Langs
e Reuzen Pijlinktvis hoewel
eknot - brach t stille
jpwinding onder medewerkers
EIDEN IN KOPER GESNEDEN
Open dag chemie" gaat aan Leiden voorbij
ffeio
ANATUURLIJKEHISTORIE"KREEG ER EENENORM
"RONKSTUKBIJ: HET WEEKDIER VAN LEIDEN
Leidschendam komt
ruim zeven ton
tekort op begroting
LEIDSE COURANT
VRIJDAG 8 OKTOBER 1982 PAGINA 5
Op mijn omwegen door stad en land
kom ik graag mensen tegen. U kunt
mij telefonisch of schriftelijk vertellen
wie u graag in deze rubriek zou willen
tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071
- 12 22 44 op toestel 10.
door Ton Pieters
LEIDSCHENDAM - De begroting 1983 van Leidschen
dam sluit met een tekort van 705.000 gulden, een ver
schil van 875.000 gulden met de laatst opgestelde meer
jarenbegroting toen voor volgend jaar nog op een over
schot van 170.000 gulden werd gerekend. Dit overschot
was echter gebaseerd op het toen verwachte loon- en
prijsniveau van 1981. Verder heeft zich sinds de meer
jarenbegroting (in 1980) werd opgesteld een aantal be
langrijke verschillen voorgedaan. Volgens de eveneens
verschenen meerjarenbegroting 1983-1987 zullen de
begrotingen voor 1984, 1985 en 1986 telkens tekorten
van rond een half miljoen gulden te zien geven en in
1987 weer een bedrag van ruim 7 ton.
Burgemeester en wethouders hebben een dekkingsplan opge
steld dat 722.000 gulden moet opbrengen. Aanpassing van de
electriciteitstarieven met 3% moet 220.000 gulden in het laatje
brengen. Een verhoging van 4% van de gemeentelijke belastin-,
gen en retributies en tarieven gemeentelijke sportaccommoda
ties samen 118.000 gulden. Verder zouden de kortingen die het
rijk heeft aangebracht op de uitgaven voor de bibliotheek
(28.000 gulden) en voor het onderwijs (16.000 gulden) moeten
worden doorgeschoven. Personeelsuitbreidingen bij de secreta
rie, het energiebedrijf, gemeentewerken, politie en brandweer,
die voor 340.000 gulden op de begroting voor 1983 staan, zullen
bovendien worden geschrapt. Wat de brandweer betreft houdt
het schrappen van de kosten voor brandwachten (95.000 gulden)
nauw verband met een verregaande samenwerking met Voor
burg. Als de besprekingen over onder meer een gezamenlijke
brandweerkazerne, ingangsdatum 1 januari 1985, niet tot resul
taten leiden zullen de bedragen weer op de begrotingen moeten
worden opgevoerd.
In de Aanbiedingsbrief bij de begroting wordt gezegd dat in het
tekort ook de bijna 6 ton zijn begrepen die nodig zijn voor de
asfaltering van de Markse-, Wilsveense- en Kostverlorenweg.
De grootst mogelijke meerderheid van het college wil deze post,
met het oog op de zeer onzekere financiële ontwikkelingen in de
naaste toekomst, handhaven. PvdA-wethouder G. J. Hendriks
heeft op dit punt echter een voorbehoud gemaakt De noodzaak
om volgend jaar de asfalteren wordt echter door niemand be
twijfeld. Wat de verschillen met de meerjarenbegroting betreft
worden bedragen genoemd van 200.000 gulden voor uitkeringen
aan gewezen wethouders, een gelijk bedrag voor stijging van de
bijstandskosten en 450.000 gulden voor hogere kosten en lagere
uitkeringen van het rijk voor het onderwijs. Verder nog stelpos
ten van 140.000 gulden voor verbouwing tot school van de huidi
ge bibliotheek ep van 150.000 gulden voor nieuwbouw van een
politiebureau.
Over de vrij besteedbare reserves van het grondbedrijf, de laat
ste jaren in royale mate gebruikt voor woningbouw in de sociale
sector, wijk- en jeugdgebouwen en bejaardensociëteiten, zegt het
college dat de resterende ruim 6,8 miljoen gulden door reeds ge
nomen besluiten en principe-uitspraken reeds zijn bestemd.
