Pater Duins
kudde
daalt uit
den hoge
op Schiphol
neer
Chimpansees
in de
politieke
arena
ZATERDAG 23 OKTOBE
Aanstaande maandag
zullen ongeveer veertig
luchthavenpastores el
kaar ontmoeten op
Schiphol. Tot en met
vrijdag 29 oktober wordt
daar namelijk de zes
tiende conferentie van
de Civil Aviation Cha
plains International
(CACI) gehouden. In in
terkerkelijk verband
hebben zo'n 65 luchtha
vengeestelijken uit voor
al Europa, Noord-Ame-
rika en Australië zich
verenigd in de CACI.
Elk jaar houden zij een
conferentie in een' van
de landen, waar de le
den zetelen. Schiphol is
dit jaar uitgekozen als
plaats van ontmoeting.
Vooruitlopend op deze
conferentie had verslag
gever Piet Snoeren een
gesprek met pater
J. H. Duin, vice-presi
dent van de CACI,
waarbij ook dominee
J. A. Hoogervorst aan
wezig was, die tweede
vice-president en tevens
organisator is van de
conferentie.
„DE VREEMDELING OP DE
LUCHTHAVEN"
Pater Duin: „Op een luchthaven kijken de mensen niet bij wie ze hun hart uitstorten, als ze het maar kunnen uitstorten
SCHIPHOL Op zijn werk
tafel pronkt een fles wijn van
hoge Franse adel. Op een sta
pel stichtelijke lectuur terzijde
lonkt een kist sigaren van Su-
matraanse vorstelijkheid. Pre
cies de regalia die men zich
voorstelt bij een pastoor van
het stempel „Dagboek van
een herdershond". Pater Jo
hannes Hendrikus Duin ech
ter blijkt een shagje te draaien
wanneer zijn vierenzestig jaar
oude longen om een rookprik-
kel zeuren en lest zich de
dorst met een flesje appelsap
dat hij uit de koelkast haalt.
De wijn en de sigaren geschen
ken, achtergelaten door dankbare
passanten zouden ras met een
dikke laag stof zijn toegedekt, als
niet elke dag een Turkse schoon
maker namens de luchthaven
Schiphol zijn kamer kwam boenen.
Pater Duin, lid van de Congregatie
van de Priesters van het Heilig
Hart, is aalmoezenier op datzelfde
Schiphol. Samen met dominee
J. A. Hoogervorst, die zich later bij
hem zou voegen, bedrijft hij het
luchthavenpastoraat onder de tien
miljoen passagiers, van wie „de toe
gangspoort tot Europa" jaarlijks de
vergaarbak vormt. Alle zegen van
boven? Bij hem gaat het een beetje
omgekeerd. Zijn kudde daalt uit
den hoge neer en hij staat met zijn
zegen paraat op de begane grond.
Dat werkt bijvoorbeeld zo. „Je
houdt in je achterhoofd altijd reke
ning met de mogelijkheid van een
ramp. Daar hebben we net weer
eens voor geoefend. Midden in de
nacht ging de oppieper die ik altijd
bij me heb, ook in bed. Binnen
twintig minuten was ik uit Amster
dam-Zuid waar ik woon, op de zo
genaamde plaats van het ongeluk,
op de landingsbaan dus. Want dat
hebben we afgesproken, de domi
nee en ik. Hij gaat zo snel mogelijk
naar de sporthal van Schiphol, die
is aangewezen als verzamelplaats
voor de gewonden en ik ga regel
recht naar het wrak met de doden
en de stervenden. Een dominee
kan nu eenmaal geen laatste sacra
menten toedienen en ik kan dat
wel. Vandaar die taakverdeling".
Vreemdeling
Aanleiding voor het gesprek is de
conferentie van de Civil Aviation
Chaplains International die maan
dag 25 oktober op Schiphol begint.
Veertig luchthaven-pastores uit de
hele wereld komen dan vijf dagen
lang van gedachten wisselen over
het thema „de vreemdeling op de
luchthaven". Als motto is de tekst
uit de Engelse bijbelvertaling geko
zen: and thy Stranger that is
in thy Gates Uit welk ver
band komt die zin? Ongewisheid bij
pater Duin. Hij zou het niet weten.
