)e opmars van de VVD
Ed Nijpels:
Wij zijn
middenpartij
RTIJ-IDEOLOOG
OLLYGEERTSEMA:
et volkse
it 'm vroeger
Meen in
te naam en
Lergens anders'
klein
isver
iINNENLAND
LEIDSE COURANT
VRIJDAG 8 OCTOBER 1982 PAGINA 9
limte 1
LEIDEN De spectacu
laire winst van de VVD
op 8 september heeft het
leven van de de politicolo
gen iets gemakkelijker ge
maakt, zegt de Amerikaan
Galen Irwin, die sinds
1970 aan de universiteit
van Leiden het kiesgedrag
in ons land onderzoekt.
Het raadselachtige van de
VVD was namelijk dat zij
altijd „te" klein uit de
stembus kwam. „Met mijn
voorspellingen zat ik er
voortdurend naast", aldus
Irwin.
Op grond van een aantal
criteria kan vrij goed be
paald worden hoe iemand
zal stemmen. „Iemand, die
tegen nivellering is van
inkomens, voor het hand
haven van „orde eil rust",
tegen het vergroten van
werknemersinvloed in be
drijven en voor het vrij la
ten van abortus, kan niet
anders dan VVD stem
men, zou je zeggen," aldus
Irwin. Maar keer op keer
bleek die stelling niet op
te gaan.
Bij de verkiezingen van
vorig jaar zou volgens de
berekeningen van Irwin
zo'n 26 procent het hokje
van Wiegel of een andere
liberaal rood hebben moe
ten maken. In werkelijk
heid was het percentage
slechts 17. Tot dusver
heeft men dit verschijnsel
niet wetenschappelijk
kunnen verklaren, hoe
wel er natuurlijk wel ver
moedens zijn. Het stem
busresultaat van 8 septem
ber heeft wellicht iets
meer houvast opgeleverd.
Relatief veel jongeren
hebben nu voor de VVD
gekozen. Bij de schoolver-
kiezingen kreeg deze par
tij zelfs meer dan vijftig
Kamerzetels. „Het kan
zijn dat de kloof tussen
VVD-ouders en hun kin
deren nu langzamerhand
gedicht wordt. Het auto
matisme dat de begrippen
„jong" en „links" bij el
kaar horen, begint te ver
dwijnen," aldus Irwin.
„Maar ja, het kan ook een
Nijpels-effect geweest
zijn".
Doden
DEN HAAG Wat denkt
de huidige VVD-leider Ed
Nijpels te doen om de
enorme winst van zijn
partij de komende jaren
vast te houden? Hij heeft
daarvoor een strategie
ontworpen die op z'n
minst de indruk bevestigt
dat er in de VVD een an
dere wind is gaan waaien.
„Ik denk dat we in de verkie
zingsstrijd en ook daarna echt
wel voldoende duidelijk heb
ben gemaakt dat we in het po
litieke midden thuis horen. U
zult van mij geen polariserend
woord hebben gehoord tegen
over de PvdA. In ras tempo
worden de verschillen tussen
VVD en PvdA ook minder
groot. Na dit kabinet zullen de
geesten rijp zijn voor samen
werking". meent Nijpels.
..Als we straks in het kabinet
komen zullen we onze huidige
positie duidelijk moeten blij
ven markeren. In de campag
ne hebben we een nieuwe stijl
geïntroduceerd, die is aange
slagen bij de kiezers. Men ver
wacht ook na de verkiezingen
wat van onze partij. Als we in
het kabinet komen zullen we
er voor moeten zorgen het be
leid vpn onze bewindslieden
goed naar buiten uit te dragen.
Dat houdt dus in dat we bij
eenkomsten gaan beleggen
waarop bewindslieden hun be
leid zullen gaan vertalen. Niet
in ingewikkelde verhalen op
spreekbeurten voor een zaal,
maar gewoon in de markt
kraam. De straat op, zodat ie
dereen de stap kan zetten naar
de bewindsman toe".
Pluche
„Dat zal inhouden dat sommi
gen zich wat zullen moeten
aanpassen. Maar we zullen
onze komende bewindslieden
hiervan op de hoogte stellen
voor ze op het pluche mogen.
