Velen gingen
Magisch realisme van
Pyke Koch in Arnhem
ZCblióomv
BELLA
ITALIA
ND
BINNENLAND /BUITENLAND
LEIDSE COURANT
DONDERDAG 30 DECEMBER 1982 PAGINJ
BINNENLAND
JANUARI
2: prof. Johan T. Barendregt
(57), hoogleraar psychologie en
schaker.
6: Bram van den Akker (49),
hoofdbestuurder Industrie
bond FNV.
12: Jacob Maarten van Bem-
melen (83), emeritus hoogle
raar strafrecht.
FEBRUARI
12: dr. Cornelis Rijnsdorp (87),
letterkundige en schrijver.
16: Frank Wels (72), oud-voet
baller Unitas (Gorinchem), 36
maal international.
16: Henk Schaer (79), acteur
met name bij Toneelgroep
Theater.
MAART
6: Jan Lemaire (97) acteur.
Velen kwamen, velen gingen. Ook dit jaar. Deze pagi
na is gewijd aan degenen die gingen. Niet alle circa
honderd miljoen aardbewoners die het leven lieten
konden, uiteraard, met name genoemd worden. Velen
hadden misschien nog niet eens een naamJe zult
maar geboren worden in een arm land met een groot
gebrek aan eten en drinken, met een vrijwel ontbre
ken van elke medische verzorging.
Een zeker zeer aanvechtbare keuze is gemaakt door op
deze pagina meer dan honderd Nederlanders en bui
tenlanders wel met name te noemen. De enige reden
om hun namen te vermelden was dat ze héél bekend
of redelijk bekend waren of werden bij vrijwel ieder
een.
Niemand zal het zijn ontgaan dat een einde kwam aan
het leven van Leonid Brezjnev, Romy Schneider, Koos
Koster. Namen die alleen op een pagina als deze in één
zin kunnen voorkomen. Exact een jaar geleden zou
niemand hen in één adem hebben genoemd
Opvallend in de lange lijsten is het gevoelige verlies
dat de filmwereld heeft geleden: behalve Romy
Schneider met name ook Rainer Werner Fassbinder,
Henry Fonda, Curd Jlirgens, Patrick Dewaere, Ingrid
Bergmann, Marty Feldman.
JULI
7: Beb Bakhuys (73), oud-voet-
balinternational, legendarische
voetballer (ZAC HBS).
Jan Lemaire
12: Elisabeth Zernike (90),
schrijfster.
17: Koos Koster (46), Jan Kui
per (40), Hans ter Laag (25) en
Joop Willemsen (42), journalis
ten (IKON-tv-ploeg).
18: George Lampe (60), schil
der.
APRIL
3: Herman Filarski (69), nestor
van de Nederlandse bridge-
jóürnalistiek.
20: Mimi Boesnach (82), actrice
(pseudoniem van Maria Alida
Pieters).
28: Bert van Dongen (66), zan
ger.
30: Herman Tholen (84), confe
rencier-cabaretier.
30: Albert Vogel (58), voor
drachtkunstenaar en schrijver.
MEI
9: Ab Visser (69), schrijver-
dichter-criticus.
12: Piet van Egmond (70), or-
JUNI
1: Hendrik Algra (86), oud-
hoofdredacteur Friesch Dag
blad en oud-AR-politicus.
18: A.J. Koejemans (79), oud-
hoofdredacteur De Waarheid
en oud-CPN-politicus.
28: Gerard Rutten (79), filmre
gisseur.
30: Gerard Knuvelder (80), li
teratuurhistoricus en publicist.
16: L.P.J. Braat (73), beeld
houwer, schrijver en dichter.
25: Beene Dubbelboer (76),
schrijver van kinderboeken en
streekromans.
29: Cor Kieboom (81), oud-
voorzitter Feyenoord.
30: A. Blankert (68), oud
hoofddirecteur ANWB.
AUGUSTUS
4: mr. J. A. C. Bierenbroodspot
(84), stichter sportfondsen en
stimulator zwemmen.
7: ir. J. J. M. Vegter (75), archi
tect en voormalig rijksbouw
meester.
17: dr. ir. F. Q den Hollander
(89), oud-president Nederland
se Spoorwegen.
21: Freek Gordijn, (61), dam-
publicist.
