ncilë £c«dóc<3omcuit
Farnborough
doet de oorlog
nog maar eens
dunnetjes over
Veel nieuwe vliegtuigen
op een ingestorte markt
Een SPA graag.
De échte, geserveerd
met het flesje.
ZATERDAG 11 SEPTEMBER 1982
Verkcx
len. Vet
77. Ter
Dec. '7 a-
oorlog loont, bleek deze
op de internationale
tvaarttentoonstelling te
nborough. De stand van
bjr. '75 tland-helikopters werd
voortdurend plat
pen. De demonstraties van
ea Harriers toch al
present op
Uvaartshows trokken
l0,~' Teltbaar hernieuwde
ngstelling. De Exocet was
iet en vormde daardoor
in al het gesprek van de
onder de militair gerichte
:undigen. De Super
idard, de Franse
die de Argentijnen
uikten om hun Exocets af
uren stond wel op
ïborough, maar nam niet
aan de
S spet [demonstraties. Ondanks
kerheid op langere
ijn bleek de Britse
>roblee|a're luchtvaartindustrie
Tei. o!n euforische toestand te
eren. Hadden de Sea
•76. sciliers, de Sea Kings, de
[-helikopters en de
rse geleide wapens het
cd «oh u^tste^en(l gedaan in de
SR 80 lands? Wie van de
98oi4iJurrenten kon daar
op? Oorlogservaring en
nog onder meestal
eme, klimatologische
- bj. '7![andigheden
VBOROUGH - De verwarring
wat de militaire acties in de
itlantische Oceaan en in de
vallei nu wel en niet hebben
itoond zal nog wel even du-
fl7fiOi o
1_ )e Britten en meer nog de Is-
zijn nog erg terughoudend
iet verstrekken van details. Er
een paar verhalen de ronde
verwarring aardig illustre-
iet eèrstè verhaal wil d'at de
onderzeebootjager „Shef-
tenonderging aan de Britse
fish-and-chips. De Excocet-
afgevuurd door een Super
lard zou niet in de comman-
itrale terecht zijn gekomen,
in de kombuis. Het was bo-
een blindganger. De raket
ofte dus niet. Een bizar toeval
echter dat het ding nog voor
Leid^ninuut brandstof had en dat
de kombuis juist bezig was
jrote ketels frituurvet. Raket-
Istof, kokend vet en plastic
0.-. Teiilair van de aangrenzende
room zetten de Sheffield in
rlaaie. Het automatische
[beveiligingssysteem viel uit
smeltende pvc-bekleding van
502491 gen verspreidde dodelijke
die het blussingswerk ern-
lemoeilijkten. Ziedaar verhaal
infVerhaal twee wil dat de Brit-
'eigerden de Exocet-raket toe
en op de Farnborough-show.
el Dassault, een trotse Franse
1 nalist en maker van de Super
iard, zou daarop zijn vliegtuig
e vliegshow hebben terugge
en. „Ik vlieg niet met een
te Etendard", zou hij boos heb-
2 [ezegd. „Met Exocets of heie
niet".
ins het dagelijks bulletin van
ow zijn het echter de Fransen
'eweest die de Exocet achter-
2 en en de Super Etendard in
fgelegen hoek van de tentoon-
ng parkeerden om „Britse ge
lheden op dit punt te ont-
I8-12-'
lijke gegevens over de Exocet
schaars. Voor zover bekend
en de Argentijnen er maar
of zes afgevuurd. Daarvan
en er drie doel getroffen en
„was er wat mee". De Exo-
,th ie de Sheffield verwoestte was
2 gezegd een blindganger, het
it zij vo ctiel dat de Atlantic Conveyer
i linken bracht was eigenlijk
het vliegkampschip Invincible
luirn,el M en de raket die de Glamor-
trof, ontplofte wel, maar de
er bleef intact en volledig ope-
ïeel.
altijd is de vraag waarom de
ntijnen niet meer Exocets heb-
ntictpe 'n8ezet. n'et definitief beant-
3, d. Er zijn berichten geweest
,-jlritse commando's van de SAS
Air Services) op het Ar-
jnse vasteland geïnfiltreerd,
Etendards en Exocets op hun
hebben vernietigd. De SAS
jigïngs:t er evenwel geen gewoonte
publiekelijk rapport uit te
jen over haar acties, laat staan
details daarvan.
