jries ziet om met een glimlach
9?
CeidocSomcmt
aries werd in de politiek geroepen vanaf de tennisbaan
Genland
Te veel van mijn vitaliteit verbruikt
Van Agt en zijn opvolger
LEIDSE COURANT
DONDERDAG 14 OKTOBER 1982 PAGINA 11
AAG Hieronder volgt de
te tekst van de verklaring,
nier Van Agt gistermiddag op
conferentie uitsprak:
prekingen, onder leiding van
mateur Mr. W. Scholten, over
lijkheid tot vorming van een
steunend op CDA en VVD
joede voortgang. De contou-
i de coalitie zijn duidelijk
r geworden.
thans mededelen dat ik zelf
toetreden tot het nieuwe ka-
iet als minister-president en
als minister van of op enig
nent.
>n daarvan is de volgende,
li 1971 ben ik vrijwel zonder
onderbreking minister geweest. Meer
dan zes jaar minister van Justitie en
in aansluiting daarop nu bijna vijf
jaar minister-president, sinds mei van
dit jaar tevens minister van Buiten
landse Zaken. In die lange reeks van
jaren heb ik veel van mijn vitaliteit
verbruikt. Te veel, ervaar ik, om fris
en vief van start te kunnen gaan
voor weer een tour de force van in
beginsel vier jaar. Terecht heeft een
hoofdredacteur van een dagblad de
zer dagen gesproken van een lange
rit bergop over hindernissen van de
eerste categorie.
Toen ik enkele maanden geleden ge
vraagd werd opnieuw lijstaanvoerder
van het CDA te worden, heb ik dat
na waarneembare aarzeling gedaan.
Ik heb daarbij aanstonds, zoals u
weet, een voorbehoud gemaakt: in
geval van terugkeer als minister-pre
sident zou het mij moeten vrijstaan,
om zo nodig, tijdens de loop van de
nieuwe kabinetsperiode mijn taak
over te dragen aan een ander.
Dat voorbehoud heeft veel kritiek
ontmoet. Ik vind deze, na zorgvuldi
ge heroverweging, goeddeels gerecht
vaardigd. In de crisissituatie waarin
ons land, tesamen met tal van andere
landen in West-Europa en daarbui
ten, zich bevindt, moet het ambt van
een minister worden verricht door
iemand in volle vitaliteit, niet door
iemand die bij voorbaat al betwijfelt
of hij nog een hele regeerperiode zal
kunnen volmaken.
De vraag zou kunnen opkomen of ik
het nieuwe kabinet dan niet elders
zou kunnen dienen, met name op het
departement van Buitenlandse Za
ken. Het werk daar is, hoewel geen
sinecure, niet zo veeleisend als dat
van de eerste minister en zeer boei
end. Maar het is ook een taak die de
bewindsman, meer dan wie ook van
zijn collega's, noodzaakt buitenlands
bezig te zijn en dat wil ik niet meer
van mijn gezin verlangen.
Onlangs ben ik gekozen tot lid van
de Tweede Kamer en dat wil ik
voorshands blijven, niet in de hitte
van de eerste linie maar in de luwte.
In een vandaag gehouden spoed-
bijeenkomst van het dageljks bestuur
met het bestuur van de Tweede-Ka
merfractie van het CDA is besproken
wie de estafette nu zal ovenemen.
Daarbij is een eenstemmig beroep ge
daan op Drs. Ruud Lubbers. De heer
Lubbers zal daarop spoedig bescheid
geven.
Na al die jaren heb ik reden om veel
mensen dankbaar te zijn. Met name
wil ik het bestuur en de Kamerfrac
ties van mijn partij noemen, de colle
ga's in achtereenvolgende kabinetten
en de medewerkers van de departe
menten waar ik werkzaam ben ge
weest. Met u, dames en heren van de
pers, heb ik steeds in een merkwaar
dige haat-liefde-verhouding geleefd,
een clair-obscur dat straks in de her
innering zal vervagen als het veel
kleurige loofbos onder de melancho
lieke nevels van de herfst".