De run naar het pluche zal om
zo te zeggen voorafgegaan
worden door een hindernis
sen baan. Ze hebben mij hier
neergezet om deze tent te run
nen, men verwacht dat ik de
zaak wat meer open ga bre
ken. Welnu, men wordt op zijn
wenken bediend".
Nijpels wil het niet alleen bij
een verkooppraatje houden:
We hebben zeker nog een
taak als het gaat over het soci
ale gezicht van de VVD. We
moeten het niet alleen maar
hebben over inkomensplaatjes,
maar ook duidelijk maken dat
het een ontzettend rottig be
staan is als je als alleenstaande
vrouw met een paar kindertjes
in de bijstand moet lopen.
Daar moetje niet te makkelijk
over praten. Anderzijds moet
je ook niet de indruk wekken
dat je met een verdere ver
kleining van inkomensver
schillen dit soort problemen
oplost. Het pakken van de ho
gere inkomens is dan meer
een kwestie van jaloezie dan
het aanpakken van sociale
problemen".
„Overigens zijn we in de prak
tijk al volop aan dat sociale be
leid bezig. Nu breken de vier
grote partijen de benen over
elkaar om de echte minima te
beschermen. Maar toen wij
daar als VVD voor het eerst
ruim een jaar geleden mee
kwamen werden we uitgela
chen. Omdat het idee van de
VVD kwam. Nu staat het zelfs
in de miljoenennota
ItNHEM Hij heet
fillem Jacob, maar ie-
>en kent hem als Mol-
(„omdat ik ook vroeger
jal mollig was"). Hij is
toren in Utrecht, maar
Jieerde (rechten) in
Éden en wordt vereen-
jvigd met Wassenaar,
hij jarenlang burge-
?ster was. Hij oogt als
i regent, maar staat in
links van het mid-
ji; in de Tweede Kamer
|ft hij gepleit voor het
ellen van werkne-
commissarissen bij
Irijven.
I Molly Geertsema, die vol-
1 jaar de pensioengerech-
leeftijd bereikt, is
D'er van het eerste uur. Hij
1 erbij toen Stikker en Oud
É948 samen de partij op-
atten. In 1963 werd hij frac-
loorzitter, maar moest die
fts afstaan aan Edzo Toxo-
toen die in 1965 terug-
de uit het kabinet. Drie
1 later werd „Tox" commis-
1 van de koningin in Gro-
gn en ging de-macht defi-
f over op Geertsema. Zijn
iek leiderschap duurde
jaar. Na de val van het
■net-Biesheuvel verdween
I Molly naar de provincie:
herland,
is bij deze „grand old
van de VVD, die nu
als partij-ideoloog,
I wij proberen de reden te
Tien van het electorale suc-
fran de liberalen gedurende
tgelopen tien jaar. Had de
a i in 1972 nog slechts zes-
I leden in de Tweede Ka-
j, sinds 8 september jongst-
in zijn dat er 36.
Igesprek heeft plaats in het
princiehuis te Arnhem en
niet op kasteel Mid-
liten, waar de commissaris
Int en dat prachtig moet
l Maar hier buiten stroomt
Rijn en dat is op een mooie
jpmerochtend ook een fees
gezicht. Bovendien
jdt de koffie geserveerd in
gwood en zijn er geurige
mmelpenninck-sigaartjes.
1 Geertsema is als altijd in
[delig pak en praat met de
rouwde geluidsterkte, die
ertoe genoopt heeft de
r van zijn kamer „dubbel"
I beeld van een werkge-
Jpartij heeft ons jarenlang
fen gespeeld. Dat odium
pen wij gekregen, voorna-
■jk doordat de Partij van
(Arbeid -om haar moveren
denen- het beeld opriep
een kapitalistische partij,
ien asociale partij. Met dat
I probeerde de PvdA zo
veel mogelijk mensen er toe te
bewegen niet op de VVD,
maar op de PvdA te stem
men".
