De vlammen leken net
sterretjes van Betlehem
„Je houdt het dorp
schoon en dat geeft
mij zo'n voldoening"
LEIDSE COURANT
VRIJDAG 24 DECEMBER 1982 PAGINA 5
het
zoeki
id dofclDEN Jeugdherin-
uitn^ringen precies in de
Domy plaatsen, is een zwa-
opgave. Wie weet nog
»esteïMW,eer hij voor het
kjesdW een kaars heeft zien
igd wanden Wie kan zich
de t^acf herinneren wan-
»r mcler fjjj voor eerst
'er der baarsje bij het kerst-
eefsefhetje mocht aanste-
fabif/ï Mijn eerste herin-
•t z\)t}ringen aan het kaars-
ve 4ht dateren uit 1944, uit
ft cd hongerwinter.
COR BOL NEEMT AFSCHEID
BIJ GEMEENTEWERKEN VALKENBURG
VALKENBURG Een
bekend inwoner van
Valkenburg gaat binnen
kort afscheid nemen van
zijn werkend bestaan.
Cor Bol, voorman bij ge
meentewerken, mark
tmeester en begrafenis-
man, gaat gebruik ma
ken van de VUT. „Ik zal
straks een hoop missen",
zegt hij bij zijn naderend
afscheid. In besloten
kring zal hij 28 december
afscheid nemen van zijn
collega's.
„Neem nu al die bedrijvig
heid om je heen iedere dag in
deze dienstverlenende sector.
En voorvallen als een tele
foontje uit het dorp met de
mededeling: „De WC loopt
over". Dan komen wij on
middellijk, want zo'n gezin is
in grote nood. Dan moet je
eens zien hoe opgelucht ze
zijn als we het riool hebben
gespoeld. Nee, toen ik bij de
gemeente kwam, had ik ooit
gedacht dat ik het er 16 jaar
zou uithouden. Ik was echt
van plan om nog wel eens te
gaan solliciteren, maar daar
is het er gek genoeg nooit
van gekomen. Misschien wel
omdat ik meeggegroeid ben
met alle veranderingen, zoals
de uitbreiding die Valken
burg heeft gekregen. Er zijn
nieuwe wijken bij gekomen
en het onderhoud voeren we
tegenwoordig helemaal ma
chinaal uit", stelt de voor
man.
De heer Bol weet wel dat dat
nog anders was. Zijn eerste
klus was kweekrooien op de
plaats waar nu 't Joght ver
rezen is. „Het werk is erg
veelzijdig. In een kleine ge
meente doe je van alles. De
ene dag riolering en de ande
re dag de begraafplaats". De
woensdagen schieten er bij
de voorman duidelijk uit.
Dan wordt het huisvuil in
Valkenburg opgehaald en dat
heeft hij alijd met. veel ple
zier gedaan. „Je houdt het
dorp schoon en dat geeft mij
nou die voldoening op zo'n
dag", stelt hij.
Na zes jaar werd de heer Bol
voorman. Dat gaf geen pro
blemen. „Je moet het spel
met elkaar spelen hé, en col
legialiteit staat voorop, want
de sfeer onder elkaar is bepa
lend voor de werkprestaties
van de mensen". De heer
Bol, omlangs 62 jaar gewor
den, gaat het nu wat kalmer
aandoen. Wel heeft hij plan
nen genoeg. „Ik heb nog een
paar beestjes op stal staan en
een volkstuintje, maar ik
mag en daar ben ik heel
blij mee marktmeester
blijven van de aloude paar
denmarkt". Verder blijft de
heer Bol actief als ouderling
bij de Hervormde Gemeente
en als voorzitter van de
christelijk gemengde zang
vereniging Advendo.
■er, la was m*sdienaar in de Jo-
y^fkerk officiële naam:
opvjrochie van O.L.V. He
rt cplvaart en St. Joseph
■ie Wi de Herensingel in Lei
en opn. Deken Homulle een
stoffen met een stem die net
elikwj kolossaal was als zijn li-
>m zqaam had een geluids-
en. $ta 11atie laten aanbrengen
GOIIde toren. Via een plaat
m^m^rd mechanisch klokgelui
n gehore gebracht. Je had
t uk van acht nog nooit
tokken gehóórdJe
vam daardoor op dat
jnsenipege uur (de Nachtmis
gon toen meest om een
ir of vier) vanuit een sla-
\rige in een euforische
imming. In de kerk was
ister Ouwerkerk bezig
et het aansteken van alle
\arsen en alle luchters die
eginnetor het Hoogfeest tevoor-
iwe jamijn waren gehaald. Dat
iloofde wat voor straks!
