„Al mijn roze goed is verkleurd"
Tweede
bouwsteen
Residentie-
Orkest
Hanola is eigenlijk veredelde speeldoos,
mar hij kan meer dan een echte piano
Jubileum Showbizzquiz
POONA NA DE BHAGWAN
jNST
LEIDSE COURANT DONDERDAG 16 DECEMBER 1982 PAGINA 7
LO De in juni
opgerichte Neder-
Pianola Vereniging
gaat de bakens
ins verzetten en de
;en verleggen. „Tot
hield de vereniging
ooral bezig met het
van hulp bij de
iop of de restauratie
n pianola en met de
ling van informa-
onderdelen onder
'eveer 250 leden, die
hgrt. icj^bben. We willen ons
w™** heer gaan toeleggen
i muzikale mogelijk-
ii van de pianola en
insjeljuziekbeoefening se-
biepsigjter hand nemen. Dat
bijvoorbeeld blijken
feit dat op initiatief
je NPV een concert
pianola is gecompo-
I", aldus de 37-jarige
;ink, die in Ermelo
loodgietersbedrijf
en sinds 1980 secre-
van de NPV.
oprichting van deze
king lag destijds geen
pjke reden ten grondslag,
fiantal bezitters van een
i kreeg contact met el
len dat contact werd
uitgebreider en inten-
Het is toen eigenlijk
tot de oprichting van
xeniging gekomen. We
>991' i, dat er veel meer le-
*uden kunnen zijn dan
idige aantal. Er zijn on-
teld veel meer dan 250
landers, die een pianola
>n. Hoeveel het er glo-
W((Jijn durf ik in de verste
in iet te schatten", aldus
Lir Wassink.
Een orkestrion in vol ornaat
istspelpiano
een pianola eigenlijk?
Om te beginnen is deze bena
ming feitelijk foutief. Pianola
is de merknaam- van een fa
briek, die deze instrumenten
in vroeger jaren produceerde.
Beter is het te spreken van
een kunstspel-piano. Dat
woord zegt het al: het gaat om
een originele piano of vleugel
(meestal van een merk, dat
borg staat voor pure kwaliteit),
die wordt omgebouwd tot een
mechanisch instrument, waar
bij de oorspronkelijke funktie
het met de hand bespelen
volkomen intact blijft. Die
ombouw bestaat eruit, dat het
instrument wordt voorzien
van een apparatuur, waardoor
de toetsen via mechanische
weg worden ingedrukt. Dat
gebeurt door de binnendruk in
de zuigbalgen kleiner te ma
ken dan de buitendruk. Welke
toetsen moeten worden inge
drukt wordt geregeld door een
af te spelen rol met daarin
perforaties, enigszins te verge
lijken met het boek van een
draaiorgel. Die apparatuur is
weer voorzien van een aantal
handles, waardoor de rol snel
ler of langzamer kan worden
afgedraaid en waardoor de
zuigbalgen met grotere of klei
nere kracht worden ingedrukt
als gevolg waarvan tonen har
der of zachter klinken. De be
speler van een pianola be
speelt derhalve niet de piano
of de vleugel, maar bedient
slechts deze apparatuur; een
vaardigheid waarover overi
gens niet te licht moet worden
gedacht.
Als zo'n man of vrouw die
vaardigheid prima onder de
knie heeft (tussen haakjes: in
de Engelsman Rex Lawson
heeft de wereld haar enige
professionele pianolist), is geen
verschil te horen tussen de be
speling van een echte piano of
een kunstspel-piano.
Geen tingel-tangel
„Vroeger had je in bruine ca-
fé's nog wel eens een pianola,
zoals je ze nu nog tegen komt
in allerhande western-films.
Die brachten en brengen een
soort tingel-tangel geluid voort
en veel mensen denken, dat
dat het kenmerk is van een pi
anola. Niets is minder waar.
Dat komt gewoon, omdat die
instrumenten niet goed zijn
gestemd. Veel pianostemmers
willen een pianola niet stem
men als niet de speciale appa
ratuur eruit is verwijderd.