AAG Het kwam
lijk niet geheel als
rrassing. Grote ge-
lissen werpen hun
vooruit. Zo'n
of vijf in dit geval,
in juni liet Dries
aan het CDA we-
hij overwoog de
te verlaten. En
in kwam er zoveel
rk aan te pas om
andere gedachten
gen, dat met name
orzitter Bukman
Sam beter in Brug-
ad kunnen veran-
was Van Agt er dan
van te overtuigen dat
iteeds de enig mogelij-
rekker was voor het
:el meer liet hij zich
ringen. De partij had
mee akkoord te gaan
eventueel tussentijds
itappen. Binnen het
nu te beluisteren dat
toen al zo'n beetje
ïzelf had besloten dat
volgende kabinet niet
zitten. „Telkens begon
er, dat hij er ontzet-
enop zag en dat hij ei-
liet meer wilde," ver-
intimus,
deze ontboezemingen
^■epste geheim werden
■lieven ze voor sommi-
elgangers in de Twee-
er niet geheel verbor-
t was vooral Jan de
die daarvoor zorgde,
een werkbezoek aan
vertelde deze be-
n dat hij er ernstig
mee hield Van Agt
eten" opvolgen. Hij
t geruststellend aan
e last, die hij ooit van
had gehad, voorbij
dat de dokters hem
laat achtten, zo'n zwa-
op zich te nemen,
laas voor de minister
lbouw en Visserij, te-
last met Antilliaanse
was er ook nog ene
ibbers. In politiek Den
Haag is het een publiek ge
heim dat de CDA-fractievoor-
zitter een zeer ambitieus man
is, die het er erg moeilijk mee
had dat hij sinds 1977 buiten
enig kabinet was gebleven.
Toen dit laatste ook gebeurde
bij de formatie van het huidige
interimkabinet, bracht Lub
bers zelf het gerucht in om
loop dat hij overwoog de poli
tiek te verlaten. Maar nadat
Van Agt zijn voorbehoud be
kend had gemaakt, hield Lub
bers zich plotseling stil. Ken
nelijk had de „koene keeper"
en „schrandere spits" van de
CDA-fractic. zoals Van Agt
hem placht te noemen, de
overtuiging gekregen dat hij
toch nog een goede kans
maakte op het hoogste politie
ke ambt van dit land.
Bovenmeester
Daarmee had Van Agt zich in
de positie van een ouderwetse,
oppermachtige bovenmeester
gemanoeuvreerd. Hij was het,
die uitmaakte of Jantje dan
wel Rudie een voldoende voor
„gedrag" zou krijgen. Immers,
zonder zo'n aanbeveling zou
het voor één van hen vrijwel
onmogelijk zijn over te gaan
naar de zesde en hoogste klas.
Beide „vijfdeklassers" riepen
dan ook om het hardst dat een
coalitie met de PvdA, die zij
vorig jaar nog fel bepleit had
den, er nu wel niet meer in
zou zitten.
Dat bleek het duidelijkst toen
Jan Nico Scholten, de befaam
de „nummer 58" op de CDA-
lijst, in een krahte-interview
het loyalistenkopje opstak.
Nog diezelfde avond ver
scheen Lubbers in het NOS-
journaal om JNS met een
vlijmscherpe zeis weg te maai
en. Daags daarna was het de
beurt aan De'Koning, notabe-
ne zelf ook ooit een enigszins
linksgetinte ARP'er. Ook hij
constateerde glashard dat
mensen als Scholten ergens
anders politiek onderdak dien
den te zoeken, indien zij hun
voorkeur voor de PvdA niet af
wensten te leggen.
„Vertrekken is een beetje glimlachen", zei Van Agt gisteravond.
Riskant
Het tegen elkaar uitspelen van
zijn kroonprinsen hield uiter
aard risico's in, want Van Agt
dwong het CDA daarmee al
vóór de verkiezingen in de ar
men van de VVD. Hoe riskant
dat was, bleek toen op 8 sep
tember de stembussen werden
geopend. Vele christen-demo
craten hadden de indruk ge
kregen dat er practisch geen
verschil meer was tussen CDA
en VVD en hadden dus maar
direct op Nijpels gestemd.
Maar inmiddels had Van Agt
wel de eenheid in het CDA
hersteld. Dat was hard nodig
ook, nadat de partij bij de ka
binetsformatie van vorig jaar
bijna verscheurd was door
tweedracht.
