r komt een leerstoel
itercultureel onderwijs
;ascal slaapt op
5 stoep en eet bij
et Leger des Heils
ZATERDAG 12 FEBRUARI 1983
het onderwijsveld vragen. Ik noem
het voorbeeld van een lerares die
bezig is een kind dat de Nederland
se taal nog niet beheerst, aan
spreekbaar te maken. Ze probeert
hem centrale begrippen bij te bren
gen, begrippen als voor en achter,
onder en boven. Maar dat joch
krijgt het niet in zijn kop. Hij be
grijpt er geen snars van. Wat blijkt?
In de cultuur waartoe het kind be
hoort, bestaan die begrippen hele
maal niet. Daar kennen ze alleen
het begrip: vlak bij elkaar".
Meningsverschil
Ander voorbeeld. „In onze cultuur
is het gebruikelijk om al op de
kleuterschool zogenaamde kringge
sprekken te houden waarbij de
kinderen Ieren praten, luisteren,
reageren, vragen, discussieren. Het
heeft te maken met de verbale ont
wikkeling in onze cultuur. Wij
gaan ervan uit dat kinderen daar
toe in staat zijn. Maar als zich in
zo'n gesprek nu eens een menings
verschil voordoetIn een andere
cultuur kan een meningsverschil
een totaal afwijkende betekenis
hebben. Het kan betekenen: ik heb
geen respect voor jou. Wat zal er
dus gebeuren tijdens de honderden
discussies die er dagelijks op scho
len over van alles en nog wat ge
houden worden? Kinderen in de
klas die vanuit hun cultuur vinden
dat meningsverschillen eigenlijk
niet mogen, zullen hun mond hou
den. Ze zullen misschien balorig
worden. Met propjes gaan schie
ten".
Dergelijke achtergronden dienen
de leerkracht bekend te zijn, wil hij
niet machteloos staan. En de nieu
we leerstoel dient om er onderzoek
naar te verrichten. Wat is etniciteit
het behoren tot een bepaald volk
precies? Wat betekent culturele
identiteit in het onderwijs? Hoe ga
je om met culturele uitingen, met
botsingen tussen culturen? Belang
rijke vragen, vindt drs. Miedema,
want een toekomst, waarin de etni
sche minderheden met het Neder
landse volk versmolten zullen zijn
tot gelijksoortigheid, acht ze niet
nabij. „Wie de zekerheid koestert
dat aanpassing de boodschap is, ziet
over het hoofd dat het denkbeeld
van de smeltkroes in de Verenigde
Staten nooit werkelijkheid heeft
kunnen worden. De geschiedenis
van Amerika leert integendeel dat
migranten zich blijven profileren
als een etnische groep met duidelij
ke kenmerken".
Ook bij ons zal dat nog heel lang
voortduren, denkt Wietske Miede
ma. „De culturele kenmerken zul
len natuurlijk wel veranderen.
Daar kun je weinig over voorspel
len. Maar de etniciteit, het gevoel
van samen iets te hebben wat een
ander niet heeft, beklijft. De saam
horigheid, de loyaliteit tegenover
elkaar, de eigen taal ook, die zie ik
nog tientallen jaren blijven. Daar
om is de nieuwe leerstoel intercul
tureel onderwijs zo belangrijk. Het
gaat erom te komen tot een onder
wijs dat bewuste mensen aflevert
die identiteitsproblemen kunnen
hanteren en oplossen die vrij
van dwang of krampachtigheid
kunnen kiezen voor een eigen le
venswijze op grond van een bewus
te verhouding tot hun eigen cultu
rele en sociale gezinsachtergrond;
een bewuste verhouding ook tot de
wirwar van waarden, gewoonten
en sociale stereotiepen waarmee ze
in de Nederlandse samenleving en
in de verschillende onderwijssitua
ties worden geconfronteerd".
PIET SNOEREN
overgaat waarbij heel vaak een zo
genaamd „gat" of een „dood tij"
ontstaat.
Tenslotte worden er speciale afde
lingen samengesteld om te hulp te
komen aan alleenstaande moeders.
Kinderen zullen naar zomervakan
tiekampen gezonden worden en
tenslotte zal er een intensieve alfa
betisering doorgevoerd worden,
omdat blijkt dat er nog elk jaar
3000 recruten zijn die als zij hun
militaire dienst moeten verrichten,
noch lezen noch schrijven kunnen.