Op naar dominee Hoogervorst dus.
Het bedienen van de sacramenten
moge dan aan priesters voorbehou
den zijn, bijbel vastheid is het do
mein van dominees.
„Deuteronomium 5:14", schudt
ds. Hoogervorst uit de mouw. „De
vreemdeling die in uw poorten is,
staat er in de Nederlandse verta
ling". Het blijkt te kloppen en er
staat meer. „Maar de zevende dag",
zo luidt de volledige tekst, „is de
sabbat des Heren, uws God. Dan
zult gij geen werk doen, gij noch
uw zoon, noch uw dochter, noch
uw dienstknecht, noch uw dienst
maagd, noch uw os, noch uw ezel,
noch enig van uw vee, noch de
vreemdeling die in uw poorten is".
Hoe nu? Dat klinkt weinig behulp
zaam of gastvrij tegenover vreem
delingen. Ds. Hoogervorst moet een
beetje lachen en onthult dat de re
gel gekozen is omdat er in het En
gels, de voertaal van de conferentie
„gates" staat. Op luchthavens, ook
op Schiphol, worden de plaatsen
waar de passagiers in- of uitstap
pen, aangeduid met „gates". Een
grapje. Maar verder mag er over
het thema niet luchtig worden ge
daan, vindt pater Duin ernstig.
„Vreemdelingen op de luchthaven,
daar versta ik vooral de vluchtelin
gen onder waarmee ik de laatste
tijd nogal bemoeienis heb gehad.
Net nog twee mensen uit Iran.
Doodsangst in de ogen. Ze kunnen
gewoon niet geloven dat ze hier na
aankomst niet meteen in mekaar
getimmerd worden, laat staan dat
er notitie van ze genomen wordt.
Dan kun je als pastor geweldig
goed werk doen. Ik denk dat het
daar op andere luchthavens nog
wel eens aan schort. Dus is het nut
tig om er op onze internationale
conferentie over te praten. Te meer
omdat ik uit eigen ervaring weet
wat het betekent een vluchteling te
zijn".
Vermoord
Belgische Kongo 1964. Pater Duin
was er missionaris. „Achtentwintig
confraters van me zijn toen door de
rebellen vermoord. Mij wilden ze
ook doodschieten. Dat moest op de
linkeroever van de rivier gebeu
ren, maar de chauffeur die me
daarheen moest brengen, had een
liefje zitten op de rechteroever en
reed dus eerst naar haar toe. Dat is
mijn redding geworden. Alles wat
op de linkeroever terecht kwam,
werd vermoord, maar op de rech
teroever konden Belgische para
chutisten mij nog net bevrijden. Ik
zal nooit vergeten hoe ik daar een
vrouw op straat zag liggen, doodge
schoten. Naast haar lag een witte
handtas. Leeggeroofd, denk ik.
Opeens kreeg ik iets over me van:
die tas zullen jullie niet ook nog
hebben. Ik heb die tas meegeno
men tot in Brussel aan toe. Idioot.
Zoals de vluchtelingen kijken die
nu op Schiphol aankomen, zo moet
ik toen gekeken hebben. Ik ken
het".
Pater Duin werd aalmoezenier in
de legergevangenis te Nieuwersluis
en zag zich, zoals gebruikelijk bij
officieren, op 55-jarige leeftijd met
pensioen gestuurd. „Toevallig hoor
de ik net öp dat moment dat de bis
schop van Haarlem met de gedach
te speelde van een kapel op Schip
hol om van daaruit de zielzorg on
der de passagiers en het personeel
te behartigen. Ik naar hem toe met
de vraag: kun je mij niet gebrui
ken? Hij: man, je komt uit de hemel
gevallen. Zo is het in 1975 begon
nen. Wist ik veel? Ik was in mijn
hele leven pas drie keer op een
luchthaven geweest. Ik had geen
flauw idee wat er speelde. Als er
driehonderd man werken, is het
veel, dacht ik. Nou, het zijn er in
middels dertigduizend. En tien mil
joen passagiers per jaar. Zelfs al zou
maar een half procent van hen een
beroep op je doen, zou je omkomen
in je werk".