25: Hans van Tongeren (27),
acteur.
SEPTEMBER
12: Kommer Kleyn (89), oud-
acteur en oud-radio-regisseur.
15: Murk Leis (87), nestor van
het Nederlandse sleepvaart-
en bergingswezen.
20: jhr. mr. A. Feith (66), oud
voorzitter Nederlandse Sport
Federatie.
24: Paulus Akkerman (74),
Friese schrijver.
OKTOBER
17: Piet van Doorne (47), presi
dent-directeur van DAF-
trucks.
23: Bouke Jagt (53), kinderboe
kenschrijver.
NOVEMBER
1: Marijn Heeren (59), leider
en oprichter van kwartet „De
Electronica's".
3: Henk Einmahl, (48), Noord
brabantse gedeputeerde.
4: Wim Hoogendoorn (55),
V AR A-radiojournalist.
4: Kees van den Anker (51),
PvdA-Tweede-Kamerlid.
22: Enny de Leeuwe (84), ac
trice
DECEMBER
3: John de Crane (53), produ
cer en impresario.
8: Bertus de Harder (62), oud-
voetbalinternational (VUC).
9: Paul Godwin (80), violist.
11: George Sluizer (81), werkte
bij Radio Oranje, oud-direc
teur Praemium Erasmianum.
18: Tibor de Machula (70),
solo-cellist Concertgebouw Or
kest van 1947-1977.
BUITENLAND
JANUARI
1: Paul Belmondo (83), Franse
beeldhouwer (vader van Jean-
Paul).
13: Marcel Camus (69), Franse
filmregisseur.
19: Leopold Trepper (77), Pool
se jood, meesterspion voor
Russen i '40 - '45 (leider Rote
Kapelle).
22: Eduardo Frei (71), ex-presi
dent van Chili (1964-1970).
25: Michail Soeslov (79), twee
de man Sovjet-Unie en partij
ideoloog.
27: Felix Labisse (76), Franse
surrealistische schilder.
30: Stanley Holloway (91),
Britse acteur.
30: Sam „Lightnin" Hopkins
(69), Amerikaanse blueszanger
en -gitarist.
FEBRUARI
4: Neil Aggett (28), Zuidafri-
kaanse vakbondsleider.
5: Wies Moens (84), Vlaamse
auteur en dichter.
8: Kurt Edelhagen (61), West-
duitse amusements- en jazz
musicus.
Kurt Edelhagen
11: Eleanor Powell (69). Ame
rikaanse tapdanseres.
17: Thelonious Monk (61),
Amerikaanse jazzpianist,
componist en -arrangeur.
22: Pericle Felici (70), kardi
naal, hooggeplaatst lid Ro
meinse curie.
28: Carl Orff (86), Westduitse
(Beierse) componist en mu
ziekpedagoog.
29: Floyd Smith (65), Ameri
kaanse jazzgitarist.
31: Fritz Eberhard (85), ver
zetsleider tegen Hitier en
mede-opsteller Westduitse
grondwet.
APRIL
9: Robert Havemann (72),
Oostduitse regime-criticus, na-'
tuurkundige en filosoof.
15: Arthur Lowe (66), Britse
acteur.
Theolonius Monk
17: Lee Strasberg (80), Ameri
kaanse acteur en toneelleider.
18: Ngaio Marsh (82), Nieuw-
zeelandse detectiveschrijfster.
20: Gershom Scholem (84),
hoogleraar in joodse mystiek
te Jeruzalem.
MAART
3: George Perec (46), Franse
schrijver.
5: John Belushi (33), Ameri
kaanse acteur.
6: Ayn Rand (77), Amerikaan
se schrijfster.
8: Lord Richard Austen
(„Rab") Butler (79), Britse
Conservatieve oud-politicus.
Westduits-Oostenrijkse actrice
(pseudoniem van Rosemarie
Magdalene Albach-Retty).
Arthur Lowe
21: Archibald MacLeish (89),
Amerikaanse dichter en to
neelschrijver.
24: Celia Johnson (74), Engelse
actrice.
25: Paitf de Vree (71), Vlaamse
dichter-essayist.
29: Aco Sopov (58), Macedoni
sche (Joegoslavische) schrijver.
MEI
8: Gilles Villeneuve (30), Ca
nadese autocoureur.
