onge generatie Sovjet-leiders
oorlopig nog niet aan de macht
laatsing kruisraketten nu nog waarschijnlijker
legt nadruk op
Reagan hoopt
op betere
relatie met
het Kremlin
landhaven stabiliteit
AVO-SPECULATIES:
Brezjnev ook een
bekroond schrijver
Begrafenis maandag
op het Rode Plein
JITENLAND
LEI__>^. >-/Uu toiis
VRIJDAG 12 NOVEMBER 1982 PAGINA 13
(Van onze correspondent Marc de Koninck)
IgfèSEL In diplomatieke NAVO-kringen in Brussel is gis-
v de verwachting uitgesproken, dat de dood van Sovjet-lei-
k Leonid Brezjnev de plaatsing van nieuwe Amerikaanse
"aketten in Europa nog waarschijnlijk maakt. Er kan im-
een lange periode van onzekerheid ontstaan over wie de
'Itoe sterke man wordt in het Kremlin en over de vraag of er
ken nieuw buitenlands beleid sprake zal zijn.
e NAVO in Brussel veronderstelt men, dat minstens gedu
rende de komende maanden de onderhandelingen tussen de
Sovjet-Unie en de Verenigde Staten in Genève over wederzijdse
vermindering van kernwapens, geen betekenende wending zul
len kunnen nemen en dat er sprake zal zijn van een inhoudelij
ke bevriezing van het gesprek. In die situatie zal de voorberei
ding van de plaatsing van kruis- en Pershingraketten in vijf
Westeuropese landen onverminderd voortgaan. De NAVO gaat
er immers van uit, dat de Russen met hun bestaande potentieel
op West-Europa gerichte raketten, ook al zouden ze er geen
SS-20's meer bij plaatsen, een groot strategisch overwicht heb-
Overigens wijst men er bij de NAVO op dat de aflossing van de
wacht in Moskou op den duur ook voor nieuwe ontspanning tus
sen Oost en West zou kunnen zorgen. Van belang wordt dan on
der meer de vraag of Amerikaans president Reagan tijdens
diens nog twee jaar durende ambtstermijn nog een kennisma
kingsontmoeting zal hebben met zijn nieuwe Sovjet-collega.
De NAVO heeft zich overigens in studies al jarenlang „voorbe
reid" op de dood van Brezjnev en op de mogelijke gevolgen
daarvan voor de wereldpolitiek. Over alle kandidaat-opvolgers
en de invloed van de verschillende machtsgroeperingen (partij,
leger, industrieel complex) in de Sovjet-samenleving is de
NAVO maximaal geïnformeerd. Diplomaten in Brussel achten
het overigens waarschijnlijker dat de Sovjet-Unie in de toekomst
op het terrein van de onbetaalbaar wordende bewapening tot
meer compromissen bereid zal zijn dan op het gebied van de
mensenrechten.
drid nu op nog lager pitje
(RID De dood van Sovjet-leider Brezj-
jal het werk van de Conferentie over Eu-
ie Veiligheid en Samenwerking in Ma-
die de naleving van het slotakkoord van
nki moet toetsen, voorlopig vrijwel stil-
tegelijkertijd zal ook voorkomen kunnen
|en dat de conferentie, die voor een groot
ivordt beschouwd als het geesteskind van
jnev, op korte termijn geheel afbreekt of
t opgeschort. In westerse kringen ver-
lt men een schorsing tot half december,
■na de gesprekken voorlopig op een laag
zullen worden gezet. Het zal wel zes
iden tot twee jaar kunnen gaan duren,
lat de Sovjet-Unie haar beleid heeft be-
na de dood van haar leider, zo zeiden
ilijke delegatieleiders.
MOSKOU Leonid Brezjnev was niet alleen de
machtigste man in de Sovjet-Unie, maar ook een be
kroond schrijver. Hij heeft verscheidene literaire en
politieke werken op zijn naam staan en kreeg in 1979
voor zijn memoires de hoogste Russische letterkundige
onderscheiding, de Leninprijs voor de literatuur. Die
memoires, een eenvoudig geschreven en voor iedereen
toegangelijke trilogie, bestaat uit de boeken „De kleine
aarde", „Wedergeboorte" en „De maagdelijke aarde".
