Vier behartenswaardige
boodschappen
Ingrijpende maatregelen nodig
tegen financiële ontreddering
£eidóe6otnant
DIJKSTRA
LUMPEN
Troonrede
koningin Beatrix
Topman Financiën
werkgelegenheidsplan
is geen oplossing
a.
EN LAND
LEIDSE COURANT
DINSDAG 21 SEPTEMBER 1982 PAGINA 13
\HAAG Koningin Beatrix heeft vanmiddag in de Rid-
\al aan het Binnenhof in Den Haag, tijdens een verenigde
idering van de Staten-Generaal, het nieuwe parlementai-
\tingsjaar geopend. Zij deed dit met het uitspreken van de
brede.
itterlijke tekst van deze Troonrede-1982 luidt:
n der Staten-Generaal,
Troonrede, uitgesproken onder verantwoordelijkheid van
lemissionair kabinet, kan geen beschrijving bieden van
ien en initiatieven waarmee de regering in het nieuwe
mentaire jaar vorm denkt te geven aan het te voeren be-
Wel past een beschouwing over de problemen waarin ons
verkeert en een aanduiding van de maatregelen welke,
let oog op de ernst en de omvang van die problemen, naar
prdeel van het kabinet zonder verwijl moeten worden ge
in om uitzicht te openen op economisch herstel,
ereldeconomie vertoont tekenen van een ernstige stagna-
je produktie groeit niet meer, de wereldhandel nauwelijks,
jjprkloosheid loopt scherp op. In de Europese Gemeenschap
Ji procent van de beroepsbevolking zonder werk. Neder-
jfleelt in die algemene malaise, maar in ons land Wordt het
>em van het tekort aan werkgelegenheid nog verscherpt
lat de beroepsbevolking en daarmede de vraag naar werk
'Veel sneller groeit dan elders in West-Europa,
jwaar ligt voor het volgend jaar enig herstel in de lijn der
lichting, maar dit zal bij lange na niet voldoende zijn om
linde te maken aan de toeneming van de werkloosheid,
let er naar uit dat het herstel van de werkgelegenheid
aele jaren zal vergen. Het zal zaak zijn gedurende een
|van jaren met volharding en geduld een beleid te voeren,
ttt op het inperken van de collectieve uitgaven en daar-
p het beteugelen van de voortdurende stijging van collec-
lasten en het verminderen van het financieringstekort
e overheid. Anders raakt het bedrijfsleven steeds meer in
rdrukking. Zonder herleving van de bedrijvigheid, zich
I in investeringen, kan er geen duurzaam herstel van
gelegenheid komen.
Tabinet heeft besloten de lasten die op de bedrijven druk-
Jiet een miljard gulden te verminderen. De Maatschappij
«ndustriële Projecten, opgericht om de industrialisatie van
lnd te versnellen, zal hopelijk over enkele maanden van
kunnen gaan. Dezer dagen heeft U nota's ontvangen die
gieuw beleid in het vooruitzicht stellen ter aanmoediging
let midden- en kleinbedrijf. Sommige van de fiaarin be-
yen maatregelen komen ook de land- en tuinbouw ten
^regeringsverklaring heeft het interimkabinet aangekon-
lat het de indiening in september zou bevorderen van een
Jardige begroting, ofschoon de vorming van een nieuw
kt dan intussen ter hand zou zijn genomen. Sedertdien is
log duidelijker geworden dat een solide begroting voor
piet mag uitblijven. Als het financieringstekort van de
ieid niet met krachtige hand wordt aangepakt, zullen de
ieidsfinancien onbeheersbaar worden,
t het tekort op het huishoudboekje van de overheid op
uidige peil blijven, dan zal het rijk binnen korte tijd van
rijf gulden die het te besteden heeft er één moeten uitge-
Er betaling van de rente op de staatsschuld. Dat zou on-
jjdelijk ten koste gaan van uitgaven ten behoeve van col-
fe voorzieningen. Bovendien maakt de overheid door
i meer op de kapitaalmarkt te lenen het voor de bedrijven
i moeilijker aan middelen te komen om te investeren.
