De kleine partijen:
smaakmakers in de politiek
'sBank
r
KIEZEN
QPH
ELK
U spaart heel persoonlijk bij de Zakenbank
5+%
7*%
£WA
i
BINNENLAND/BUITENLAND
WOENSDAG 1 SEPTEMBER 1982 PAGIN^t
DEN HAAG De rol die zich wat meer
de kleine nartiif»n in Kot n -• I mr^WiWwm begeven, dan kor
DEN HAAG De rol die
de kleine partijen in het
parlement spelen wordt
even vaak overschat als
onderschat. Aan over
schatting lijden meestal de
aanhangers van die partij
tjes, onderschatting daar
entegen komt veelvuldig
voor in het kamp van de
grote partijen. Zoals zo
vaak ligt de waarheid om
trent de rol van de „splin
ters" in de volksvertegen
woordiging in het midden.
De waarde van de kleine
partijen wisselt net zo
vaak als de koers van een
zwevende munteenheid.
Men zou de kleine fracties
in het parlement ook de
smaakmakende ingre
diënten van het politieke
voedsel kunnen noemen.
Nu eens kunnen die
smaakmakers gemist wor
den, omdat het eten op
zichzelf al pittig genoeg is,
dan weer vervullen ze een
nuttige en soms zelfs on
misbare functie.
De kleine partijen hebben ge
zien hun geringe omvang en
vaak extreme standpunten
weinig directe invloed op het
beleid van de regering en de
besluitvorming in het parle
ment. Met andere woorden:
het komt maar zelden voor dat
de meerderheid van de Kamer
zich schaart achter een voor
stel van een kleine partij. Zo'n
partij krijgt de Kamer slechts
mee als ze een idee lanceert
dat het algemeen belang dient
en waarin uitgesproken partij
politieke of dogmatische ele
menten ontbreken. Een van de
bekendste voorbeelden hier
van is het initiatief-wetsont-,
werp van de SGP'er Van Ros-
sum over een herziening van
het waterschapsbestel, dat in
1968 met algemene stemmen
werd aangenomen.
De indirecte invloed van de
„splinters" is echter niet te
verwaarlozen. Dikwijls zijn de
stemmen van vertegenwoordi
gers van „klein rechts" of
„klein links" van doorslagge
vend belang voor het aanne
men of verwerpen van een
wetsontwerp, een motie of een
voorstel tot wijziging (amende
ring) van een wetsontwerp. Zo
werd in het voorjaar van 1981
het abortus-wetsontwerp van
het CDA/VVD-kabinet aange
nomen dankzij de steun van
de éénmansfractie van DS'70.
De Democratisch Socialisten
keerden na de verkiezingen
van vorig jaar mei overigens
niet meer in de Kamer terug.
Ze doen op 8 september wel
opnieuw een gooi naar een ka
merzetel.
Kiesdrempel
In het verleden zijn meerma
len vergeefse pogingen onder
nomen om splinterpartijen uit
het parlement te weren. In
1935 deed de toenmalige mi
nister van Binnenlandse Za
ken, mr. J.A. De Wilde, een
voorstel, tot invoering van een
kiesdrempel van drie zetels.
Dat zou betekenen dat een
partij pas in de Kamer zou
kunnen komen, als zij bij ver
kiezingen minimaal drie zetels
had behaald. Het voorstel
werd. als zijnde ondemocra
tisch, in de Kamer met over
grote meerderheid verworpen.
Hetzelfde voorstel werd in
1970 door een aantal KVP'ers
ingediend. Pas na zes jaar
kwam het in de Kamer in be
handeling en leed toen even
eens schipbreuk.
Toch bleef en blijft het idee
van een kiesdrempel fervente
voorstanders houden. Voorma
lig kamervoorzitter Vondeling
bijvoorbeeld stak nimmer on
der stoelen of banken dat naar
zijn mening het parlement
veel beter (en vooral minder
tijdverspillend) zou kunnen
werken als er geen splinter
groeperingen zouden zijn.
Vondeling wilde de drempel
zelfs bij vijf zetels leggen.
Nederland is het land van de
duizend-en-één meningen. In
geen enkel Europees land zijn
zoveel politieke groeperingen
actief als in het onze. Op dit
moment staan bij de Kiesraad
maar liefst 48 politieke partij
en en partijtjes geregistreerd.
Twintig daarvan doen op 8
september aan de verkiezin
gen mee.
„Klein rechts":
niet één pot nat
De Tweede Kamer telt op dit
moment zes partijen met min
der dan vijf zetels: drie ter
rechter en drie ter linker zijde.