Hij beschrijft hierin onder meer de wederopbouw van
de Sovjet-Unie na de Tweede Wereldoorlog. Een van
zijn bekende politieke boeken is het in 1979 versche
nen „De schildwacht van de vrede en het socialisme",
dat geheel gewijd is aan de problemen van ontspan
ning en ontwapening.
Hartstilstand
doodsoorzaak
MOSKOU Het overlij
den van Sovjet-president
Leonid Brezjnev was het
gevolg van hartstilstand.
Dat heeft het Russische
persbureau Tass gister
middag bekendgemaakt.
In het medisch bulletin
zeggen de artsen van het
Kremlin dat Brezjnev in
het verleden verschillende
keren een hartaanval
heeft gehad en dat hij aan
verkalking van de kranss
lagader leed.
MOSKOU Leonid Brezjnev wordt maandag op
het Rode Plein in Moskou begraven. Dat heeft het
persbureau TASS gemeld.
Verwacht wordt dat het stoffelijk overschot zal
worden bijgezet tussen de Kremlinmuur en het Le-
ninmausoleum. Daar ligt ook de begin dit jaar over
leden partij-ideoloog Soeslov begraven, naast de in
1953 overleden Josef Stalin.
Joeri Andropov, het 68-jarige lid van het Politburo,
is benoemd tot voorzitter van de commissie die de
begrafenis regelt. Andropov, die secretaris is van
het Centraal Comité, geldt als een van de serieuze
kandidaten voor de opvolging van Brezjnev.
ij
a
- f HAAG Terwijl uit
europese landen ui-
- in van droefenis kwa-
na de dood van Sov-
resident en -partijlei-
Leonid Brezjnev, ge-
len veel westelijke re-
n s van een gevoel van
d kerheid. Westelijke
ici legden de nadruk
noodzaak, dat de
r'en stabiliteit in de be
kingen tussen Oost en
h worden gehand-
d.
n p
ïeeste Oosteuropese lan-
a wijzigden de radiopro-
ma's. In Polen vroegen
1 mensen zich af wat er
t aat gebeuren. Zij meen
den dat de toekomst van hun
land voor een groot deel af
hangt van de samenstelling
van de nieuwe leiding in het
Kremlin en de mate waarin
de Polen de ruimte krijgen
voor het oplossen van hun
problemen.
De Oostduitse staats- en par
tijleider, Erich Honecker,
noemde de overledene een
„geniale leider"van de com
munisten van zijn land en
van de internationale com
munistische beweging. Lei
ders van niet-gebonden lan
den prezen Brezjnev wegens
het opbouwen van krachtige
bilaterale betrekkingen tus
sen de Sovjet-Unie en landen
van de Derde Wereld.
In West-Duitsland hebben de
oud-Bondskanseliers Brandt
en Schmidt verklaard, dat
Brezjnevs dood een leegte
achterlaat. Schmidt memo
reerde het persoonlijke ver
trouwen dat hij in Brezjnev
had gekregen tijdens de ze
ven of acht gesprekken die
hij onder vier ogen met hem
heeft gevoerd. In de CDU
beschouwt men de dood van
Brezjnev als een diep ingrij
pende gebeurtenis die een
fase van onzekerheid inluidt.
Paus Johannes paulus heeft
een condoleantie-telegram
gezonden aan de vice-voor-
zitter van de Opperste Sov
jet, met de verzekering dat
hij in gedachten bijzondere
aandacht zal wijden aan „de
nagedachtenis van de illuste
re man die is heengegaan".
De
Westduitse
minister van
buitenlandse
zaken
Genscher was
gistermiddag
een van de
eersten, die in
de Russische
ambassade in
Bonn het
condoleance
register kwam
tekenen. In
zijn lange
loopbaan
heeft
Genscher de
overleden
Russische
leider
verscheidene
keren
ontmoet.
Medvedev positief
over Brezjnev-tijd perk
MOSKOU Brezjnjev heeft
de Sovjet-Unie in een betere
toestand achtergelaten dan die
waarin hij het land aantrof bij
het overnemen van de macht
in 1964. Dit zei gisteren de dis
sidente Sovjet-historicus Roy
Medvedev in een interview.
