male
Weerzien met
Moskou valt
mee en tegen
HET BEGON MET VLADIMIR ILJITSJ
ZATERDAG 6 NOVEMBER 1982
nog slechts achttienleden tellende
Sovjetrussische afdiing van Am
nesty InternationalSinds een jaar
of tien kan hij zijl boeken alleen
buiten de Sovjet-Uie uitgeven. En
omdat hij al enkel'malen met ar
restatie' en uitwijzig bedreigd is,
reageert hij wijseik niet op mijn
aanbellen.
Halverwege het trppenhuis begint
een jonge vrouw roepen dat ik
moet wachten. Ze komt naar bo
ven, herkent in nj onmiskenbaar
iemand uit het Wsten, maakt de
deur open, duwt ne naar binnen
en roept: „Georij Nikolajevitsj,
kom maar tevoorshijn, we hebben'
goed bezoek".
Georgij is bijzoner pessimistisch.
„Ons land beviidt zich aan de
vooravond van em verschrikkelij
ke economische crisis. De afgelo
pen jaren is alles erger geworden.
De voedselsitiatie is om te huilen;
in moreel opacht zitten we op een
dieptepunt: ziet alleen de oudere
generatie, m.ar ook de jeugd ver
grijpt zich iu aan de alcohol, er
wordt vootdurend minder en
slechter ge\*rkt. Er is geen voor
uitzicht mee. En dan is er vooral
de voortdurnde angst van de par
tijbonzen. Je zijn bang voor het
Westen, voc China, voor Polen, ja,
voor Polen vooral. En dat is onzin
nig, want z>'n beweging als in Po
len bestaatslechts dank zij de ka
tholieke kek daar die het volk tot
eenheid naakt. Wij hebben hier
zoiets nieten de Poolse variant is
voor de Svjet-Unie dus absoluut
geen geva;r. Maar dat de economi
sche crisi: politieke gevolgen zal
hebben is duidelijk. Ik weet alleen
niet welkt en niemand weet dat
hier".
Georgij Vadimovs vrouw die nij
ver koffie, koek, vis, brood en een
hartig slolje aansleept, roept, drif
tig heen ?n weer lopend tussen
keuken enkamer, voortdurend, dat
de commuiisten onophoudelijk te
gen hun »igen wetten handelen,
dat daarorr Amnesty International
zo broodnolig is in de Sovjet-Unie,
maar dat niets kunnen uitrich
ten.
Georgij ver.elt dat ze zijn telefoon
hebben afgesneden. Zijn archief is
drie maal loor de KGB wegge
haald; al zijn post wordt gecontro
leerd. „Ons grote probleem is, dat
wij geen communicatiemogelijkhe
den hebben, niet met het buiten
land maar ook niet binnen de Sov
jet-Unie. Ia feite kunnen wij hele
maal niets meer doen, tenzij praten
met buitenlanders als ze ons komen
opzoeken ei tegen hen zeg ik altijd
dat zij hun politici er toe moeten
aanzetten bi, de Sovjetrussische re,-
gering telkeis weer over de men
senrechten en de politieke gevan
genen te begnnen. Dat is het enige
dat misschiet ooit nog eens kan
helpen. Missciien, ja".
Volgens Georjij zijn er momenteel
in de Sovjet-Jnie ongeveer twee
duizend „offieële" politieke gevan
genen. „Maar er zijn er oneindig
veel meer die ofwel op beschuldi
ging van een vetsovertreding ach
ter slot en greidel zitten ofwel in
een psychiatriiche inrichting zijn
gestopt". Dat plitieke gevangenen
massaal bij de anleg van de Siberi
sche gaspijplijn worden ingezet, ge
looft hij nauwéijks. „Maar ze wor
den over het algemeen wel ge
bruikt voor dvangarbeid die le
vensgevaarlijk ;s: glasblazen, hout
hakken bij teiTDeraturen tot vijftig
graden onder tul. Op die manier
kan de Sovjet-regering het dissi
dentenprobleem spoedig oplossen.