Daardoor zijn veel pianola's
naar de knoppen gegaan. Aan
de andere kant vergt de res
tauratie van een pianola ont
zettend veel tijd soms wel
meer dan honderd uren
waardoor het onbetaalbaar is
en de restauratie niet wordt
uitgevoerd.
Ook via deze weg worden veel
pianola's buiten werking ge
steld. Onze vereniging propa
geert daarom de restauratie
van een pianola in de hobbys
feer te laten verrichten".
De pianola werd vroeger niet
gefabriceerd voor de uitvoe
ring van concerten, maar om
de mensen, die geen piano
konden spelen toch in de gele
genheid te stellen in de huis
kamer naar pianomuziek te
luisteren.
Industrie ingestort
„Zo rond 1930 kwam de klad
in de produktie van pianola's,
die in die tijd aan duizenden
mensen in verschillende lan
den werkgelegenheid bood. De
opkomst van de radio en de
grammofoon hebben die in
dustrie geheel doen instorten.
De laatste tijd is een tendens
waar te nemen, dat de produk
tie van pianola's langzaam
maar zeker weer ter hand
wordt genomen. Er is daarbij
wel een groot verschil met
vroeger. Een piano of vleugel
van een kwaliteitsmerk wordt
niet omgebouwd tot pianola,
maar de fabriek maakt piano
of vleugel en pianola in één
keer. Dat komt de kwaliteit
van de hedendaagse pianola's
bepaald niet ten goede. De fa-
brikage van een piano of vleu
gel is een vak apart. Als pro
ducent van een pianola kun je
dat er niet zo maar eventjes bij
doen".
Volgens de heer Wassink is
een pianola eigenlijk een vere
delde speeldoos. „Maar dan
wel één, die veel meer kan
doen dan bij een piano moge
lijk is. Omdat een pianist nu
eenmaal niet meer dan tien
vingers heeft, kan hij niet
meer dan tien toetsen tegelijk
aanslaan. Maar er bestaan
schitterende akkoorden, die
ten gehore worden gebracht
als bijvoorbeeld vijftien of
twintig toetsen tegelijk wor
den aangeslagen. Door de me
chanische werking is dat bij
een pianola allemaal mogelijk.
Orkestrion
Nog mooier wordt het als een
piano of vleugel niet alleen
wordt omgebouwd tot pianola,
maar deze ook nog wordt
voorzien van mechanisch be
speelde violen en trompetten.
Maar zo'n apparaat een or
kestrion is voor de gewone
man niet te betalen. Je moet
er al gauw zo'n 240.000 gulden
voor op tafel leggen. Laatst
kwam ik een man tegen, die
zo'n orkestrion in zijn bezit
heeft gehad. Hij had alles eruit
gesloopt en alleen de kast er
omheen in stand gehouden.
Die was zo mooi, dat hij die
wel als meubelstuk in zijn
huiskamer wilde hebben. Ik
kon wel janken toen ik dat
hoorde".
Omdat met de pianola's steeds
meer buiten de huiskamer
wordt gemusiceerd, heeft de
NPV het razend druk met de
ontplooiing van allerhande ak-
tiviteiten, die niet alleen zijn
gericht op de eigen leden,
maar vooral ook op buiten
staanders. Kort geleden heeft
de vereniging een schitterend
boek uitgegeven over pianola's
en over de gehele geschiedenis
daarvan. Regelmatig worden
bijeenkomsten belegd en huis
kamerconcerten gegeven. Als
twee zeer belangrijke zaken
ziet de NPV het zoeken naar
rollen, die over een groot deel
van de wereld op donkere
plekjes onder het stof liggen
en het laten maken van com
posities voor pianola's. Om bij
te blijven op het gebied van al
lerhande ontwikkelingen on
derhoudt de vereniging een
goed contact met het Nationaal
Museum „Van speeldoos tot
pierement" in Utrecht.
