Ook Nederland heeft belang bij
versterking zigeunercultuur
Hl
Akkoord tussen CDA en WD mist echte daadkracht
buitensteBinnenhofbuitensteBinnenhofbuitensteBinnenhofbuitensteBinnenhofbuitensteBinne:
buitensteBinnenhofbuitensteBinnenhofbuitensteBinnenhofbuitensteBinnenhofbuitensteBinne;
Hoe ver is Hitiers
geest nog weg?
LUBBERS TREKT AL WEER NAAR LINKS
Politiek
Partij
Parlement!
BINNENLAND
lodse courant
zaterdag 23 oktober 1982 pagina 6 j]\f
;rl
MIS
Hoe broos kunnen 's mensen
voorspellingen toch zijn. Ge
voed met een overdosis aan
zelfverzekerdheid menen wij
soms over profetische gaven te
beschikken die ons in staat
stellen bepaalde toekomstige
ontwikkelingen haarscherp uit
te tekenen. Neem nou dat ver
meende premierschap van
Van Agt.
Zo er iets zeker leek, dan was
het wel dat Dries van Agt mi
nister-president zou worden
van het komende CDA-VVD-
kabinet. De Nederlandse me
dia zagen dat al helemaal voor
zich: Dekselse Dries, die met
opgeheven hoofd het kabinet
van Agt IV aan het volk zou
presenteren. Mis. Vorige week
viel dat toekomstbeeld finaal
in duigen.
Ander voorbeeld. Profeteer
den wij enige weken terug in
deze kolommen nog, dat de
nieuwe regeringsploeg op vrij
dag 29 oktober op de trappen
van paleis Huis ten Bosch zou
aantreden („later wordt het
zeker niet, eerder eerder".
woordspeelden wij toen), thans
moeten we, gedreven door de
grillige ontwikkelingen aan
het formatiefront, toegeven
dat het wel wat later zal wor
den dan 29 oktober.
Het beoogde kabinet-Lubbers
zal, eis en wedervraag dienen
de. begin november zijn intre
de doen, zo luidt nu de ver-
Wachting. (De oude bijnaam
van deze maand. Slachtmaand,
is overigens tekenend voor het
bezuinigingsbeleid dat het ver
bond van CDA en VVD denkt
te gaan voeren, maar dit terzij
de).
We zijn dus te optimistisch ge
weest en niet alleen wij. De
alom verwachte gretigheid
waarmee de huwelijkspartners
CDA en VVD elkaar in de ar
men zouden vliegen is voorlo
pig achterwege gebleven. In
plaats daarvan verloren de
aanstaanden zich in gekibbel
over de huwelijkse voorwaar
den, een bezigheid waar zeker
nog wel een aantal dagen mee
zal heengaan.
TENZIJ
„Ja, mensen, er moet nog aar
dig wat ge-mitst en ge-tenzijd
worden" baste Gijs van der
Wiel, de robuuste chef van de
Rijksvoorlich tingsdienst,
spreekbuis van de informa
teur, donderdagmiddag tegen
over de verzamelde pers. Even
tevoren hadden de fracties
van CDA en VVD hun oordeel
gegeven over het ontwerp-re-
geerakkoord dat de fractielei
ders Lubbers en Nijpels onder
leiding van informateur Schol
ten hadden opgesteld. De
vraag waar de fracties een
antwoord op moesten geven,
was eenvoudig geweest: vindt
u dat dit regeerakkoord een
goede basis is voor een kabinet
van CDA en VVD?
De antwoorden bleken minder
eenvoudig. De VVD-fractie
zei: „Ja. mits..." en de CDA-
fractie kwam, geheel in Lub-
bersiaanse stijl, met de vondst
„Nog niet, tenzij...op de prop
pen. Kortom: terug naar de
onderhandelingstafel.' Zinnetje
invoegen, zinnetje schrappen,
nog een cijfertje hier, nog een
komma 'tje daar, een verduide
lijking z
i verandering
Opmerkelijk is trouwens dat
de kernwapenparagraaf uit
het ontwerp-regeerakkoord
geen enkel punt van discussie
meer vormt. Het lijkt wel ot
het vraagstuk rond de plaat
sing van kruisraketten is gere
duceerd tot een probleempje
over het plaatsen van een
nieuwe gaskachel in het Cats-
huis. De grote problemen voor
het toekomstige huishouden
van Lubbers en Nijpels betref
fen uitsluitend nog vragen als
deze: of de chauffeur vier, vijf
of zes procent in salaris ach
teruit moet, of en zo ja wan
neer de tuinman moet worden
ontslagen, van wiens spaar
bankboekje de uitzet zal wor
den betaald en wie de televisie
mag bedienen.