Ook voor de gewone kiezer,
die in het Nederlandse sy
steem meestal maar moet af
wachten wat er met zijn stem
gedaan wordt, had de situatie
voordelen. Nooit eerder had
hij zoveel invloed. Een stem
op het CDA was een stem op
een kabinet met de VVD,
waarmee tevens duidelijk
werd aangetoond dat de chris
ten-democratische achterban
zich voor het overgrote deel
rechts van het midden be
vindt. Aangezien CDA en
VVD samen 81 zetels verover
den, is het niet meer dan lo
gisch dat zij nu op het punt
staan een coalitie aan te gaan.
Vergenoegd
Dries van Agt stak gisteren
niet onder stoelen of banken
dat hij gewacht had met op
stappen totdat hij daar zeker
heid over had. „De contouren
van deze coalitie zijn duidelijk
zichtbaar geworden. Ik wil u
thans mededelen dat ik zelf
NIET zal toetreden tot het
nieuwe kabinet", aldus Van
Agt gistermiddag. Hij keek er
zeer vergenoegd bij. „Partir
c'est sourire un peu", (vertrek
ken is een beetje glimlachen)
legde hij 's avonds uit.
Met deze woordspeling gaf hij
tevens een treffende typering
van zichzelf als politicus. Dries
van Agt heeft immers vaak
moeite gehad een glimlach te
onderdrukken, wanneer hij
zich bezig zag als leider van
een grote partij, als voorzitter
van de ministerraad, als ge
sprekspartner van de groten
der aarde, enz. enz. In die zin
bleef hij in tegenstelling
tot politieke dieren als Den
Uyl en Wiegel altijd een
amateur. Naar zijn eigen ge
voel „liefhebberde" hij vaak
maar wat aan, vooral als het
echt moeilijk werd. Dat hij
daarmee dan ook nog succes
boekte en soms zelfs zijn kabi
net redde, zoals in de kwesties
van het NAVO-dubbelbesluit
(1979) en een olie-embargo te
gen Zuid-Afrika (1980), ver
mocht hemzelf achteraf het
meest te verbazen.
Negatief
Maar hoewel zijn amateurisme
hem in staat stelde alles te re
lativeren en hem zodoende be
hoedde voor doldraaien, had
het ook zijn negatieve kanten.
Daardoor kreeg hij vaak pas
heel laat in de gaten dat er ge
vaar dreigde. Zo kon het ge
beuren dat hij tijdens het in
middels beruchte Mentendebat
volstrekt „hulpeloos" was,
toen de PvdA (nota bene zijn
eigen coalitiepartner) en de
VVD hem alle hoeken van de
Tweede Kamer lieten zien.
Dat genas hem overigens wel
van zijn voorkeur voor de
PvdA. Zijn houding tegenover
de socialisten veranderde zelfs
in afkeer nadat hij de VVD, in
de persoon van Hans Wiegel,
had leren kennen als een naar
zijn mening wel fatsoenlijke
partij.
Zijn gebrek aan gevoel voor de
„echte" politiek bezorgde Van
Agt ook binnen zijn eigen
CDA menige teleurstelling. De
fractieleiders Willem Aantjes
en Ruud Lubbers hadden vaak
zo hun eigen bedoelingen en
lieten hun politiek leider als
dat zo uitkwam aardig in zijn
hemd staan.
Misschien dat Van Agt ook
daarop doelde toen hij gisteren
meedeelde teveel van zijn vi
taliteit verbruikt te hebben om
„fris en vief" van start te kun
nen gaan voor weer een „tour
de force" met een groot aantal
hindernissen van „de eerste
categorie". Van Agt, die me
nigmaal bij Peter Post in de
auto heeft gezeten, weet als
geen ander dat zulke wedstrij
den eigenlijk alleen bedoeld
zijn voor professionals. Aan
Ruud Lubbers de taak te be
wijzen dat hij er wél één is.