Onder de kleine rechtse frac
ties is de Staatkundig Gerefor
meerde Partij de oudste. In
1922 al werd het eerste SGP-
geluid in de Tweede Kamer
gehoord. Vier jaar later kreeg
de toenmalige SGP-afgevaar-
digde ds. Kersten zelfs lande
lijke bekendheid door het
eerste kabinet-Colijn ten val te
brengen. Het kabinet trad af
toen Kerstens voorstel tot af
schaffing van het Nederlands
gezantschap bij het Vaticaan
Ria Beckers (PPR)
een meerderheid verwierf. In
SGP-kring wordt nog altijd
met een zekere trots op dit wa
penfeit teruggekeken.
De SGP-achterban bestaat
voornamelijk uit leden van de
orthodox-gereformeerde groe
peringen (in de wandeling wel
eens aangeduid als „zwarte
kousen-kerken") zoals de Ge
reformeerde Gemeenten in
Nederland en Noord-Amerika,
de Oud-Gereformeerde Ge
meenten, de rechterflank van
de Christelijke Gereformeerde
Kerk en de „Gereformeerde
Bonders" in de Hervormde
Kerk. Opmerkelijk is, dat de
SGP al sinds twintig jaar stee
vast drie zetels behaalt. Ken
nelijk zorgt de beslotenheid
van genoemde gereformeerde
milieus ervoor dat er een con
stante toevloed van jonge
SGP-kiezers is.
In 1963 deed het Gerefor
meerd Politiek Verbond zijn
intrede in de Tweede Kamer
in de persoon van de journa
list, kinderboekenschrijver en
oud-onderwijzer P. Jongeling.
Hij vertegenwoordigde voor
namelijk de leden van de Ge
reformeerde Kerk, onderhou
dende artikel 31 (de „Vrijge-
maakten"), een kerkgenoot
schap dat in 1944 was ontstaan
door een splitsing in de Syno
dale („gewone") Gereformeer
de Kerk. Jarenlang vertegen
woordigde Jongeling in z'n
eentje het GPV, maar in de ja
ren zeventig groeide zijn popu
lariteit en daarmee zijn partij:
het GPV kreeg 2 zetels. Toen
Jongeling in 1977 afscheid
nam als kamerlid, verdween
het „Jongeling-effect", waar
door de partij weer terugzakte
naar 1 zetel.
De jongste loot aan de stam
der kleine rechtse partijen ma
nifesteerde zich in 1981 in de
Tweede Kamer: de Reformato
risch Politieke Federatie, die
onder leiding van oud-journa
list en EO-medewerker Mein-
dert Leerling meteen twee ze
tels in de wacht sleepte. De
RPF, die gezien moet worden
als de meest „verlichte" partij
uit het klein-rechtse trio, trok
vooral veel Gereformeerden,
Hervormden en Christelijke
Gereformeerden die het CDA
niet christelijk genoeg meer
vonden en daarnaast ook ex-
GPV'ers en aanhangers van
Hendrik van Rossum (SGP)
opwekkingsbewegingen zoals
de Pinkstergemeenten.
In de politk «e praktijk steu
nen de kleine rechtse fracties
in het algemeen de voorstellen
en moties van CDA en VVD,-
tenzij het om zaken gaat waar
om principiële redenen tegen
gestemd moet worden. Tijdens
het eerste kabinet-Van Agt
(CDA/VVD) zijn de kleine
rechtse partijen diverse malen
reddend opgetreden. Als in
enkele gevallen een aantal
CDA-loyalisten ergens tegen
was, kon het kabinet dankzij
de steun van SGP en GPV
toch nog ongeschonden uit de
strijd kómen.
De bereidheid van SGP, GPV
en nieuwkomer RPF om een
beleid van CDA en VVD in
grote trekken te gedogen,
heeft tijdens de kabinetsfor
matie van vorig jaar de term
„Staphorster variant" opgele
verd, hetgeen inhield dat een
minderheidskabinet van CDA
en VVD overeind zou kunnen
blijven door gedoogsteun van
klein rechts. De gedachte aan
een dergelijke variant zal bij
de komende kabinetsformatie
ongetwijfeld weer de kop op
steken, indien CDA en VVD
na de verkiezingen net geen
meerderheid in het parlement
zouden bezetten. Gedoogsteun
van GPV, SGP en RPF zou in
zo'n geval uitkomst kunnen
brengen.
Erg waarschijnlijk is het ech
ter niet, temeer daar zowel
GPV als RPF hebben gekozen
voor een kritische opstelling.
GPV-lijsttrekker Schutte liet
er onlangs geen onduidelijk
heid over bestaan dat zijn par
tij, gezien de ervaringen met
het kabinet-Van Agt/Wiegel,
bepaald geen fervent voor
stander is van een dergelijke
coalitie. De RPF eist voor haar
steun aan zo'n coalitie invloed
op het regeringsbeleid. Het
ziet er dan ook niet naar uit
dat klein rechts bij de komen
de kabinetsformatie een cruci
ale rol zal gaan vervullen. Al
leen al zaken als de abortus
kwestie (de wettelijke maatre
gelen moeten grotendeels nog
worden ingevuld) en de vrij
willige euthanasie zou een der
gelijke gedoogsteun op zijn
minst krakkemikkig maken.
