Verlies van Stalingrad luidde
einde van Tweede Wereldoorlog in
Ster van Hans-Jochen Vogel stijgt snel
BUITENLAND
fceidóaQouxant
DONDERDAG 3 FEBRUARI 1983 PAGINA 11
Toen Hans-Jochen Vogel vorig jaar werd gekozen
tot lijsttrekker van de SPD, gaf niemand hem
veel kans om de verkiezingen begin maart te
winnen. Maar het tij is gekeerd. Momenteel heeft
Vogel een kleine voorsprong op zijn christen-de
mocratische rivaal. Helmuth Kohl. en zijn kansen
worden met de dag beter. In onderstaand artikel
schetst Guardian-correspondent Walter Schwarz.
een portret van deze sociaal-democratische kan
didaat die het veel beter doet dan men van hem
verwacht.
Hans Jochen Vogel
van 78 procent herkozen.
En dan beginnen de moeilijk
heden. In de SPD in München
ontstaan onverzoenbare tegen
stellingen en Vogel moest wor
den gered door WiJly Brandt
die hem tot minister van wo
ningbouw maakte. Daarna
werd hij onder Schmidt minis
ter van justitie, in welke hoe
danigheid hij krachtig optrad
tegen de terroristen van de
Rote Armee zonder overigens
van Duitsland een politiestaat
te maken.
Vogel werd van zijn ministers
post weggehaald toen de SPD-
regering in Berlijn ten onder
dreigde te gaan aan onenig
heid en corruptie. Vogel werd
in Berlijn binnengehaald als
burgemeester, maar reeds na
vier maanden naar de opposi-
tiebanken verwezen. Hier
kwam hij in contact met kra
kers en vredesbewegingen en
wist met beiden tot een verge
lijk te komen. Hij is de uitvin
der van de Berlijnse lijn voor
krakers waarbij het politieke
compromis in de plaats kwam
van de confrontatie. Dit beleid
stortte in elkaar toen de vak
bonden die de meeste ge
kraakte huizen in Berlijn in
eigendom hebben, samen met
de rechtervleugel van de SPD
en de CDU tegen hem begon
nen samen te spannen.
„En nu met Vogel naar
het onbekende" om met
CSU-woordvoerder Ed
mund Stoiber te spreken.
Niemand had hoge ver
wachtingen toen Vogel tot
lijsttrekker werd gekozen.
In december had Kohl
nog de beste kansen, maar
volgens de opiniepeilin
gen van januari wordt Vo
gel de nieuwe bondskan
selier.
delijk van de hand wijzen. Als
die noodsituatie zich voordoet,
zou Vogel de CDU een „grote
coalitie" willen aanbieden, een
middel dat volgens hem nu
„geen zin heeft omdat er van
die noodsituatie geen sprake
Als Vogel wint, wordt hij de
meeste liberale bondskanselier
sinds Brandt, de meeste filoso
fische sinds Adenauer en de
beleefdste en aardigste van al
lemaal. Vogel belooft de men
sen dat de oude tijden zullen
terugkeren als ze maar bereid
zijn offers te brengen. Werk
loosheid maakt volgens hem
deel uit van een „ingrijpend,
wereldwijd proces dat niet kan
worden stopgezet door een te
rugkeer naar economische
groei. Waar moet die groei
vandaan komen? Op welke
markten moeten die produk-
ten worden afgezet. En tegen
welke schade voor het mi
lieu?", aldus Vogel.
Een dromer? Zo ja, dan gunt
hij zich daar weinig tijd voor,
want hij werkt van 's ochtends
vroeg tot 's avonds laat. Toege
eflijk tegenover de Groenen?
„Helemaal niet. Ik ben een de
mocratisch socialist". Vogel zit
echter minder vast aan zijn
ideeën dan Helmut Schmidt.