Noodkreet
Het probleem is sedert enkele we
ken acuut geworden, omdat de ver
schillende liefdadigheidsinstellin
gen het niet meer aankunnen en
een noodkreet geslagen hebben. Zij
zijn naar president Mitterrand ge
komen om hem te bezweren iets te
ondernemen. De verzoeken tot
hulp blijken voor een groot gedeel
te van relatief jonge mensen te ko
men tussen 20 en 40 jaar. Het aan
tal noodlijdenden van minder dan
39 jaar is zelfs 63 procent van het
totaal en 72,5 procent heeft geen
beroepsopleiding. Drieënvijftig pro
cent blijken echtparen te zijn, 27
procent alleenstaande vrouwen.
Verder zijn er ouden van dagen
zonder middelen, werklozen die
geen uitkering meer ontvangen,
verlaten vrouwen met kinderen,
zieken, jongeren die zwerven en
geen middelen hebben. Sedert en
kele maanden ziet men vooral in
de oudere wijken van Parijs meer
en meer daklozen die in portieken,
onder bruggen, op de stoepen sla
pen en het Leger des Heils is weer
begonnen met de roemruchte soep
keuken om daarmee maaltijden te
verstrekken, iets wat sedert 1930
niet meer gebeurd was.
Een woordvoerder van de katholie
ke hulpverleningsorganisatie heeft
verklaard dat de Fransen hun ogen
niet meer mogen sluiten voor het
feit dat er een nieuwe generatie
van armen is. Verleden jaar zijn
600.000 personen door de Secours
Catholique geholpen: dubbel zoveel
als drie jaar tevoren. Volgens de
bekende Abbé Pierre had men het
verschijnsel sedert lang kunnen
voorzien. Volgens hem is dit het
gevolg van werkloosheid, van on
voldoende beroepsopleiding, van
ziekte, tegenslag en ook van alco
holisme.
JAN DRUMMEN
tonen) samen, en wel daar waar ze
wonen, werken en naar school
gaan, Vandaar de term intercultu
reel onderwijs".
Het gaat om geïntegreerd onder
wijs, benadrukt drs. Miedema, ge
richt op alle kinderen in de klas.
Onderwijs dat de kinderen inzicht
laat verwerven in de eigen situatie,
in de structurele ongelijkheid in de
samenleving. Onderwijs dat de
leerlingen weerbaar laat worden en
tot handelen bevoegd maakt. Daar
om gaat intercultureel onderwijs
ook verder dan het onderling ver
gelijken van culturen. Het grijpt
momenten van botsingen tussen
culturen, van discriminatie, van
identiteitsproblemen aan om kinde
ren te leren meester te zijn over
hun eigen situatie. Het bewust wor
den van de eigen plaats in de sa
menleving, het analyseren van de
maatschappij in termen van belan
van het Leger des Heils een uit
komst is om 's avonds althans zo
veel in de maag te krijgen dat zij,
als het niet al te koud is, enkele
uren kunnen slapen. Een van de
2000 officieel geregistreerde daklo
zen in Parijs, maar in feite zouden
er viermaal zoveel zijn. Pascal en
zijn lotgenoten behoren tot de op
komende generatie van nieuwe ar
men in Frankrijk, voor een verras
send groot gedeelte jonge mensen.
De ministerraad heeft nu een aan
tal maatregelen genomen om te
hulp te komen aan deze nieuwe ar
men. De overheid springt bij waar
de hulp van liefdadige organisaties
niet meer voldoende blijkt om de
meest schrijnende ellende te leni
gen. Er is moeilijk een cijfer aan te
voeren aangaande de noodlijden
den, mede omdat een aantal van
hen de armoede en ellende verbor
gen houdt. Maar algemeen wordt
aangenomen dat er anderhalf mil
joen gezinnen in Frankrijk zijn
waarvan de middelen niet meer
dan 50 frank (ongeveer 20,-) per
gezinslid per dag bedragen.