Toch zal nog een miljoen gulden moeten worden gevonden voor
de dienstënpost voor bejaarden aan de Plaspoelkade en voor de
aanschaf van inventaris voor het jongerengebouw „De Sater"
aan de Bachlaan. Dit bedrag zal nog bij het grondbedrijf kunnen
worden gevonden omdat de uitgaven voor de sociale woning
bouw pas over enkele jaren behoeven te worden gedaan.
bij de vangst". Dr. Gittenber
ger mompelde nog, onder
drukt: „Niet bijzonder groot
is dit Leidse exemplaar, maar
we mogen toch spreken van
een zeer belangrijke aan
winst voor de collectie".
De aanwinst gaat vandaag
weer in de diepvries terug.
Totdat de pijlinktvis „gekist"
kan worden in een grote
tank. „Eerst proberen we het
met formaline en anders met
alcohol. We wachten nu op
die conserveringsmiddelen.
O ja, we kregen van de vis
sers er een klein achtarmig
octopusje bij, als extra pre
sentje. Best wel aardig hoor,
maar we kunnen er niets
mee doen", aldus dr. Gitten-
berger, die zich toch een trots
man voelde, met die nationa
le weke verworvenheid.
Het Rijksmuseum van Na
tuurlijke Historie in Leiden
zou een grote trekpleister
kunnen zijn voor het pu
bliek. Maar zowat niemand
kan er terecht, omdat er geen
tentoonstellingsruimte is. En
als er zich een gelegenheid
tot dependancevorming voor
doet, heeft CRM geen geld
om zo'n dringend gewenste
uitbreiding te kunnen finan
cieren. „Natuurlijke Historie"
werkt „ondergronds", in elk
geval achter de schermen;
verzamelt vaak uitzonderlij
ke fenomenen van dierlijk
leven, maar kan ze nauwe
lijks kwijt: „We zitten stamp
vol", volgens dr. Gittenber
ger. Als De Reuzen Pijlinkt
vis van Leiden eenmaal,
grondig bestudeerd en in de
tank bijgezet, z'n plek moet
vinden, zal hij worden over
gebracht naar het depot aan
de Herengracht. Jammer.
Het Leidse weekdier van de
eeuw zou een beter onderko
men waard zijn. Ergens, in
een grote vitrine. Voor ieder
een te kijk. Misschien op het
Stadhuisplein. Als het Week
dier van Leiden. Maar in elk
geval als specimen van een
nog nauwelijks verkend as
pect van oceanisch leven.
EFHEBBER VAN SCHEIKUNDE MOET NAAR DEN HAAG
DEN Geen enkele
elling in Leiden of in
regio doet mee aan de
>en dag chemie" die
ral in den lande wordt
ouden. Zo heeft het
leus Laboratorium af-
van deelname.
Jt Gorleus heeft al een
in open dag op het
Eramma staan voor 26
keniari en aangezien een
n dag een hele organi-
e is, is besloten niet
doen. Het zou een
tje dubbelop zijn", al-
T een woordvoeder van
1 Universiteit.
Ook de Laboratoriumschool
Rijnland in Leiderdorp heeft
afgezien van deelname. „Tij
dens de vorige landelijke
open dag waren we de enige
in Leiden die meedeed", zegt
directeur C. de Jong. Hij
meldt verder dat de school in
januari een open dag houdt.
„Januari is veel geschikter,
omdat we dan ook bezig zijn
met de werving van nieuwe'
studenten". Het Hoogheem
raadschap Rijnland blijkt nog
nooit van de landelijke open
dag gehoord te hebben. „Zui
veren van water is trouwens
een biologisch proces, waar
scheikunde weinig mee te
maken heeft", wordt opge
merkt.