„En de VVD heeft jarenlang
weinig of niets gedaan om dat
beeld tegen te spreken. Ik her
inner mij nog altijd als een
van de meest typerende voor
beelden, dat wij op een zeker
ogenblik in een Haagse volks
wijk, waar vroeger niemand
het in zijn hoofd haalde Om op
de VVD te stemmen, nogal
wat succes hadden geboekt.
Laten we nou eens proberen
daar wat vaste voet aan de
grond te krijgen; laten we daar
een zaaltje huren en er een
spreker naar toe sturen, spra
ken we af. De afdeling Den
Haag werd opgewarmd onder
het motto: het is zo vervelend
als.dat zaaltje zo leeg is, laten
daar wat mensen naartoe
gaan. Nou, toen we daar kwa
men, storiden in die wijk alle
dure auto's buiten en zaten
alle oudere dames met bontjas
sen binnen. De eerste uit de
buurt zelf, die zijn neus om de
hoek van de deur stak, was zo
weer geblazen. Die zei: „da's
niks voor mij".
„Dat is nu wat ik bedoel. Wij
hebben er jaren aan meege
werkt dat het beeld, wat de
PvdA in feite ten onrechte
van ons ophing, ook nog weer
versterkt werd. Pas heel lang
zamerhand hebben we geleerd
hoe we daarmee óm moesten
gaan".
Hoe is de VVD eigenlijk die
sing van de PvdA?
„Nee, zo mag u dat absoluut
niet stellen. Tussen de beide
wereldoorlogen had je twee
min of meer liberale gezel
schappen: de Liberale Staats
partij „De Vrijheidsbond", on
der leiding van prof. Telders,
en de Vrijzinnig Democrati
sche Partij, geleid door profes
sor Oud. Alle vooruitstrevende
liberalen zaten bij Oud. Na de
oorlog was Oud enorm gegre
pen door het -ook wel modieu
ze- idee dat er meer eenheid in'
de politiek moest komen.
„En dus heeft hij de grootste
fout van zijn leven gemaakt.
Hij zocht aansluiting bij de
nieuw op te zetten PvdA, om
dat volgens hem de ideeën van
de Vrijzinnig Democraten het
beste in die partij tot uiting
zouden komen. Maar het
duurde nog geen jaar eer hij
tot de conclusie kwam dat hij
zich volstrekt vergist had. Er
bleek heel weinig verschil tus
sen de oude SDAP en de nieu
we PvdA".
„Inmiddels was de Liberale
Staatspartij, onder leiding van
de bierbrouwer Stikker, he
ropgericht als Partij van de
Vrijheid. De persoon van Stik
ker, zijn hele achtergrond
hoewel hij een sociaal voelend
man was sprak dat conser
vatieve image niet tegen...
Veel Vrijzinnig Democraten
hadden zich bij hem aangeslo
ten of waren politiek dakloos
geworden. "Oud heeft toen een
oproep gedaan aan Stikker om
samen te gaan. Dat heeft uit
eindelijk geleid tot de oprich
ting van de Volkspartij voor
Vrijheid en Democratie. Maar
het „volkse" zat 'm in die tijd
alleen in de naam en nergens
anders".
Kerk
Waren er nog andere redenen,
die de groei van de VVD be
moeilijkten?
„Natuurlijk was er ook de zich
slechts langzaam voltrekkende
ontkerkelijking. Die heeft er
ook toe bijgedragen dat het
met de VVD niet zo'n vaart
liep. Er zijn natuurlijk altijd
troepen mensen geweest die
volstrekt liberaal dachten,
maar nu eenmaal traditiege
trouw op een confessionele
partij stemden, omdat dat zo
hoorde. Maar ook in die krin
gen is er een doorbraak".
„En tenslotte zijn er ook men
sen in de PvdA gaan inzien
dat die VVD toch niet zo a-so
ciaal is en niet zo de werkge
verspartij als ze vroeger dach
ten. Toch heeft de werknemer
nog altijd wel een pietsie moei
te om in dezelfde partij als z'n
baas te zitten, iets wat in de
confessionele partijen nooit
een probleem is geweest".