Zijn deze moeilijkheden opge
lost, dan nodigt het aanstaande
paar een aantal mensen uit
voor een gezellige stoelendans:
de dans om de ministerszetels.
Dat zal wel een paar dagen
duren, maar de beloning voor
de winnaars is groot: zij mogen
op bezoek bij de koningin. De
datum voor deze visite staat
nog niet vast, maar dat het
niet meer in deze maand ge
beurt, durven we wel te schrij
ven, hoewel de twijfel ons nu
alweer bevangt. Laten we het
daarom veiligheidshalve maar
houden op „begin november,
tenzij...
MAAN
Terwijl de kabinetsformatie
zich voortsleept, vergadert de
Tweede Kamer rustig door.
Een breed scala aan onderwer
pen passeerde de afgelopen
week de revue, maar één
daarvan krijgt nu alvast de
prijs voor het merkwaardigste
debat van de maand. In dit de
bat begaf de Kamer zich let
terlijk in hoger sferen, want
men móest zich uitspreken
over een internationale over
eenkomst „tot regeling van ac
tiviteiten van staten op de
maan en andere hemellicha-
Asjeblieft. Activiteiten van
staten in het heelal. En daar
moet het Nederlandse parle
ment een oordeel over geven,
uitgerekend nu onze nationale,
in de Verenigde Staten opge
leide astronaut Wubbo Ockels
uit Groningen zojuist te horen
heeft gekregen dat-ie nog een
paar jaartjes moet wachten eer
hij de ruimte in mag.
Het internationale verdrag be
vat een aantal bepalingen over
wat wij als aardbewoners wel
en niet op de planeten om ons
heen mogen uitspoken. Zo zijn
bijvoorbeeld militaire activi
teiten op de maan verboden.
De minister die dit verdrag in
de Kamer moest verdedigen
was Dries van Agt, in zijn hoe
danigheid als demissionair mi
nister van Buitenlandse Za
ken.
Fijntjes herinnerde PvdA-
spreker Klaas de Vries de mi
nister eraan, hoe hij ooit eens
in relativerende termen over
Nederland heeft gesproken.
„Nederland is maar een klein
landje in een grote wereld, in
een groot heelal", zei Van Agt
een paar jaar geleden. Maar nu
zou, onder zijn verantwoorde
lijkheid nota bene, blijken hoe
dat kleine landje toch groot
kan zijn.
Want als een van de eerste sta
ten ter wereld keuren wij het
maanverdrag goed. Hoewel,
niet alle fracties konden zich
met de overeenkomst vereni
gen. De SGP stemde tegen,
omdat zij van mening is dat er
geen enkele aardse activiteit
op de maan en op andere pla
neten mag plaatsvinden. „De
maan is ons alleen gegeven
voor het licht des nachts",
vond SGP-woordvoerder Van
Rossum.
BIECHT
Aan het slot van het debatje,
waarin Van Agt waarschijnlijk
voor de laatste maal als minis
ter in de Kamer optrad (een
veronderstelling die hij zelf
uitte), ging de demissionaire
bewindsman nog even bij de
Kamer te biecht. Hij bood zijn
verontschuldigingen aan voor
het feit dat hij in het verleden
weieens heeft laten merken,
een hekel te hebben aan con
frontaties met de Kamer. „Ik
vertoef daar niet graag" is een
veelgeciteerde uitspraak
Van Agt over zijn visie t
Tweede Kamer.
