Langs
'm wonenden Leidsenhage
vast aan bezwaren
-^egen kantoorruimte
geiden had te kampen met
pidemieën en vervuilde
■krachten, maar versaagde niet
SIEBELVIERT FEEST MET SCHITTERENDE PRIJZEN.
Miniaturen
in
Nieuwkoops
raadhuis
[DEN/REGIO
LEIDSE COURANT
WOENSDAG IS SEPTEMBER 1982 PAGINA S
12 VAN HUTSPOTHARING EN WITTEBROOD OVER KWAALTJES EN KLACHTEN
en 2S|
en
vrijt
Je be,
da,
span
°rd\ 1
jont
id dj serie Hutspot, Haring en
Jedratebrood die velen sticht
ich i vermaakt met Leidse
2. zichten" door pakweg
i eeuwen heen, nadert
eindpunt. Nog een enke-
iflevering en de koek is
waarna een stevige ver-
wo leiband gereed ligt om al
ofdkl Leidse wederwaardighe-
dse d in zich op te nemen tot
iter i engte van dagen. Deel 12
ag 1. litermate geschikt voor
3. tember, de eerste maand
To/isfctde r erin. De r van re
en reumatiek, van rille-
ïeid, rotweer en ruwe
ten, van radiatoren en
gist, want daar zit ook
Inte t in. Niet voor niets is
houd\e aflevering gewijd aan
De ^Leidenaars en hun ziek-
erlen auteurs D.E.H. de
voor! r en ^.M. Luyendijk-
a^n ihout hebben er een hele
s aan gehad. Wijselijk is
mot^erne gezondheids-
g, niet een befaamd cen-
m als het AZ, buiten
ot gebleven. Daar kun je
t van die heel spannende
halen over vertellen.
dan geeft het Leidse
leden heel wat meer om
ken1 te smu^en: kwakzal-
3 ken s> Purêeren en aderlatin-
zaaj fikse epidemieën, stin-
Daa'de grachten welhaast
der tal als open riole-
De jen waar die goeie onwe-
de voorouders van ons
ar water uit bleven drin-
en dan niet eens gek
teken als ze het hoekje
igden om te gaan.
nwaj
dwij, n eeuwen ziekten. Je zou
cht d gen: dat is echt een on-
tegen werp dat bij Leiden
om f >rt. Het bed neemt hierbij
kenbi\ voorname plaats in:
oordt,ambed, sterfbed en daar-
\et pj sen door het ziekbed. De
i z'n dood is de ander z'n
fv? lod. In dit geval dat van
;aoa/ ujtgevers De Kler-Waan-
s die een fijn stel frisse
onfrisse verhalen op de
nbank kregen. De mens
ft bet leven van een een
dagsvlieg, en in vroegere tij-
organgebeurcje dat vaak op de
rfstvaak- Vooral de mid-
waren daar zeer
vrol>e vertrouwd. Toen waren
■peelt meeste dokters nog geen
etjes. sen en de stervelingen
wziel ren overgeleverd aan de
leganlgen van barbiers en chi-
rgijns, de wondermiddel-
van kwakzalvers en de
erdrankjes van het bijge-
terki
iebiji ervers
it om
i betniden was nog nauwelijks
onsulfi „stad", toen evenwel
nkonnd 1276 aan de „Bree-
Medi aat" een gasthuis werd
jratte »etrokken onder patrona-
van Sinte Catharina. De
trken van barmhartigheid
n er om beoefend te
len. Aanvankelijk wa-
arme zwervers daar
thuis, maar allengs
er ook de ziekenzorg
intrede. Wie daar be
lde kwam er meestal
!t meer levend uit: de ge-
skrachtige kruiden uit
apotheek van het gast-
is deden hun werk af-
ende; met zoethout,
irmkruid, keizerpoeder,
p, honing en rozijnen kun
een ziek leven niet ver-
Een middeleeuwse kraamkamer, zoals Cornelis Bavelaar die zag: het leven ging er
blijkbaar in alle levendigheid gewoon door.
lengen. Nu kon het gasthuis-
bestuur wel in 1466 een in
zilver gevatte geneeskrach
tige steen aankopen om er
gezwellen mee te bestrijken,
maar een goede maaltijd had
beter geholpen.