acht je als achtjarige). En
je dan als één van de ne-
Intien misdienaars op
knietjes zat, was het een
uk spelletje om je ogen
12358faa dicht te knijpen en
r en v^j door de spleetjes naar
\ars vlammetjes te kijken.
|s je dan je hoofd heel
1liturgisch een beetje
ND en en weer bewoog, wa-
n de vlammetjes net be
ogende sterretjes van
\thlehem.
jpBuitharsen Voor mij zijn ze
portg Qfyerbrekelijk verbonden
*°°'et de r.-k. liturgie. Als
^^Ipnseigneur Johannes Pe-
,i,enp|Ls Huibers (bisschop van
aze adQarlem, assistent-bisschop
7 en 2» de Pauselijke Troon
vam pontificeren, zette de
*~mster een extra (zevende)
iaakt jars op het altaar. En als
tuktë H°°gwaardig Heer On-
rsteijn, de abt van de
ste maKrbertijner-abij van Berne
de'aai bezoek kwam bij zijn de-
rogistjnale vriend in Leiden,
nersxr£rd hij tijdens de H. Mis
jgelicht met een extra
lars op een heuse blaker.
nkaars, was het voorgeschreven
waaropor de Rubrieken. Maar
aangch vonden wij het enigs-
lneenns merkwaardig. Er was
amer f
kers. \ch licht genoeg in de
.eiden.>rjf 9 wat moest men dan
kaars#? met een extra kaars
erstaerarsen' eens
/rouw i s plechtigheden van
kers, paaszaterdag die werden
toen nog in de ochtenduren
gevierd als misdienaartje
met een Paaskaars lopen
sjouwen .(hoewel sjouwen
niet zo liturgisch klinkt),
die groter was dan ik. En
bijna net zo zwaar!.!.! En
als je zo 'n geval dan ter ze
gening en ter wijding ook
nog ongeveer boven je
macht moest tillen, kapseis
de je bijna. Maar dat zou
óók niet zo liturgisch ge
weest zijn. Was het meest
indrukwekkende van de
Paasdienst het ontsteken
van de paaskaars; even in
drukwekkend was het do
ven ervan, na het evangelie
van de hoogmis op Hemel
vaartsdag. Dan kreeg je het
gevoel dat, hoewel Pasen al
zes weken geleden was, er
dan pas écht een periode
werd afgesloten. Het doven
van die kaars luidde af
gezien van het vlammende
rood van Pinksteren een
groen, kleurloos tijdperk in,
dat zou duren tot de Ad
vent. En later, toen de litur
gie van de Paaswake was
vernieuwd, werd die éne
kaars, die het Lumen
Christi", het Licht van
Christus verbeeldt, een nog
sterker symbool.
Kaarsen. Ze zijn onverbre
kelijk verbonden met de
eredienst. Vanaf de eerste
eeuwen al. In de vroeg
christelijke begraafplaat
sen, de catacomben, had
men ook kaarsen. Niet van
die fraai gevormde, niet-
walmende fabrieksproduc-
ten, maar handgemaakte
lichtgevers van bijenwas.
En overigens bestond nog
tot voor kort het kerkelijk
voorschrift dat bij een Uit
vaartmis de kaarsen moes
ten zijn „van ongebleekte
bijenwas". Geelachtig wa
ren ze dus. En ze roken óók
anders. Merkwaardig overi
gens dat je zo'n geur nooit
vergeet. Denk je dan. En
dat terwijl inmiddels psy
chologen hebben uitgevo
geld dat de reuk een van de
voornaamste steunpunten
van het geheugen is
Kaarsen en Kerstmis. Deze
twee begrippen blijken
hecht verbonden te zijn.
Want terwijl je zit te schrij
ven, komen andere, èn ou-
derevroegere herinnerin
gen bovendrijven. En dan
blijkt dat de eerste kaars-
herinneringen tóch van
vroeger dateren. Uit de
kleuterjaren drie ot
(hoogstens!) vier jaar oud
is daar het beeld van het
kerststalletje, thuis op het
dressoir. Ervóór stonden
kaarsjes, dunne gedraaide,
zo'n centimeter of dertien
hoog. Vlak voor het slapen
gaan zong je eerst een
kerstliedje, je deed ook je
avondgebedje en dan zong
moeder:
,,'t Is kinderenbedtijd
zegt moeder heel zacht
'Zeg 't Kindje maar
even goènacht!'
Nacht, Jezuke, wij moe
ten slapen nu gaan,
maar morgen steekt
moeder de kaarsjes
weer aan.