Stiltecentra
Wie zoekt er een kapel als hij gaat
vliegen?, dacht pater Duin indertijd
ook nog. Da's toch niks? Die men-
sell hebben haast. Of ze willen lek
ker op hun gemak belastingvrij
winkelen. Het bleek anders uit te
pakken. „Als men de indruk heeft
dat die andere stiltecentra of hoe ze
ook mogen heten her en der in Ne
derland, nauwelijks bezoek trék
ken, zit men al fout. Ze worden wel
degelijk bezocht. Ik ben laatst eens
op een middag in Hoog Catharijne
binnengewipt. Je staat er versteld
van hoeveel mensen daar zaten.
Maar op Schiphol helemaal. Kijk,
Nederlanders lopen niet gemakke
lijk met hun geloof te koop. Men
sen uit de Latijnse landen ook
Noordamerikanen trouwens zijn
daar veel spontaner in. En moslims
natuurlijk, die moeten op gezette
tijden bidden, waar ze zich ook be
vinden".
Zo heeft het kapelletje achter de
douanecontrole op Schiphol zich
kunnen ontwikkelen tot een druk
doorgangshuis voor gebed en medi
tatie. Pater Duin loopt warm van
het terugblikken. „Er komt geen
hond ja dat denken jullie, dat is
typisch Nederlands. Maar ik zal je
eens wat laten zien. In december
1980 met die verschrikkelijke aard
beving in Zuid-Italië toen er veel
mensen vertroosting kwamen zoe
ken, ben ik op de gedachte geko
men een intentieboek neer te leg
gen. Veel te laat natuurlijk. En het
eerste boek was veel te dun. Ik ben
overgegaan op dikke en inmiddels
zijn er vier vol. Als je ziet wat de
mensen er allemaal in schrijven.
En in hoeveel talen. Indrukwek
kend".
Maria
prentje
Ten bewijze slaat pater Duin een
willekeurige bladzijde op. Het treft
niet. „Vandaag is de Baghwan ja
rig", staat er in het Engels. „In dit
kamertje kon ik het vieren. Met
Jezus achter de bar en op muziek
van God danste ik rondjes met de
Baghwan". Lichte verlegenheid.
„Schrijf dat nou maar niet op. Ach
ja, er komen natuurlijk van allerlei
mensen. Dat hou je. Er heeft ook
wel eens iemand een heel schunni
ge tekst in geschreven. Als hij daar
nou zin in heeft. Hierzie, ik
heb er een Mariaprentje overheen
geplakt. Maar er heeft bijvoorbeeld
ook eens een man in geschreven,
die zijn vrouw om vergeving vroeg.
Hij wist dat ze een dag of wat later
ook langs Schiphol zou komen. Zo
iets ontroert me heel sterk".
Tja, wat doet een luchthaven-pas
tor? „Ik weet natuurlijk dat het
eerste gebod luidt: God beminnen
boven alles. Daarmee moet je jezelf
echt geweld aandoen. Het is zo ver
schrikkelijk abstract. Maar het
tweede gebod: je naaste liefhebben
gelijk jezelf iets uitstralen, dat
kan. Christus door je handelen, je
zijn, zichtbaar maken voor ande
ren. Nou, als je het zo uitlegt, is dat
thema van de vreemdeling waar
over we op de conferentie gaan pra
ten, zo gek nog niet. Ik werd eens
's avonds thuis opgepiept. Er stond
een man uit Engeland op Schiphol.
Hij zou voor een jaar in Afrika
gaan werken. Daar was hij het met
zijn vrouw helemaal akkoord over
geworden. Hij maakte een tussen
landing op Schiphol en moest drie
•uur op zijn volgende vliegtuig
wachten. En ineens wordt hij me
toch overvallen door heimwee, zo
verschrikkelijk, dat hij niet te hou
den was. Hij stormt de kapel in,
ziet mijn telefoonnummer en belt
Ik ben meteen naar Schiphol ge
gaan en heb anderhalf uur met
hem gepraat. Ik heb hem het vlieg
tuig ingepraat, kun je wel zeggen.