Als je in de middeleeuwen
een echte arts wilde worden,
moest je je kennis opdoefi
ver van huis. Aan de uni
versiteiten van Parijs, Keu
len of Montpellier, bijvoor
beeld. Dan was je na verloop
van tijd „doctoir" en te duur
voor de arme Leidenaartjes.
En je praktijk werd ook al
met wantrouwen gadegesla
gen, want de doctoirs deden
hoofdzakelijk aan „piskij-
ken". Nee, dan maar liever
naar de barbier of chirurgijn
gestrompeld. Dat waren de
mensen van de hardhandige
praktijk. Apothekers had
den in die dagen eveneens
een beste broodwinning. Ze
verkochten niet alleen ge
neeskrachtige kruiden en
drankjes, maar ook kaneel,
saffraan, gember, marsepein
en suikerbroden. Daarboven
stonden altijd nog de stads
heelmeesters, die toezicht
moesten houden op de bar
biers en chirurgijns en
vroedvrouwen in de stad, en
bovendien hadden ze het
vaak druk met het verbin
den van veroordeelden die
door de beul van een hand
of oor afgeholpen Waren. En
als de stad in last was, moes
ten ze met het handjevol sol
daten mee op krijgstocht, als
legerarts in de legertros.
Aderlaten
Bloed aftappen, of aderlaten,
is eeuwenlang erg populair
geweest. Met de zwarte gal
gingen de kwade sappen er
uit. Kommen vol warm
bloed, met honderden vlie
gen er omheen, stonden
soms te dampen in de vens
terbanken van de aderlaters.
Maar als de klok één had
geslagen moesten de potten
verwijderd zijn; ook als er
een processie langstrok. En
het bloed mocht je als ader
later ook niet in de Leidse
wateren deponeren, op
straffe van 3 pond boete en
een verbod om een jaar lang
je beroep uit te oefenen.
Men brouwde in Leiden en
elders ook minnedranken.
Zoals Katrijn Symonsdoch-
ter, die in 1480 een drank
gemaakt had om een man
spersoon te bewegen „dat hy
se trouwden soude". Katrijn
moest van de rechtspreken
de schepenen een uur lang
op de kaak te kijk staan, een
bedevaart naar Rome onder
nemen (waar ze haar briefje
Op mijn omwegen door stad en land
kom ik graag mensen tegen. U kunt
mij telefonisch of schriftelijk vertellen
wie u graag in deze rubriek zou willen
tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071
- 12-22 44 op toestel 10.
moest laten aftekenen na
tuurlijk) en werd voor tien
jaar uit Leiden e.o. verban
nen. Het gerecht repte niet
van het recept voor die min
nedrank, Katrijn had alleen
maar „in welcken dranc
dingen gedaen dat onbeta-
meliken is te noemen".
Een ziekenzaal van het academisch ziekenhuis aan de Morssingel in 1873: een „modern" gebouw, destijds.
Lucas van Leyden graveerde in 1524 deze chirurgijn
die zich met het oor van een slachtoffer bezighield.
Wie barbier of chirurgijn
wilde worden en erkend,
moest Leids poorter zijn en
een flink bedrag schenken
aan het altaar van Cosmas
en Damianus in de Vrouwe-
kerk. Daarna mochten de
aspiranten hun messen
vlijmscherp slijpen.
Volksziekten
En dan de algemene ziekten
hè. De lepra was volksziekte
nummer één in de donkere
middeleeuwen. Gevolg van
slechte voeding en gebrek
aan hygiëne bij de armste
lagen der bevolking. De me
laatsen of lazarussen (ge
noemd naar de eerste Laza
rus, die overigens niet laze-
rus was) werden gemeden
als de pest en verzorgd bui
ten de stadsmuren. Ze
mochten nog wel in de pro
cessies meelopen voor het
verkrijgen van genaden,
maar dan moesten ze wel
een speciale mantel dragen
en een ratel hanteren.