Die indruk moest nu
eens weggenomen wo
vond Van Agt. En teru^
keerd uit de hoge sferen
het maanverdrag zei hij:
een literair moment heb\
wel eens een minder vlei\
woord gesproken ove
van zaken, soms, in deze
mer. Ik meen dat het fai\
daaraan nu toe te voegen
ik meer goede dan andere
inneringen heb aan
werk dat ik in de Kamer
mogen doen".
We zijn benieuwd of
binnenkort als Kamerlid
nog zullen aantreffe
spreekgestoelte der
tegenwoordigers, tegenoveik
regeringstafel. Elf jaar lanM
Van Agt in de Kamer i
tend als minister opgetre<f
Het zou goed voor hem
een debat ook eens v.
dere kant te bekijken,
kans mag hij niet
voorbij laten gaan.
DICK VAN RIETSCHOl\
AMSTERDAM De inte
gratie in de Nederlandse
samenleving van de zes
honderd buitenlandse zi
geuners, die sinds 1977 in
acht kleinere plaatsen en
in Utrecht een vaste ver
blijfplaats hebben, ver
loopt niet erg succesvol.
De groepen raken zelfs
geïsoleerd in ons land. De
kinderen krijgen de Ne
derlandse taal niet onder
de knie omdat ze steeds
vaker van school verzui
men en de ouders kunnen
niet met Nederlandse zi
geuners in contact komen
omdat zij een verschillend
dialect van de zigeuner
taal Romanes spreken.
Bovendien wordt de no-
madencultuur ernstig be
dreigd door het verblijven
op een vaste plaats. Van
uit cultuur-historisch oog
punt moet alles op alles
gezet worden om de eigen
taal en gebruiken van de
zigeuners in Nederland te
bewaren.
Dit betoogden gisteren Peerke
Bos, onderwijzer voor zigeu
nerkinderen en Paul Ofner
contactambtenaar, op een sym
posium in Amsterdam over de
positie van nomadisch levende
mensen. De bijeenkomst was
belegd door het Lau Mazirel-
fonds, dat zich voor deze men
sen inzet.
Overlevering
Moeilijke omstandigheden zijn
bij uitstek een vruchtbare bo
dem voor de instandhouding
van de eigen cultuur. Sinds de
zeshonderd buitenlandse zi
geuners hun tfekkersbestaan
hebben verwisseld voor een
geregeld leven in een vaste
verblijfplaats, zijn er echter
geen omstandigheden meer
waarin zij noodgedwongen op
èlkaar zijn aangewezen. Het
Overdragen van de eigen cul
tuur, zoals zigeuners van ouds
her pleegden te doen door
mondelinge overlevering van
sprookjes, verhalen, familiege
schiedenissen en liederen, be
hoort dan ook vrijwel tot het
W"M f
il g: 1« rj :.rp
'M 3?' mm m
LS» 2a» TrT'lï.
m S mm «il
58 -TUB
Kiezen tussen een leven in een woonwagen of in een flatje, betekent momenteel voor zigeuners die
in Nederland verblijven, de keuze tussen behoud of verlies van de typische zigeunertaal- en -cul
tuur.
'verleden. In de huidige situa
tie leggen de invloeden van
buitenaf steeds meer druk op
de oude culturele waarden:
door middel van televisie en
radio en dergelijke ontdekken
de zigeuners wat er in de sa
menleving te koop is aan ver
tier. Daar komt nog bij dat zij
hier als cultuurdragers ook de
enige „opslagplaatsen" van de
zigeunercultuur zijn. Wanneer
bijvoorbeeld een Turks kind
in Nederland niet meer gecon
fronteerd zou worden met de
Turkse cultuur, zou dat geen
bedreiging vormen voor het
voortbestaan van de Turkse
cultuur. Het achterland Tur
kije bestaat nog en de gehele
cultuur is al geregistreerd.
Maar in het geval van de zi
geuners bestaat er geen ach
terland, geen thuisland.
Het bewaren van de zigeuner
cultuur, is volgens Bos en Of
ner tenslotte ook noodzakelijk,
om voor het toekomstige on
derwijs van nieuwe generaties
zigeuners, te kunnen putten
uit hun eigen culturele materi
aal.
Zigeuner-nationalisme
Het pleidooi dat Bos en Ofner
vervolgens hielden voor de
wijze waarop de zigeunercul
tuur bewaard zou moet wor
den, zou ook kunnen gelden
voor voor de culturele achter
gronden van andere minder
heden in ons land.