Medvedev bekritiseerde de
laatste jaren van Brezjnev. Hij
was „te oud en te ziek om nog
verdere problemen op te los
sen", aldus de historicus. Over
het geheel genomen oordeelde
hij positief over het Brezjnev-
-tijdperk. De jaren '70 ziet hij
als „een periode van stabiliteit
in eigen land en ontspanning
in het buitenlands beleid".
Medvedev voorziet hij over
enkele maanden een amnestie
voor gevangenen in de straf
kampen. Daarvan zouden vol
gens hem ook politieke gevan
genen kunnen profiteren.
Toch is Medevedev niet te op
timistisch over het te voeren
beleid van de nieuwe leiders:
„In het Kremlin zijn geen li
beralen en geen democraten.
Die zullen misschien in de
21ste eeuw verschijnen, maar
niet nu".
HAAG Het over-
n van Leonid Brezj-
kwam niet onver-
its. De man leed al
lang aan een slopen-
iekte en het is eigen-
verbazingwekkend,
lij nog tot vlak voor
dood zó actief kon
Dat óók Brezjnev een
elijk mens was, is
en het Politburo (het
ste leidinggevende
m in de Sovjet-Unie)
loedelijk echter altijd
taboe geweest. Brezj-
i leiderspositie binnen
;ven selecte als ver-
de college had kenne-
soveel overwicht, dat
iver zijn dood, laat
1 over zijn vervanging
nooit open-
s gediscussieerd.
Ithans lijkt de enige ver-
ïg van het feit, dat er bij-
i uur hebben gelegen tus-.
Irezjnev's overlijden en de
ële bekendmaking ervan,
en overgebleven Politbu-
en konden pas na Brezj-
dood overleg plegen over
lard van de begrafenis,
degene die de lijkrede
litspreken en het be-
tste over de opvol-
ant met name dit laat-
ondanks tal van geruch-
gedurende de laatste
iden, geenszins geregeld,
jvolging kon ook niet ge-
\d worden, want Leonid
enev heeft in de 18 jaar
nij tot de Sovjetrussische
lehoorde, stukje bij beetje
1 macht verzameld, dat
nmogelijk door één per
kan worden opgevolgd,
erenigde immers de func-
ran partijleider, staats-
en voorzitter van de de-
:raad, een opeenhoping
macht, die voor hem
rts Stalin had vergaard.
,j tlfs Kroetsjev, die slechts
functies combineerde
n lier en partijleider), werd
Kjn afzetting nog door een
0 lanschap opgevolgd.
ectief
'j eest voor de hand liggen-
ilossing is dan ook een
:tief leiderschap, dat deze
President Reagan zei tijdens zijn persconferentie in het Witte
Huis te hopen op een betere verstandhouding tussen Moskou en
Washington. Met nadruk liet hij weten dat er een gevaarlijke tijd
is aangebroken, nu president Brezjnev is overleden.
WASHINGTON De
Verenigde Staten zullen
langs alle mogelijke we
gen proberen de betrek
kingen met het Kremlin
te verbeteren, maar „voor
een tango zijn er twee no
dig". Aldus de Ameri
kaanse president Ronald
Reagan op een persconfe
rentie in Washington,
waar hij op betrekkelijke
milde en verzoenende
toon sprak over de Russi-
sch-Amerikaanse betrek
kingen na het tijdperk-
Brezjnev.
Reagan waarschuwde er ech
ter ook voor dat „vrede het
produkt is van kracht, en niet
van zwakheid". Voor de ver
betering van de relaties zijn
van de zijde van het Kremlin
niet alleen woorden, maar ook
daden nodig, zo voegde hij er
aan toe. In een brief heeft
Reagan uiting gegeven aan
zijn deelneming bij de dood
van de Sovjet-leider. In die
brief heeft hij zijn streven
naar een betere verhouding
met het Kremlin benadrukt.