Ook Leiden werd bezocht
door de Zwarte Dood, de
„black P", afkomstig van
een schip dat in 1347 in Ge
nua aanlegde en afkomstig
was van de Krim in Rus
land. Een schip, dat de kiem
legde voor een decimering
van de Europese bevolking
in een paar jaar tijd. Leiden
heeft er, een paar eeuwen
later, z'n Pesthuis aan over
gehouden. De pestilencie
kreeg een plaats in een lita
nie: Van de pest, verlos ons
Heer. Deel 12 van Hutspot
weet er veel onderhoudends
over te vertellen.
Grachten
Stadsgrachten vormen
mooie stadsbeelden. Leiden
had er veel van. Maar vuil
dat ze waren! Gods water
kon het allemaal nauwelijks
bijhouden. Er is waarlijk
niets nieuws onder de zon.
Leiden verspreidde een
grandioze stank met z'n wa
teren. Daar viel niet tegen
op te malen met molens. Het
was al stinksloot wat de
klok sloeg. Ook al gevoed
door het uitwateren van pri
vaten of „stilletjes". De kat-
tebakman bestond toen nog
lang niet: En de ratten. Die
haalden steeds maar een
„vrij spel" op de mesthopen,
met een epidemie als „bo
nus".
Leiden heeft twee cholera-
epidemieën gekend: na 1832
en nog in 1866. Ook via
schepen uit den vreemde.
En daartussen door stierven
er honderden aan typhus en
nog veel meer aan „de te
ring" of „bloedspuwing": de
tuberculose. De meeste van
onze betovergrootouders
werden niet zo oud. „Je
kunt de ziekte krijgen", is
een verwensing die nog vrij
vers in het geheugen ligt.
Maar in 1870 kreeg de zie
kenzorg in Leiden grond on
der de voeten. De Leidse
Duinwater Maatschappij
ging een paar jaar later ge
zond drinkwater afleveren.
De riolering werd aange
legd. Grachten werden ge
dempt, met een voortva
rendheid die zelfs het Ra
penburg bedreigd heeft. Er
kwamen badhuizen en bete
re woonhuizen. Gevreesde
ziekten liepen terug. In 1873
kwam het eerste Acade
misch Ziekenhuis tot stand,
bij de Morssingel, waar nu 's
werelds grote continenten
museaal te kijk liggen. In
1892 kwam het Elisabethzie-
kenhuis aan de Hooigracht
de zieke zaken aanpakken:
liefdewerk van verzorgende
religieuzen.
xZiek zijn is een onvolko
menheid die onze menselijk
heid blijft aangekleefd.
Maar men stelt zich er met
stpeds meer succes tegen te
weer. Ook in Leiden. Naast
het oude Pesthuis (1635) de
nieuwbouw van een super-
geneesinrichting annex leer-
plek voor aankomende art
sen en adequate bestrijding
van bijkomende ziektebeel
den. Bastion van klinisch
onderwijs, net zoals in de
tijd van Boerhaave. Ook in
Leiden steeds meer hoop die
doet leven. Maar als je de
inhoud van deel 12 van Hut
spot etc. goed in je opneemt,
word je er wel even goed
ziek van.
NIEUWKOOP Het Nieuw-
koopse gemeentehuis betre
dend valt onmiddellijk het oog
op een fantastisch en zeer tot
de verbeelding sprekend mini
atuurdorp. Bij nadere beschou
wing blijkt het meer een ma
quette van een door middel
van miniaturen opgezet
schouwspel van oud-Nieuw-
koopse ambachten.
De klompenmaker bijvoor
beeld, die met zijn oorspronke
lijke gereedschappen klompen
niet groter dan een flink uit
de kluiten gewassen bruine
boon aan het vervaardigen
is. Of een visser, die staande in
een op schaal gemaakte
praam, drijvende in een zeer
natuurlijk aandoend watertje,
zijn netten aan het uitgooien
is. En het zal niet meer ver
wonderen, dat ook die netten
een verkleinde uitgave zijn
van de netten, die de Nieuw-
koopse en Noordense vissers
gebruiken.