Zigeunerkinderen hebben een
ander verleden en zullen
waarschijnlijk nooit Neder
landse Nederlanders worden,
aldus Bos en Ofner. Ze leven
in feite in een bi-culturele si
tuatie: aan de ene kant thuis,
aan de andere kant op school.
De afstand tussen deze twee
werelden is echter te over
bruggen door de kinderen on
derwijs te geven in hun eigen
taal.
In dit verband wijzen de
schrijvers op landen als Hon
garije en Joegoslavië, waar het
zigeuner-nationalisme juist
wordt gestimuleerd. Vrij ver
taald, wordt er in die landen
van uitgegaan dat hoe meer de
zigeuners zich met hun cultu
rele achtergrond kunnen ver
eenzelvigen, hoe beter ze zich
zullen Voelen, hoe minder ver
loren zij zich in de vreemde
samenleving zullen voelen.
Onderwijs in de eigen taal kan
dus het zelf-respect verhogen,
omdat het de erkenning in
houdt van de waarde van de
eigen cultuur. Waarschijnlijk
kan het ook voorkomen, dat
het schoolverzuim nog verder
oploopt. Scholing is noodzake
lijk omdat de zigeunerkinde
ren anders de kans lopen hal-
vabeten te worden. Dat wil
zeggen, dat ze in de situatie ge
raken dat ze zowel hun moe
dertaal Romanes als de Neder
landse taal slechts half beheer-
Overigens wijzen Bos en Of
ner erop. dat de ouders van de
zigeunerkinderen momenteel
niets voelen voor onderwijs in
de eigen taal voor hun kinde
ren. Volgens de deskundigen
weten de ouders, van wie de
meesten analfabeet zijn, echter
niet dat de zigeunercultuur op
het spel staat.
Sprookjes
Voor het bewaren van de zi
geunercultuur mag het vol
gens Bos en Ofner niet alleen
aankomen op onderwijs voor
de zigeuners in de eigen taal.
Nederlanders en zigeuners
moeten ook meer begrip voor
elkaar krijgen, elkaar leren
kennen, aanvaarden en waar
deren en zich openstellen voor
eikaars cultuur of elementen
daarvan. Om dat te bewerk
stelligen, moet de leerlingen
van alle Nederlandse scholen
kennis maken met elementen
uit de zigeunercultuur, zoals
gewoonten, liedjes, verhalen,
sprookjes, persoonlijke ge
schiedenissen, typische gebrui
ken en taal.
Getalsmatig zijn de zigeuners
in Nederland nauwelijks van
belang. Naar schatting verblij
ven er 1500 zigeuners in Ne
derland, van wie de helft de
Nederlandse nationaliteit be
zit. Van de overigen hebben
vijfhonderd een verblijfsver
gunning. Hun aantal mag
klein zijn, maar gevoelsmatig
roept hun aanwezigheid tel
kens veel emotionele reacties
op bij de Nederlandse burger.
Gezien de negatieve aard van
die emoties, achten Bos en Of
ner het van groot belang dat
Nederlanders en zigeuners el
kaar middels dit onderwijs le
ren aanvaarden.
Organisatie
Zigeuners zouden een goede
eigen organisatie moeten heb
ben die voor hun rechten kan
opkomen. Er is echter niet
veel hoop dat zigeuners het
met elkaar eens zullen kunnen
worden. Zij hebben weliswaar
een aantal bindende factoren,
maar als het erop aan komt, is
de familie de grens van hun
sociale ordening. De wereld is
voor hun een dorp, maar va
ker is hun wagen hun wereld.
Aldus betoogde de heer N. Bo-
gaart, directeur van het Tro
penmuseum in Amsterdam
gisteren op het symposium.
Mr. E. Vierdag, voorzitter van
de Adviescommissie voor
Vreemdelingenzaken van het
ministerie van justitie, ze; op
het symposium dat een inter
nationale conventie de status
van nomadisch levende men
sen apart zou moeten regelen.