Eigenlijk is het tl opgelost: een deel
is over de grens gezet, een ander
deel is opgeslotm of verbannen en
de rest is doodsbang geworden. An
dropov heeft lort voordat hij de
KGB verliet gezegd, dat de dissi
denten geen probleem meer vorm
den, doch dat de kerken hem nog
zorgen baarden, niet de Russisch-
orthodoxe kerk die is altijd braaf
in het gelid gebleven maar de
protestantse kerken in de Baltische
landen en de katholieke kerk in
Wit-Rusland, Litauen en de Oek
raïne, de kerken in de zuidelijke
republieken en niet te verget,en de
islam. Het offessief daartegen is nu
in volle gang".
Georgij's vrouw komt met een
adresboek aandragen. Ze geeft na
men, telefoonnummers, adressen:
mensen die ik allemaal moet opzoe
ken. Overal zal ik dezelfde treurig
heid horen: vertwijfeling, opge
kropte woede, onmacht.
Nomenklatoera
Over de kuilen en plassen op de
binnenplaats van blok nummer
zestien heen springend besluit ik
met de metro nog een verder afge
legen buitenwijk te bezoeken die
de bijnaam Tsarskoje Sjelo heeft,
Tsarendorp. Het eigenlijke Tsarko-
je Sjelo ligt bij Leningrad; daar be
vindt zich een prachtig buitenver
blijf van de vroegere tsaren, waar-
)rtdurende angst
r vrijwel nooit toeristen komen
e Malaja Filkovskajastraat in
.Moskouse buitenwijk. In blok
imer zestien, op de bovenste
lieping (vijf hoog zonder lift),
nt Georgij Vladimov, schrijver,
r vooral voorzitter van de nu
Arrestatie
Het weerzien met
valt op het eerste gezicht
De nieuwe luchthaven
door Westduitse in-
eurs twee jaar geleden ter gele
van de Olympische Spelen
ademt een sfeer van effi-
De paspoortcontrole ge
in een tempo alsof geen
vijand de Oktoberre-
kan bedreigen. De dou-
zijn binnen de mi-
achter de rug, dank zij een
batterij spiksplinternieuwe ap-
ten, waarop in zeer grote let-
de naam Philips prijkt en
rmee de douanier zonder mijn
r te openen constateert, dat ik
pornografie, bijbels of andere
socialistische lectuur probeer
en te smokkelen en dat ik
imin verdovende middelen,
entuig, zendapparatuur of in
puitenland voor een zacht prijs-
pkochte roebels bij me heb. Al
andere mag.
sja, er op uitgestuurd om mij af
dalen, versterkt de eerste posi-
je indrukken, dat er in twee jaar
in Moskou het een en ander
iderd is. Ze is 35, heeft Duits
ideerd aan de universiteit, Ne-
nds is haar hobby, ze is ge-
ivd met een bouwingenieur die
:-ontwerper is van het nieuwe
ouse stadion, werkt al tien
larig als hostess bij Intourist en
et er uit zoals Russen er beho-
uit te zien: ontzettend Russisch
•n dat is het opwekkende
niet van de propagandistische
Tijdens de een uur durende
t van het vliegveld naar hotel
ios vergast ze me dan ook niet
gebruikelijke informatie, dat
•ijzen voor wonen, openbaar
•er en levensmiddelen al
ig jaar dezelfde zijn, dat een
le drie artsen ter wereld een
etburger is en dat Moskou de
tel heldenstad draagt.