Ik bleef maar doorhameren: man,
als je niet gaat, zul je jezelf je hele
leven lang verwijten dat je op het
beslissende moment te zwak bent
geweest. Dat mag je jezelf en je
vrouw niet aandoen".
Nu zijn luchthavens niet louter
doorgangshuizen voor christenen.
Maar het gezelschap pastores dat op
Schiphol gaat confereren, is wel
exclusief van christelijke huize.
Biedt hun internationale vereni
ging CACI geen plaats aan, zeg, de
moslim-geestelijkheid? Per slot van
rekening is de islam, om dicht bij
eigen bed te blijven, al de derde
godsdienst van Nederland gewor
den. Boze opzet ontbreekt, haast
pater Duin zich te verzekeren. „Ik
weet alleen niet of er op tj
moslim-luchthavens moskeei
Ik dacht van niet. Maar moei
er komen, dan zijn hun oelai
onze organisatie van harte
Hoewel, ik betwijfel of Khj 1
daar nou om zit te springenM Jj
Het doet er eigenlijk weinig f
wat is in een volière, zo kaK
van diverse pluimage als ir
tionale luchthavens per d<
zijn, legt pater Duin uit. NirAZ
der napret: „Toen de domil val
vier jaar geleden bij was geloaz c
stond ineens ook het HumaiL
Verbond op de stoep. Prima,I
wij. Schuif aan. Het is afgP1
gen op de salariëring. Wat Ps 11
het, wilden ze weten. Ik heb! bij
verteld dat ik van de bissch«iome
iswaar een kilometervergq ej]
voor mijn auto krijg en koffL
maar dat ik de rest uit eigy
betaal, van mijn wachtgeld ap.t
i gauw weg.
inde
nog gezegd dat ze te allen tijt hei
beroep op me konden doen J
ik iedereen die vroeg naar l#pncJ
manistisch Verbond, onmiu
door zou verwijzen, maar her
zich nooit voorgedaan".
„Op zo'n luchthaven kijtyt d
mensen niet bij wie ze huegie
uitstorten, als ze het maar k|rj d
uitstorten. Een sterfgeval iL^ j
vliegtuig midden boven de of
Jongen van zevenentwintig23™
Mankeerde van alles aan zij» vai
maar toch. Daar word ik da# wei
een na de landing bijgeha&te.
niet de dominee. Vanwege henje
ste sacrament. Daar sta je,
dat onnoemelijke verdriet vt,
mensen die hem af kwamen |"e*(
En je kunt niets doen. Niets, j
ve een arm om die mensen alle*
slaan. Nou, of het dan een mll'jk i
arm is of een protestantse gel
katholieke of een arm van hpse I
manistisch Verbond, dat djleme
toch niet?". piet SNOh
Foto: CEES VERj>erk
MC
ang<
AMSTERDAM Yeroen zit in de
politiek. Dat wil zeggen: teneinde
een meerderheid achter zich te
verenigen waarmee hij aan de
macht kan komen of blijven, zoekt
hij steun, bemiddelt hij, bluft en
sust hij. heult hij desnoods met de
vijand, hitst hij op en simuleert hij
een ongesteldheid wanneer het
hem raadzaam lijkt een bui over te
laten drijven.
Zijn politieke trucsdoos puilt uit.
Het verbazingwekkende is alleen
dat men Yeroen niet in 's lands
vergaderzaal moet zoeken, maar in
de dierentuin. Yeroen is een chim
pansee.
Men vindt zijn manipulaties be
schreven in het zojuist verschenen
boek „Chimpansee Politiek" van
dr. Frans de Waal. Profiterend van
het feit dat Nederland met Burgers
Dierenpark te Arnhem de enige
grote openluchtkolonie chimpan
sees ter wereld bezit (25 dieren die
zich op 4.000 m2 kunnen gedragen
zoals ze in de natuur zouden doen),
heeft deze bioloog zes jaar lang uit
puttend bestudeerd hoe mensapen
omspringen met macht en sex. Zijn
conclusie: „De sociale organisatie
binnen een groep chimpansees is
bijna te menselijk om waar te zijn.