In de ban
De toevallige binnenkomer
kan het treffen zoals wij
dat hij Anton van de Hooren
ontmoet, de schepper van deze
prachtige miniatuurfiguren en
voorwerpen. Begeesterd ver
telt Anton, dat hij volkomen
in de ban is van datgene wat*
vroeger in Nieuwkoop en
Noorden gebeurde. Vindt hij
een voorwerp, een stuk hout
of iets dergelijks, dan ziet hij
daarin vaak al de miniatuur
van een figuur of voorwerp uit
het toen arme, maar historisch
zeer rijke Nieuwkoopse verle
den. En zijn vaardige handen
gaan dan met mesje of bijtel
aan de gang om de figuur „tot
leven te wekken".
Dit tot leven brengen is na
tuurlijk in figuurlijke zin be
doeld, maar de op zich al unie
ke verzameling aanziende, die
ook op zeer fraaie en natuur
lijke wijze is gegroepeerd, kom
je tot de conclusie dat de wer
kelijkheid vroeger niet anders
kan zijn geweest. Elke figuur
is met zorg vervaardigd en
straalt een eigen karakter uit,
niet in het minst ook door de
passende kleding en de bijbe
horende dagelijkse werktui
gen. Neem nu de dorpsomroe
per, die dan ook met een bel
kleiner dan een vingerhoed
is uitgerust.
Turf winning
Zeer leerzaam ook is de expo
sitie van Anton van de Hoor
en, want het hele proces van
de turfwinning, zoals deze in
Nieuwkoop en Noorden plaats
vond, is in beeld gebracht.
Zelfs zijn er echte turfsteupels
in het schouwspel opgenomen.
Anton, die al eens een aan
moedigingsprijs van de pers
heeft gewonnen, beschrijft hoe
hij na het werk elke dag on
middellijk in de schuur kruipt
om „er weer een te maken".
Hij weet zich daarbij gerugge-
steund door het gehele gezin.
„Want", zegt hij, „het komt
vaak voor, dat mijn vrouw
Greet of de kinderen Toon,
Mank of Lucas ineens met iets
aan komen zetten en dan vra
gen: „Pa, is dit nou niet net
iets voor in de smidse?" Of:
„zal ik van dit lapje een boeze
roen maken voor de turfste
ker?" De hobby van Anton is
dan ook uitgegroeid tot een
bezigheid voor het gehele ge
zin. Een hobby, die ook tot
vreugde strekt van de bezoe
ker van de tentoonstelling
die nog tot 24 september in het
gemeentehuis van Nieuwkoop
te bezichtigen is en van de
passant, die even bij Anton
aanwipt om met hem over zijn
verzameling te praten. Want
hij vindt het even plezierig om
zijn enthousiasme over te
brengen door te vertellen over
het hoe en waarom van
Nieuwkoop toen.
ling.
g da'iF
at ooi
'gereg
ieurte
DSCHENDAM Om-
lenden van het win-
fcntrum Leidsenhage
en hun bezwaren te-
uitbreiding van kan
ruimte aan Berberis
irschijnlijk handhaven,
^gemeester en wethou-
willen via een voor-
(idingsbesluit aan het
2&stingadviesbureau mr.
de Waard een bouw-
fjunning verlenen voor
extra-verdieping op
kantoor tegenover de
ji Dut van Eijklaan. De
eJeenteraad is al ak-
rd gegaan met het
voorbereidingsbesluit. De
Raad van State heeft een
schorsingsverzoek afgewe
zen en de commissie voor
ruimtelijke ordening en
volkshuisvesting heeft gis
teravond een gelijklui
dend bezwaarschrift van
de Vereniging van Eige
naars Schout van Eijklaan
I en II eveneens negatief
beoordeeld.