RIK IN 'T HOUT
De kogel is dan toch door de kerk. Na maanden waarin de
heer Van Agt voor iedereen duidelijk waarneembaar aarzel
de, waarin hij aankondigde zich terug te trekken en waarin
zijn partij hem terugriep, heeft de CDA-leider nu een defini
tieve beslissing genomen. Op zichzelf is dat goed, want het
werd tijd dat er met name voor het CDA duidelijkheid ont
stond. Maar van de andere kant: miljoenen kiezers hebben
hun stem uitgebracht op de CDA-lijsttrekker en kandidaat-
premier. Zij konden verwachten dat Van Agt beschikbaar
was voor de komende regeerperiode, en velen zullen zich be
kocht voelen.
OVERIGENS kan dit Van Agt nauwelijks worden aange
wreven, maar veel eerder zijn partij. Van Agt zelf heeft bij
voortduring van zijn aarzelingen blijk gegeven, maar werd
door z'n partij steeds tegenstribbelend over de streep getrok
ken. Van Agt had zich natuurlijk niet, elke keer weer, zo
duidelijk tegen zijn zin moeten laten overhalen. Op het mo
ment echter dat het CDA aanvaardde dat Van Agt eventueel
slechts een gedeeltelijke kabinetsperiode zou aanblijven, ging
die partij in de fout. Van Agt sloeg gisteren de spijker op z'n
kop: in de huidige, moeilijke, economische omstandigheden
is het hoogst onwenselijk dat een premier van start gaat met
de bedoeling halverwege uit te stappen. De situatie van nu
vergt een premier, die er met volle inzet voor een volle kabi
netsperiode tegenaan gaat.
Wat de opvolging van Van Agt als premier betreft ont
brak het de christen-democraten niet aan mogelijkheden. Be
halve Lubbers waren de huidige minister van landbouw. De
Koning en de commissaris van de koningin in Limburg, Kre-
mers, geschikte kandidaten voor de hoge post. Rekening
houdend met de recente politieke ontwikkelingen, de rol van
Lubbers in de laatste verkiezingscampagne en het grote aan
tal voorkeurstemmen dat op hem is uitgebracht, kan de keu
ze niet moeilijk zijn geweest. Binnen het CDA zal zijn kandi
datuur op de minste weerstand stuiten, als men eenmaal over
het vertrek van Van Agt heen is.
KaN Lubbers een goede premier zijn? Als fractievoorzitter
gedurende een flink aantal jaren heeft hij er in elk geval
blijk van gegeven, op elk beleidsterrein tot in details op de
hoogte te zijn van de problematiek. Aan kennis van zaken
ontbreekt het Lubbers bepaald niet. Wie Van Agt opvolgt zal
nog twee eigenschappen hard nodig hebben: creativiteit en
de gave anderen te kunnen inspireren. Ook in dat opzicht zal
Lubbers zich wel kunnen waar maken, zij het uiteraard op
een geheel andere wijze dan Van Agt.
WaT wel een probleem zal kunnen vormen is de veelzijdig
heid van Lubbers, gecombineerd met zijn grote persoonlijke
inzet en zijn neiging alles snel zelf te regelen. Dat was een
euvel, dat ook Den Uyl in zijn tijd als premier sterk had. Die
regelde over de hoofden van zijn ministers heen vaak zaken,
waar dezen zich later dan maar in hadden te schikken. Op
den duur vervreemdde Den Uyl door deze werkwijze z'n
coalitiepartners van zich. Indien Lubbers zichzelf in dat op
zicht in bedwang weet te houden en zijn coalitiepartners in
een nieuw kabinet redelijk aan bod laat komen, dan mag
men zijn functioneren als toekomstig premier met vertrou
wen tegemoet zien.
Tenslotte: ons land in het algemeen en de christen-de
mocratie in het bijzonder hebben aan de heer Van Agt veel
te danken. Wie dat nog niet wist heeft dat nu Dries van
Agt weggaat in alle toonaarden van vriend en vijand kun
nen horen.
Tijdens het
Kamerdebat in
crisissfeer
over de
leverantie van
marine
schepen aan
Taiwan
maakte Van
Agt kennis
met de
„luwte" van
Van Agt
bewees ook
bij zijn
voorliefde voor
het wielrennen
over
voldoende
„zitvlees" te
beschikken.