„Ik geloof dat u daar een paar
redenen -hebt van de door
braak die heeft plaatsgevon
den. Wij zijn echt aan het „so
ciale" aanzienlijk meer gaan
doen dan vroeger. Er zijn ook
veel meer Kamerleden dan
toen die daarvoor begrip heb
ben".
„Al moet ik er aan de andere
kant wel eerlijk bijzeggen dat
er hier en daar in de volksver
tegenwoordigingen, en dan
denk ik met name aan ge
meenteraden en dergelijke,
nog altijd geluiden worden ge
hoord die niet bevorderlijk
zijn voor het beeld van de
VVD zoals ik het graag zou
willen zien. Want het aanne
men van nieuwe beginselen en
een Liberaal Manifest is één
ding, maar daarmee is het nog
geen geestelijk eigendom van
iedereen in de partij".
Is het een bewuste tactiek ge
weest van de VVD om te pro
beren dat conservatieve imago
te doorbreken?
end verlopen. In mijn tijd wa
ren er twee stromingen. Eén
werd vertegenwoordigd door
het partijbestuur en die zei:
onze heerlijkheid zit 'm in het
aantal zetels in de Tweede Ka
mer. Dus: het kan niet ver
dommen wat je in het verkie
zingsprogram zet, als het maar
grote delen van het publiek
aanspreekt. Terwijl mijn op
vatting en die van de fractie
meer was: ja alles goed en wel,
maar wij moeten straks met
het spul werken. Wij vonden
dat je er geen dingen in moest
zetten, waarvan je zeker wist
dat ze -ook al haalde de VVD
150 zetels- niet te verwezenlij
ken waren".
„Dat werd misschien nog een
beetje extra aangezet, omdat ik
een misschien wat overdreven
neiging heb tot zuivere begin
selen. Mijn eerste redevoering
als politiek leider heb ik ge
wijd aan het verschijnsel van
de homosexualiteit en de
noodzaak de discriminatie
daarvan te bestrijden. Nou dat
is geen onderwerp waarvan
het partijbestuur het was
1963 zei: daarmee krijgen
we de kiezers in rotten van
vier achter onsDan ziet u
een beetje de dilemma's, waar
door het ook niet zinvol was
een gezamenlijke gedragslijn
uit te stippelen. Ik heb liever
een betrekkelijk kleine VVD
met zuiver liberale beginselen
dan een grote VVD met ver
waterde beginselen".
„Maar er ligt natuurlijk ergens
een grens. Ik wil dan toch ook
wel dat die beginselen door
werken in het regeringsbeleid.
Als je een Gideonsbende hebt,
zit dat er ook niet in. Ik vond
dus dat het hoog tijd werd dat
ik wegging. Ik neb eerlijk ge
zegd: ik kan het op geen enke
le andere manier dan ik het
doe. Ik draag waarschijnlijk
zelf ook bij aan het imago dat
de PvdA van de VVD op
hangt. De PR-adviseurs zeiden
in die tijd: u moet nou eens af
van dat driedelige pak; u moet
in een coltrui in de Kamer ko
men. Ik vond het in de eerste
plaats een verkeerd advies,
want iedereen zou er doorheen
kijken en zeggen: hij heeft
zich verkleed. Maar in de
tweede plaats zei ik: ik kan dat
helemaal niet en ik verdom
het ook". Maar ja, ik vond toch
ook wel dat iemand, zij het
dan met minder verdiepte be
ginselen, eens iets aan het ze
telaantal deed. De keus van
Hans Wiegel is precies zo uit
gepakt als ik verwacht had.
Wiegel
Wat was nu het essentiële ver
schil tussen uw leiderschap en
dat van Wiegel?
„Ik heb zelf via wat ze in
Oost-Indië een „moesjawara"
noemden dus net zo lang
praten tot je het met mekaar
eens bent en niet stemmen
in de fractie weten te bereiken
dat Wiegel mijn opvolger
werd. Ik vond hem veruit de
meest geschikte man voor dat
werk. Eén van de kenmerken
de verschillen is dat hij veel
meer aanspreekt en het weet
te brengen op een wijze, die
mij absoluut niet zou liggen.