10: Peter Weiss (65), Duits-
Zweedse schrijver, met name
van toneelstukken.
29: Romy Schneider (43).
sche oud-zanger van protest
liedjes.
12: Henry Fonda (77), Ameri
kaanse acteur.
17: Ruth First (57 Zuidafri-
kaanse strijdster tegen apart
heid.
.22: Koning Sobhuza II (83). 60
jaar regerend vorst van Swazi
land.
29: Ingrid Bergmann (67),
Zweedse actrice.
29: Nahum Goldmann (87),
zionistische leider.
|2 Romy Schneider
JUNI
10: Rainer Werner Fassbinder
(36), Westduitse filmregisseur
en scenarioschrijver.
13: Koning Khaled van Saoe-
di-Arabië (69).
15: John Cheever (70), Ameri
kaanse auteur.
18: Roberto Calvi (61), Italiaan
se bankier.
18: Curd Jürgens (66), Duits-
Oostenrijkse acteur.
26: Alexander Mitscherlich
(73), Westduitse historicus, fi
losoof en psychosomaticus.
29: Pierre Balmain (68), Franse
couturier.
JULI
12: Kenneth More (67), Britse
toneel-, film- en tv-acteur.
16: Patric Dewaere (35), Fran
se filmacteur.
28: Wladimir Smirnov (28),
Russische olympisch kampioen
schermen
31: Vladimir Zworykin (92).
Amerikaan van Russische af
komst, de „vader" van de tele
visie.
AUGUSTUS
7: Ferre Grignard (43), Belgi-
Bechir Gmayel
14: Prinses Gracia (52), ex-
filmster en echtgenote van
prins Rainier van Monaco
(Grace Kelly).
15: Sadecq Ghotbzadeh (46),
oud-minister van buitenlan
zaken van Iran.
15: Christian Ferras (49), Fr
se vioolvirtuoos.
OKTOBER
5: Glenn Gould (50). Canac
pianist.
8: Lord Noel-Baker (92), Br
ex-minister, in 1959 Nobelp
voor de vrede.
9: Anna Freud (86), zette w
(psycho-analyse) van haar
der voort.
16: Mario del Monaco (67),
liaanse operazanger.
18: Pierre Mendes-France
Franse linkse politicus.
18: Maurice Gilliams
Vlaamse schrijver.
26: Giovanni Benelli (61), 1
dinaal en aartsbisschop
Florence.
28: Valerio Zurlini (65),
liaanse filmregisseur.
NOVEMBER
1: King Vidor (88). Am|
kaanse filmregisseur.
5: Jacques Tati (74), Fr^
filmregisseur en acteur.
10: Leonid Brezjnev (75), j
tijleider en president van!
Sovjet-Unie.
SEPTEMBER
1: Wladyslaw Gomoelka (77),
Poolse ex-partijleider.
3: Carlo Alberto dalla Chiesa
(62), Italiaanse generaal, pre
fect van Palermo - maffiaja
ger.
5: Sir Douglas Bader (72), En-
gelands legendarische oorlog
spiloot.
13: Franz Grothe (74), Duitse
componist van lichte muziek.
14: John Gardner (49), Ameri
kaanse schrijver.
14: Bechir Gemayel (34), bijna-
president van Libanon.
Leotnid Brezjnev
DECEMBER
2: Marty Feldman (49),
komiek (acteur-regii
schrijver).
9: Leon Jaworski (77). Ar
kaanse jurist: aanklagei
Watergate-schandaal.
9: Curiel Daal, Jozef Slag
Surendre Rambocus, A
Kamperveen, Bram Behr,
Kenneth Gonsalvez, mr.
Hoost en anderen, politiek
genstanders van Surin
sterke man Desi Boutersej
16: Colin Chapman (54), dj
teur van Lotus-sportwage
briek en -renstal.
20: Artur Rubinstein
Pools-Amerikaanse concej
anist, Chopin-vertolker.
23: Louis Aragon (85), Fr
schrijver en dichter, m
grondlegger van het Surre
28 december: Jack Swj
(51), Amerikaanse ex-aj
ARNHEM Magisch rea
lisme confronteert ons
met situaties die mogelijk
zijn, zeer waarschijnlijke
situaties zelfs. Desondanks
bevat het elementen van
onwaarschijnlijkheid. In
deze geest formuleerde de
Nederlandse schilder
Pyke Koch eens een stro
ming in de schilderkunst,
waarvan kunsthistorici en
-critici vinden dat ze van
toepassing is op zijn werk.