Hij is ook aardiger tegen
.vriend en vijand. In de zes we
ken dat hij nu campagne
voert, heeft hij de kwetsbare
Kohl nog niet een keer rechts-
streeks aangevallen.
Maar er zijn mensen waaraan
hij een oprechte hekel heeft.
Tijdens een partijbijeenkomst
vorige maand haalde hij ge
heel onverwacht fel uit naar
de mensen „die denken dat zij
groepen en individuen kunnen
manipuleren, die denken dat
ze de wijsheid in pacht heb
ben, die elke pluraliteit van
gedachten en opvattingen
vreemd is en die, als zij de
controle zouden krijgen over
een staat, gevaarlijker zijn dan
wie dan ook". Wie hij hiermee
precies bedoelde, zei hij niet.
Misschien Reagan of Frans-Jo
seph Strauss.
Vogel is een intellectuele ka
tholiek, hetgeen blijkt uit zijn
economische opvattingen als
mede uit zijn standpunt inzake
kernwapens. „We moeten ons
hoeden voor de apotheose van
de groeitheorie", zei hij on
langs tegen zijn aanhangers
om even later de paus te cite
ren: „En we moeten ons hoe
den voor een samenleving die
succes slechts meet aan de
hand van materiële verwor
venheden en een uitzonderlijk
gebruik maakt van geweld".
Vogel is echter bovenal een
individualist. Het ideologische
verschil tussen hem en Kohl
omschrijft hij als volgt: „Ik ge
loof niet dat het de taak van
politici is hoge muren rond de
/mensen op te trekken zodat ze
de nieuwe ontwikkelingen in
de maatschappij en de wereld
niet kunnen zien. Over de be
langrijkste nieuwe ontwikke
ling van dit moment het
vermogen van de wereld om
zichzelf te vernietigen praat
Vogel veel, veel meer dan zijn
rivaal Kohl en ook veel meer
dan zijn voorganger Schmidt.
Over het verschil dat tussen
hem en Kohl bestaat in de
kwestie van de kernwapens
zegt hij: „Kohl vertelde de
Amerikanen dat hij een man
daat van de kiezers wilde om
de raketten te plaatsen. Ik wil
juist een mandaat van de kie
zers om bij te dragen aan de
voorwaarden dat ze niet ge
plaatst hoeven te worden".
Briljant student
Vogel werd 56 jaar geleden ge
boren als zoon van katholieke
ouders in Beieren. Hij was een
briljant student en beëindigde
zijn rechtenstudie cum laude
met een scriptie over „verzet
tegen staatsgeweld". Reeds op
28-jarige leeftijd was hij rech
ter, met 34 jaar sociaal-demo
cratisch burgemeester van
München. Zes jaar later werd
hij door de inwoners van
München die onder Vogel een
stadion en een metro rijker
waren geworden met een
overweldigende meerderheid
BONN Op de
e nieuwste verkiezings-
poster van de Duitse
j sociaal-democratische
5 partij (SPD) staat lijst-
trekker Hans-Jochen
Vogel in een sportie
ve trui te luisteren
naar een jonge vrouw
die zegt: „Dit is de
dwaasheid gekroond.
Het land zit al boor
devol wapens en nu
willen ze nog meer
raketten. Waarom?"'
Herr Dokter Vogel geeft geen
1 antwoord. Hij luistert slechts.
Met het naderen van de ver
kiezingsdatum blijkt luisteren
een van zijn sterkste wapens
te zijn in de strijd tegen de
christen-democratische kandi
daat Helmut Kohl die liever
praat. En SPD-leider Vogel
luistert niet alleen naar aardi
ge vrouwen die op zijn partij
stemmen, hij luistert ook naar
vredesbewegingen en milieu
activisten, naar krakers en bis
schoppen èn naar Sovjet-leider
Andropov.
Maar Vogel heeft ook een an
dere kant. Niet alleen is hij
een man die kan luisteren, in
dien nodig is hij ook een man
van actie. Als minister van
justitie onder Helmut Schmidt
was hij het brein achter de be
storming van het gekaapte
Lufthansa-vliegtuig in Moga
dishu.