Het is niet voor niets dat ik
mij altijd geworpen heb op de
beginselen van de partij, op de
inhoud van het liberalisme.
Dat zijn zaken waar Hans
Wiegel zich veel minder mee
bezig heeft gehoudenen
dus veel meer aansprekende
verhalen kon houden voor de
menigte dan ik."
U vindt dus dat een werkelijk
goede politieke leider een
vleugje demagogie in zich
moet hebben?
„'Ik geloof dat Ed Nijpels nou
net de goede middenweg is
tussen Wiegel en mij. Hij heeft
een grote belangstelling voor
de inhoud van het liberalisme;
dat blijkt ook wel uit zijn ja
renlange lidmaatschap van het
Des Indes-beraad. En hij weet
het toch goed te brengen".
Wiegel en Nijpels kwamen dus
precies op het juiste moment?
„Ja, en zonder rotzooi, hè!
Zonder stemming, geen min
derheden en geen meerderhe
den".
Van Riel
Hoe kon u ei-genlijk overweg
met een man als Van Riel, die
er prat op ging zich als conser
vatief te bestempelen?
„Van Riel was een man met
wie ik voortdurend in strijd
geleefd heb. Hij meende dat de
grote winst te halen was aan
de rechterkant, bij de wat con
servatievere mensen in het
CDA. Dus wilde hij een pro
gram dat die mensen zou aan
spreken. Nou, dat was niet het
soort program, waarvoor ik
wenste te staan".
Was u bang dat daarmee de
VVD ook zelf een conservatie
ve partij zou zijn geworden?
„Nou, daar hoef je niets eens
zo gek veel voor te doen. Het
grote euvel van de Nederland
se politiek is dat er geen con
servatieve partij bestaat. Maar
natuurlijk lopen er ook hier
nogal wat conservatieve lieden
rond. Aangezien die niet zo
snel naar de PvdA zullen
gaan, zul je ze terugvinden bij
hetzij de VVD hetzij het CDA.
Ik vind het helemaal niet erg
wanneer een aantal keurig
netjes hun contributie betalen
voor de VVD, maar ik zou het
wel erg vinden als ze een
stempel op het program en het
image van de VVD zoyden
drukken. Je moet je dus eer
der inspannen om te zorgen
dat de VVD een vooruitstre
vende partij blijft. Het conser
vatisme komt vrij natuurlijk
als je niets doet".
Had Van Riel veel invloed op
Wiegel?
„Ja".
Dan zult u in de tien jaar van
Wiegel wel heel hard hebben
moeten vechten om de VVD
voor conservatisme te behoe
den?
„Tsja, het enige wat ik in die
periode heb gedaan en wat
mij een onmenselijke hoeveel
heid tijd heeft gekost is
werken aan de nieuwe begin
selverklaring en aan het Libe
raal Manifest. En overal heb
ik redevoeringen gehouden
over niets anders dan de libe
rale beginselen. Ik kon dat ook
makkelijk doen, omdat ik ge
loofwaardig» tegen iedereen
kon zeggenfrk vind dat het als
rijksambtenaar commissa
ris der koningin niet op
mijn weg ligt kritiek uit te oe
fenen op bewindslieden, die in
feite mijn bazen zijn. Dus ze
moesten mij niet vragen naar
mijn mening over meneer Den
Uyl".
U vormde dus samen met
Vonhoff en later Annelien
Kappeijne van de Coppelló en
Ed Nijpels een Gideonsbende
om van de liberale uitgangs-
„Ja, en ook op andere wijze. Ik
ben van het begin af aan lid
geweest van het geregelde be
raad in het Haagse hotel Des
Indes over mogelijkheden tot
samenwerking tussen PvdA,
VVD en D'66. Na de dood van
Korthals ben ik voorzitter ge
worden. Ik zei altijd, en dat
heb ik ook in het Manifest
neergelegd: er zijn veel meer
liberalen in Nederland dan 'u
vindt in de VVD. Als ze alle
maal in één partij zaten, zou
den ze goed zijn voor meer
dan de huidige 36 zetels. In
Des Indes heb ik liberaal den
kende mensen uit de PvdA en
D'66 en politiek dakloze libe
ralen, zoals Anneke Goudsmit,
bijeen gebracht. Daar zijn we
nu zo'n jaar of zeven mee be
zig"
Levert dat nu echt wat op?