m iwone bommen"
week werd evenwel opnieuw
ingenjsügd dat SAS- commando's
het begin van het conflict in
ntinië zelf hebben geopereerd,
ïoesten het volledig ontbreken
een lange-afstandswaarschu-
ïem de Britse Task
iepienje voer ajs ^et ware blind op
after tr'Jdtoneel af compenseren
P spionage-acties rond de vlieg-
sn. Zij waren daartoe uitgerust
jbare verbindingscompu-
een soort elektronische koffer-
jfmachines met een geheugen,
de opgeslagen informatie in
ies van seconden kunnen
ieinen. Deze commando's ga
de vliegtuigbewegingen rond
21.2 Lrgentijnse bases door aan de
Force, waarop de qua vlieg-
zeer beperkte Sea Harriers zo
'tief mogelijk konden worden
fit. Het staat ook vast dat,
dank zij deze spionage-activi-
van de SAS, slechts een frac-
'an het totaal aantal uitgezon-
vliegtuigen de Task-Force
bereikt. -
verbeteren kreeg ook het Ameri
kaanse corps Mariniers belangstel
ling. Samen met de Amerikanen
werd een nieuwe versie ontwik
keld, waarvan de mariniers er nu
een paar honderd in gebruik heb
ben. Thans, met de Falkland-erva-
ring achter de rug, hopen de Engel
sen een markt voor minstens dui
zend opnieuw verbeterde Harriers
te kunnen openen.
De prijs van de uitzonderlijke
vliegeigenschappen van de Harrier
is een uitermate hoog brandstofver
bruik. Daardoor bleven vliegbereik
(40 tot 60 minuten) en nuttig laad
vermogen (betrekkelijk geringe,
maar naar gebleken is effectieve
bewapening) nogal laag.
Tijdens de acties in de Zuidatlanti-
sche Oceaan bleek echter dat het
voordeel van de unieke vliegeigen
schappen ruimschoots opwoog te
gen de nadelen van het geringe
vliegbereik en de lichte bewape
ning.
Volgens de laatste officiële gege
vens namen Harriers minstens 27
Argentijnse vliegtuigen voor hun
rekening. Vierentwintig daarvan
werden neergeschoten met Side
winder-raketten, de overige drie
met het 30 mm boordkanon.
De modernste versie van de Side
winder is toch een minstens even
geducht wapen als de Exocet. In
Libanon vernietigde de Israëlische
luchtmacht met deze Sidewinders
niet minder dan 87 Syrische straal
jagers. De Israëli's verloren daarbij
zelf maar twee vliegtuigen.
Het verlies aan Harriers, in ge
vechten met de meer ontwikkelde
Mirages, Daggers en Skyhawks was
echter nul komma nul, een unieke
uitkomst en geheel toe te schrijven
aan de vliegeigenschappen. De
Harrier is namelijk de enige jager
ter wereld die tijdens de vlucht ab
rupt van koers kan veranderen of
zelfs stilstaan. Verbijsterde Argen
tijnse piloten schoten met hun veël
snellere vliegtuigen onder of boven
hun prooi langs om daarna een niet
meer te ontwijken Sidewinder ach
terna gestuurd te krijgen.
Overwicht
Kortom, de Harrier ontpopte zich
als een vliegtuig dat, zijn beperkte
eigenschappen ten spijt, uitermate
geschikt is om op een beperkt
strijdtoneel, zeg maar boven een
vloot of troepenconcentratie, een
luchtoverwicht te bevechten. Een
ideale „armeluis"-jager, want hij
kost aanmerkelijk minder dan een
F-16, een Tornado of een Eagle.
Eén conclusie trekt Farnborough
nu reeds: troepen en materiaal kun
je niet per geleide wapen vervoe
ren en daarom is het onzin wat de
leunstoelstrategen zeiden toen de
Sheffield door een Exocet tot zin
ken was gebracht, namelijk dat de
dagen van de oppervlakte-schepen
waren geteld. De Falkland-cam-
pagne en de oorlog in de Libanon
waren ongetwijfeld „elektronisch
gevoerde" oorlogen, maar tegelij
kertijd waren het grotendeels ook
oorlogen, gevoerd zoals alle oorlo
gen van deze eeuw. Geoefendheid,
conditie en bekwaamheid van de
soldaten, onderhoud en inzet van
het materieel, tactisch inzicht en
durf van de commandanten, dit al
les bepaalde de gang van zaken in
beide conflicten meer dan de chips.