Verder is hij allesbehalve naï
ef wat Sovjet-leider Andropov
betreft. „Laat daarover geen
vergissing bestaan", zei hij na
dat hij was gekozen tot lijst
aanvoerder van de SPD, „als
de Amerikanen concessies
doen in de ontwapeningsbe
sprekingen en de Russen niet,
dan plaatsen wij de Pershing
II-
i kruisraketten"
Geen ster in de Westduitse po
litiek stijgt momenteel zo snel
als die van Hans-Jochen Vo
gel. Zes weken geleden leek
hij nog een wegwerpkandidaat
voor verkiezingen die al bij
voorbaat waren verloren.
Maar met een in het nauw ge
dreven Helmut Kohl die niet
meer weet welke kant hij uit
moet met de kernwapens en
de bezuinigingsmaatregelen
zijn de sociaal-democraten he
lemaal terug in de race.
Maar ook al wint Vogel de
verkiezingen, een meerder
heid in de Bondsdag haalt hij
waarschijnlijk niet, hetgeen
betekent dat hij slechts een
minderheidsregering kan vor
men en afhankelijk wordt van
de Groenen. In dat geval zou
hij zijn standpunt inzake kern
wapens moeten herzien, want
de Groenen zeggen dat zij de
SPD alleen maar „tolereren"
als de socialisten plaatsing van
raketten
„Alte Kameraden" in de Loe-
wenbraeukeller in München
verzekerd had dat Stalingrad
zo goed als genomen was,
breekt zijn vakantie halsover
kop af.
Mogelijkheden om uit te bre
ken zijn er dan nog, maar dat
ligt niet in de adrd van Hitier.
Opmerkingen van zijn gene
raals in die richting wuift hij
verontwaardigd weg. Intussen
hopen de ingesloten Duitsers
in Stalingrad dat „Der Füh-
rer" een briljante inval krijgt
die hen mogelijk zal kunnen
redden. Die blijft uit.
Luchtbrug
Op 23 november wordt er een
luchtbrug geopend om de vast
gepinde Duitsers van voorraad
te voorzien. Rijksmaarschalk
Goering, verantwoordelijk
voor de luchtmacht, belooft
dat hij de manschappen met
500 ton per dag zal bevoorra
den. Volgens zijn officieren zit
er echter niet meer in dan 350
ton en zelfs dat cijfer zal niet
gehaald worden. Op de dage
lijkse portie brood wordt al op
de eerste dag van de luchtbrug
drastisch gekort. Er gaan
richtlijnen uit voor het koken
van paardevlees. In de bele
gerde stad zijn 50.000 paarden
achtergebleven
De Duitsers vechten met de
moed der wanhoop. Tot het
laatste hopen ze op een won
der. Groot is ook de angst om
in Russische krijgsgevangen
schap te vallen. Tot vlak voor
de overgave proberen soldaten
met molotow-cocktails Russi
sche tanks onschadelijk te ma
ken. Wie er namelijk in slaagt
in zijn eentje een Russische
tank uit te schakelen, mag via
de luchtbrug de stad des doods
verlaten.
Dan geeft Paulus de ongelijke
strijd op. Hij tekent de capitu
latie. In 1957 sterft hij in de
DDR. Van de 100.000 Duitse
Stalingrad-gevangenen zijn er
6000 die uit gevangenschap te
rugkeren.
In „Die Zeit" schrijft Wilhelm
Raimund Bayer, die als een
voudig soldaat in Stalingrad
meevocht:
„Stalingrad, dat betekent voor
ons de echte Stalingraders, de
vechtenden, de Schweinhun-
de, de in het donker marche
rende, zwijgende soldaten", en
„Het moet vrede zijn".