van dit alles, doch in plaats
van hoe de reis verlopen is,
vragen over Nederland en ein
ze. een beetje bange vragen
hoe het nu verder moet sinds
Kohl in Bonn de politieke
ter zwaait. En tenslotte veront-
ldigingen voor het feit, dat
aankomst samenvalt met de
le natte sneeuw die de Moskou-
lèraten zienderogen in modder-
verandert. En dan valt me
lat er in Moskou toch eigenlijk
veranderd is sinds het laatste
k, twee jaar geleden. Niet al-
vanwege de modderpoelen,
vooral omdat de mensen die
de modder schuifelen geen
lu opsteken. Ljoesja beaamt,
araplu's in de Sovjet-Unie nog
Is een ongekende weelde vor-
rtrouwd beeld
jrmee begint de Sovjet-Unie
vertrouwde trekken te krij-
die nog eens worden onder-
pt door het verblijf in het luxe
|1 Kosmos, de trots van de Mos-
horeca. De opzet is uitste-
bed, bad, airconditioning,
lren-tv; de uitvoering is erbar-
de zijkant van het bad is
ruïne, waarvoor zo te zien
ts een om zich heen trappend
paard verantwoordelijk kan
de.stop ontbreekt, zodat er al-
gedoucht kan' worden, de
ipoeling is niet tot bedaren te
igen, een van de overgordijnen
Vs van de ringen losgerukt en
;ïet nachtkastje staat een asbak
i vijf peuken die mijn voorgan-
e heeft achtergelaten. De man
ook een zoetekauw geweest
want in bed vind ik later twee
'fpwikkels waarop het merk
nodar staat. Onder het bed lig-
er nog vijf; die blijven er lig-
vier dagen lang.
kamer in Kosmos kost tegen
riehonderd gulden per dag, in
let alle maaltijden en het recht
?en excursie onder bekwame
ng-
dit laatste maak ik maar geen
jik, te meer omdat veel van
werkelijk bezienswaardig is
lenteel gesloten blijft: de be
nde schatkamer van het Krem-
fn de even schitterende Tretja-
schilderijengalerij wegens re-
itie en het prachtige kerkhof in
'Iaagdenklooster, waar behalve
kunstenaars en schrijvers (bij-
'>eeld Tsjechov) ook Kroetsjev
laatste rustplaats gekregen
„omdat er te veel toeristen
Georgij Vladimov, de voorzitter De Grdnovskijstraat in Moskou, waar de zwarte limousines van de klan-
van de jammerlijke Sovjetrussi- ten van de Nomenklatoera-winkel geparkeerd staan. De nieuwe klasse
sche afdeling van Amnesty Inter- zorgt goed voor zichzelf,
national, met zijn vrouw.
Hotel Kosmos: gordijn aan flarden.
omheen ook veel adellijken een
dure optrek hadden. Het heet nu
Poesjkin, omdat deze grootste aller
Russische dichters hier zijn gymna
siumopleiding kreeg en er later
veel van zijn werken schreef.
Het Moskouse Tsarkoje Sjelo heeft
niets met cultuur te maken. Hier
woont, in beter gebouwde het
kan dus wel! en grotere flats wat
men de Nomenklatoera noemt, de
groep bonzen en bonsjes die als eni
ge „klasse" werkelijk beter is ge
worden van de Grote Oktoberrevo
lutie. Zij hoeven niet in de rij te
staan voor jammerlijk bevoorrade
winkels; zij rijden in hun zwarte
Wolga's, vaak door een chauffeur
bestuurd, naar de speciale magazij
nen waar ze op vertoon van hun
pasje kunnen kopen wat ze willen:
niet slechts behoorlijk vlees (voor
de gewone burger vrijwel niet te
koop), goedkope groente en goed
koop fruit van de beste kwaliteit,
maar ook betaalbare wodka, Franse
cognac, buitenlandse sigaretten, ka
viaar, Italiaanse schoenen, Britse
heren- en Franse damesconfectie,
ja zelfs paraplu's. In het Moskouse
Tsarkoje Tsjelo wemelt het van de
politie. Foto's maken lijkt me niet
verstandig.
Terug in het stadscentrum zoek ik
de Granovskijstraat. Op nummer 2,
schuin tegenover het huis waar de
beroemde maarschalk Konjev ge
boren en getogen is, bevindt zich
zo'n winkel voor geprivilegieerden.
Van de straat af kun je slechts de
slagboom zien en het wachthuisje
waarin de controleur van de pasjes
zit. In de straat zelf staan de zwarte
Wolga's geparkeerd. Goed in de
jurk of in het pak stekende partijle
den sjouwen hun eigen verworven
heden van de Oktoberrevolutie
vlijtig naar hun sjieke wagens.