Dag en nacht
De meeste van deze noodlijdenden
worden alleen maar geregistreerd
wanneer zij ten einde raad hulp
komen vragen bij de diverse sociale
diensten Deze diensten werken
evenwel niet tijdens het weekeinde
en 's nachts. Er is nu bepaald dat
in vijftien grote steden de sociale
diensten dag en nacht, 24 uur per
24 uur, open moeten blijven om in
dringende gevallen hulp te verle
nen; voedsel, kleding, medische bij
stand of andere hulp.
Een tweede maatregel heeft ten
doel te voorkomen dat het aantal
armen toeneemt, want gebleken is
dat veertig procent van de hulpbe
hoevenden lieden zijn die in feite
op sociale bijstand konden rekenen,
bijstand die om administratieve re
denen veelal ten onrechte is weg
gevallen. Er is nu bepaald dat de
kassa's voor sociale bijstand voort
aan direct hulp moeten verlenen,
middelen ter beschikking stellen
en daarna pas een onderzoek mo
gen instellen naar de rechtmatig
heid van de eisen, in plaats van
soms weken of nog langer, soms
maanden, te verliezen met het ad
ministratief nagaan van de recht
matigheid van de aanvrage. Het
zelfde geldt als de sociale hulp van
de ene categorie naar een andere
DACHTE VAN DE SMELTKROES GAAT NIET OP
el n
ken
imon T,
gezet,
vil je
hoppen"
vind h
ij
'8
de zekerheid
koestert dat
aanpassing de
boodschap is, ziet
over het hoofd dat
het denkbeeld van
de smeltkroes in de
Verenigde Staten
nooit werkelijkheid
heeft kunnen
worden".
gentegenstellingen, het aanmoedi
gen van onderlinge solidariteit tus
sen kinderen op school, maar ook
tussen ouders, dat geeft aangrij
pingspunten om het conflict tussen
verschillende culturen te overwin
nen en eigen antwoorden te vinden
op de eisen die de omstandigheden
stellen.
Zo ongeveer laat zich het kader
schetsen waarbinnen de nieuwe
leerstoel moet gaan functioneren.
Dat wordt voor de toekomstige pro
fessor (de sollicitatie-procedure is
in volle gang) een kluif van jewel
ste. „Misschien moeten we ons hele
idee over onderwijs wel verande
ren", oppert drs. Miedema. „Want
waarom zouden we klakkeloos
aannemen dat kinderen met ver
schillende culturele achtergronden
allemaal op dezelfde manier leren?
Is dat wel zo? Daarover komen uit
ERDAM „De aanwe-
1 van culturele minder-
stelt bijzonderlijk het
^vijs in Nederland voor
krachtproef", poneerde
|n Kemenade toen hij
nister was. „Het gaat
HREs om het oplossen of
»men van nieuwe vor-
sociale ongelijkheid,
"h moment nog wel dat
1 eindweegs op weg wa-
onze reeds bestaande,
>nele ongelijkheden al-
•nigszins terug te drin-
enade is inmiddels onder-
ister af en zit met de vinger
voor het burgemeester-
fan Amsterdam. De hand-
echter die hij met zijn uit-
toewierp, wordt dit jaar
"ig opgenomen. Er komt
Ivertentie voor een ter zake
professor is bereids ver
een leerstoel intercultu-
:huma^erw'is waarin- naar het
1 aanzien, de twee universi-
n Amsterdam plus die van
en Utrecht zullen samen-
Er komt bovendien in
lam een bijvak „etnische
leden" voor studenten op
gebieden die er hun voor-
e willen doen.
chtproef aangedurfd. Een
daarover met drs. Wietske
a die verbonden is aan de
p onderwijskunde van de
iteit van Amsterdam. Zij
ch gespecialiseerd in deze
De publikaties van haar
rer het onderwerp stapelen
Bij haar komen vele lijnen
Ze beweegt zich in onder-
dige organisaties die onder
met Schtige afkortingen als IS-
jeeld ?IKO en IWICO met het
se vofledenvraagstuk bezig zijn.
jch niA»dden in het web.