(Bronnen o.a.: Der Spiegel, Die
Zeit, Süddeutsche Zeitung,
Volgograd-uitzending Deutsc-
hlandfunk)
GERARD KESSELS
Op 2 februari 1943
t gaven de Duitsers
het beleg om Sta
lingrad op. Dit be
tekende een om-
'an6"mekeer in de
jssen Tweede Wereld-
*e a' oorlog. Van toen af
ine
van 33n ging het de
van hi Duitsers niet lan-
!paan£er VOOr de Wind
ische
vijf ti(
stag
I nive
r -M
BONN Hitier raast. In
plaats van te vechten tot
het einde en de laatste ko
gel voor zichzelf te bewa
ren heeft Friedrich Pau
lus zich in Stalingrad
overgegeven. Paulus, de
dag tevoren nog bevor
derd tot veldmaarschalk,
gaat „braaf en gehoor
zaam" in Russische krijgs
gevangenschap, zo tiert de
„Führer".
31 Januari 1943. Twee dagen
later legt ook de omsingelde
Duitse generaal Strecker de
wapens neer. De slag bij Sta
lingrad is ten einde. Iedereen
beseft het nu: Nazi-Duitsland
gaat de oorlog verliezen.
Stalingrad is synoniem aan de
meest verbitterde strijd die
ooit om het bezit van één stad
is geleverd. Als het doek valt
tellen de Duitsers 150.000 do
den. Ruim 100.000 worden
krijgsgevangen gemaakt. Het
aantal doden aan Russische
kant is nooit bekend gemaakt.
Na Stalingrad kruipt de oorlog
terug naar het punt vanwaar-
uit hij begonnen is, naar Duits
land. Na Stalingrad is het ini
tiatief aan de Russen. In
Noord-Afrika is generaal
Rommel op de terugtocht voor
de Engelsen.
Volgograd
De stad heet nu Volgograd. In
de jaren dat met het stalinisme
werd afgerekend, verloor de
stad ook haar naam. Het nieu
we etiket kan de naam Sta
lingrad echter niet uit de her
innering en de geschiedenis
boeken wegbranden. Staling-
rad zal nooit verloren gaan. De
gebeurtenissen in die ijskoude
winter van 1943 staan daar
voor borg.
Bij de Communistische Partij
in Moskou komen nu nog tal
rijke brieven binnen om de
stad weer om te dopen in Sta
lingrad. Niet omdat de bewo
ners zo dol zijn op de vroegere
partijchef, maar omdat de stad
niet kan en wil vergeten wat
er in die winter van '42-'43 ge
beurd is.
De stad staat vol gedenkte
kens. Rodina Mat, de vader
lands moeder, is de meest im
ponerende. Op het hoogste
punt van Volgograd staat ze:
52 meter hoog, 215 ton giet
ijzer. Een reusachtige wraak
engel. In de hooggerekte rech
terhand een zwaard van 29
meter uit roestvrij staal, wij
Ondanks het uitdrukkelijke bevel van Hitier door te vechten tot de laatste man, capituleerde
veldmaarschalk Paulus (middenjop 2 februari 1943.
zend naar het Westen, naar
Berlijn.
Zeventig gedenktekens telt de
stad. Het Pawlow-huis bijvoor
beeld. Een huis van vier ver
diepingen, dat opnieuw is op
gebouwd. Sergeant Jakow
Pawlow verovert het eind sep
tember 1942 met ëen handje
vol mannen. Hij kan het 58
dagen houden. De frontlijn
loopt soms dwars door het
huis. In de kelder wordt een
kind geboren. Jakow Pawlow
leeft nu in Leningrad.
Volgograd. Vijfduizend vetera
nen wonen er nog. Van hen
zijn er 34 die zich met 's lands
hoogste onderscheiding mogen
tooien: Held van de Sovjet
Unie.