GUILLAUME SPIERING
Ook in het tweede van de vier
„Bouwmee"-concerten van het
Residentie-Orkest onder lei
ding van Alain Lombard trad
een jonge Fransman als solist
op, nl. de 21-jarige Jean-Yves
Thibaudet. Eerder dit jaar
maakte hij reeds veel indruk
tijdens een recital in Diligen-
tia. De manier waarop hij gis
teravond het derde pianocon
cert van Van Beethoven ver
tolkte, bewees wederom dat hij
een zeer getalenteerd pianist
is. Zijn spel is heel gedeci
deerd, zijn techniek moeiteloos
en het toucher rijk gescha
keerd. Er zat een duidelijke
lijn in zijn spel vanaf het eers
te snelle deel met zijn fiere ca
dens, het bijna mistiek getinte
langzame middendeel en het
speelse slotrondo.
Vooral in dit laatste deel ex
celleerde Thibaudet met pare
lende accelerandi en uitgewo
gen contrasten tussen lichte,
puntige nootjes en volle ge
bonden passagewerk-delen.
Alain Lombard zorgde voor
een natuurlijk samenvloeien
van piano- en helder gestruc
tureerde orkestpartij. In de
hieraan voorafgaande Ouver
ture Coriolan op. 61 van de
zelfde componist werd meer
de nadruk op de lyrische as
pecten gelegd dan op de heroï
sche strekking van het ver
haal. Onder deze Franse han
den werd de hele orkestratie
als het ware doorzichtiger en
de verheven Beethoven iets
dichter bij het publiek ge
haald. Het publiek de zaal was
praktisch uitverkocht kon
in de pauze van muziek van
dezelfde vier groepjes R.O.-le-
den als de vorige dag genieten
en zich intussen tegoed doen
aan „Bouwsteentjes", waarvan
de opbrengst ten goede komt
aan de nieuwbouw. Ze werden
ditmaal alle 850 verkocht en
menigeen zal bij Schuberts
„Unvollendete", zijn steentje
op de maag hebben voelen lig
gen. Schubert werd in donke
re kleuren, vol verrassende
contrasten opgebouwd, na een
prachtige pianissimo inzet die
alle geheimzinnige beloften in
zich hield. Zo zeer als Schu
berts muziek uitnoodt tot mee
zingen, zo is de tweede suite
uit Daphnis et Chloé van Ra-
vel evocatief in die zin dat
men er allerlei visioenen bij
kan krijgen. Zeker als de kleu
ren zo verzengend worden op
gezet als deze avond door
Lombard, die zich hier een
meester in de muzikale schil
derkunst toonde.
BESIER
De TROS zendt zaterdag 18 december een extra feestelijke afle
vering uit van de Showbizzquiz op Ned. I om 20.10 uur, die op
deze dag voor de 25e keer op het scherm komt. Het karakter
van het programma wordt helemaal bij de circussfeer aangepast,
wat onder meer blijkt uit het optreden van Jasmyn Smart
van Billy Smart's circus Karl Kossmaier (de echtgenoot van
Sjoukje Dijkstra met zijn ezel-nummer) en het optreden van qui
zmaster Ron Brandsteder zelf. En zij zijn niet de enigen. Op deze
foto Ron Brandsteder (links) en Bueno de Mesquita.
uwe dirigent
■rijssels
Iharmonisch
HEDE-LONDEN De thans in Lon-
ronende Israëlisch-Amerikaanse diri-
jlyakum Shapirra wordt dirigent van
verijssels Filharmonisch Orkest. Zijn
ning gaat in op 1 september van het
d jaar. Hij is de opvolger van Hein
is, die het OFO, als reeds gepensio-
dirigent. door de huidige problemati-
eriode heen dirigeert. Het OFO heeft
verleden al verschillende malen onder
rra gemusiceerd. Ook heeft Shapirra
xvaring met andere Nederlandse or-
Hij dirigeerde onder meer het Con-
bouw Orkest, het Residentie Orkest,
elders Orkest en het Utrechts Symfo-
rkest.
Professorstitel
Heinrich Boell
DUSSELDORF De
Duitse schrijver Heinrich
Böll, die in 1972 de Nobel
prijs voor letterkunde ont
ving, heeft van de deel
staat Noordrijnland-West-
falen de professorstitel ge
kregen.
De auteur die op 21 decem
ber 65 jaar wordt, ont
vangt de onderscheiding
wegens zijn „markante,
kritische en inspirerende
invloed op de maatschap
pij", aldus woordvoerder
Helmut Mueller-Reinig
van de regering in Dues-
seldorf.