„Wel degelijk. Iedereen wil
natuurlijk altijd alles vlugger
doen verlopen. Maar voor het
eerst waren er nu, bij deze
laatste verkiézingen, geen ve
to's vooraf voor welke samen
werking dan ook. Het is een
hele doorbraak dat de PvdA
nu heel openlijk durft te zeg
gen dat een samengaan met de
VVD niet uitgesloten moet
worden geacht. Sterker nog:
binnen de Partij van de Ar
beid wordt gezegd dat er hele
maal geen voorkeur meer be
staat voor samenwerking met
CDA of met VVD. Dat bete
kent dat ze dat ouwe verhaal
over de VVD van vroeger ook
niet meer kunnen ophangen.
Dat resultaat is niet louter te
danken aan Des Indes, maar
het beraad heeft er wel' toe bij
gedragen".
Waarom dan toch in deze for
matie niet serieus geprobeerd
een kabinet van PvdA en
VVD te vormen?
„Vanwege de kruisraketten.
Het zou voor mij de grootst
mogelijke ramp zijn als een
coalitie van PvdA en VVD na
een jaar weer in elkaar zou Winstpunt
ploffen door die raketten. Dan
zijn we de mogelijkheden voor
samenwerking tussen deze
partijen weer voor jaren kwijt.
Ik zou d5t voor geen goud wil
len hebben. Daarom heb ik in
dit stadium ook van meet af
aan na de verkiezingen gepleit
voor een samenwerkingsver
band tussen CDA en VVD".
Links inhalen
Na dit kabinet gaat het CDA
dus wat u betreft de oppositie
„Afgezien van de kruisraket
ten denk ik dat nu al een com
binatie van PvdA-VVD ge
makkelijker te formeren is
dan een combinatie van CDA
en VVD. Wij zijn bezig het
CDA links in te halen. De
VVD wordt een steeds aan
trekkelijker partij voor men
sen die tot nog toe traditioneel
op de PvdA stemden. We spre
ken met name de beter ge
schoolde arbeider steeds meer
aan. De VVD moet deze men
sen ook volledige kansen bie
den. Hen werkelijk opnemen
in de partij. Dat gebeurt op dit
moment nog onvoldoende. Ik
denk verder dat het verstan
dig is als wij ons in deelcon-
gressen eens zouden buigen
over zaken als een rechtvaar
dige inkomensverdeling. Dat
spreekt die mensen nu een
maal meer aan dan een beraad
over de juiste dividendpoli
tiek".
„Onze bestuurders zullen zich
terdege bewust moeten zijn
van de enorme verbreding
van onze politieke aanhang en
daar duidelijk op moeten in
spelen. Niet uit electorale mo
tieven, maar in het landsbe
lang. Ik vind het in het lands
belang dat het „loon naar pres
tatie" nu meer gaat aanspre
ken dan het „loon naar be
hoefte". Ook in de PvdA
wordt een nieuw geluid ge
hoord als het gaat om inko
mensbeleid. Jarenlang heeft
deze partij ons immers doen
geloven dat winst maken een
uiterst onzedelijke bezigheid
was"
Wiegel
„Het grote winstpunt van deze
kabinetsformatie is voor mij
dat elke coalitie mogelijk is ge
worden. Partijen sluiten el
kaar voor het eerst sinds lange
tijd niet meer uit Dat is enorm
belangrijk. In Nederland zijn
we nu eenmaal aangewezen op
coalitiekabinetten en in elke
coalitie zijn er bepaalde vraag-
stukken onoplosbaar. Het gro
te voordeel is nu dat wat de
ene coalitie in de ijskast
plaatst, er door de volgende
weer uit gehaald kan worden.
Ik wil echt niet a tout prix met
de PvdA, maar het is wel de
kroon op mijn werk als dat
mogelijk wordt.
RIK IN T HOUT
ARJEN BROEKHUIZEN