De Granovskijstraat komt uit op de
Kalininprospekt. De levensmidde-
Toegang tot de winkel voor partijleden waar van alles te koop is. Het
terrein is slechts op vertoon van een speciale pas toegankelijk. Vroeger
was hier een museum over het werk van de darwinistische bioloog Ti-
mirjazev gevestigd. Het museumbord heeft men voor alle zekerheid
maar laten hangen.
lenzaken die daar onder de spot
tend klinkende naam „Gastronom"
of „Produkty" opereren hebben
nauwelijks iets aan te bieden; het is
niet eens de moeite waard om er in
de rij te gaan staan. Het aanbod in
de warenhuizen is nog triester: in
het oog springend zijn de panties
van Oostduits fabrikaat voor 7,70
roebel per stuk, dat is ongeveer
dertig gulden. Een Sovjetrussische
arbeider kan van zijn maandloon
22 panties kopen, of zeven en een
halve fles Armeense (dus van eigen
bodem) cognac, want die doet 22
roebel, rond zeventig gulden voor
een halve liter. Hoe de kameraden
er in slagen zo frequent dronken te
worden is een van de grootste ge
heimen van het Sovjetrussische
communisme.
Polen-syndroom
Niet ver van hotel Kosmos ligt een
wijkgebouw waar 's avonds een
Znaije-lezing wordt gehouden.
Znaije betekent kennis en het soort
bijeenkomsten dat onder dit vaan
del wordt gehouden beoogt de Sov
jetburgers op de hoogte te houden
van de wereldpolitiek. De lezingen
zijn voor iedereen toegankelijk,
maar het zijn natuurlijk overwe
gend activisten die van de uitnodi
ging gebruik maken. Het thema
luidt deze keer „De binnenlandse
politieke constellatie in Indonesië".
Naar schatting driehonderd Sovjet
burgers blijken in dit thema zo he
vig geïnteresseerd, dat zij er de
voetbalwedstrijd USSR-Finland die
op de tv wordt uitgezonden en door
de Russen zal worden gewonnen,
voor laten schieten.
De inleider blijkt alles over Indo
nesië te weten en draagt zijn ken
nis vlijtig e'n wanneer het om
misstanden gaat niet zonder pa
thos over op zijn gehoor. Als hij is
uitgesproken volgt er een discussie.
Er worden vijf vragen gesteld. De
eerste heeft inderdaad betrekking
op het onderwerp. Een besnorde
toehoorder blijkt zich te herinne
ren, dat er ooit een kwestie over
Oost-Timor is geweest. Hoe zit dat
nu? De inleider weet het kennelijk
ook niet precies, maar redt zich er
uit via een ideologische kunstgreep:
kolonialisme is het verlengde van
het kapitalisme, Indonesië wilde
Oost-Timor koloniseren en heeft
daarmee bewezen, dat het een zui
ver kapitalistische ideologie aan
hangt. En dat had hij, de inleider,
nu juist in zijn lezing aangetoond.
Is dat duidelijk? Dat is duidelijk.
De overige vier vragen zijn nog
veel duidelijker, want zij gaan he
lemaal niet over Indonesië. De in
leider weet immers alles over de
internationale politiek en zou hij
nu misschien kunnen vertellen hoe
gevaarlijk de situatie in Polen is.
Dat wil de inleider wel doen, maar
het eigenlijke thema is Indonesië
en vragen daarover hebben natuur
lijk voorrang. Maar als riiemand
daar op staat, nou goed, Polen dan.
Uit de antwoorden van de inleider
blijkt, dat het niet de Polen zelf
zijn die de onrust veroorzaken,
(„nou ja, een paar Polen wel, maar
die zijn opgehitst"), doch het inter
nationale gangsterdom van het ka
pitalisme dat telkens weer opnieuw
probeert („maar het zal niet luk
ken") de verworvenheden van het
marxisme-leninisme te vernietigen.
Het Sovjetvolk zal Polen echter
krachtig blijven steunen met raad
en daad. Aan de basis wordt nog
onverbloemde taal gesproken.