BZN, goed voor een Gouden Harp.
Gouden harpen
voor Ruud Bos,
Rob de Nijs en BZN
HILVERSUM De
Gouden Harpen 1982 van
de Stichting Conamus
zijn toegekend aan com
ponist, arrangeur en pia
nist Ruud Bos, de zanger
Rob de Nijs en de forma
tie BZN. De uitreiking
vindt op 14 januari 1983
plaats tijdens de opna
me die de AVRO-televi-
sie maakt van het Gou
den Harp-gala. Het pro
gramma wordt een dag
later uitgezonden.
POONA Poona, gelegen in de
schaars begroeide hoogvlakte ten
zuiden van de Indiase havenstad
Bombay, is altijd al pied-a-terre
voor zonderlingen geweest. In de
koloniale tijd marcheerden er de
Engelse militairen in hun gesteven
uniformen. Poona was in die jaren
een van de belangrijkste leger
plaatsen in Zuid-India. In de jaren
zestig kwamen, eerst druppelsge
wijs en later in stromen, de Euro
pese hippies en freaks: op zoek
naar het beloofde land. Tenslotte
was er de goeroe Bhagwan Shree
Rajneesh die met zijn exotische
mengeling van Oosterse mystiek en
Californische pop-psychologie dui
zenden westerlingen aantrok. Zijn
volgelingen in hun roze pijen
maakten de stad wereldberoemd,
vooral nadat de psycholoog Fou-
draine zich tot het Bhagwan-geloof
had bekeerd.
De Engelse „style", de hippie-scène
en Rajneeshs geruchtmakende me
ditatietechnieken, die tijden zijn
nu voorbij. De Engelsen hebben ge
noeg te stellen met hun binnen
landse problemen en de meeste
hippies van toen bekleden nu res
pectabele posities in het bedrijfsle
ven en de sociale sector. En de
Bhagwan? Die heeft ruim een jaar
geleden met zijn gevolg zijn toe
vlucht gezocht in Californië, waar
hij al geruime tijd zwijgt als het
graf.
In Poona bewenen vele midden
standers het plotselinge vertrek
van de geestelijke leider en meer
nog: het heengaan van zijn koop
krachtige discipelen. De kwartie
ren van de Bhagwan (bekend als
ashram) boden in hoogtijdagen on
derdak aan ruim 4000 westerlin
gen. Het spel van vraag en aanbod
maakte de „ashram-straat" in
Poona al snel tot een handelscen
trum van belang. Duizenden In
diërs, in hun gammel getimmerde
hokjes, verkochten hier frisdran
ken, sigaretten, fruit, verhuurden
fietsen (voor de uithuizige volgelin4-
gen) en zo meer. Op zijn beurt trok
de onordelijk gegroepeerde mid
denstand een kolonie kruimqlpik-
kende bedelaars aan, die een be
schutte plaats vonden onder het
aangrenzende viaduct.
Waar ooit zo koortsachtig gekocht
en verkocht werd kun je nu een
speld horen vallen. De ashram zelf,
gelegen in het Koregoan Park, is
thans verboden terrein voor
nieuwsgierige toeristen of oprechte
„zoekers". „Geen toegang voorbij
deze streep" gebiedt een bord, alsof
een ijzeren gordijn en machtsblok
ken in het geding zijn.
Een dame van middelbare leeftijd
het evenbeeld van de goeroe ge
vat in de bekende houten kralen
ketting om de nek is bereid een
en ander toe te lichten. „Wat komt
u hier doen, er zijn geen activitei
ten meer", vraagt ze eerst argwa
nend. „Shree Rajneesh is nu in
Amerika, er zijn hier nog maar
vijfendertig sanyassins (volgelin
gen) die het terrein onderhouden".
De ashram is privé-eigendom van
de vermogende meester, begrijpen
we, hij wil zijn bezit niet verwaar
lozen.
Kunnen we niet even rondkijken,
het is allemaal zo interessant?
„Nee, nee, tot deze lijn en niet ver
der" klinkt het beslist. „Morgen
vroeg om acht uur is er Satsoon,
ochtendmeditatie. Dat is alles. Ge
looft u me, er is hier niets meer te
doen".
