Mary Rose
als
tere baby
in
stalen
wieg
gelegd
nol©
J
ZATERDAG 9 OKTOBER 1982
s het weer gunstig is wordt morgen,
ndag 10 oktober, in de Solent bij Ports-
louth het ruim 400 jaar oude wrak van
et Engelse oorlogsschip Mary Rose ge-
orgen. De Mary Rose is daar op zondag
9 juli 1545 gekanteld en praktisch met
lan en muis vergaan. Bijna 700 opvaren-
en kwamen toen om het leven. De Mary
ose was het eerste echte oorlogsschip
in de beruchte koning Hendrik VIII. De
irging van dat historische vaartuig be-
oft een fantastische operatie te worden,
aaraan de BBC rechtstreekse tv-uitzen-
ngen zal wijden.
kadai
m
drage
93.6!
e ban f
luiker aan het werk in het wrak van de Mary Rose.
Dure operatie
2 tot
kanDEN Koning Hendrik
'an Engeland en Wales,
rsten^^ta^re commandanten,
'viseurs en verscheidene
ies waren verzameld in
uwe kasteel van South-
de kust van de zeeëngte
Portsmouth. Zij keken
^^espannen aandacht naar
H^oorbijvarende Engelse
je. Het was geen ceremo-
%Q| bedoening. Verre van
Je Engelse oorlogssche-
jonden op het punt in de
R? gaan met de Fransen,
ag zouden ettelijke sol
en matrozen hun leven
voor Engeland. Er wer-
zware zeeslagen ver-
Vóór de Engelse
<e orrpskanonnen het vuur
3 schqn openen, deed zich
ivdarrfe* een ramP vo°r, die
oeschouwers met stom-
joeg. Een van de Engel-
Bken(Jlogsschepen, de trotse
3r1|Rose, maakte plotseling
slagzij. Onder de bijna
'varenden bevond zich
miraal Sir George Ca-
ie de zeeslag tegen de
n moest leiden. De
0pe(Rose helde steeds meer
;uurboord. Het loodzwa-
irtuig lag in een oog
ier ml plat op z'n zij. Daarna
let, tussen de havenstad
M' kliouth en het eiland
ma gebeurde op 19 juli 1545.
een zonnige zondagmiddag
:ale weersomstandigheden,
zinkende schip steeg luid
laag op. Sommige ooggetui-
rden stemmen; die de Heili-
gd aanriepen. Slechts een
opvarenden kon gered
De meeste soldaten, die
i boord bevonden, droegen
larnassen. Bovendien kon
die tijd niet veel mensen
in.
Hendrik VIII barstte in
tit. „Al mijn officieren en
manschappen!", weende hij.
00Dc VIII was de eerste Engel-
die een echte oorlogsvloot
'jhder zijn bewind kreeg En
kele zwaar bewapende sche-
armee het later de Spaanse
kon verslaan en afgelegen
se gebieden koloniseren. In
nkerde hij nog steeds naar
nIC initeit over een flink stuk
^5* jk, zoals vóór de Honderd-
(Oorlog. Toen was geheel
t-Frankrijk Engels bezit,
si d dankte die toestand aan
relijk van Hendrik II met-
van Aquitaine.
Franse gebiedsdelen, die
VIII in 1545 overbleven,
waren Calais en Boulogne. Laatst
genoemde havenstad had hij het
jaar tevoren veroverd vanuit het
toen Engelse Calais. De Franse ko
ning nam wraak door in 1545 een
machtige vloot naar Zuid-Engeland
te sturen. Die vloot bestond uit 235
schepen, bemand door 30.000 ma
trozen en soldaten. Europa had nog
nooit zoveel oorlogsbodems bij el
kaar gezien. Half juli lieten zij het
anker vallen ter hoogte van de
oostkust van het eiland Wight. De
Engelsen verwachtten een Franse
invasie.