Daarbij zou nadrukkelijk gere
geld moeten worden dat de zi
geuners kunnen blijven rond
trekken. „De bureaucratische
bemoeienis die een internatio
nale regeling betekent, zal
voor de zigeuners waarschijn
lijk even moeilijk aanvaard
baar zijn als de verplichtingen
dat zijn voor de betrokken sta
ten. Maar men moet ergens
beginnen", aldus mr. Vierdag.
DEN HAAG Met veel ge
heimzinnigheid omgeven ko
men in ons land extreem
rechtse groeperingen als de
Vikingjeugd bijeen, zoals kort
geleden nog in Utrecht. Ultra
rechtse partijen proberen voet
aan de grond te krijgen. Anti
semitische uitingen klinken
luider op dan ooit en lijken
ook toe te nemen in aantal.
Vreemdelingenhaat wordt
openlijk uitgedragen. Het na
zisme, het nationaal socialis
me, steekt de kop op in Duits
land, in Nederland, in Oosten
rijk en in België. In enkele
landen van dit rijtje is het zelfs
nooit weg geweest en komt het
alleen maar sterker op. Er
wordt gepraat over een econo
mische crisis waarin we leven,
bijna gelijk aan die waarin het
nationaal socialisme kon opko
men tussen vijftig en veertig
jaar geleden. Een vergelijking
met die tijd dringt zich on
weerstaanbaar op. Kan het
nieuwe nazisme door de crisis
nu de overhand krijgen? Hoe
sterk is het?
Voorzover bekend is in Neder
land nooit een onderzoek ge
daan om op die laatste vraag
een antwoord te krijgen. In
Duitsland wel, door het SI-
NUS-Institut in Heidelberg.
De resultaten zijn neergelegd
in een studie, die ook als poc
ket verscheen bij de Rowohlt
Taschenbuch Verlag in Ham
burg. De titel: „Wir sollten
wieder einen Führer haben",
spreekt reeds boekdelen, te
meer als men bedenkt dat dat
de schrijnende uitslag van de
studie is. Vijf miljoen Duitsers
zeggen dat, durven ervoor uit
te komen. Degenen die het
denken maar niet zeggen zijn
in aantal misschien nog groter.
Dertien procent van de Duitse
kiezers heeft een rechts-extre-
mistische kijk op de wereld.
Weliswaar blijkt uit de studie
dat een groot gedeelte van die
dertien procent uit ouderen
bestaat en dat de leeftijdsgroe
pen onder de veertig voor het
merendeel resistent zijn tegen
de rechts-extreme ideologie,
zodat er op het eerste gezicht
geen gevaar lijkt te duchten,
het beeld wordt anders als
men kijkt naar de redenen
Oorlogsgeneratie
De onderzoekers: „Dat lijkt
geen slecht perspectief voor
onze democratie. We mogen
rekenen op een langzaam
maar zeker wegzakken van de
rechts-extreme instellingen,
als de triviale conclusie juist is
dat de wereld van onze jeugd
niet de wereld van hun vaders
is en dus de autoritaire ideolo
gieën van de oorlogsgeneratie
weliswaar niet door hen wor
den gecorrigeerd, maar lang
zaam met hen sterven. Helaas
ligt de zaak niet zo eenvoudig.
De prognoses zien er heel an
ders, veel ongunstiger uit als
men de voorwaarden bekijkt,
op grond waarvan men mag
verwachten dat het rechtse ex
tremisme zowel bij de ouderen
als de jongeren ontstaat".
„Het zijn voor het grootste
deel dezelfde als die, welke
destijds de aanleiding waren
tot het fascisme. Het mag waar
zijn dat vandaag de dag autori
taire ouders, een kleinsteeds
conservatief milieu, jeugdwer
kloosheid, geringe algemene
ontwikkeling en systeempessi-
misme niet noodzakelijkerwijs
tot rechts extremisme behoe
ven te leiden. Het blijft echter
toch oppassen als men weet
dat uit de studie blijkt dat alle
vormen van zich sociaal bena
deeld voelen leidën tot een
vergroting van het rechts ex
tremistische potentieel".