ijpend
ttwerp-begroting die U heden wordt aangeboden bevat
ok ingrijpende maatregelen. Die zijn nu nodig om een fi-
ële ontreddering straks te voorkomen. Het kabinet heeft
dige besparing op de collectieve uitgaven zoveel mogelijk
ht buiten de overheidsinvesteringen, zulks om een directe
sting van werkgelegenheid te vermijden. Zo is op het to-
udget voor volkshuisvesting en stadsvernieuwing niet be
id. Binnen die begroting is voor de stadsvernieuwing
geld beschikbaar gesteld. De nodige bezuinigingen zijn
I gevonden in de inkomens die uit gemeenschapsmidde-
Wden betaald. Volgens de nu bekende gegevens dienen
liet oordeel van het kabinet de inkomens in de collectieve
lin 1983 te worden gehandhaafd op het peil dat eind 1982
|n bereikt. Op de organisaties van werkgevers en werkne-
noet de regering een klemmend beroep om een overeen-
lige matiging te betrachten. Mocht dit beroep niet in vol-
e mate worden gevolgd, dan zal het kabinet ter zake zijn
'verantwoordelijkheid moeten nemen. Degenen die voor
ivensonderhoud echt op één minimuminkomen zijn aan
een zullen in 1983 een tegemoetkoming ontvangen die
^loopkracht zover mogelijk veilig stelt,
f zieke economie kan niet bij toverslag weer op de been
|n gebracht. Genezing is zeker mogelijk, maar vergt ver
trouwen en zal geruime tijd duren. Nationale remedies zijn on
toereikend. Daarom is er juist nu alle reden om de samenwer
king in de Europese Gemeenschap te verdiepen. Zolang zich
echter nog geen structureel herstel voordoet, moeten we ons
tot het uiterste inspannen om de werkloosheid, met al het per
soonlijk leed en maatschappelijk onheil dat daardoor wordt
veroorzaakt, zoveel mogelijk in te perken. In het bijzonder
geldt dit voor de werkloosheid onder jongeren. Aanpassingen
in het onderwijs, met name de invoering van kort middelbaar
beroepsonderwijs, kunnen ertoe bijdragen dat meer jonge men
sen een opleiding krijgen die hun een betere kans biedt op een
plaats in het arbeidsbestel.
Werk verdelen
Het kabinet wil in het komend overleg met de organisaties van Respect
werkgevers en werknemers bespreken hoe het arbeidsvoor-
waardenbeleid dienstbaar kan worden gemaakt aan de bestrij-
spoedig haar beslag krijgen. De regering bereidt een wetsont
werp voor om, in afwachting van die reorganisatie, de toene
ming van het aantal politiekorpsen te beletten.
Tot de kenmerken van de rechtsstaat behoort voorts, dat de
burger zonder nodeloze belemmering recht kan verkrijgen. De
organen van rechtspraak en rechtshandhaving raken evenwel
overbelast. Bij het maken van wettelijke regelingen en het be
schikbaar stellen van rechtsmiddelen zal hiermee, terwille van
de kwaliteit van de rechtsbedeling, meer dan tot dusver reke
ning gehouden moeten worden.
De reorganisatie van de rijksdienst, gericht op de verbetering
van de kwaliteit van het bestuur, vindt gestage voortgang. Het
kabinet zal U binnenkort een aantal gedachten ontvouwen
over de decentralisatie van overheidstaken.
ding van de werkloosheid. Dat gesprek zal onder meer moeten
gaan over de mogelijkheden het beschikbare werk over meer
mensen te verdelen.
Zonder een grondige herziening wordt ons stelsel van sociale
zekerheid onbetaalbaar en zouden ook de wezenlijke verwor
venheden ervan in gevaar kunnen komen. Daarop afgestemde
adviesaanvragen aan de Sociaal-Economische Raad en aan de
Emancipatieraad zijn in voorbereiding. Ook ter beteugeling
van de kosten van de gezondheidszorg zijn structurele ingre
pen nodig. Het gaat er hierbij niet alleen om de voortgaande
stijging van de premies tot staan te brengen. Het gaat er ook
om een herschikking van de uitgaven mogelijk te maken ten
behoeve van de zorg buiten de ziekenhuizen en betere voorzie
ningen voor zwakzinnigen en geestelijk gestoorde mensen.