De open dag is een tweejaar
lijks gebeuren, waarbij ieder
een die belangstelling heeft
voor de rol van de chemie in
onze samenleving zijn licht
kan opsteken bij meer dan
honderd instellingen en be
drijven in Nederlahd. De
„Open dag chemie" werd in
1978 voor het eerst gehou
den. Vijftigduizend mensen
bezochten toen zo'n vijfenze
ventig instellingen. Doel van
de landelijke organisatie was
onder meer het wegwerken
van het kwalijke imago van
de chemie. In 1980 ontvingen
tachtig instellingen om en
nabij de vijfenzeventigdui
zend geïnteresseerden en dit
jaar rekent men op circa
honderdduizend bezoekers
bij honderdtien instellingen.
Den Haag
Wie toch met de wereld van
de chemie kennis wil maken
kan zaterdag wel in de Haag
se regio terecht.
Het klinisch chemisch labo
ratorium van het Diacones-
senhuis, Fonteynenburglaan
te Voorburg, demonstreert
van tien tot vier uur hoe met
chemische methoden bloed
en urine wordt onderzocht
op ziektekenmerken. Van
tien tot twee uur kunnen be
zoekers van de Haagse Ge
meente HTS, Wegastraat 60,
do proeffabriek van de afde
ling chemische technologie
in werking zien. Hoe en met
welke apparatuur in Den
Haag zeep, (fosfaatvrije) was
middelen en tandpasta wor
den gemaakt is van tien tot
drie te zien bij Akzo Consu
menten Produkten, Fruitweg
25 in Den Haag. Wie zelf
proeven wil doen, kan van
tien tot twee in de Haagse
Analisten School, Tesselse-
straat 57, terecht. De Apo
theek van de Haagse zieken
huizen, Escamplaan 900,
toont van tien tot half vier
onder meer de chemische
ontbinding van vergiften en
geneesmiddelen in het li
chaam. Wie meer wil weten
over de kankerverwekkende
eigenschappen van diverse
chemicaliën dient tussen tien
en drie uur het Radiobiolo
gisch Instituut TNO, Lange
Kleiweg 51 in Rijswijk, te be
zoeken. Het Primatencen
trum van TNO onderzoekt
primaten (hoog ontwikkelde
zoogdieren). Tijdens de open
dag is een van de chimpan-
seeverblijven te bezichtigen.
Tussen half tien en half een
tenslotte komt de smaak van
water aan de orde in het
Rijksinstituut voor Drinkwa
ter-voorziening, Dr. v.d.
Stamstraat 4 in Leidschen
dam.
in Gemeente-archief
Midi
zou een instituut waar
ituurlijke historie in
itten en flessen opeen-
pot ligt, best een groot
dit rntaard" mortuarium
g bri jnnen noemen. Maar
gek< erkelijk, gistermiddag
as één van de laborato-
'jumlokalen in het Rijks-
useum van Natuurlijke
istorie („Noem het een
lste' stituut; dit is in feite
;en museum, we heb
niet eens museum-
irsoneel, alleen maar
;n chronisch tekort aan
limte", voegde John
aats, hoofd educatieve
enst, me in een school-
wandelgang toe) een
it(ort rouwkamer in het
ingericht. Daar lag
I964i dan kil opgebaard: de
ergrootste inktvis die
èderland ooit gekend
;eft. In diepgevroren
aat. Er omheen een
ïadzjeeds groter wordende
u-ing van belangstellen-
„museanten". Alsof ze
:h vergaderden voor
Jr"jn anatomieles. „Pssst",
:erd er gefluisterd, als
t eer iemand in een wit-
jas of trui zich bij het
'zelschap aansloot,
alweer een des-
indige!" Helemaal stil
beschouwing stond
x dr. E.Gittenberger,
nservator afdeling
eekdieren. Even ver-
■fc !>uwereerd was de heer
-s (eter Kaas, medewerker
JAeling Weekdieren.
iorm, geweldig, onge-
^-Ifcoflijk!" Het waren na-
ïnoeg de enige woorden
e uitgebracht werden,
leeft hij al een naam van
lie gekregen?", wilde ik
urnalistiek weten. „Een
leuke troetelnaam of zo.