„Als antwoord op het verlies
van persoonlijke en sociale
identiteit golden vroeger en
nu nog steeds de bekende
rechts-extreme varianten:
overtrokken nationalisme,
vreemdelingenhaat, verach
ting van het gezond verstand
en overeenstemming in plaats
van tot een compromis bereid
te zijn, hoogachting van de
„actie", achter discipline en
hardheid staan, de roep om de
sterke man en de ijzeren be
zem".
Voedingsbodem
Misschien zit het grootste ge
vaar voor een uiterst rechtse
toekomst niet eens zo zeer
rechtstreeks in degenen die de
ideeën uiten, als wel in de mo
gelijkheid dat degenen die er
voor een groot gedeelte net zo
over denken worden „be
keerd". De onderzoekers had
den daarom een aantal vragen
opgesteld, uit de antwoorden
waarvan valt af te leiden dat
het nazisme een rijpe voe
dingsbodem vindt voor propa
ganda. Die voedingsbodem
het zich verloren en
loos voelen van de
Eveneens kunnen de
extremen het verlangen n£N
nationale identiteit en nj
een van industriële conflic)
bevrijde, „gezonde" w
uitbuiten. Het verlangen
een nationaal bewustzijn
de uiting van het „bei unsf11*"
alles besser"-syndroom ider
komt duidelijk naar vorennjpel
het antwoord op de stelling:
Duitsers hebben een aan
goede eigenschappen die an
re volken niet hebben, zoal;
ver, plichtsbetrachting
trouw. Dertig procent
woordde met: dat is juist,
procent antwoordde: dat is
deeltelijk juist en slechts 9
cent vond dat dat niet kloj
Het SINUS-Institut, dat dit
derzoek heeft ingesteld, he
daarmee een drievoudig d L.
gediend, zoals het zegt. Allgjsj
eerst justitie en politie duif
lijk maken dat het gevaar
het rechts-extremisme
daarmee van het rechts-e>
mistische geweld minsti
groot is zo niet grcfelijk
uijnks-extren,ecjs
Dat
land
dat
Du
constatering,
altijd meende "bei<
dat dat n< jndc
erki
meeviel. Een constatering
voor Nederland misschien
helemaal opgaat, hoewel sqre
niet aan de indruk valt te o
komen dat extreem-links
een slechter blaadje staat
extreem-rechts.
Het tweede doel
op tafel te leggen
kon worden gedaan door ITV*
voeders en opleiders. G^
diepe sociologische of Psycfi]j|
logische, slaapverwekkerr*-**
verhandelingen maar brul*|._
baar materiaal dat aanto^***
hoe de zaken staan.
Het derde doel is studiesDHA
aandragen. Want de kennistorzii
nog niet groot genoeg, en, F
gen de onderzoekers: „Tot Under
wezen van een democratisdÊer''
cultuur hoort het kennen vpjlen
de eigen cultuur". En d^'dai
schort het nog wel aan. jen
Wat bewijst een sociologisoaatr'
studie als deze? Weinig. )n v<
schuilt zelfs een gevaar in. 4>gaa'
als de onderzoekers zelf zfdan
gen: „Grote zorgvuldighéc°b:
blijft geboden, opdat niet frs z
hele rechtse spectrum vpsbu:
dacht wordt van rechts-ext|perd
misme, zoals dat in de bloeifi^a,
riode van het Duitse terrojP0;ja'
me met links gebeurde". EÏrika
dergelijke studie drukt echj'e-
èn de Duitsers èn de Nedl
landers wel met de neus opjj*
feiten: het nazisme kan
danks alle strijdvaardighi
daartegen, gauwer de kop tjOO
ger opsteken dan men den
Hoe ver is Hitiers geest r|EN
weg? het
GERARD CROiarin
pnaf
DEN HAAG „Genoeg ge
praat". Dat was de kernleus
waarmee de VVD de laatste
Kamerverkiezingen inging.
Onder leiding van de vooral
door vrouwen en jongeren
aanbeden nieuwe leider Ed
Nijpels riepen de liberalen lui
de om een hecht, homogeen en
vooral daadkrachtig kabinet.
Zij werden rijkelijk door de
kiezers beloond.