Daarop gerichte voorstellen heeft het kabinet ontwikkeld.
Tot een herschikking van overheidsuitgaven noopt ook de ver
andering in het leeftijdspatroon van onze bevolking: minder
kinderen, meer bejaarden. De voorzieningen voor bejaarden
zullen uitgebreid moeten worden. Ook voor onze medeburgers
die tot de culturele minderheden behoren, zal mi
moeten worden.
Reorganisatie politie
De bescherming van de natuur en het milieu zal eveneens
meer kosten vergen en ook daarvoor moeten door besparingen
elders gelden worden vrijgemaakt. De begroting voorziet in ex
tra uitgaven voor het bestrijden van bodemverontreiniging. De
uitvoering van het op milieubehoud en veiligheid gerichte
Oosterschelde-project vindt onverminderd voortgang.
Nederland is een rechtsstaat. Dat betekent dat de bestuurders
en de burgers zich hebben te schikken naar de rechtsregels die
onze democratie heeft voortgebracht. Eigenmachtig optreden
kan niet worden geduld, zeker niet wanneer dat met geweld
pleging vergezeld gaat. De reorganisatie van de politie moet
De regering hecht grote waarde aan het behoud van een inten
sieve samenwerking binnen de Noord-Atlantische Verdragsor
ganisatie en in het bijzonder tussen de Verenigde Staten en de
Europese bondgenoten. In het nabije verleden hebben zich ver
schillen van inzicht ontwikkeld, met name over het verrichten
van technologisch hoogwaardige leveranties aan de Sovjet-
-Unie. Die meningsverschillen kunnen en moeten in een geest
van wederzijds respect worden opgelost. Zij mogen geen af
breuk doen aan het besef dat de democratieën ter weerszijden
van de Atlantische Oceaan wezenlijke waarden gemeenschap
pelijk hebben en ter veiligstelling daarvan op elkaar aangewe
zen blijven. Bij de viering van twee eeuwen verbondenheid
met de Verenigde Staten is hieraan terecht veel aandacht be
steed.
Kan West-Europa zich erover verheugen in vrede en vrijheid
te leven, elders in de wereld worden veel mensen door oorlog
en geweld getroffen. Vooral de toestand in het Midden-Oosten
blijft zorgwekkend. De bewoners van Libanon betalen wel een
heel zware tol. Nederland draagt naar vermogen bij tot het te
gengaan van geweld in het Midden-Oosten. Nederlandse mii-
tairen dienen zowel in de Sinaï-woestijn als in Libanon. Bin
nen het beraad van de Europese Tien tracht Nederland een po
litieke oplossing naderbij te brengen. Het vooruitzicht daarop is
onlangs verbeterd, dank zij het recente initiatief van de presi
dent van de Verenigde Staten en het bemoedigende antwoord
daarop gegeven door de Arabische topconferentie te Fez.
Niet alleen doordat oorlogsgeweld ons bespaard is gebleven zijn
wij bevoorrecht. Wij zijn ook een welvarend land, ondanks de
economische moeilijkheden die wij nu doormaken. Tal van
ontwikkelingslanden, die het toch al zwaar te verduren had
den, worden door de teruggang in de wereldeconomie oneven
redig zwaar getroffen. Bijna een kwart van de bevolking van
onze aarde kan niet of nauwelijks voorzien in zijn allereerste
levensbehoeften. In die schrijnende nood te helpen voorzien
blijft de regering als een zaak van hoge prioriteit beschouwen.
Onze inspanning ten behoeve van ontwikkelingssamenwer
king blijft op een peil van tenminste anderhalf procent van het
netto nationaal inkomen gehandhaafd. Een rechtvaardiger we-
reldeconomische ordening tot stand te brengen blijft geboden.
Krijgsmacht
Om vrede en veiligheid te bewaren is een deugdelijke defensie
nodig. Maar het is ook een gebiedende noodzaak te blijven
werken aan tweezijdige wapenbeheersing en ontwapening.