Hendrik VIII beschikte over nau
welijks 40 oorlogsschepen. Een
daarvan was de Mary Rose. De
schepen waren voor Portsmouth
verzameld op de Solent. Op 19 juli
maakten zij zich gereed om tot de
aanval over te gaan. De zee was
kalm. Er kwam een lichte bries op
zetten en de Mary Rose hees on
middellijk de zeilen. Een ogenblik
later verkeerde het indrukwekken
de galjoen al in onoverkomelijke
moeilijkheden.
De Fransen beweren, dat zij de
Mary Rose naar de kelder hebben
gejaagd. De Engelsen daarentegen
zijn van mening, dat het drama
verschillende oorzaken had. Mis
schien waren de matrozen van het
onfortuinlijke oorlogsschip geen
beste zeelieden. Mogelijk bevonden
de geopende geschutspoorten zich
te dicht bij de waterlijn. En wel
licht waren er te veel soldaten in
zware wapenrur' in n boort'.
Verondersteld wordt, dat terwijl de
Mary Rose naar stuurboordzijde
kantelde, de 91 kanonnen loskwa
men en over het dek rolden. Daar
door werd aan stuurboord het lo
den gewicht nog aanzienlijk ver
hoogd. Er was niets meer aan te
doen. De Mary Rose verging en
minder dan veertig van de opva
renden kwamen er levend af.
Modern oorlogsschip
Het tragische verlies van de Mary
Rose veranderde weinig of niets
aan het verdere verloop van de En
gelse oorlog met Frankrijk. De
Fransen bestormden het eiland
Wight op drie plaatsen. Ze stichtten
brand, maar trokken zich daarna
terug. Andere Franse invasietroe
pen kwamen aan land in de omge
ving van de huidige Engelse bad
plaats Brighton, waar ze dood en
vernieling zaaiden om vervólgens
voorgoed naar hun zijde van de
Noordzee terug te keren. Sedert die
tijd zijn ze Engeland nooit meer
binnengevallen.
Hendrik VIII, die zesmaal gehuwd
was, stierf in 1547. Zijn erfgenaam,
de jonge Edward VI, gaf Boulogne
terug aan de Fransen. Koningin
Mary, Hendriks oudste dochter, die
de troon beklom na de dood van
haar stiefbroer, verloor Calais. Van
toen af was het definitief uit met
de Engelse heerschappij over Frans
grondgebied.
Schets van het op de bodem
van de Solent resterende deel
van de Mary Rose. Veel van het
binnenwerk werd vorig jaar
door duikers verwijderd en aan
de oppervlakte gebracht.
De enige bekende eigentijdse afbeelding van het galjoen Mary Rose werd met waterverf geschilderd in de
marge van de zogeheten „Anthony Roll", een inventaris van de schepen van Hendrik VIII. Het werd in
1546 gepubliceerd door ambtenaar Sir Anthony Anthony.
Van het schip zelf is de stuurboord
zijde heel gebleven tot op een hoog
te van dertien meter. Als morgen
de weersomstandigheden gunstig
zijn, wordt het gevaarte uit het wa
ter gehesen door Tog Mor, een van
de grotere zeekranen van de we
reld. Hij is negentig meter hoog en
dient onder meer voor het bouwen
van olieplatforms in zee. Tog Mor
moest de Mary Rose daartoe eerst
in een stalen transportwieg plaat
sen, die 130 ton weegt en precies op
maat gemaakt werd.
De bedoeling is het wrak in zijn
stalen wieg uit het water te halen
en het zo over te brengen naar een
droogdok uit de 19e eeuw in Ports
mouth. Het glorierijke oorlogsschip
HMS Victory van wijlen admiraal
Nelson staat naast dit dok tentoon
gesteld. Als de Mary Rose over en
kele jaren helemaal geconserveerd
en herbouwd is, zal het historische
Engelse galjoen eveneens voor het
publiek toegankelijk gemaakt wor
den.
Op voorwaarde dat de berging
slaagt, zal het oorlogsschip Mary
Rose zijn stalen wieg nooit meer
verlaten. Afgelopen zomer hebben
duikers een reusachtig stalen ge
raamte over het wrak geplaatst. Dit
geraamte is er vervolgens met ster
ke kabels aan bevestigd. Hydrauli
sche apparatuur heeft de Mary
Rose voorzichtig en tergend lang
zaam uit de zware klei getrokken.