Volgograd, 's Zomers kan de
temperatuur er oplopen tot te
gen de veertig graden, in de
winter, als er een harde step-
pewind waait, kan het kwik
dalen tot dertig graden onder
nul. Koud is het ook die janua
rimaand in 1943, als het Duitse
Zesde Leger bij {Stalingrad in
een ijzeren omklemming is ge
nomen door de Russen.
Einde
Waarom wordt het einde van
de Duitsers in de Tweede We
reldoorlog juist ingeluid bij het
minder belangrijke Staling-
rad?
Voorjaar 1942 staan de Duit
sers voor een aantal belangrij
ke strategische beslissingen.
Hoe moet de Russische veld
tocht worden voortgezet? Hal-
der, de chef-staf van het leger
stelt een nieuwe aanval op
Moskou voor. Maar Hitier aar
zelt. Op een of andere manier
schrikt hij terug voor de
hoofdstad. Had Napoleon ook
niet zijn tanden stukgebeten
op Moskou?
Besloten wordt tot een aanval
op Leningrad en tot een veld
tocht naar de Kaukasus ten
einde de oliebronnen van Kai-
cop en Grosny in bezit te ne
men. Tegelijkertijd moet ge
probeerd worden het knoop
punt Stalingrad te neutralise-
Van de 41 divisies die de Duit
sers voor de veldtocht naar het
zuiden op de been brengen,
behoren er 21 tot hun bondge
noten. Maar omdat de Roeme
nen de Hongaren haten, moe
ten de Italiaanse troepen van
generaal Garibaldi ertussen
geschoven worden.
Opmars
Op 28 juni 1942 begint de Duit
se opmars naar de Kaukasus.
Nauwelijks een maand later
beslist Hitier, ondanks het te
genstribbelen van zijn gene
raals, dat ook Stalingrad vero
verd moet worden. Hitier, de
leek, laat de chef van de
Wehrmacht-staf Alfred Jodel,
verkondigen dat „het lot van
de Kaukasus bij Stalingrad be
slist zal worden".
Hitler is er heilig van over
tuigd dat de Russen zwaar zijn
aangeslagen na de klappen die
ze hebben moeten incasseren.
De generaals zien het anders.
„Het leger is te zwak voor de
aanval op Stalingrad." laat
Paulus ronduit aan Hitiers ad
judant weten die hem eind juli
in zijn gevechtspost komt op
zoeken.
Stalingrad wordt een directe
krachtmeting tussen de twee
opponenten Stalin en Hitier.
Beiden bemoeien zich inten
sief met het krijgsgebeuren.
De contouren van de grote
slag worden zichtbaar als Sta
lin op 30 juni rond de naar
hem genoemde stad laat we
ten: „Geen stap terug." Hitier
is niet minder duidelijk in zijn
bevelen. „De stad moet voor
de 25e augustus genomen zijn,"
verordonneert hij.
Leeuwenmoed
Bij de stad bevindt zich aan
het begin van de strijd slechts
het tweeënzestigste Russische
Leger van generaal Tjuicow.
Gesteund door duizenden be
wapende burgers verdedigt
Tjuichow de stad met leeu
wenmoed. Om elke meter
wordt gevochten. Op een gege
ven moment heeft Tjuicow
nog slechts eentiende deel van
de stad in zijn bezit, maar hij
weet dat hij niet alleen tegen
de Duitsers vecht. Hij vecht
vooral tegen de tijd. Zijn leger
is immers niet meer dan een
lokaas. Een lokaas dat het trot
se Zesde Leger van Hitier aan
de praat moet houden totdat
de generaal Zjoekow en Wassi-
lewski de organisatie van een
grootscheepse tangbeweging
rond hebben.
Op 19 november 1942 is het
zover: de Russen starten hun
grote offensief aan de Don.
Hitler, die op 8 november zijn
lingrad
aan goede winterkleding was een van de oorzaken van de Duitse nederlaag bij
h*; SUSKEENWISKE
HET BRETOENSE BROERTJE
Sta-