Om allerlei redenen konden de Ar
gentijnen hun voordelen van een
verdedigingspositie, overwicht in
de lucht en hun formidabele lucht-
schip-Exocets niet uitbuiten en
wisten de Britten al improviserend
het nadeel van een geheel ontbre
kend „Early warning"-systeem te
compenseren.
„Het zijn altiid de mensen die het
moeten doen bevestigt E. L. Ho-
zee, publiciteitsmanager van Hol
landse Signaal, welke onderneming
op Farnborough stond met „Goal
keeper", het verdedigingssysteem
dat straks de Nederlandse marine
(en naar Hollandse Signaal natuur
lijk hoopt ook vele andere marines)
moet beschermen tegen de Exocet-
achtigen.
WIM KOCK
Fokker-baas Frans Swarttouw heeft nog niets van zijn
flair verloren. „Als wij meedoen aan de A-320", zei hij
deze week op Farnborough, „dan zijn we niet tevreden
met wat blikwerk, maar dan willen we deelnemen in
de hoogwaardige technologie van het vliegtuig". De
A-320 is de inzet van Airbus-Industries voor een vette
prijs op de op 1500 vliegtuigen geschatte markt van de
korte tot middellange afstand, een markt waarop des
tijds ook Fokker mikte met de MDF-100, het inmiddels
mislukte Fokker McDonnell Douglas-avontuur.
Flinke taal, maar Swarttouw zal ook wel geweten hebben dat
Airbus-Industries de tijd gekomen acht dat liefhebbers voor
deelneming in de A-320 „de kleur van hun geld laten zien", om
eens een Engelse uitdrukking letterlijk te vertalen.
Deelneming aan de A-320 gaat naar schatting zo'n 100 miljoen
per procent kosten. Een deelname zoals Fokker blijkbaar voor
ogen staat, zal toch minstens zo'n tien procent moeten bedragen.
Een investering dus van 1 miljard gulden. Geld „van die kleur"
kan Fokker niet laten zien. Het is de vraag of zelfs de Neder
landse regering het kan of wil.
Zelden is er tussen twee achtereenvolgende luchtvaartshows in
zoveel veranderd als deze keer. Vorig jaar nog stond de Parijse
luchtvaartshow in het teken van grote verwachtingen rond de
middellange-afstandmarkt. Op de uitlatingen van Swarttouw na
is daar op Farnborough nog nauwelijks iets over te horen. Sinds
Parijs is de hele vliegtuigmarkt in elkaar gestort en het frappan
te is dat juist nu Farnborough méér spiksplinternieuwe vliegtui
gen toont dan in tientallen jaren het geval is geweest. De lucht-
bussen A-31Q van Airbus en 767 van Boeing staan er te glanzen,
evenals de Boeing 757. Het zijn allemaal vliegtuigen van een
nieuwe generatie: met zuinige motoren die weinig lawaai meer
maken.
De onmiddellijke toekomst ziet er donker uit. De burgerlucht
vaart bevindt zich in een diep dal. Opzienbarende faillissemen
ten als die van Laker Airways en de Amerikaanse reus Braniff,
hebben de luchtvaartmaatschappijen voorzichtig gemaakt en
aarzelend waar het de vernieuwing van hun vloten betreft.
Waar nog wel wat beweging in zit zijn de markten voor de korte
afstand en de zogenaamde computer- en feederliners, wat deze
beide laatste betreft in het bijzonder in de Verenigde Staten.
Fokker doet het met zijn F-27 Friendship en F-28 Fellowship
nog steeds uitstekend op de korte-afstandmarkt. Beide vliegtui
gen, steeds weer op tijd aangepast en gemoderniseerd hebben
hun economische bruikbaarheid dubbel en dwars bewezen. Be-
Airbus A 310: 's werelds meest geavanceerde luchtbus.
studeerd wordt de mogelijkheid om de F-27 uit te rusten met
een nieuwe motor waardoor dertig procent brandstof bespaard
wordt. Ook wordt bekeken of de Fokker F-28 verlengd kan
worden. Voor beide projecten ontvangt Fokker steun van de
•overheid met leningen. Indien beide projecten van de grond ko-
i ziet Fokker helemaal geen aanleiding meer deel te nemen
in een project voor een toestel van 150 plaatsen.