m ,,Fdke antwoorden graag, voor
;rdo'orniddelde burger verstaan-
an ha<°°rheelden die de burger in
Die gewricht van een opkomen-
an mitrumpartij duidelijk maken
ts and' het belastinggeld dat hij
en eepangehaalde broek friemelt,
rd naa'n leerstoel „intercultureel
i ben tis" en een hijvak „etnische
rd wieden" moet gaan. Voor de
,k, leg*n zelf tussen haakjes blijkt
»cheid^ vaag te zijn die tot terug-
l" aIkheid noopt. Er zijn al meer
uitdel<derd inschrijvingen binnen
jok di»*16® zk het bijvak stampvol,
;lt. M?et universiteitsblad Folia
euws F-
„Momenteel", zegt drs. Miedema,
„ligt de deskundigheid op het ge
bied van culturele minderheden
opgeslagen in de hoofden van en
kelingen. Wij willen met het bijvak
die deskundigheid op een systema
tische manier toegankelijk maken.
Te vaak komt het voor dat mensen
een klein boekje gelezen hebben en
vervolgens menen deskundig te
zijn. Zo ontstaat een verkeerde
beeldvorming van de minderheids
groepen. Bij gebrek aan een door
dachte mening gaat men in stereo
tiepen denken zo van: Marok
kaanse mannen slaan hun vrouw.
Dat kom je ontzettend vaak tegen.
Wij vinden dat je geen academici
op mag leiden die zo denken. Daar
om wilen wij de complexiteit van
het minderhedenvraagstuk laten
zien en in onderdelen ontrafelen.
Wij willen met het bijvak bereiken
dat er systematischer en beter ge
documenteerd over minderheden
gedacht gaat worden".
Door wie? „Door studenten in de
politicologie bijvoorbeeld", zegt
Wietske Miedema, „die de hoofd
richting bestuurskunde hebben ge
kozen. Ze zullen straks voor de
vraag komen te staan hoe je de sa
menleving kunt laten deelnemen
in het beleid en dan zullen ze die
nen te weten hoe de positie van et
nische minderheden is in alle gele
dingen van die maatschappij. Of je
kunt denken aan sociologen die
straks beleidsfuncties zullen gaan
vervullen. Op gemeentelijk niveau
bestaat er bijna geen beleidstak
meer die niet met minderheden te
maken heeft. Daarnaast kun je stu
denten opleiden voor het verrich
ten van onderzoek, voor het in
kaart brengen van beleidsvragen.
Etnische groepen hebben elk hun
eigen problemen en je kunt niet zo
maar bij een Turks gezin aanbellen.
Dergelijk onderzoek vereist aparte
technieken. Maar ook op een veel
praktischer niveau is inzicht nodig
in minderhedenvraagstukken.
Mensen die werkzaam zijn in zie
kenhuizen, in de hulpverlening. Of
iets waar je niet zo gauw bij stil
staat: een diëtiste. De opleidingen
van al die mensen moeten worden
aangepast aan het feit dat hun acti
viteiten ook in dienst van de etni
sche minderheden staan en daar
voor is een academische aanpak
vereist".
Unieke opzet
De opzet van het bijvak „etnische
minderheden" mag uniek heten. Er
werken docenten aan mee uit een
__J3 Pascal is 24 jaar,
Albi in Zuid-Frank-
vervo^ slaapt sedert enkele
d °P j° op een stoep van de
l£eVOrb Celestins. Tegen de
er bij spreidt hij zijn oude
j de tefi op een rooster van de
r nierrtrondse waardoor wat
i slidin, maar bedorven lucht
h lem0ven komt- Pascal is
k njetiiar geleden naar Parijs
nij. DaPn niet een meubelma-
;e speldloma op zak. Na enige
nd hij werk in een fa-
r Span^ de Rue du Faubourg
Joine, maar de crisis
sn veldje eigenaar zijn bedrijf
n we i gauw aan een grotere
;envelcteming over te doen. De
m-Jans krachten werden bij
n Suurlgggj^gid ontslagen om
^^hsche redenen. Pascal
leen mjkort gewerkt om voor
irkloosheidsuitkering in
Spanjrking te komen.
ijk spele weken werd ik op straat
ndsbestidat ik de huur van mijn
s, maaiiet meer kon betalen. Te-
;e voetFaren het gas en de elektri-
el van afgesloten. Een week later
loe gelgeen frank meer en ik be-
derlani bedelen. Bedelen brengt
raait oaar dan ook niets op in Pa-
als Nede hebt zo de politie aan je
rd benNatuurlijk heb ik gepro-
itserlafferk te vinden, maar er is
Maar »rk voor iemand zoals ik: te
de wes'vveinig ervaring; goede wil
al. „Mer in het vak tellen niet",
in, „dabegon hij vuilnisbakken na
lis ook Sn om er iets in te vinden
op de vlooienmarkt kwijt
ENK N
zou kunnen. Het brengt soms wat
op; per maand verdient hij daar
120,- tot/ 380,- mee. De380,- is
een hoge uitzondering.