Van vitaal belang zijn de onderhandelingen in Genève tussen
de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie over het verminderen
van de nucleaire bewapening in Europa en daarbuiten. Hoe die
onderhandelingen te doen slagen moet de maatstaf van het be
leid zijn. Het kabinet wil onze krijgsmacht zo goed mogelijk
inrichten en toerusten ook voor het verrichten van vredesope
raties, bij voorkeur onder het gezag van de Verenigde Naties.
Leden der Staten-Generaal,
Onze samenleving kan door de toenemende werkloosheid on
der spanning komen te staan. Van de werkenden wordt een
steeds hogere bijdrage verwacht aan de voorziening in het le
vensonderhoud van de werklozen. Van de langdurig werklo
zen wordt gevraagd solidair te blijven met een samenleving die
hen niet in staat stelt zich volledig te ontplooien. Meer dan
voorheen wordt nu een wissel getrokken op het besef van de
burgers en hun organisaties verantwoordelijk te zijn voor el
kaar. Verantwoordelijkheidszin en saamhorigheidsbesef te
wekken ligt buiten de macht van de overheid. Die moeten ko
men uit de burgers zelf. De geschiedenis leert echter dat het
Nederlandse volk juist in tijd van tegenspoed die kwaliteiten
weet te tonen.
Door het vertrouwen dat de burgers U hebben geschonken
draagt U, volksvertegenwoordigers, een bijzondere verant
woordelijkheid voor het welzijn van ons land. De problemen,
waarvoor Nederland thans gesteld is, te helpen overwinnen, is
een veeleisende taak. U moge die taak vervullen in het ver
trouwen dat velen U wijsheid toewensen en om zegen voor U
bidden. Hiermee open ik de zitting van de Staten-Generaal.
Bijna geen houden meer aan
Uit de miljoenennota springt schrijnend naar voren dat in
financieel-economisch opzicht dit jaar in ons land de dijk
lijkt doorgebroken: er is vrijwel geen houden meer aan. Ook
met een gigantisch pakket ombuigingsmaatregelen, inko
mensbevriezing, een ongekende premie-operatie en boven
dien nog eens een fors nieuw belastingpakket blijkt het niet
mogelijk het financieringstekort iets terug te dringen. Inte
gendeel, het zal volgend jaar tot ongekende hoogte stijgen.
Oorzaak is vooral de internationale economische recessie.
Maar daarnaast wreekt zich dat er nog steeds geen maatrege
len in de sfeer van de sociale zekerheid zijn genomen.
Het voorgenomen regeringsbeleid vertoont eenzijdige trek
ken. Om het rentepeil terug te dringen is fors saneren van de
overheidsfinanciën hard nodig. Maar met die beteugeling
kan niet worden volstaan. Daarnaast is een economisch her
stelbeleid nodig, aangevuld met een sociaal beleid. De rege
ringsvoornemens leggen een eenzijdig accent op de financië
le sanering. De minister van financiën heeft zich in het kabi
netsberaad onmiskenbaar sterker getoond dan zijn collega's
van Economische en Sociale Zaken. Wat die twee laatste sec
toren betreft vermeldt de troonrede slechts de oprichting van
de Maatschappij voor Industriële Projecten waar al ruim
een jaar voorbereidingen voor worden getroffen en het
komend overleg met de sociale partners over deeltijdarbeid.
Vanuit de invloedssfeer van Financiën wordt gesproken
over een noodsituatie en het voorgestelde beleid is wat hard
heid betreft daarop aangepast; Economische en Sociale Za
ken hebben niet van de gelegenheid gebruik gemaakt ook
met een duidelijk en hard beleid te komen, bijvoorbeeld op
het terrein van deels verplicht in te voeren deeltijdarbeid.
Wat kan er de oorzaak van zijn dat dit interim-kabinet
niet tot een echt geïntegreerd beleid heeft kunnen komen?