Hiëronymus, bijvoorbeeld. Of
Karei de Grote?" „Meneer",
antwoordde de heer Kaas
ontdaan, op het punt van
transpireren: „meneer, daar
hebben we helemaal nog
geen tijd voor gehad. Ons
hoofd staat daar nog niet
naar. Noem hem voor mijn
part maar De Reuzen Pij
linktvis van Leiden. De eni
ge in Nederland. Zo groot
heb ik een inktvis nog nooit
gezien". De heer Pieter K.,
die toch echt, net zoals z'n
baas Gittenberger, veel van
weekdieren afweet, moest
bekennen dat hij van deze
pijlinktvis in feite weinig
kaas heeft gegeten; „Ik heb
nooit eerder zoiets gezien. Ik
moet nog een beetje bekomen
van de verrassing".
Dr. Gittenberger stopte me
terwijl John Staats voor
zichtig opzij grapjes maakte
over het rijk van Neptunus;
hij noemde zelfs namen
een briefje met gegevens toe.
Een collega van Pieter Kaas
boog zich inmiddels over de
ijskoude gestorven inktvis en
rook aan het witte lijf. Dit
had hij in z'n achtjarige loop
baan op het museum nog
nooit meegemaakt. „Je ruikt
niks, want hij zit nog onder
het ijs hè", constateerde de
medewerker; „Mijn hemel,
wat een dier!"
Het briefje kon me de onge
zouten waarheid vertellen.
We hadden hier te maken
met een reuzen exemplaar
van de soort Architeutisch.
Een week of twee geleden
gevangen door mannen van
de Urker boomkor Urk-56.
Dat was in de Noordzee, even
ten noorden van de Doggers
Bank. Zeldzaam, dat zo zui
delijk in de Noordzee een
dergelijk dier gevangen
wordt. De inktvis werd te IJ-
muiden aangevoerd en ge
kocht door de fa. Siewertsen,
die er ("Mag ik dat wel zeg
gen?", vroeg dr. Gittenberger
zich af) 400 gulden incl. BTW
voor betaalde. Datzelfde be
drag („We willen geen winst
maken") betaalde het Rijks
museum in Leiden ervoor en
nam de octopus, achtarm,
achtvoet zelfs, aldus over.
Laten we voorop stellen, dat
de inktvis, pijlachtig of niet,
geen vis is. Deze allergrootste
der ongewervelde dieren ter
wereld is een weekdier, en
familie van oester, mossel en
de slak. De slak, traag als hij
is, gaat heel langzaam voor
uit; zijn enorme neef de pij
linktvis, evenwel, neemt on
der water vaak een geweldi
ge schuiver, waarmee hij
aantoont het hoogstontwik-
kelde weekdier te zijn. Kaas
kon me nog meer vertellen:
„De pijlinktvis, nee niet de
pijlstaartinktvis hoe komt
u nou daarbij? is een kos
mopoliet. Dit diepzeebeest
komt voor in de noordelijke
Atlantische oceaan, maar ook
bij Japan, Nieuw Zeeland. Hij
zwemt, nou ja zwemt, niet al
leen laag over de zeebodem,
maar ook hoger; heel snel
achter scholen vis en krab
ben en kreeften aan. Boven
de Doggers Bank is de zee 40
meter diep, er omheen is het
hooguit 60 meter. En daar
werd hij gevangen door de
Urkers. Op de „Fladen-
grund", zoals de Duitsers die
plek noemen".
Deze grootste inktvis in de
Leidse collectie meet op de
tafel meer dan 2 meter leng
te, maar van de twee zeer
lange tentakels hij heeft
nog acht korte erbij is
minstens 5 meter afgebroken
bij de vangst. Men ging daar
bij niet zachtzinnig te werk.
Dr.Gittenberger: „Het zijn
erg snelle dieren, met een in
gebouwde „torpedomotor".