Een omstandigheid waar
mee Koch akkoord kan
gaan, dit in tegenstelling
tot andere als magisch
realistisch aangeduide
schilders, zoals Willink en
Hynckes, van wie met
name de eerste elke ge
dachte aan onderbrenging
in een „hokje" verwerpt.
De historische ontwikkeling
van de beeldende kunst laat
de thans 81-jarige Koch overi
gens tamelijk onverschillig, zij
het dat hij grote bewondering
koestert voor het technisch
kunnen van bijvoorbeeld de
vroegere meesters in de schil
derkunst. (Er hangt een uit
1947 daterend rond schilderij
tje op de Arnhemse expositie
„Nonnenglijbaan", dat herin
neringen oproept aan oude
meesters als Brueghel en Je
roen Bosch). Maar verder ligt
hij niet wakker over de plaats
waar hedendaagse kunstcritici
hem en zijn werk indelen.
Koch, zegt prof.dr.Carel Blot-
kamp, bekommert zich daar
entegen des te meer om de
waarde, die zijn kunst inneemt
en dan gemeten aan de (hoge)
standaard, die incidentele fi
guren in incidentele werken
hebben vastgesteld.
Expositie
In het Arnhemse Gemeente
museum is tot en met 16 janu
ari 1983 een overzichtsexposi
tie ingericht van het werk van
deze in het dorpje Beek bij Nij
megen geboren schilder. Als
kind speelde Pieter Frans
Christiaan (Pyke) Koch inten
sief viool en hij overwoog zelfs
naar het conservatorium te
gaan.
Na zijn middelbare schoolop
leiding volgde evenwel een
rechtenstudie aan de Rijksuni
versiteit in Utrecht. In 1927
brak Koch deze studie af om
zich vanaf dat moment te wij
den aan de schilderkunst; bij
„de onafhankelijken" in Am
sterdam toonde hij een jaar la
ter zijn eerste schilderijen.
Het werk van Pyke Koch
werd aanvankelijk beoordeeld
in termen van „neue zartlich-
keit" en surrealisme, maar
kreeg allengs de aanduiding
magisch realisme mee naar
Duits en Italiaans voorbeeld.
Hetzelfde gebeurde met het
oeuvre van Willink en Hync
kes en het was dan ook niet
verwonderlijk dat in het En-
schedese Rijsmuseum Twenthe
kortgeleden een expositie
werd ingericht van deze drie
schilders samen. De tentoon
stelling in Arnhem kan echter
als een specifieke overzichts
tentoonstelling van Koch al
leen worden aangemerkt, ook
al hangen er maar 32 werken.
Produktie
Elk doek (technisch perfect
verzorgd) is in hoge mate re
presentatief voor de schilder
en de ontwikkeling die hij
heeft doorgemaakt. Waarbij
nog komt dat Koch een man is
met een uiterst beperkte pro
duktie: in een periode van 55
jaar heeft hij niet meer dan 85
schilderijen gemaakt. In de
laatste tien jaar zijn, aldus
Blotkamp - in de begeleidende
catalogus - niet meer dan drie
schilderijen tot stand geko
men. Het laatste van deze drie
is een in 1980 geschilderde scè
ne van een koorddanser, dat
evenwel een voorgeschiedenis
kent van niet minder dan tien
jaar. In 1978 had Koch het mo
tief en in grote trekken ook de
compositie van het doek vast
gesteld. Een klein schilderijtje
van de koorddanser werd door
de schilder vernietigd omdat
het hem niet beviel; pas in
1978 zette hij het uiteindelijke
doek op dat hij twee jaar later
voltooide. De tekst aan de ach-
LEIDEN
In en rondom Nederlands meest unieke tuin
HOLIDOME
organiseren wij ook in 1983 ieder weekend ons
befaamde
FAMILIEBUFFET
Op ZATERDAG 1 JANUARI en ZONDAG 2
JANUARI bieden wij u een speciaal
NIEUWJAARS
FAMILIE BUFFET
MET LIVE MUZIEK
Volw.: 40.00
kind. t/m 11 jr.: 17.50 kind. t/m 4 jr.: GRATIS
Voor kinderen het ideale speel 'paradijs'!!