Natuurlijk speelt de gigantische omvang van de internationa
le economische recessie een belangrijke rol. Maar tevens
wreekt zich nu het besluit van de meerderheid van de Twee
de Kamer om, na het uittreden van de PvdA-ministers, dit
kabinet slechts voor korte tijd te laten zitten. Vóór Prinsjes
dag werd het kabinet al weer demissionair en het is niet erg
inspirerend om een begroting op te stellen, terwjjl men weet
bij de presentatie ervan al geen echte verantwoordelijkheid
meer te zullen dragen. Daarnaast is de interim-ploeg op zich
zelf ook niet erg inspirerend geweest, hetgeen blijkt uit de
onmacht om naast de financiële sanering nog iets anders van
de grond te krijgen. Het is vandaag nog duidelijker gewor
den: de fracties in de Tweede Kamer dienen zo spoedig mo
gelijk de formatie van een kabinet mogelijk te maken dat
wel regeerkracht kan ontwikkelen.
DEN HAAG Voor herstel van de werkgelegenheid zijn werk
gelegenheids- en arbeidsplaatsenplannen niet de remedie. Zij
zijn duur en weinig effectief. Werkgelegenheidsbeleid wordt
niet via de schatkist gevoerd, zo heeft dr. L.C. Le Blanc, direc
teur-generaal van de rijksbegroting, vanmiddag verklaard op
een bijeenkomst, georganiseerd door Van Lanschot Bankiers.
Het kabinet heeft op het ogenblik een tweede versie van het
werkgelegenheidsprogramma van voormalig minister Den Uyl
in voorbereiding. Le Blanc is echter voorstander van een andere
weg: de overheid moet volgens hem via opheffing en beperking
van belemmeringen bijdragen leveren aan ruimte voor duurza
me werkgelegenheid die door bedrijven wordt geschapen. Sane
ring van de overheidsfinanciën is volgens hem een eerste op
dracht.
Toonzalen in:
Amsterdam.
Wetenngschans 84a,
020-263510
Heemstede,
Cruquiusweg 37.
G23-289980
ADVERTENTIE
Delft.
Vbn Föreestweg 2,
015-142356
Ook verkrijgbaar
bij de betere
veriichtingszaken.
EXCLUSIEVE VERLICHTING, INCLUSIEF ADVIES
^|/ief tweede achtereenvolgende
tchreef prof. dr. C.J. Rijnvos
pp ons verzoek een
aouwing over de Miljoenennota.
Rijnvos is hoogleraar in de
jj'^fene economie aan de
mcpusuniversiteit te Rotterdam
l van de Eerste Kamer voor
eentai.
oefti
^>enennota-1983 is gekenmerkt door een onheilspellend
en Sje toestand in de Nederlandse economie in het algemeen
g(de overheidsfinanciën in het bijzonder is „uiterst ern-
e zaken zijn duidelijk uit de hand gelopen. Weliswaar
collectieve lastendruk reeds decennia lang vrijwel coo-
ajje gevolgen vandien, vooral voor het bedrijfsleven),
244 |t kon toch „niet verhinderen dat het financieringstekort
ïkende hoogten opliep". Terwijl dit tekort normaliter
Je huidige Nederlandse verhoudingen niet meer dan 4,5
_tan het nationale inkomen dient te bedragen, zal het dit
u niveau bereiken van 10,2 pet., ofwel 33,7 miljard, ter
en ongewijzigd beleid voor 1983 wordt gerekend op 10,8
sectievelijk ƒ36,8 miljard. Hierbij zijn dan nog niet de
•eks via de kap
(kend.
kapitaalmarkt gefinancierde overheidsuitga-
bevat de openingsbladzijde van de Miljoenennota reeds
lelijk beleidsadvies: „De weg van een verdere lastenver-
of het verder optrekken van het tekort loopt dood; zeer
ibuigingen zullen onvermijdelijk zijn". Een en ander be-
lat, goeddeels impliciet, de Nota vier behartenswaardige
appen bevat.
chouten
te is het zo, dat economisch-politieke saneringsprogram-
per saldo uitmonden in vergroting van het financie-
fort onbruikbaar zijn. Men houde bij een beoordeling van
•gramma's steeds in het oog dat het uiteindelijk gaat om
tel van de bedrijvigheid en de werkgelegenheid. Dat is
duidelijk de strekking van het plan van de Tilburgse
Schouten, hetgeen inhoudt dat gedurende vier jaar de
le lonen afgezien van incidentele verhogingen niet
tijgen. Als in deze periode prijsstijgingen plaats hebben,
deze voor de werknemers te worden gecompenseerd
lastingverlaging. Op deze wijze kan het kostenniveau in
Tijfsleven worden gedrukt en kan de rentabiliteit verbe-
indergaan.