De clowns van de dierenwereld
zouden zich uitstekend thuis voelen
in onze politieke arena. Hele passa
ges uit de werken van Machiavelli
zijn rechtstreeks op hun gedrag
van toepassing. De wortels van de
politiek gaan veel verder in het
verleden terug dan de mensheid.
Het machtsstreven en het hiermee
samenhangende opportunisme bij
deze wezens is zo uitgesproken dat
de vraag kan opwellen: wie is de
grootste chimpansee van onze rege
ring?"
Experimenten met mensapen had
den al eerder verbluffende ontdek
kingen opgeleverd. In de jaren vijf
tig vond Desmond Morris dat chim
pansees iets van het vermogen be
zitten om zich kunstzinnig uit te
drukken. Tien jaar later bewees
Goodall dat de dieren werktuigen
kunnen gebruiken en in de jaren
zeventig toonde Gardner aan dat
chimpansees een gebarentaal aan
kunnen leren met meer dan hon
derd expressiemogelijkheden. Köh-
ler tenslotte rondde dit onderzoek
af met de ontdekking dat mensa
pen problemen kunnen oplossen op
grond van inzicht in oorzaak en ge
volg. De bevindingen deden Morris
uitroepen: „De mens doet alles on
eindig veel beter, maar niet funda
menteel anders".
Wat ontbrak, was inzicht in de so
ciale organisatie van mensapen en
in de vaardigheden die ze daarbij
ontplooien. Studie in de natuurlijke
omgeving bleef nagenoeg onmoge
lijk omdat de sociale contacten tus
sen de dieren zich voornamelijk af
spelen in ontoegankelijke bosjes of
boomtoppen. De openluchtkolonie
van Burgers Dierenpark leverde
eindelijk het gewenste sleutelgat en
toen kon bioloog De Waal zijn ogen
amper geloven. Nadat hij geduren
de zes jaar honderdduizenden ge
dragingen had geturfd en de patro
nen daarin had gerubriceerd, moest
hij vaststellen: „Chimpansees zijn
in tegenstelling tot lagere dieren
zeer bedreven in sociale manipula
ties en sluwe manoeuvres, die ge
baseerd zijn op hun vermogen het
effect van coalities te voorspellen.
Verder weten ze heel goed samen
te werken als het er om gaat een
gemeenschappelijk doel te berei
ken. Ze maken onderscheid tussen
goed en slecht gedrag en hanteren
een stelsel van beloningen en straf
fen".
Toen Aristoteles de mens een poli
tiek dier noemde, kon hij niet we
ten hoezeer hij in de roos schoot,
besluit dr. De Waal. Het politieke
bedrijf blijkt onderdeel van een
evolutionaire erfenis die we met
onze naaste verwanten, de chim
pansees, delen. En daarin zit niets
ontluisterends. Ook bij chimpan
sees werpt de politiek, ondanks
slechte en smerige trekjes, uitein
delijk nuttige vruchten af. „Het le
ven van de groep in Arnhem", al
dus De Waal, „dankt er zijn logi
sche samenhang aan, soms zelfs
met democratische kenmerken.
Alle partijen streven naar sociale
invloed en gaan daarmee door tot
er een tijdeljk evenwicht is bereikt.
De daaruit voortvloeiende hiërar
chie in de groep chimpansees
vormt een bindende factor die
grenzen stelt aan concurrentie en
„De cFaz
van de™
dierenl"
20udei|via^
i bek,
thuis lattin
in onztde
politiel, de
arena'ino
de V
conflicten. Maar het machtil spc
wicht wordt dagelijks op dets va
gesteld en als het te zwak blijsi, ii
het vernieuwen. Bijgevolg is t Lir
chimpansee-politiek constrtle h
De gemeenschapszin in de
zorgt ervoor dat de leider var
slechts in zijn positie kan héienri
ven door respect van ondera»ram
door intimidatie of machtsvte j
van bovenaf. Het moet va het
mens een eer zijn om tot de ds de
ke dieren te worden gerekenbver
PIET SNOhtinÉ
I Ho«
J^na
Chimpansee-Politiek, SVan
dr. Frans de Waal, Uitg|an c
Becht, Amsterdam, prijs [anbl
mee
