. Kennelijk was er
in het CDA zo'n .groot rumoer
losgebarsten dat de ex-premier
de behoefte gevoelde het een
en ander recht te zetten. Van
Agt zegt in zijn verklaring dat
zijn opmerking (over het beter
weg kunnen blijven van de
kruisraketten) betrekking had
op een „louter academische si
tuatie". Hij voegt er echter wel
aan toe dat als zo'n situatie
werkelijkheid zou worden en
er dus „binnenlands een deer
lijke ontreddering zou intre
den", het dan zinloos zou zijn
de NAVO-raketten te plaat
sen.
Van Agts redenering luidt dat
de NAVO er op uit is, niet al
leen militaire, maar ook poli
tieke stabiliteit te bewerkstel
ligen en te bewaren. Een be
sluit van het Westelijk bond
genootschap mag dus niet lei
den tot chaos en politieke in
stabiliteit. „Dat geldt ook voor
het nemen en eventueel uit
voeren van het NAVO-dub-
belbesluit van december 1979".
Wim Kok
In hetzelfde tv-programma
komt ook FN V-voorzitter
Wim Kok aan het woord. Op
een vraag van presentator
Marcel van Dam zegt Kok het
niet uit te sluiten dat zijn vak
centrale zou oproepen tot een
algemene werkstaking als re
gering en parlement zouden
besluiten dat de raketten er
moeten komen. Zo'n staking
„een politieke staking", be
vestigde Kok zou onvoor
stelbare gevolgen hebben. Het
„gansche raderwerk" zou dan
inderdaad tot stilstand komen.
En toch zegt de doorgaans
nogal evenwichtige voorzitter
van de grootste vakorganisatie
in ons land kalmpjes, dat hij
zoiets in eigen kring zou over
wegen. Zo academisch is de si
tuatie waar Van Agt over
spreekt,, dus ook weer niet.
Nog steeds in de „Achterkant
van het Gelijk" stelt oud-mi
nister De Gaay Fortman sr.
(ook CDA) met nadruk dat de
Tweede Kamer een besluit tot
plaatsing, waarin het gaat over
leven en dood, met een „be
hoorlijke meerderheid" moet
nemen. Wat „behoorlijk" is,
wilde De Gaay Fortman, daar
telefonisch naar gevraagd, niet
zeggen, maar hij maakte wel
duidelik dat hij niet had ge
dacht aan een meerderheid
van 50 plus 1.
Uitgesloten
Zetten we nu al het voorgaan
de op een rij, dan kan tenmin
ste één conclusie worden ge
trokken. Die is dat twee bij
uitstek deskundige CDA-par-
lementariërs de plaatsing van
kruisraketten in ons land uit
gesloten achten. Hun notitie
was bedoeld om te wijzen op
de noodzaak voor de meest be
trokken politici zich daarop in
de beslissing niet langer uitge
steld lijkt te kunnen worden.
De uitspraken van Van Agt en
De Gaay Fortman sloten daar
in feite onmiddellijk bij aan,
omdat zij concreet maakten,
wat de beide kamerleden had
den gesuggereerd.
Wie zich de demonstratie van
21 november 1981 in Amster
dam voor de geest haalt en
daar nog eens de mogelijkheid
van een politieke staking naast
zet, begrijpt waar Van Agt aan
denkt. En wat de uitspraak
van De Gaay Fortman betreft,
men behoeft niet eens een
echte ingewijde te zijn in poli
tiek Den Haag om te weten
dat een „behoorlijke meerder
heid" op het moment niet te
realiseren is. De CDA-fractie
telt te veel leden (tenminste
twaalf), die hetzij atoompaci
fist zijn hetzij de komst van de
kruisraketten niet verant
woord achten.
Slotsom
De som van al het bovenstaan
de kan dus niet anders zijn
dan dat het kabinet, zelfs als
het zijn bestaan daarvoor op
het spel zou willen zetten, een
voorstel tot plaatsing niet aan
genomen zou krijgen, althans
niet met een „behoorlijke"
meerderheid. Resteert dan nog
de vraag: waarom reageert
Lubbers zo hevig, als partijge
noten op die realiteit wijzen?
De premier, die toch een rea
list is als weinig anderen, weet
toch exact hoe de kaarten lig
gen?
Mensen uit zijn omgeving me
nen dat Lubbers om te begin
nen nog altijd niet de moed
heeft opgegeven dat er een zo
danig „compromis" in Genève
wordt bereikt dat Nederland
niet behoeft te plaatsen. Maar
dat lukt natuurlijk in het ge
heel niet, zolang de Sovjet-
Unie meent dat het NAVO-
front barsten vertoont. Of in
de woorden van Van Agt
Jlet zou de kans op welslagen
van de onderhandelingen in
Genève schaden, als West-Eu-
ropese landen reeds bij voor
baat zouden afzien van de
plaatsing van nucleaire wa
pens voor de middellange af
stand". Desgevraagd voegde
hij eraan toe dat zo n houding
van Nederland ook het risico
van besmetting van andere
landen met „Hollanditis" in
houdt En dat zou hetgeen ziin
waar de Amerikanen ecnt
bang voor zijn.
Of in weer andere woorden:
hoe havikachtiger Lubbers
zich opstelt, des temeer kans is
er dat zijn kabinet in de zaak
van de kruisraketten een suc
ces boekt, waar een vredesduif
mee thuis zou durven komen.
RIK IN T HOUT