Vervolgens werd het wrak op de
bodem van de Solent als een tere
baby in de gereed staande stalen
wieg gelegd. De najaarsstormen
van vorig jaar hebben dit delicate
werk sterk gehinderd en het dan
ook ernstig vertraagd.
De reusachtige bergingsoperatie
kost vier miljoen pond. De Mary
Rose Trust is erin geslaagd 3,6 mil
joen pond bij elkaar te bedelen.
Verwacht wordt dat het ontbreken
de bedrag tenminste voor een deel
uit Amerika zal komen. Nadat de
Mary Rose veilig aan land gebracht
is, zal er zeker nog één extra mil
joen pond nodig zijn voor het con-
servatiewerk en de bouw van een
museum, waarin, de belangrijkste
voorwerpen, afkomstig uit het oude
oorlogsschip, ondergebrachtzullen
worden.
Als morgen de berging van het his
torische vaartuig werkelijk door
gang vindt, zal de BBC aan die
unieke gebeurtenis drie recht
streekse tv-uitzendingen wijden.
Een daarvan wordt onder water
verzorgd door John Selwyn Gil
bert, een tv-producer die het dui
ken speciaal geleerd heeft om do
cumentaires te kunnen maken over
de Mary Rose.
Gilbert is van plan vijftien meter
diep met elf camera's te werken, op
vier verschillende plaatsen. Hij
staat aan het hoofd van een team
van tachtig man en beschikt over
een begroting van meer dan
100.000 pond. Zijn camera's zullen
het wrak van de Mary Rose volgen,
terwijl het door de Tog Mor om
hoog en uit het water gehesen
wordt. Ongeveer 600 binnen- en
buitenlandse journalisten zullen die
moeilijke operatie bijwonen.
Gilbert is zich ervan bewust, dat al
les mis kan lopen. „Als de romp
van de Mary Rose aan stukken
breekt, terwijl het wrak in de
transportwieg geplaatst wordt, zal
ons programma een abrupt einde
kennen", zegt hij.
„Een dergelijke tegenslag zou even
ernstig zijn als de ontploffing van
een ruimteraket, onmiddellijk na
de start
ROGER SIMONS
val te kunnen overgaan, kon de
Mary Rose nu ook op betrekkelijk
grote afstand het vuur openen, om
vervolgens te naderen en de vijand
te beschieten met licht geschut, on
dersteund door handboogschutters.
17.000 Voorwerpen
De Mary Rose had vier masten en
was nu 39 meter lang. Nog geen
tien jaar later rustte het trotse oor
logsschip met bijna al zijn opvaren
den en zijn buskruit, vuurmonden,
Het fraaie oorlogsschip Mary Rose,
dertien tot vijftien meter diep op de
bodem van de Solent liggend,
kreeg in die jaren geregeld bezoek
van moedige duikers, die kanon
nen en andere waardevolle voor
werpen kwamen weghalen. Toen
Hendrik VIII nog leefde waren al
diverse pogingen om het vaartuig
te bergen mislukt. In de 16e eeuw
beschikte men nog niet over de no
dige technische middelen om een
zwaar schip, dat muurvast in de
modder zat, weer aan de opper
vlakte te brengen.
De Mary Rose was rond J509 in
Portsmouth gebouwd en had oor
spronkelijk een draagvermogen
van 600 ton. Eerst was het galjoen
uitgerust met 34 zware ijzeren ka
nonnen, 7 zware bronzen vuur
monden en 37 lichtere. Vóór die
tijd bezaten de Engelsen alleen
vrachtschepen, die op hun boven
dek wat licht geschut en soldaten
meevoerden. De Mary Rose was
het eerste Engelse oorlogsvaartuig,
dat volledig bewapend was met ka
nonnen die tussen de dekken en
niet op het bovendek stonden. Al
lerlei nieuwe technische snufjes
maakten er een voor die tijd ultra
modern oorlogsschip van. Bij zijn
tewaterlating werd het gedoopt
naar Mary, hertogin van Suffolk,
een zuster van Hendrik VIII, die
de bijnaam Tudor Rose droeg.