Inlichtingen en reserveringen:
HOLIDAY INN LEIDEN
Tel.: 071-769310
NIEUW NIEUW NIEUW
RIST0RANTE PIZZERIA
Haarlemmerstraat 20 - Lelden - Tel. 071-133626
Adverteren doet verkopen!
gezonderd. Dit fragment J
werkte" hij vervolgens i
er sprake is van een ge
nieuw en op zichzelf stj
schilderij, dat voor wat zijj
tekenis aangaat echter t
grijpt op de dertiger j|
toen Koch gefascineerd b
door de maatschappelijke;
kant. die hij niets verhul
uitbeeldde. Overigens: „Dt
ceptioniste" (in feite een
welijke portier voor de iq
van een bordeel) werd
geschilderd en wel in I
Koch werkte bij die gel(
heid op papier, dat hij vei
gens op een paneel plakt^
Schiettent
De meest bekende schildé
van Pyke Koch zijn ongd
feld „De Schiettent" (193|
„De (grote) Contorsioij
(1955-1963). Al deze dö
zijn in Arnhem aanwezij
voor menige bezoeker t,
ze dé herkenning van d(
jaarde kunstenaar von
Doordat Koch tamelik
werk warover hij niet ti
den was heeft vernietig
zijn oeuvre slechts klein. J
schilderijen en tekeni
waarvan de ruim drie d
lange voorstelling van
wachten" (1941) van een f
ingehouden spanning ge
heeft Koch ook een enkel
libris gemaakt en ontwi
voor postzegels. Een va'
meest bekende zegels is i
1936 uitgekomen driehoj
gel ter gelegenheid var
300 jarig bestaan var
Utrechtse Rijksuniversite
tentoonstelling in Arnhe
gratis toegankelijk.
KLAAS GOINGA
Met name is dat het geval bij
zijn „Bertha van Antwerpen",
de vrouw die herhaalde malen
terug komt in zijn werken.
Toen deze schilderijen zo'n
halve eeuw geleden voor het
eerst aan het publiek werden
getoond veroorzaakten zij -
Koch noemde de vrouwen die
hij afbeeldde ooit eens „hard-
„De schiettent" (1931), een van de bekendste doeken
van Pyke Koch.
.Achterbuurt-rapsodie" (1929).
terkant („voor Flok, wiens
voeten op dit koord staan") re
fereert aan Koch's jongste
zoon die lange tijd een gevierd
balletdanser was.
Voorlopers
boiled wijven" - grote op
schudding die de schilder
enigszins met verbazing ver
vulde. Later gebruikte hij de
figuur van Bertha opnieuw en
wel in het doek „Vrouwen in
de straat" (1962-1964). Op dit
navrante thema (prostitutie)
borduurt Koch ook later voort
zoals bijvoorbeeld te zien is op
het schilderij „Het signaal",
dat in 1975 gereed komt. In
feite is dit doek een deel dat
gesneden werd uit een veel
groter schilderij, getiteld: „De
receptioniste". Dat doek beviel
Koch echter niet, waardoor hij
het vernietigde, het hoofd uit-
De tentoonstelling in Arnhem
wordt als het ware geïntrodu
ceerd met werken van schil
ders die je „voorlopers" van de
latere magische realisten zou
kunnen noemen. Een daarvan
is Dick Ket, de schilder die zo
zeer door de vroegere direc
teur van het Arnhemse Ge
meentemuseum Pierre Jans
sen werd bewonderd.
Verder zijn er doeken van zo
wel Willink als Hynckes, zodat
de expositie van Pyke Koch
als het ware een logisch gevolg
is dat Arnhemse museum
reeds van deze stroming in de
schilderkunst in zijn bezit had.
De schilderijen van zowel Ca-
rel Willink als van (de autodi
dact) Pyke Koch zijn bekend
bij een zeer groot publiek,
waarbij komt dat vooral Wil
link geregeld in de publiciteit
kwam door zijn vroegere
vrouw, de exuberante Mathil-
de. Pyke Koch daarentegen is
een onopvallende man, wiens
schilderijen echter van een on
gewoon grote kracht getuigen.