Komt de Bhagwan nog wel eens
aanwippen? Wat gebeurt er verder
met dit terrein?
„Niemand weet het. Voorlopig zor
3e Bhagwan, hij zwijgt
.slechte tijden. Een jaar geleden was
het zo goed als onmogelijk om een
fatsoenlijke hotelkamer in de stad
te krijgen. Nu heeft de leegstand
Amsterdamse proporties aangeno
men. De prijzen zijn weer terug op
een redelijk niveau, maar de toeris
ten blijven weg. In Poona valt im
mers bitter weinig te bezichtigen.
Het zou Poona onrecht doen de in
druk te wekken dat de stad thans
onder een grote economische crisis
gebukt gaat. Poona, met bijna een
miljoen inwoners, is een industrieel
centrum van betekenis en vele bur
gers varen er nog steeds wel. In de
gemeenschap van schnabbelaars en
straathandelaars heeft het vertrek
van de verhoudingsgewijs kleine
Bhagwan-groep evenwel een fors
litteken achtergelaten. Gezien de
lage levensstandaard in India moe
ten de sanyassins een veelvoud In
diërs werk hebben verschaft.
Het Engels van mijn gids is gepo
lijst door zijn frequente contacten
met westerlingen. „Ik weet niet
wat te beginnen", snikt hij, „van
daag geen paisa op zak, niets gege
ten. Had ik geld, dan kon ik een
scootertaxi of fietsriksja kopen en
zo een inkomentje maken". Veel
Poonezen zijn hun geluk al elders
gaan beproeven. Pillai heeft dezelf
de plannen. Het hippiestrand in
Goa is zijn doel. „Ik zal daar wat
gaan dealen. Geen respectabele
business", overweegt hij, „maar
wat moet ik anders? Ik heb een fa
milie te onderhouden. Moet ik daar
heroïne voor verkopen dan moet
dat maar Ik ben aan het einde van
mijn Latijn".
In Poona zorgen het lawaaierige
verkeer, het bloedhete klimaat en
de overvloed aan bedelaars er in
tussen voor dat nieuwe toeristen-
stromen uitblijven.
En de Bhagwan? De Bhagwan
zwijgt
PAUL KOOPMAN
gen wij dat alles netjes blijft. De
Bhagwan verwachten wij niet. Hij
bewaart een nobel zwijgen in de
nieuwe ashram".
„Die roze mensen, ik vond ze echt
sympathiek. Op speciale dagen
konden er wel veertienduizend in
de stad zijn: in de hotels en in de
ashram. Erg spraakzaam waren ze
meestal niet maar: prima business",
vertelt Maruthai Pillai, voorheen
handelaar in nagenoeg alles en nu
armoedzaaier op de rand van de af
grond. „Die lui kwamen voor drie
a zes weken naar Poona met han
den vol geld. Soms gingen er zo'n
zesduizend roepia's (ruim 2000 gul
den) in één maand doorheen. Men
had geen besef van de Indiase prij
zen en manier van leven. Ik had
echt een goed bestaan als gids en
handelde in horloges, radio's, came
ra's, een beetje hasj, noem maar op.
Ik trouwde en kreeg een zoon.
Kort daarna hoorde ik dat de
Bhagwan zou vertrekken. Ik be
grijp nu nog niet waarom. Hij deed
hier toch prima zaken?"
Voor de textielwinkels in de Gho-
pari-straat, ten zuiden van de ash
ram, hangt hier en daar nog een
roze sari in de zon. Roze is niet zo
populair in India, de kleermakers
in deze straat bleven met een aar
dige voorraad onverkoopbaar tex
tiel zitten. „Mijn roze goed is ver
bleekt en verkleurd", klaagt een
handelaar mismoedig, terwijl hij
mij zijn magazijn introont. „Wat
moet ik ermee doen? Gelukkig heb
ik nog een bestaantje dank zij mijn
overige stoffen maar enkele colle
ga's, die zich uitsluitend op roze
hadden toegelegd, zijn failliet".
Trieste verhalen in overvloed in
Poona. Ook de hotellerie beleeft
De entree van de ashram van de Bhagwan, toen men er nog vrij in en uit
kon lopen.