„Sedert begin van de winter sta ik
elke avond in de rij voor de soep
keuken van het Leger des Heils. Ik
ga ook naar de Secours Catholique
waar je gratis een douche kunt ne
men. Er is zeep en een handdoek
en zelfs scheergerei, zodat je uiter
lijk tenminste een minimum van
menselijke waardigheid kunt hand
haven. Na de douche krijg je een
kop koffie, chocolade, thee of een
glas vruchtesap".
„Vanmiddag was ik doodop. Ik had
zowat zestien kilometer gelopen op
en neer naar Meudon waar meu
belmakers aangenomen zouden
worden. Het was natuurlijk een
vals gerucht. Ik heb me tot hier ge
sleept met krampen van de honger.
Mijn schoenen zijn doorgelopen; de
rechter heeft geen zool meer en ik
loop met mijn blote voet op de
grond. Soms denk ik erover er een
eind aan te maken. Met 24 iaar lijkt
het leven niet meer waard geleefd
te worden, en dat in deze eeuw. Als
ik kon of geld had, ging ik naar
Albi terug, ofschoon ik er geen fa
milie en vrienden meer heb. Maar
het lijkt me dat het daar wat min
der ondraaglijk zou zijn. In elk ge
val is het er niet koud. Maar ik heb
geen geld, dus blijf ik hier".
Soepkeuken
„Op dit moment heb ik zeventig
centimes op zak. En een kop koffie
kost, zoals u weet, 2,30 frank".
Pascal is een van de honderden
voor wie de rijdende soepkeuken
tiental vakgroepen van drie facul
teiten. Sociale geografie, culturele
antropologie, de sociaal-psycholo-
gie, noem maar op. Meer interdisci
plinair kan het haast niet. Zo wordt
de her en der verspreide deskun
digheid gebundeld, geordend en
over de volle breedte toegankelijk
gemaakt. De nieuwe leerstoel ver
volgens een heel ander hoofd
stuk, „maar het is niet toevallig dat
die dingen samenkomen", zegt drs.
Miedema, „want het zijn dezelfde
mensen die het trekken". De uni
versiteitskrant spreekt van „een
leerstoel minderhedenkunde" Zelf
vindt ze dat een weinig gelukkige
naam. Ze geeft de voorkeur aan de
benaming „leerstoel voor intercul
tureel onderwijs".
In de toelichting bij het voorstel tot
oprichting ervan staat het zo: „Nu
veel migranten hun gezin hebben
laten overkomen en het waar
schijnlijk is dat de meesten van hen
of lange tijd of permanent in Ne
derland zullen blijven, is het on
derwijs de instelling bij uitstek die
deze migranten in staat stelt aan
onze samenleving deel te krijgen
en die tevens de Nederlandse kin
deren moet voorbereiden op het sa
menleven in een multi-culturele
maatschappij". Drs. Miedema vult
aan: „Voor het tot stand komen
van zo'n maatschappij zal meer no
dig zijn dan het over en weer leren
kennen en waarderen van eikaars
culturen. Er is een fundamentele
verandering van de samenleving
voor nodig waarbij de strijd tegen
discriminatie en racisme voorop
komt. Dit gevecht tegen de be
staande ongelijkheid in de samen
leving moet gevoerd worden door
de minderheden (allochtonen) en
de Nederlandse bevolking (autoch
Tweedulzend
daklozen zijn
er officieel
geregistreerd,
maar dat zijn
alleen
degenen die
ten einde raad
bij een sociale
dienst
kwamen
aankloppen. In
feite moeten
het er
duizenden
meer zijn
DRS. MIEDEMA:
„MISSCHIEN
MOETEN WE
ONS HELE
IDEE OVER
ONDERWIJS
WEL
VERANDEREN"