Amerikaanse officiële krin
gen, die de mogelijkheid van
een ophanden zijnde verande
ring in de Russische leiding
met toenemende urgentie heb
ben bestudeerd, zijn van me
ning dat de dood van president
Brezjnev geen onmiddellijke
dramatische weerslag zal heb
ben op het beleid van het
Kremlin. Evenmin wordt ver
wacht dat de Amerikaans-Rus
sische betrekkingen, die onder
de regering van president
Reagan toch al een dieptepunt
hebben bereikt, nog verder
zullen verslechteren.
In Washington acht men het
mogelijk dat de zaken in het
Kremlin een poosje stil komen
te liggen, terwijl de nieuwe
leider of leiders inventaris op
maken of hun positie consoli
deren. Daarbij verheelt men
niet de bezorgdheid dat het ge
manoeuvreer gepaard gaat
met een nieuwe agressiviteit
in de Russische politiek.
In de VS hebben de drie ex-
presidenten die Brezjnev heb
ben ontmoet, Nixon, Carter en
Ford, de belangrijke rol onder
streept, die de Russische leider
bij het streven naar ontspan
ning heeft gespeeld. Evenals
ex-minister van buitenlandse
zaken Kissinger spraken zij de
hoop uit, dat er geen grote
wending komt in het beleid
van Moskou.
Ex-chef van de KGB en voornaamste
kandidaat voor de opvolging van
Brezjnev, Joeri Andropov.
Minister van defensie Dimitri Oestinov.
Brezjnevs beschermeling Konstantin
Tsjernenko.
keer vermoedelijk uit vier
personen zal bestaan.
Wie vrijwel zeker deel zal uit
maken van de nieuwe Sovjet
russische leiding, is de nu
71-jarige Konstantin Tsjernen
ko, die al jarenlang aan het
hoofd staat van het belangrij
ke algemene bureau van het
Centrale Comité en die door
Brezjnev zelf altijd als diens
legitieme ópvolger is be
schouwd. Dat kan nu, na
Breznjev's verscheiden, na
tuurlijk als een nadeel wér
ken. Maar toch niet zozeer, dat
Tsjernenko geheel en al een
outsider wordt.
Nu Brezjnev zijn favoriet ech
ter niet meer de hand boven
het hoofd kan houden, stijgen
de kansen van de man die er
als geen ander op uit lijkt te
zijn de macht in het Kremlin
over te nemen: de 68-jarige
Joerij Andropov, die 15 jaar
lang aan het hoofd van de po
litieke politie, KGB, heeft ge
staan en die sinds mei van dit
jaar een reuzensprong omhoog
heeft gemaakt. Terwijl Tsjer
nenko een centrale en en vrij
wel onaantastbare positie in de
partij heeft, bestaat Andro
pov's kracht in diens ook na
zijn aftreden als hoofd van de
KGB nog onverminderde in
vloed op dit allescontrolerende
politie-apparaat.
Een derde kandidaat voor het
collectief leiderschap is de
74-jarige Dmitrij Oestinov, die
al 40 jaar lang de scepter
zwaait over het militair-indus
triële apparaat. Hij kan de
voor het image van het land zo
belangrijke Sovjetrussische
strijdkrachten in de waag
schaal leggen en representeert
daarmee een machtsfactor, die
niet over het hoofd te zien
valt.
Tsjernenko, Andropov en Oes
tinov zijn de sterke mannen
van dit ogenblik en vermoede
lijk zullen zij gedrieën de erfe
nis van Brezjnev onder elkaar
verdelen.
De huidige premier, Nikolaj
Tichonov, zal zich waarschijn
lijk met een bijrol tevreden
moeten stellen. Zowel na Sta-
lins dood als na het afzetten
van Kroetsjev maakte een pre
mier (in het eerste geval Boel-
ganin en later Kossygin) deel
uit van het collectieve leider
schap. Onder Brezjnev's zon is
de functie van premier echter
langzamerhand danig in de
schaduw komen te staan en
Tichonov zal waarschijnlijk
ook in de nieuwe consternatie
slechts op het uitvoerende ni
veau in het collectieve leider
schap kunnen functioneren,
hetgeen gezien zijn leeftijd
de man is 77 jaar ook niet
geheel ten onrechte is.