Admiraal Sir Edward Howard ge
bruikte in 1512 ter hoogte van
Brest de Mary Rose als zijn vlagge-
schip voor een zegenrijke campag
ne tegen de Fransen. Hij was in de
wolken over de gunstige prestaties
van het schip, dat een bemanning
had van 434 matrozen, soldaten,
loodsen, muzikanten en knechten.
Alleen de besten onder hen ver
dienden vijf shilling in de maand.
Zij droegen allemaal een duur uni
form, waardoor sommigen van de
opvarenden wel vier shilling moes
ten betalen.
In 1536 werd de Mary Rose aan
zienlijk vergroot en verbeterd. Zijn
draagvermogen was nu 700 ton en
de zware bewapening bestond uit
91 voor- en achterladers. In plaats
van alleen van dichtbij tot de aan-
Mocht de berging slagen, dan wordt het scheepswrak in dit 19e eeuwse droogdok te Portsmouth ge
plaatst. Het zal dan volledig geconserveerd en herbouwd worden.
Voorwerpen uit de medicijnkast
boord van de Mary Rose.
van de barbier/heelmeester aan
kanonballen, ijzeren kogels, pijlen
en bogen op de bodem van de So
lent. De zee had minder dan een
eeuw nodig om het wrak te verber
gen onder een dikke laag modder
en klei. In 1838 werd het echter
toch ontdekt door twee Engelse
broers, John en Charles Deane, die
een nieuw duikerspak uitgevonden
hadden en veel opdrachten kregen
om scheepswrakken op te sporen.
Soms kwam er een deel van de
Mary Rose bloot. Vissers hadden
vastgesteld, dat hun netten ergens
bleven haken. De gebroeders Dea
ne gingen een kijkje nemen op de
aangeduide plaats. Zij stelden vast,
dat daar een wrak lag. Nadien
brachten zij vier kanonnen aan de
oppervlakte. Een speciaal comité
van onderzoek kwam tot de conclu
sie, dat het vuurmonden van de
Mary Rose waren. In de loop van
de volgende vier jaar haalden John
en Charles Deane nog meer kanon-
neh, alsmede handbogen, stukken
hout, aardewerk, laken en ver
scheidene schedels weg uit het
wrak. Maar daarna werd de Mary
Rose weer vergeten. Het duurde
nog 125 jaar eer men het gezonken
galjoen opnieuw ontdekte.
Die taak was weggelegd voor jour
nalist Alexander McKee, een ama
teur-duiker, die in 1965 van wal
stak met het ambitieuze voorne
men in de Solent naar wrakken te
zoeken. Hij werd geholpen door
Margaret Rule, conservator van het
Romeinse paleis in het naburige
Fishbourne. Hun belangrijkste
doelwit was het wrak van de Mary
Rose. Talrijke experts spraken ech
ter het oordeel uit, dat de zee na
meer dan vier eeuwen het houten
schip wel verteerd zou hebben. Zij
meenden, dat de Mary Rose on
vindbaar was geworden.
Maar Alexander McKee en Marga
ret Rule lieten zich niet ontmoedi
gen. Op 1 mei 1971 wisten zij pre
cies waar het indrukwekkende oor
logsschip van koning Hendrik VIII
op de zeebodem rustte. Twee we
ken later ging Margaret Rule, die
inmiddels had leren duiken, zelf
het wrak bekijken. Ze leidt nu een
archeologisch onderwaterteam, dat
al tenminste 25.000 keer naar de
bodem van de Solent is geweest.
Vijfhonderd duikers van de inmid
dels gestichte Mary Rose Trust zijn
vrijwel allen vrijwilligers. Zij wer
ken onder leiding van een handvol
beroepsmensen. Het team heeft al
meer dan 17.000 voorwerpen uit de
Mary Rose geborgen.