De twee
politici die een
zwaar stempel
op de laatste
tien jaar
hebben
gedrukt, Van
Agt en Den
Uyl, stonden
vaak
tegenover
elkaar, ook als
ze samen in
de regering
zaten.
Foto's: MILAN
KONVALINKA
IAAG „Op de
ik minister werd,
'k op de tennisbaan,
bij formateur Bies-
werd geroepen,
as de laatste keer
op de tennisbaan
de". In die bewoor-
heeft de nu 51-ja-
Andreas Antoni-
ria Van Agt ooit
start van zijn poli-
avontuur in Den
eschetst. Het is uit-
jk een langdurige
succesvolle carriè-
orden.
ichtergrond te kunnen
van de intrede van
;t in de Nederlandse
moeten we terug naar
dentenjaren en zelfs
- masiumtijd. Dries Van
2 februari 1931 gebo-
ïeldrop, fietst elke dag
hooi met Rinus Peij-
die later als minister
enschapsbeleid onder
zou „dienen". Op het
gymnasium treft hij de latere
D'66-minister Hans Gruijters
aan als klasgenoot, met wie hij
voortdurend strijd levert om
de eer van knapste leerling
van de klas.
In zijn studententijd ontmoet
Dries van Agt Fons van der
Stee: beiden zijn lid van het
Nijmeegs studentencorps en
Van der Stee (nu minister van
Financiën) bekleedt er de
voorzittersfunctie. Tot ontstel
tenis van diezelfde Van der
Stee speelt Van Agt het klaar
dat het studentencorps ook
toegankelijk wordt voor vrou
welijke studenten. Voor die
tijd een uiterst progressief
idee. Op de universiteit leert
hij ook zijn huidige vrouw Eu
genie kennen, met wie hij na
een zevenjarige verlovingstijd
trouwt.
Die eerste kennismaking met
Van der Slee zal uiteindelijk
de aanleiding vormen tot de
start van Van Agt's politieke
carrière, maar voordat het zo
ver is volgt eerst een andere
periode. Na zijn studie, in 1957,
waagt Dries de stap naar Den
Haag en weet hij als juridisch
medewerker een functie op
het ministerie van Landbouw
en Visserij te bemachtigen.
Vijfjaar later verhuist hij naar
Justitie en weet zich daar op te
werken tot stafmedewerker.
Na verloop van tijd keert
Dries weer terug naar „zijn"
Nijmegen om het hoogleraar
schap in het strafrecht op zich
te nemen.
Het duurt nog tot 1971 voordat
Dries van de tennisbaan wordt
gehaald, mede dankzij zijn stu
dentenvriend Fons van der
Stee, die Van Agt in 1969 had
betrokken bij de samenstelling
van het KVP-programma.
Steenkamp was weliswaar de
vader van dat rapport, maar
de jonge jurist Van Agt had
gezorgd voor de goede formu
leringen. Met nu ook Steen
kamp achter zich, nam zijn po
litieke loopbaan in '71 in het
kabinet-Biesheuvel een aan
vang.
In die periode steekt Van Agt
zijn vooruitstrevend imago be
slist niet onder stoelen of ban
ken. Zo laat hij weten te aarze
len of hij wel in centrum
rechtse kabinet-Biesheuvel
thuishoort en ook meldt hij dat
hij liever een kabinet met een
andere signatuur had gezien.
Uiteindelijk is Van Agt vrij
gemakkelijk over zijn aarze
lingen heen te helpen en daar
mee begin een periode van elf
jaar onafgebroken minister
schap.
Van Agt's zesjarige periode als
minister van Justitie is in
meer dan één opzicht niet be
paald de gelukkigste. De 32-ja-
rige minister ondervindt na
zijn aantreden de nodige kri
tiek van verschillende zijden.
In die tijd spelen een aantal
netelige kwesties, zoals de
Drie van Breda, de affaire
ropd de abortuskliniek Bloe-
menhove en de Menten-affai-
re. Zijn beleid in deze zaken
wordt hem bepaald niet door
iedereen in dank afgenomen.
Zijn plan om pornofilms te
verbieden in bioscopen met
meer dan 49 stoelen doet zelfs
een hele rage van grappen
hierover ontstaan.