is gebaseerd op een groot, maar gebrekkig onderbouwd
ie met betrekking tot het effect van het een en ander op
icieringstekort. Uiteraard zal een belastingverlaging lei
een vergroting van dit tekort, waardoor een negatief
jjnsel dat wij reeds jaren waarnemen wordt gecontinueerd
TUfverergerd. Sinds het einde van de zeventiger jaren slaagt
ind erin. mede door een positieve houding van de vakbe
doj/e
vanihci
weging, de loonkosten redelijk goed in de hand te houden. Ge
lukkig heeft, zo lezen wij in de Miljoenennota, „de Nederlandse
exportindustrie zich dankzij de relatief lage loonkostenstijgingen
van de afgelopen jaren in het algemeen goed staande kunnen
houden op de buitenlandse markten". Toch kon „in totaliteit
slechts een bescheiden terreinwinst op exportmarkten worden
geboekt".
Hierbij speelde de druk op de rentabiliteit en de grote teruggang
van de interne financiering, als gevolg waarvan steeds meer met
vreemd vermogen moet worden gefinancierd, een belangrijke
rol. Het financieringstekort noopt tot een groot beroep op de ka
pitaalmarkt, hetgeen de rente opdrijft, zodat mede gelet op
de relatief sterk gestegen omvang van het vreemd vermogen
de rentelast voor het bedrijfsleven sterk toeneemt. Het plan-
Schouten bevat het gevaar dat deze ontwikkeling wordt besten
digd of zelfs verergerd. Het plan heeft betekenis als het wordt
aangevuld met maatregelen ter sanering van de overheidsfinan
ciën. die moeten leiden tot een effectieve beperking van het fi
nancieringstekort.
Vraaguitval
In nauw verband hiermee staat de tweede boodschap van de
Miljoenennota-1983. Links en rechts wordt de laatste tijd nogal
eens betoogd, dat wij voorzichtig moeten zijn met vrij grote be
zuinigingen van overheidswege, omdat het een en ander kan
leiden tot grote vraaguitval, vooral met betrekking tot consump
tiegoederen. Op het eerste gezicht lijkt deze gedachte hout te
snijden. Links en rechts wordt immers nogal eens over de afzet
geklaagd. Bij een beoordeling hiervan is echter voorzichtigheid
geboden. Een vraagstimulerend begrotingsbeleid is typisch een
macro-aangelegenheid en is daaraan momenteel wel behoefte?
In onze gemengde economie vloeit een groot bedrag als over
drachtsinkomen naar arbeidsongeschikten, naar werklozen, ge
pensioneerden en anderen, die niet in het arbeidsproces zijn op
genomen.
Deze inkomens worden overwegend direkt besteed, hetgeen er
met andere faktoren toe leidt dat de vraag naar vele con
sumptiegoederen op een vrij hoog peil blijft. „De structuur van
de uitgaven van de collectieve sector", zo stond reeds heel juist
in de Miljoenenota 1982 „met een groot aandeel hierin van inko
mensoverdrachten aan gezinnen en ten dele wettelijk vastgestel
de aanpassings- en trendmechanismen, heeft een stabiliserend
effect op de consumptieve bestedingen".
In het licht hiervan is het verklaarbaar, dat in de zeventiger ja
ren de consumptieve bestedingen sterk zijn gestegen; met 89 pet
van het netto beschikbare nationale inkomen bereikten zij in
1981 een hoogtepunt. Een daling hiervan voor 1982 wordt
87,5 pet verwacht is nodig, opdat er weer middelen worden
vrijgemaakt ter bevordering van de investeringen. Men vergete
niet, dat de hierbedoelde consumptiequote vóór de oliecrisis van
19731974 op 74 a 75 lag. De grote stijging nadien en het nog
steeds hoge niveau belemmert de investeringen, respectievelijk
verbetering op de werkgelegenheid.