Fokker heeft tot nu toe nog geen problemen met de orders maar
wel met de afbetalingen van afnemers van toestellen. Die pro
blemen zijn er vooral in Noord-Amerika. Verder poogt Fokker
een voet aan de grond te krijgen op de Zuidamerikaanse markt.
Men ondervindt daarbij veel nadeel van concurrentievervalsen
de aanbiedingen van anderen.
Door de recessie in de wereld heeft Fokker zich wel genood
zaakt gezien een personeelsstop af te kondigen. Via natuurlijk
verloop zijn sinds begin van dit jaar 200 mensen bij Fokker weg
gegaan. Het personeelsbestand is nu 9400 mensen. Echte ontsla
gen zijn volgens Fokker pas te verwachten als de recessie zich
uit in een inkrimping van de eigen produktie.
De Britse regering ziet intussen op de korte-afstandmarkt ook
grote mogelijkheden, getuige de forse financiële injecties voor de
verdere ontwikkeling van de HS-146, een directe concurrent
van de Fokker F-28.
„Eén ding is zeker: als de recessie in de luchtvaart eenmaal over
is, dan zal er een geweldige vraag naar nieuwe vliegtuigen zijn
vyoor de komende twintig jaar", liet deze week de directie van de
Society of British Aerospace Companies, gastheer op deze 25e
Farnborough Show, tevens de grootste ooit hier gehouden, we
ten.
De vraag is dus nu wie het tot het einde van de recessie kan.
uitzingen. Zelfs de zeer succesvolle Airbus-Industries (508 orders
voor de A-300 en de A-310) heeft moeite geld en deelnemers bij
elkaar te schrapen voor het A-320-project, de 150-zitter voor de
korte tot middellange afstand, vorig jaar nog het toekomstpers-^
pectief voor Fokker.
Als Airbus de fondsen niet bij elkaar krijgt zal het weer Boeing
zijn die er met de kluif vandoor gaat. Deze Amerikaanse reus
levert zijn vernieuwde 737 (tot 130 passagiers) al terwijl de 757
(180 passagiers), die nu op Farnborough voor het eerst zijn kun
sten aan het Europese publiek vertoont, vanaf december lever
baar zal zijn.
Een Sea-Harrier landt op het vliegdek van HMs Hermes in de Zuidatlantische Oceaan.
pondenten Engeland en Europa
eindelijk bereikten. Enig idee van
de inzetbaarheid en veelzijdigheid
van de helikopters blijkt uit de vol
gende cijfers: op het hoogtepunt
van de campagne, de dag van de
landing in San Carlos Bay werden
136 helikopters ingezet, voor het
merendeel Sea-Kings. Zij brachten
troepen en materiaal aan land, eva
cueerden gewonden en leidden het
vuur van de scheepsartillerie, zij
voerden verkenningen en red
dingsoperaties uit.
In het algemeen werd op de heli
kopter- en Harrierbemanningen tij
dens de hele campagne de zwaarste
wissel getrokken. De weersomstan
digheden waren doorgaans ver be
neden vredeslimieten. Slecht zicht,
laaghangende bewolking, ijsvor-
ming en heftige stormen waren
schering en inslag. Het beroep dat
op de mensen en het materiaal
werd gedaan was ongehoord voor
vredestijd en zelfs voor oefeningen.
Veertien tot achttien uur per dag
waren de bemanningen en machi
nes in touw. Desondanks bleef de
inzetbaarheid van de helikopters
nagenoeg honderd procent en van
de gecompliceerde en dus kwets
baardere Harriers tachtig procent.
Bekaa-vallei
Dat zijn verkoopargumenten die er
niet om liegen en zij waren deze
week dan ook in alle toonaarden te
horen. Westland kreeg een voorlo
pige beloning toen minister van de
fensie John Nott maandag op de
tentoonstelling bekend maakte dat
hij 41 miljoen pond Sterling ter be
schikking stelde voor de ontwikke
ling van de opvolger van de Sea-
King, nu nog de EH 101 geheten,
een gezamenlijke onderneming van
Westland en de Italiaanse helikop
terbouwer Agusta.
Tweeëntwintig helikopters gingen
er verloren tijdens de Falkland-
campagne. De helft daarvan ver
ongelukte of werd neergeschoten;
de andere helft ging de diepte in
met de in brand geschoten Atlantic
Conveyor.