Desondanks is er sinds we op 8
september stemden al heel wat
afgepraat. En wie deze week
dacht dat het kabinet Lubbers-
Van Aardenne binnen enkele
dagen' wel van start zou gaan
kwam zeer bedrogen uit. CDA
en VVD blijken aanzienlijk
meer moeite te hebben tot el
kaar te komen dan vijf jaar
geleden. Zelfs Dries van Agt
heeft zich vergist toen hij,
naar hij dacht in het zicht van
de veilige haven voor een
CDA-WD-kabinet, vorige
week zijn troonsafstand be
kend maakte. Onverwachte
strubbelingen vertragen vanaf
dat moment de formatie en ge
ven reden te vermoeden dat
hij het roer te vroeg aan Ruud
Lubbers heeft vergedragen.
Onder diens leiding tornt het
CDA thans immers niet alleen
aan het ontwerp-akkoord met
de VVD, maar zelfs aan de be
groting die CDA en D'66 nog
onder leiding van Van Agt op
stelden voor 1983.
Hoewel steeds onduidelijker
wordt wanneer de regeerploeg
van CDA en VVD zich op de
trappen van paleis Huis den
Bosch zal presenteren kan wel
een eerste poging worden ge
daan het gehalte van de door
de VVD veel bezongen en ge
wenste „daadkracht" te peilen.
Gaat op grond van het kers
verse ontwerp-regeerakkoord
en de reacties van beide part
ners het roer om? Worden er
spijkerharde afspraken ge
maakt om de zaken grondig
aan te pakken en zo de wel
vaart veilig te stellen? Of is al
les misschien toch meer schijn
dan wezen?
Uit andere hoek
Op het eerste gezicht lijkt de
wind wel degelijk uit een an
dere hoek te waaien. De bezui
nigingsdoelstelling van 34 tot
43 miljard gulden in 1986 (af
hankelijk van de inkomens
matiging), waartoe Lubbers
(CDA) en Nijpels (VVD) onder
leiding van informateur Schol
ten zijn gekomen, maakt het
werk van diens voorganger, de
PvdA'er Van Kemenade, tot
een zacht heelmeesters-recept.
Bestek '81, het tien miljard
gulden omvattende bezuini
gingsplan van het kabinet Van
Agt-Wiegel (ook CDA-VVD)
verbleekt bij dit regeerak
koord.
Lange tijd is door de VVD ge
roepen dat er „te weinig en te
laat" werd omgebogen, zodat
de wal het schip zou gaan ke
ren. De praktijk leek de partij
steeds meer in het gelijk te
stellen, want ondanks (of mis
schien wel dankzij) alle tumult
rond de bezuinigingsvoorstel
len van achtereenvolgende ka
binetten-Van Agt werd er niet
écht omgebogen en brak het
overheidstekort maandelijks
nieuwe records. Het siert de li
beralen dan ook dat zij zichzelf
thans hebben overtroffen door
bovenop de bezuiniging van 27
miljard gulden, die zij de kie
zers onverbloemd voorhielden.
in de onderhandelingen met
het CDA er zelfs nog zeven
miljard extra uit te slepen. Met
alle nauwsluitende financieel-
technische afspraken die zijn
gemaakt, biedt dat voor het
eerst zicht op een werkelijke
vermindering van het tekort
en, daar is iedereen het over
eens, dat werd hoog tijd.
Daarmee is echter maar één
kant van de medaille belicht.
Want zo gedetailleerd het ak
koord tussen CDA en VVD op
het punt van bezuinigen is, zo
vaag en algemeen is het op tal
van andere wezenlijke punten.
Vooral het beleid op zeer korte
termijn blijft in nevelen ge
huld, niet in de laatste plaats
vanwege de „adempauze", die
CDA en VVD willen afkondi
gen. Zo'n adempauze, waarin
alle lonen en prijzen stil wor
den gezet, wordt doorgaans af
gekondigd als de financieel-
economische toestand van een
land gierend uit de hand
dreigt te lopen, bijvoorbeeld
na een forse devaluatie van de
nationale munt. Onze gulden
mag dan sterker zijn dan ooit,
overigens staan we er beroerd
genoeg voor om zo'n maatregel
Anderzijds weet nu niemand
waar hij op korte termijn met
dit kabinet aan toe is. Het par
lement niet, omdat het concre
te beleid eerst in de komende
maanden Van adempauze
wordt uitgewerkt en voorge
steld, maar ook de maatschap
pij (werkgevers en werkne
mers!) mist node een duidelij
ke visie van het komende ka
binet-Lubbers. De eenzijdige
bevriezing van uitkeringen en
overheidssalarissen, waartoe
het huidige interim-kabinet
besloot, is conform de wens
van de vakbeweging van tafel.