Rente moet dalen
Hieruit concludeert de Nota-1983 duidelijk en terecht: „Onder
de huidige omstandigheden mag niet worden gerekend op
herstel van de bedrijfsinvesteringen indien daarvoor langs de
wegen van sanering van de overheidsfinanciën en vermindering
van de consumptieve bestedingen geen middelen worden vrijge
maakt". Afzetproblemen zijn in hoofdzaak een sectoraal ver
schijnsel. waarbij de ontwikkeling van de prijsverhoudingen een
belangrijke rol speelt. Bepaalde uitgavencategorieën stijgen voor
de consument meer dan het inkomen; dat was in de afgelopen
jaren vooral met de energie- en rentekosten het geval.
Als de vraag dan inelastisch is hetgeen bijvoorbeeld met ben
zine het geval lijkt te zijn of contractuele verplichtingen,
vooral in het kader van leningsverplichtingen, een rol spelen,
verkeren consumenten in de noodzaak op bepaalde plaatsen in
hun bestedingen te bezuinigen. Men kan zijn geld immers maar
één keer uitgeven. Hierdoor kunnen in bepaalde sectoren inder
daad netelige afzetproblemen ontstaan en dat schijnt het geval te
zijn met diverse duurzame consumptiegoederen. Deze proble
men kunnen echter niet met een algemeen vraagstimulerend
begrotingsbeleid worden opgelost. Het is veel beter dat de rente
daalt. In feite worden via een vergroting van het collectieve be
slag en een toenemend financieringstekort de problemen slechts
vergroot. Het advies om voorzichtig te zijn met de bezuinigingen
lijkt dan ook op de raad aan de drenkeling in doodsnood
spartelend om niet al te veel van het kostbare water naar
binnen te slikken.
Volstrekt onvoldoende
Hiermee komen we dan aan de derde boodschap.
Ofschoon links en rechts allerwegen wordt geklaagd over „dras
tische bezuinigingen", als gevolg waarvan misschien zelfs Bern-
hard Haitink ons land gaat verlaten, is het in feite zo. dat er nog
helemaal niet is bezuinigd. Weliswaar zijn de laatste jaren enke
le zwakke pogingen in die richting ondernomen, maar, aldus de
Nota-1983, we moeten constateren, „dat deze maatregelen vol
strekt onvoldoende zijn".
De realiteitswaarde van de ombuigingen, zoals die tot nu wer
den ondernomen, is heel gering. Dat blijkt als'de ontwikkeling
van de overheidsuitgaven en de lasten van de sociale verzeke
ring worden beschouwd in relatie tot het nationale inkomen.
Relatieve omvang van overheidsuitgaven en lasten sociale ver-
zekering (in min, guldens)
1980
1981
1982
1983
nationaal inkomen
302,4
313,56
330.3
341,15
b.
overheidsuitgaven (totaal volgens
Miljoenennota's)
132,3
142
152
156,3
overheidsuitgaven in een percentage van
a.)
44
45
46
46
c.
lasten sociale verzekering (volgens
CPB's)
73,4
78,4
84,3
idem in een percentage van a.)
24
25
26
-
Beide tonen nog steeds een stijgende tendens, terwijl een ombui
ging toch op zijn minst een stabilisatie zou moeten betekenen.
De vierde en laatste boodschap van de zojuist gepresenteerde
Miljoenenota wordt hiermee duidelijk. Inderdaad is het strikt
nodig te komen tot een sanering van de destructieve overheids
financiën zonder verdere lastenverzwaring of een verder op
trekken van het financieringstekort. Zo'n sanering kan slechts
plaatsvinden door verlaging van de relatieve omvang van de
overheidsuitgaven en de lasten van de sociale verzekering. Ui
teraard bevat de Nota geen voorstellen tot concrete maatregelen
in die richting; dat kan en mag immers niet worden verwacht
van een interimkabinet. Maar de noodzaak daartoe is zeker
tussen de regels door scherp aangegeven. Dat is van belang
voor het huidige formatie-overleg en voor het beleid van het
nieuwe kabinet.
PROF. DR. C.J. RIJNVOS