Fuut, fuut, fuut fuut,
fuut fuit...
Wie blaast er de kaars
jes nu uit
(En dan na al die tedere
versjes ruzie maken met de
zusjes wie er nou wel bla
zen mocht!.!.!.)
In het jaar 1944, zie boven,
waren thuis die stalkaarsjes
vervangen door mosterd-
glaasjes waarin, bovenop
een grote laag water, een
miniscuul laagje olie dreef,
met daarin een pitje. Die
vervingen de toen onbetaal
bare en nagenoeg on ver
krijgbare kaarsen. In je
herinnering wel roman
tisch, maar voor je ouders
een schrijnende noodzaak.
En als misdienaar nam je
dan wel eens stiekum kaar
sestompjes mee uit de kerk.
Mocht niet van de koster.
Van papa. trouwens ook
niet. Want ais je met die ge
wijde zaken thuiskwam, zei
pa: TerugbrengenEn laat
ik niet wéér merken dat je
wat uit de kerk wegpakt!
Dan „stookte" je die stomp
jes maar op op je eigen ka
mer, om er een boek bij te
kunnen lezen als het licht
door je ouders was uitge
draaid.
Kaarsen. Vroeger kocht je
ze of bij de koster in de
kerk, of in een winkel voor
devotie-artikelen Tegen -
woordig zijn er kaarsenboe
tieks, waar je allerlei kaar-
sen in allerlei grootten en
allerlei formaten in allerlei
kleuren èn uit allerlei lan
den kopen kunt. Voor Ne
derland is nog stééds Gouda
synoniem met kaarsen. De
Goudse fabriek uit 1858 (en
sinds 1960 eigendom van
Unilever), wist u dat?, le
vert npg steeds het meren
deel van de Nederlandse le
vende sfeerverlichting. Plus
theelichtjes en (vroeger) de
votielichtjes voor bij het
Mariabeeld of voor bij het
Heilig Hart.
De kaarsjes vroeger bij hel
stalletje waren (althans in je
herinnering) razendsnel op
gebrand. Maar tegenwoor
dig zijn er al kaarsen die
150 (honderdvijftig!) bran-
duren tellen. Maar ja, zó
lang duurt een kerstdiner
nu ook weer niet
LEO VAN DER MEEL
en-Leii
r.d. bla
heer Bol in de werkplaats van gemeentewerken.
Onder redactie van Ton Pieters.
Het „Geïllustreerd Zondags
blad" luidde het goede, lang-
vervlogen jaar 1912 uit met
eigentijdse klanken. Het
10.000ste stoomschip in 1912
„voer den Nieuwen Water
weg binnen"! Het was de Sel-
by Abbey, van de Hull-lijn
der firma W.Muller Co.
„Door den burgemeester van
Rotterdam werden aan de
equipage herinneringsme
dailles en andere gedachte
nissen aangeboden bij het
binnenkomen van het schip.
Het getal van 10.000 schepen
binnen een jaar is nog nim
mer in de Rotterdamsche ha
ven bereikt, en dat dit nu,
nog twee weken vóór Nieuw
jaar, geschiedde, toont wel
hoe groot de vooruitgang is!"
Een beetje onwennig zat het
blad tegen „buitenlandse"
kerstvieringen aan te kijken.
Zo met die boom, dat was ei
genlijk toch maar niks ge
daan. In Italië ging het nog
wel. Een leuk plaatje, zonder
kerstboom, en allemaal kin
deren die met speelgoed be
zig zijn: „In Italië wordt in
elk huis het kribbetje ge
plaatst, en het Kindje Jezus,
de „Bambino", is er het mid
delpunt van licht en bloemen
en feestelijke opsiering waar
bij dan de cadeaux niet ont
breken, en vooral het natio
nale spel de „Tombola" in
eere is".
Dan naar Noorwegen. Al
meteen een stuk kouder. „De
viering van het Kerstfeest
heeft in verschillende landen
een zeer verschillend karak
ter. Zooals bekend is, treedt
in Engeland (waar de kerst
boom midden vorige eeuw
door de Duitse prins-gemaal
van koningin Victoria, Al-
bert, vanuit zijn vorige va
derland werd ingevoerd),
Noorwegen en de andere
noordelijke landen, ook in
Duitschland met den Kerst
boom, het karakter van een
familiefeest zooals wij Neder
landers het niet kennen,
sterk op de voorgrond. Wat
St. Nicolaas is bij ons, is het
Kerstkindje daar een aardige
bijdrage tot de kennis der
volksfeesten: als de kinderen
in Noorwegen 's morgens
wakker worden, heeft „het
Kerstkindje" hun de cadeau
tjes gebracht, zooals Sint Ni
colaas ze onzen kinderen
brengt. Jammer is het zeker,
dat het hoog-religieuze van
het feest op deze wijze bijna
totaal wordt weggevaagd".