Op een heel andere manier vestig
de de helikopter zich als eerste
lijnswapen in de Bekaa-vallei in
Libanon. Daar schreven ze zelfs
krijgsgeschiedenis. Voor het eerst
namelijk leverden helikopters slag
met tanks. Volgens Amerikaanse
bronnen op Farnborough vernietig
den met geleide wapens uitgeruste
Israëlische helikopters (Hughes-500
Defenders en Bell Cobra's) een
„aanzienlijk" aantal Syrische
T-72-tanks van Russische makelij.
Van de dertig ingezette Defenders
ging er niet een verloren. Van het
onbekende aantal Cobra's werden
er twee neergehaald. Dit succes, zo
waarschuwden de Amerikanen,
doet echter voorlopig niets af aan
de kwetsbaarheid van helikopters
in de eerste frontlijn. In Farnbo
rough presenteerden desalniette
min de Amerikanen in het spoor
van het Israëlische succes een
nieuwe, zeer wendbare aanvalshe
likopter met een angstaanjagend
uiterlijk, de AH-64 Apache, die zijn
geleide wapens al van grote afstand
kan afvuren.
Harrier
De Falkland-campagne was ten
slotte ook de oorlog van de Harrier.
Jarenlang was de Harrier een
graag geziene gast op elke grote
vliegshow. Ga maar na: een straal
jager die verticaal kan opstijgen om
dan, een honderd meter boven de
grond gekomen, er vandoor te gaan
als een echte straaljager, die verder
stil in de lucht kan gaan hangen en
achteruit kan vliegen.
Een typisch Brits foefje vond men
het: technisch razend knap, maar
in de praktijk weinig bruikbaar.
Alleen de Engelse luchtmacht en
de marine zagen er oorspronkelijk
wat in. Zij werden er in elk geval,
in het kader van steun aan de na
tionale industrie, mee opgezadeld.
Na jarenlang experimenteren en
Een opmerkelijk gegeven is in
deze "geleide-wapensoorlog", want
als zodanig wordt de Falkland-
campagne wel degelijk beschouwd
dat de grootste schade aan de
Task-Force werd aangericht door
piloten die voor Sea Harrier noch
Sea Wolf bang waren en bij aan
komst boven de vloot „gewone
bommen" afwierpen. Dertien van
de zestien getroffen Britse schepen
werden door bommen getroffen,
vaak blindgangers. „Om vier van
onze schepen te torpederen hebben
ze meer dan de helft van hun totale
aantal gevechtsvliegtuigen verlo
ren", rekende het Britse ministerie
van defensie de tv-kijkers voor,
kort na de beëindiging van de oor
logshandelingen.
Toch was het in zekere zin de „oor
log van de Exocet" want nadat de
Sheffield eenmaal in brand was ge
schoten, beheerste de Exocet-drei-
ging de tactische bewegingen van
de Britse vloot.
Helikopters
Het was ook de oorlog van de heli-
kopters en dat is op Farnborough
wel heel goed te merken. De heli
kopter, die zich in Vietnam al ont
wikkelde tot een geducht gevechts
toestel, heeft zich rond de Falk-
lands, maar ook in Libanon geves
tigd als een wapen van de eerste
lijn. Zonder helikopters kan geen
strijdmacht meer uit de voeten. Op
zee, noch te land.
De Fransen beschouwen zichzelf
graag en niet ten onrechte als de
helikopterbouwers en -exporteurs
van Europa, maar het zijn de Brit
ten die nu de show stelen met hun
feitelijk al verouderde Sea-Kings
die, evenals de andere ingezette he
likopters, waaronder de ook bij de
Nederlandse marine in gebruik
zijnde Lynx, ongekende prestaties
hebben verricht. In de zeer druk
bezochte stand van Westland (de
Britse helikopterbouwers) tonen
dramatische filmbeelden wat men
sen durven en helikopters kunnen.
Filmbeelden overigens die iedere
Brit al in de ziel gebrand staan,
maar die Nederlandse tv-kijkers
niet of nauwelijks hebben mogen
zien, waarschijnlijk omdat de Falk-
land-oorlog al „oud nieuws" was
toen de films van de oorlogscorres-
Boeing 757 en 767: een nieuwe generatie voor de jaren negentig,
geluidarm en vooral zuinig.
U bestelt een SPA,
eis dan ook dat
U een echte SPA
krijgt.
Uit het SPA
flesje, met het
'SPA etiket erop.
WaarUookbent,
vraag altijd naar
de echte SPA.