Mevrouw mr. E.H.A. van der
Veen, die namens de eigenaars
onlangs een toelichting bij de
gemeente gaf, zei te vrezen dat
de gemeente het voorberei
dingsbesluit wil gebruiken
zonder verder het bestem
mingsplan te wijzigen. Hier
door zouden omwonenden niet
op de door hen gewenste wijze
kunnen reageren. Verder was
zij van mening dat bij het ver
lenen van een bouwvergun
ning in de toekomst dergelijke
aanvragen evenmin kunnen
worden geweigerd met alle ge
volgen vandien voor de om
wonenden. Op haar beschuldi
ging dat de gemeenteraad geen
afweging van belangen had
gemaakt, zei PvdA-fractie-
voorzitter F. IJmkers „die is
wel degelijk gemaakt, wij vin
den dat u er veel te ver van af
woont om hinder te ondervin
den". Wethouder J.C. van Erp
zei dat de extra-verdieping
door het' bestemmingsplan
wordt toegestaan. Het belas
tingadviesbureau heeft een
bouwvergunning voor ruimte
boven de Zuivelkeuken gere
tourneerd omdat daaraan te
hoge kosten waren verbonden.
De Zuivelkeuken eiste name
lijk een, volgens de wethouder
„extreem hoge", bijdrage in de
kosten van een nodige nieuwe
luchtzuiveringsinstallatie. Bij
een volgend bouwplan komt
mr. de Waard echter boven
een Chinees restaurant. De ge
volgen daarvan komen waar
schijnlijk in een later stadium
aan de orde. Volgens mevrouw
van der Veen zijn er „nog ette
lijke mogelijkheden" om uit
breiding van kantoorruimte
tegen te gaan.
Siebel jubileert na 70 prachtige jaren.
En natuurlijk doen wij dat in stijl.
Daarom heeft de juwelier van's lands
rijkste collectie briljant, goud, zilver en
horloges een aantal mooie aanbiedingen
voor u. Niet alleen nu, maar het hele
jaar door. Honderden variaties in
Wat de hoogtepunten deze maand gouden ringen vanaf 59.-
zijn, kunt u hiernaast al zien. Of in werke- ln alver vanaf 29.-Afgebeeld
lijkheid, in onze etalages. model
In alle bescheidenheid, waar anders
dan bij Siebel kunt u zoveel fraais ver
wachten?
SIEBEL HEEFT ER MEER VAN.
Gouden ring met baguette geslepen amethist
aquamarijn, bloedkoraal, madeira-citrien,
granaat, lapis lazuli, rookkwarts,
turkoois of zirkonia. Afhankelijk van de
steen van 248.-tot 298.-
U.I I II
Wit- of geel gouden hanger
met 5 loepzuivere, witte
briljanten 0.13 kar. 645.-
De prijs van deze hanger is
exclusief collier.
Gouden colliers in lengtes
van 36 tot 90 cm vanaf 39.-
In zilver vanaf 7.-
Turkoois. de modekleur van het jaar. Deze
armband met 4 turkooise bolletjes van 160.- voor 129,-
Bijpassend collier in 40 cm 219,- In 80 cm 460.-
Een gouden blaadje in
het oor van 90.- voor 69,-
In zilver 18.-
Wit-of geel gouden solitair-ring met een loepzuiv
blauw-witte briljant van 0 07 kar. 450.-
Jubileumprijs 298,-
Modieus Quartz dames
horloge in combinatie van
rood, wit en geel doublé.
Rond. ovaal of rechthoekig
nu 298,- Bovendien:
van elk Quartz-horlo^e bij
Siebel gekocht verwisselen
wij. op vertoon van garantie
bewijs. uw leven lang
gratis de batterij.
Gouden pareloorknoppen
met 3 of 4 parels onder
het oor 219,- of 298.- V
In geheel zilver 49.-
Hebt u nog geen gaatjes in de oren?
Bij Siebel gaat dit pijnloos en steriel. Inclusief
de bolletjes voor 1750!
Den Haag. Lange Poten 9-11
Rotterdam. Stadhuisplein 24-28.
Utrecht Bakkerstraat 27-29.
Haarlem, Grote Houtstraat 6365
Amsterdam. Katverstraat 121-123
Lid van de Beurs
voor den Diamanthandel