Het is een kwestie van spie
ren samentrekken en ontslui
ten en met een geweldige
kracht water achterwaarts
wegspuiten, waardoor je een
soort „straalaandrijving"
krijgt". Kaas weer: „En dan
die inktwolken hè. En voelt
j^v1 DEN Een speur
de
t in de bergruimten
het Leidse gemeente
lief heeft een zeven-
il bezienswaardige ko-
(ravures opgeleverd,
gravures (en een paar
n) zijn in het kader
de najaarstentoonstel-
van maandag tot en
zaterdag 6 november
ien in het Gemeente-
:un lief aan de Boisotkade
Gemeente-archief bezit
zeer grote verzameling
b prenten. Uit die collec-
verden veel gravures ge
el, die het straatbeeld
vroeger laten zien. De
eldingen stammen uit
k begin van de zeventiende
tot het begin van de
intiende eeuw. Opval-
is het aantal negentien-
eeuwse prenten. Niet
imd omdat toen de boe-
iistraties met kopergravu
res een grote vlucht hebben
genomen. De tentoonstelling
is opgebouwd rond de beken
de kaart van Hagen. Hagen
maakte in 1670 een uit vier
delen bestaande gravure-
kaart van Leiden. Die vier
kaarten zijn op de tentoon
stelling te zien.
Behalve straattaferelen van
vroeger komen ook andere
onderwerpen aan bod. Ge
beurtenissen, zoals het voor
trollen van Gerard van Vel-
zen in een grote met draad
nagels beslagen ton, merken
van textielfabrikanten en
plattegronden en silhouetten
van de stad zijn op 'de ten
toongestelde gravures afge
beeld. Ook zijn taferelen van
Leidens ontzet te zien.
Van de brand, die in 1766
enkele huizen op de hoek
van de Nieuwe Rijn/Hoog
straat in de as legde, zijn en
kele schitterende gravures
bewaard gebleven. Op de
tentoonstelling hangen af-
Een gravure van de Rijnsburgse Poort, in 1762 gemaakt door Abraham Deltos.
beeldingen, gemaakt door
Noach van der Meer, is de si
tuatie voor en na de brand te
zien. Ook de gevolgen van de
ontploffing van het kruit
schip (in 1807) zijn uitgebreid
op gravures vastgelegd.
Op de tentoonstelling zijn
ook graveer-instrumenten en
originele koperplaten te zien.
Deze voorwerpen zijn afge
staan door het Prentenkabi
net van de Rijksuniversiteit.
Voor de somma van ƒ1,50 is
een brochure van de ten
toonstelling verkrijgbaar.
„Leiden in koper gesne
den" is tot en met 6 no
vember te zien in het
Leids Gemeente-archief
aan de Boisotkade 2a.
Openingstijden: maandag
tot en met vrijdag 09.00-
17.00 uur; donderdag
avond 19.30-21.30 uur; za
terdag 09.00-12.00. De toe
gang is gratis.
u eens die twee vlijmscherpe,
keiharde zwarte kaken. De
ouderdom van het dier valt
niet te bepalen, evenmin als
de voedingswijze en hoe ze
leven".
Pijlinktvissen kunnen heel
groot worden, van 20 tot
meer meter lang. Gittenber
ger, nog steeds bevangen
door eerbied: „De dieren le
veren kolossale gevechten
met potvissen, hun voor
naamste vijanden. Men zegt,
dat ze weieens schepen heb
ben aangevallen, die ze dan
voor potvissen gehouden zou
den hebben. Potvissen zijn
door dergelijke gevechten,
die ze wel winnen, meestal
duidelijk getekend. De pot
vismagen zitten vol inktvis,
kennelijk hun belangrijkste
voedselbron, en zo kunnen
we iets te weten komen over
pijlinktvissen die nog slecht
bekend zijn".
Daar lag dan De Reuzen Pij
linktvis van Leiden. Heer
Kaas wilde, dat hij al ont
dooid was om hem aan de
andere kant te kunnen bekij
ken. Daar zitten ook de ogen:
„Pijlinktvissen, inktvissen in
het algemeen, bezitten een
erg goed gezichtsvermogen.
Met die kleine zuignapjes op
steeltjes, kijk, daar op die
tentakels, houden ze hun
prooi vast. Ze kunnen van
kleur verwisselen, van don
ker tot wit, een speling van
kleuren onder water. Dat
komt door die minuscuul
kleine cellen (Kaas wijst ze
aan) in de opperhuid, die bij
dit exemplaar wel erg geha
vend en bijna verdwenen is
De Reuzen Pijlinktvis, opgebaard bij „Natuurlijke Historie", met weekdieren-baas dr. E.Gittenberger als toe