Geestelijk verkwikt door deze
Znaije-lezing draai ik 's avonds op
mijn hotelkamer een van de tele
foonnummers die de vrouw van
Gastvrouw Ljoesja: typisch Rus
sisch, goedlachs en zonder propa
ganda.
Georgij Vladimov me gegeven
heeft. Ik krijg Fjodor Fjodorovitsj
aan de lijn. Hij maakt een omslach
tige afspraak met. me: op het per
ron van het metrostation tegenover
hotel Kosmos. Hij zal uitstappen uit
de laatste wagon van de trein die
om klokke tien de volgende och
tend uit het centrum komt.
Westberlijner
In de deviezenbar van het hotel (je
kunt in Kosmos eigenlijk alleen
maar prentbriefkaarten, postzegels
en Sovjetkranten voor roebels ko
pen; al het andere moet met dol
lars, guldens of D-Mark betaald
worden), in die deviezenbar drink
ik een whisky met een Westberlij
ner die evenals ik aan Ljoesja's
gastvrouwelijke zorgen is toever
trouwd. Hij beklaagt zich erover
dat hij geen stap kan verzetten zon
der zijn hostess. Mijn suggestie dat
dit wellicht aan hemzelf ligt maakt
hem ook argwanend tegenover mij.
De volgende ochtend, bij het ont
bijt, zijn we het echter roerend
eens: de maaltijden in wat het beste
hotel van Moskou heet zijn ronduit
zeer slecht. Behoorlijk vlees komt
er niet op tafel; de hoofdgerechten
bestaan uit inferieure vis of gehakt
dat voor negentig procent is samen
gesteld uit brood. Ik verzeker de
Westberlijner echter dat ze ons het
beste geven wat ze hebben, ook al
is het bijster schraal wat ze kunnen
bieden.
Ondanks drukte en gedrang op het
metrostation herkent Fjodor Fjodo-
rovistj mij onmiddellijk. Hij duwt
me naar de andere kant van het
perron waar de trein richting cen
trum is aangekomen. „Onderweg
niet praten", heeft hij me eerst toe
gefluisterd. Bij het Kirov-station
Fjodor Fjodorovitsj vertelt dat
Aleksej Smirnov-Kosterin, een van
de voorvechters van de mensen
rechten in de Sovjet-Unie, kortge
leden is gearresteerd. Hij bevindt
zich nu in de beruchte KGB-ge-
vangenis Lefortovo, waar speciale
cellen zijn zonder enige gelegen
heid om te liggen, met op de bodem
een centimeter of tien water. De
temperatuur in deze cellen wordt
kunstmatig laag gehouden. Of
Aleksej ook in zo'n cel zit is onbe
kend. Hij werd opgepakt op be
schuldiging van anti-Sovjet-activi-
teiten. In feite had hij slechts de zo
genaamde „Kroniek van de lopen
de gebeurtenissen" (het continue
verslag over de schending van de
mensenrechten in de Sovjet-Unie)
overgetypt en verspreid. Hij was
een medewerker van de bekende
strijder voor de rechten van de
mens, Ivan Kovaljov, die momen
teel zijn straf in een dwangarbei
derskamp uitzit.
In Fjodor Fjodorovitsj' bedompte
kamertje met geblindeerde ruiten
krijgt het gesprek plotseling een bi
zarre wending wanneer hij al pra
tend op een stuk papier schrijft:
„We moeten nu verder schriftelijk
converseren. Als ik schrijf praat jij.
als jij schrijft praat ik". Ik snijd het
onschuldige thema wereldpolitiek
aan, maar breng er niet veel van
terecht. Praten tegen iemand die
duidelijk niet luistert en schriftelijk
met een ander „gesprek" bezig is
komt me te ongewoon voor.
Fjodor Fjdorovitsj wil mij blijkens
de schriftelijke gedachtenwisseling
nog een keer ontmoeten om even
tueel het een en ander mee te ge
ven. Of dat kan? Dat kan, over
veertien dagen wanneer ik terug
ben van een rondreis door de Sov
jet-Unie. Maar ik mag dan niet
vanuit mijn hotelkamer bellen. Ik
zal dat niet doen.