Tijdens het kabinet-Den Uyl
stuurt Van Agt zijn D'66-
staatssecretaris Glastra van
Loon naar huis, omdat de laat
ste kritiek heeft op Van Agts
functioneren als minister.
Meerdere malen valt het par
lement over hem heen als hij
blijkt zijn huiswerk weer eens
niet op tijd te hebben gedaan,
of nagelaten heeft kennis te
nemen van belangrijke stuk
ken. Ook op het departement
heerst wrevel over de jonge
jurist. Meer dan eens moet de
man die later zijn grootste po
litieke tegenstander zou wor
den, Den Uyl, het als premier
voor zijn minister van Justitie
opnemen.
Man van het jaar
Van Agt is direct betrokken
bij de val van het kabinet-Den
Uyl, als de CDA-ministers
vanwege de grondpolitiek op
stappen. Geheel onverwacht
wordt Van Agt (en niet Lub
bers) gekozen tot CDA-lijst
trekker en eveneens tot veler
verrassing wordt Van Agt pre
mier van een CDA/VVD-ka-
binet, terwijl de socialisten
(ondanks een enorme verkie
zingswinst) als grootste partij
naast het net vissen.
Acht jaar na zijn intrede in de
Nederlandse politiek wordt
Dries van Agt in 1979 (inmid
dels premier van het eerste
kabinet, dat naar zijn naam is
genoemd) aangewezen tot
„Man van het Jaar", daarbij
koningin Juliana én André
van Duin achter zich latend.
Van Agt blijft vriend en vij
and verbazen door het kabinet
van CDA en VVD (dat door
vrijwel niemand een erg lang
leven was toegedacht) de volle
periode van vier jaar in het za
del te houden. „We zijn voor
de duvel niet bang", is inmid
dels een gevleugelde uitdruk
king geworden van' de taal
kunstenaar Van Agt.
Drie kabinetten zijn naar Van
Agt genoemd. Het kabinet
Van Agt-II (CDA, PvdA en
D'66) ging na acht maanden
reeds ter ziele en het laatste
een interimkabinet van CDA
en D'66 neemt nu in demis
sionaire status de zaken waar.
Onberekenbaar
Dries van Agt is vaak een on
berekenbaar politicus ge
noemd. Hij heeft in de loop
der jaren ook nogal wat ver
warrende uitspraken gedaan.
Zo liet hij al aan het begin van
zijn ministersloopbaan weten
dat hij snel weer uit de Haagse
politiek zou verdwijnen.
Meermalen liet Van Agt een
belangrijke bespreking schie
ten voor het geven van het
startschot van een wielerronde
ergens in Nederland. Midden
in de kabinetsformatie van '81
liet hij de informateurs drie
dagen op hem wachten omdat
hij een bezoek bracht' aan de
Nederlandse ploeg in de Tour
de France.
Dries van Agt heeft in politiek
Den Haag altijd alleen echte
voor- en tegenstanders ge
kend. Sommigen prezen hem
om zijn politiek vernuft, ande
ren ontwikkelden een hart
grondige antipathie tegen
hem. Van Agt bouwde de laat-
se jaren ook een faam op als
de premier die vanuit het bui
tenland zijn stem liet horen
over min of meer delicate bin
nenlandse kwesties, zoals de
kruisraketten of de olieboycot
van Zuid-Afrika.
Saillant
In al die jaren heeft Van Agt
een onuitwisbare naam opge
bouwd als de man van saillan
te uitspraken, bloemrijk taal
gebruik en herontdekker van
vergeten Nederlandse woor
den. Zozeer zelfs dat met ge
mak een heel boekje gevuld
kon worden met zijn proza.
Dat hij het ministersvak
zv/aar, vermoeiend en niet al
tijd begerenswaardig vond,
moge uit de volgende uitspra
ken blijken. „Je maakt tropen
jaren, dat is zeker in dit vak".
„Je doet in dit vak alles wat
de dokter verboden heeft. Je
slaapt te weinig, eet te onre
gelmatig, lijdt aan bewegings
armoede, en vertoeft den gan-
sen dag in rokerige lokalitei
ten. Het is echt te gek, te dol,
te dwaas!"
FRANS WEERTS