Maar wat gebeurt er dan na de
adempauze? Het ontwerp-ak
koord bevat geen enkele visie
over wat nu precies met de so
ciale uitkeringen, met de over-
heidsalarissen, de vrije lonen
en met de belastingen moet
gebeuren. Er staat weinig con
creets te lezen over de over-
heidstarieven, de koppelingen,
het trendbeleid, de inflatiecor
rectie, de solidariteitsheffing,
etc. Hoe wordt de werkloos
heid aangepakt, dat wil zeggen
hoe worden al die enorme in
komensoffers die gebracht
moeten worden verpakt en
verkocht? Of worden zij
slechts voorzien van het pa
pier: „Geduld, geduld, uw
wens naar werk wordt eens
vervuld".
Natuurlijk moet een kabinet
bij het uitstippelen van zijn
koers rekening houden met
wat leeft in de maatschappij.
Een ruime parlementaire
meerderheid is nimmer een
garantie dat alles wat wordt
voorgesteld ook door de kie
zers wordt geslikt. Dat geldt
zeker een kabinet van CDA en
VVD, dat met name bij de
vakbeweging een haast na
tuurlijke weerstand oproept.-
Zoveel maar laten afhangen
van wat het gesprek met
werkgevers en werknemers
oplevert is echter even onver
antwoord. Voor het merendeel
van de VVD-aanhang ook on
begrijpelijk. Elk kabinet, en
zeker een zo nieuw, heeft een
eigen verantwoordelijkheid.
Zich zozeer verschuilen achter
overleg met de sociale part
ners is bepaald geen teken van
daadkracht en staat op z'n
minst op gespannen voet met
de liberale verkiezingsleus
„genoeg gepraat".
Niet handig
Ook politiek gezien is het in
het vage laten van belangrijke
Onderdelen van het sociaal-
economisch beleid van de libe
ralen niet zo handig. Zeker
VVD'ers mogen de haast na
tuurlijke drang van CDA'ers
om tijdens een rit met libera
len juist naar links bij te stu
ren niet vergeten. Het morre
len van Lubbers aan wat nota
bene CDA en D'66 (zij het met
steun van de VVD) voor 1983
afspraken wijst daar al weer
op. Dat soort gedrag, in het
verleden door VVD'ers als
„onbetrouwbaar" bestempeld,
bracht Nijpels er voor de ver
kiezingen toe de noodzaak van
een goed doortimmerd ak
koord te benadrukken. Thans
stellen de heren Lubbers en
Nijpels weliswaar met zoveel
woorden, dat geen enkel mid
del wordt uitgesloten om van
de uitkeringstrekkers en
heidsdienaren (inclusief
volgers) miljarden aan
nigingen los te krijgen,
in de kracht van die formu
ring schuilt ook meteen h;
zwakte. Je kunt er alle kant
mee op.
Dit zijn in elk geval niet
„spijkerharde" afspraken
VVD-leider Nijpels met
CDA wilde maken, om in d
regeerperiode niet opnieijsi
met onaangename
gen van naar de PvdA neigéi
de CDA'ers te worden geccjoi
fronteerd. Het ontwerp-i J
koord gaat op vitale puntKt
mank aan duidelijkheid
mist daardoor die echte da;
kracht. Als Nijpels nog stee li
achter zijn beloften staat, d t
zal het hem nog moeite gencfe
kosten zijn aspirant-coalitiejjei
noten, die zich al weer als
sen in het water van het pi
tieke midden voelen, te 1
gen. Meer moeite dan me
een, zelfs Dries van Agt,
hebben gedacht.
ARJEN BROEKHUIZfó
oei
ka ai
'Qplopi
eeft