De, naar Fjodor Fjodorovitsj me te
voren verzekerd had, meeluiste
rende KGB heeft niet veel meer
gehoord dan het krassen van een
pen dat overstemd wordt door een
mallotige Nederlander die er zeer
rare en verwarde ideeën over de
internationale situatie op na houdt,
's Middags bij het diner in hotel
Kosmos begint de Westberlijner
uitvoerig te zeuren over het slechte
plaveisel van de Moskouse straten.
Zorgen heeft die man! Dat de stief
kinderen van de Oktoberrevolutie
zich om belangrijker zaken dan
hobbelige straten en gaten in het
trottoir bekommeren interesseert
hem nauwelijks
LEO VAN VLIJMEN
Morgen is het precies 65 jaar
geleden, dat Vladimir Iljitsj
Lenin in het toenmalige
Petrograd de arbeiders opriep
tot een gewelddadige
overname van de macht. Deze
gebeurtenis ging de
geschiedenis in als de Grote
Oktoberrevolutie.
Eind van dit jaar herdenkt de
Sovjet-Unie haar zestigjarig
bestaan, want door de
toetreding van de
Kaukasische republieken tot
het onder bolsjewistisch
bestuur staande
Groot-Rusland kwam op 30
december 1922 de nieuwe
Sovjetstaat tot stand.
Ter gelegenheid van dit
dubbele jubileum maakte
onze verslaggever Leo van
Vlijmen een reportagereis
door een deel van dit nieuwe
wereldrijk waar ogenschijnlijk
nog met ijzeren hand
geregeerd wordt.
Hij bezocht Moskou, dat
zichzelf nog steeds als
centrum van het
wereldcommunisme
beschouwt, Leningrad, waar
de wieg van de revolutie staat
en de zuidelijke steden Tblisi,
Eriwan en Bakoe, waar de
rode soep kennelijk toch niet
zo heet wordt gegeten als men
ze opdient.
Onze verslaggever sprak in de
Sovjet-Unie met dissidenten,
verdedigers van de
mensenrechten en
partijgangers, met studenten,
scharrelaars en nationalisten,
met christenen, moslims en
overtuigde marxisten. En
vooral was hij op zoek naar
het door Lenin beloofde
paradijs.
„Op zoek naar Lenins
paradijs" is ook de titel van de
reportageserie die hij naar
aanleiding van zijn reis heeft
geschreven en waarvan
vandaag het eerste deel wordt
gepubliceerd.
stappen we uit, de honderdvijftig
meter lange roltrap omhoog en,
eenmaal buiten, begint hij te pra
ten. „Ik neem je mee naar mijn wo
ning. Op straat kunnen we het
over alles hebben. Niet op mijn ka
mer, want daar word ik afgeluis
terd".
Fjodor Fjdorovitsj blijkt medewer
ker te zijn van de 75-jarige advoca
te Kallistratova die de leden van de
inmiddels opgeheven Helsinki-
groep heeft verdedigd. Fjodor Fjo
dorovitsj verwacht elk ogenblik
zijn arrestatie. Hij kan bevestigen
wat Georgij Vladimov de vorige
dag zei: „Wie zich in dir land inzet
voor de verdediging van de men
senrechten, gaat de gevangenis in
of wordt het land uitgezet. Het
trieste daarbij is, dat wij ons hele
maal niet tegen het regime verzet
ten, doch slechts tegen het overtre
den van de Sovjetwetten".
Fjodor Fjdorovitsj geeft toe dat de
mensenrechtenbeweging in de Sov
jet-Unie nauwelijks weerklank
krijgt. „De ouderen zijn bang en
hebben te veel zorgen over de
vraég hoe ze kunnen overleven en
de jongeren zijn niet geïnteres
seerd. Toch zijn er veel positieve
tendensen onder de jeugd, bijvoor
beeld wanneer het gaat over paci
fisme. Maar de strijd voor de men
senrechten zegt de jongeren kenne
lijk niets".
Georgij Vladimov vol trots met een afdruk van de Nobelprijs-oorkonde Hotel Kosmos: de vernielde badkuip,
die vorig jaar aan Amnesty werd uitgereikt.