Vervolgens de Duitsers. „Uit
het land onzer Oosterburen
heeft de Kerstboom in de
laatste jaren ook bij ons zijn
intrede gedaan en in sommi
ge kringen is hij „ingebur
gerd", ook al achten wij voor
ons deze vreemde Kerstmis
viering minder eigenaardig
in ons vaderland, waar Sint
Nicolaas de heilige is van de
cadeautjes en verrassingen
die onze naburen aan den
Kerstboom verbinden. Toch
heeft de Kerstboom veel aan
trekkelijks en een Kerstvie
ring in een Duitsch gezin is
voor dengene die het wel
eens mocht meemaken, een
onvergetelijk feest!"
Tenslotte een machtig Kerst
verhaal! Ik reproduceer het
begin ervan: „Broeder Sebas-
tianus, zet bij het St. Antoni-
usbeeld drie stoelen klaar.
Mijn familie komt, en die
moeten 'n goede plaats heb
ben". Pater Ferdinand was
alweer de deur uit, zoo
schrikkelijk gehaast, en broe
der Sebastianus meende ook
al, dat-ie vanmorgen wat ze
nuwachtig was. Maar dat kon
wel komen omdat 't op
Kerstdagochtend voor den t
pater-vicaris een heele rek
was: om zeven uur en half
acht twee H.H.Missen, dan
biechthooren tot negen uur
toe, en om half tien de Hoog-
dienst met preekjongen ja,
't een bar-zware ochtend
voor pater-vicaris", knikte de
broeder-koster peinzend in
zichzelf, terwijl hij uit het
stovenhok een paar stoelen
sjouwde en die naar voren
bracht, onder het Antonius-
beeld, nèt tegenover den
preekstoel. De eenvoudige
broeder deed z'n werk, toen
hij achter in de kerk twee
heeren en een dame zag
rondkijken en weifelend zoe
ken naar een plaats. „Dat zal
de familie wezen van pater-
vicaris". En hij bracht ze
naar de stoelen, tusschen de
rijen der dorpelingen door
„Puer.natus est nobis"
een Kindje is ons geboren,
zoo zong een helle jongens
stem den heerlijken Introitus
van de derde Mis op Kerst
mis vóór. en terwijl de dame
haar kerkboek uit de mot
haalde en een der heeren het
kruisteeken maakte, zou. wie
oplettend het gelaat van den
derde had beschouwd, een
machtige ontroering gezien
hebben die klaarblijkelijk
den nog jongen man overviel
Later zou alles duidelijk
worden: En ze gingen,
getwee, in den biechtstoel;
pater Ferdinand en zijn eeni-
ge broêr, die tien jaren lang
niets van God of godsdienst
had willen weten..." Het
Christuskindje had geklopt
aan de hartepoort. Waar
schijnlijk tijdens de preek
van pater-vicaris. Want die
kon er wat van, met z'n „zil
veren, opklaterende stem vol
warmen klank".
Boven: 25 JAAR LIEFDE
WERK „DE SCHOOLPEN
NING" TE ROTTERDAM:
„Feest met, behalve een
goedgeslaagde loterij en
tombola, ook een feestmaal
tijd, dien onze fotograaf in
een kiekje opnam. Op aller-
genoegelijkste wijze werd
door de talrijke gasten het
jubileum van dit Liefdewerk
gevierd". Of: hoe gebruiken
kunnen veranderen. Ik heb
nog nooit zo'n massaal ser-
vettenfeest meegemaakt.
Zou je tegenwoordig nog
eens moeten proberen.
Links: DE BOODSCHAP DER
ENGELEN AAN DE HER
DERS IN BETHLEHEM'S
VELDEN: „Naar een rijke,
merkwaardige ets van Joh.
Sadeler (1586). (Rijksmu
seum te Amsterdam)".
Onder: KIJKJES VAN DEN
BALKAN: „Op de Oosten-
rijkach-Servische grens, in
het Sandsjak Novibazar.
Voorzorgsmaatregelen der
Oostenrijkers, die op hun
hoede zijn tegen een Servi
sche aanval: de oorlogsbal
lon der Oostenrijkers stijgt
op, om als een vooruitge
schoven veldwacht mogelij
ke verrassingen aan de Oos-
tenrijksche bevelhebbers te
melden".