Rolverdeling
De rolverdeling van het nieu
we collectief ligt voor de hand:
Tsjernenko partijleider, An
dropov staatshoofd, Oestinov,
die al minister van defensie is,
voorzitter van de defensieraad,
en Tichonov blijft op zijn
ondergeschikte plaats. Als
dit voor de hand liggende in
derdaad gebeurt, maar men
weet het nooit wanneer het
over het Kremlin gaat, kan
daarmee echter niet verhuld
worden dat het nog duidelijker
dan 1956 en in 1964 om een
overgangsbewind gaat. En
deze keer is het dan niet eens
belangrijk, dat er opnieuw een
voor de hand liggende machts
strijd tussen rivalen gaat uit
breken, doch wél, dat het col
lectief in doorsnee zo hoogbe
jaard is, dat zich over één,
twee of drie jaar op natuurlijk
wijze een nieuwe machtswisse
ling zal aandienen. De vraag
luidt: is er dan kans op verjon
ging en vernieuwing?
Verjonging en vernieuwing is
immers hard nodig, want de
Sovjet-Unie verkeert in een
ernstige impasse. Na de revo
lutionaire periode onder Le
nin, de terreur van Stalin en
de hervormingen van Kroets
jev bevindt het land zich nu al
18 jaar lang in het zogenaamde
Breznjev-tijdperk. Dat wordt
gekarakteriseerd door een res
tauratie van de bureaucratie
en van dictatoriale autoriteit,
door een diepe afkeer van her
vormingen, en vooral door een
met grote sprongen naderende
economische catastrofe ten ge
volge van wanbeheer.
Nieuwe generatie
Onder één noemer gebracht
kan men het beleid van de af
gelopen 18 jaren karakterise
ren als oerconservatief, het
geen natuurlijk niet in het
minst een gevolg is van de toe
nemende vergrijzing in het
Politburo.
De nieuwe generatie leiders
staat al te trappelen om de
oude garde af te lossen, maar
de grijsaards dragen nog het
aureool Lenin gekend te heb
ben, Stalin te hebben over
leefd en de Tweede Wereld
oorlog te hebben gewonnen.
De grote kanshebbers van de
jongere generatie zijn Michail
Gorbatsjov en Vladimir Dol-
gich. Beiden zijn pas 51 jaar.
Gorbatsjov lijkt de beste kaar
ten te hebben. Want niet al
leen is hij reeds lid van het
Politburo, hij beheert ook de
zeer ondankbare portefeuille
van landbouw. Ondanks het
feit echter, dat deze sector van
jaar tot jaar beroerder gaat,
kan Gorbatsjov zijn positie
blijkbaar handhaven. Boven
dien geniet hij de steun van
zowel Andropov als Oestinov
en goldt hij, na Tsjernenko, als
Breznjev's trouwste schild
knaap.
Dolgich heeft het nog niet tot
de Olympische hoogten van
het Politburo gebracht, doch
bezet wel een belangrijke se-
cretarispost in het Centrale
Comité van de partij. Deze uit
Siberië afkomstige man staat
bekend om zijn uitstekende
managerskwaliteiten en dat is
iets, waaraan de Sovjet-Unie
dringend behoefte heeft. Dol
gich wordt vermoedelijk spoe
dig kandidaatlid of wellicht
zelfs wat een grote uitzon
dering is direct lid van het
Politburo, waar na de dood
van Breznjev en Soeslov en na
het uittreden van de doodzieke
Kirilenko, vorige maand, nu
drie vacatures bestaan.
De jonge" garde vormt voorlo
pig echter de minderheid in de
opperste leiding van de Sovjet-
Unie. De impasse, waarin het
land zich bevindt, kan derhal
ve slechts door de natuur wor
den opgelost. Pas over enkele
jaren zijn alle oude heren ver
dwenen en kan de Sovjet-Unie
misschien aan een vijfde,
hoopvollere periode beginnen.
Vooralsnog blijft het opge
scheept met een overgangscol
lectief, dat Breznjev's erfenis
zo goed en kwaad als het gaat
zal blijven beheren, zonder
nieuwe visie, zonder experi
menten, zonder perspectief.
LEO VAN VLIJMEN