Uit het feit dat SGP, GPV en
RPF bij deze verkiezingen een
lijstverbinding hebben geslo
ten, mag overigens niet wor
den afgeleid dat de samenwer
king tussen deze drie steeds
hechter aan het worden is. Die
lijstverbinding is alleen tot
stand gekomen, teneinde meer
kans te maken op een restze
tel. De jongste opiniepeilingen
geven aan dat de drie partijen
gezamenlijk op 6 of 7 kamer
zetels komen. De RPF is ei
genlijk de enige die tot meer
samenwerking heeft opgeroe
pen, bijvoorbeeld door geza
menlijk fractie-optreden in de
Tweede Kamer.
„Klein links":
afstand tot
PvdA vergroot
De kleine linkse partijen,
PPR, PSP en CPN, hebben in
het verleden herhaaldelijk een
niet onbelangrijke rol ge
speeld, als het ging om het
voeren van een progressief be
leid. Daaruit mag overigens
niet worden afgeleid dat deze
partijen zomaar over één kam
geschoren kunnen worden. In
tegendeel: ideologisch-politie-
ke uitgangspunten bepalen in
sterke mate de verschillen tus
sen deze partijen. Hoewel
PPR, Pf en CPN bij veel za
ken lijn trekken, zijn er
aan de anderé kant nauwelijks
te overbruggen verschillen in.
hun politieke opstelling.
Niettemin heeft het linkse
blok in het parlement altijd
meer onderlinge affiniteit ge
toond dan de confessionele
partijen. Als het om algemene
progressieve politiek gaat, dan
kunnen de stemmen van klein
links gewoon worden opgeteld
bij de PvdA en in mindere
mate D'66. Klein links ver
vult een actieve rol als het
gaat om het voeren van voor
uitstrevende politiek. Zo was
in het kabinet-Den Uyl de
PPR nodig om een krachtig
progressief beleid te kunnen
voeren dat op de steun van
een ruime kamermeerderheid
kon rekenen.
Bovendien hebben de kleine
linkse partijen, met name de
PPR, veelal de functie van
waakhond over de PvdA ver
vuld. Als de socialisten weer
eens de neiging vertoonden
zich wat meer naar rechts te
begeven, dan kon men reke
nen op het nodige gebrom en
geblaf uit de hoek van klein
links. Het kabinet-Den Uyl
werd juist uit die hoek zeer
kritisch gevolgd en vooral de
PPR had als regeringsfractie
een belangrijke vinger in de
pap.
Die waakhondfunctie heeft de
afgelopen jaren echter heel
wat aan effectiviteit moeten
inboeten. De plotselinge wild
groei van D'66 en de vrijwel
simultaan verlopende afkal
ving van het PvdA-electoraat
heeft de progressieve partijen
eerder van elkaar verwijderd
dan andersom. De socialisten
voelden zich door zetelverlies,
de economische crisis en de
steeds sterkere toenadering
tussen CDA en VVD, gedwon
gen het „nieuwe realisme" af
te kondigen en hun indruk
wekkend rijtje strijdpunten
steeds verder in te korten.
Terwijl de PvdA dus langza
merhand iets naar het politie
ke midden is opgeschoven, zijn
de partijen ter linkerzijde gro
tendeels trouw gebleven aan
hun politieke opvattingen,
De CPN, de oudste van de
drie, heeft wel een sterke ver
jongingskuur ondergaan, zo
wel wat betreft de aanhang als
ook ten aanzien van het partij
programma. De PvdA heeft
die ontwikkelingen bij de
communisten wel positief ge
noemd, maar samenwerking
met de CPN blijft voor de
PvdA toch een te gevoelige
zaak. Dat geldt overigens
evenzeer, zij het in iets minde
re mate, voor samenwerking
met PSP en PPR. Van de
PvdA-kant bekeken is deze
opstelling begrijpelijk: met het
streven naar uitsluitend een
progressief kabinet zouden de
socialisten vrijwel iedere kans
op regeringsverantwoordelijk
heid op het spel zetten.
Samenwerking
Volgens recente opiniepeilin
gen zijn de kleine linkse par
tijen na de verkiezingen teza
men „goed" voor 11 tot 12 ze
tels. Alle drie maken zij kans
om hun fractie in de Tweede
Kamer van 3 naar 4 zetels uit
te breiden. In het gunstigste
geval zou men samen met de
PvdA, die nu op 43 zetels
wordt ingeschat, 55 kamerze
tels kunnen gaan bezetten.
Zelfs met D'66 erbij (maar die
partij wijst elke samenwerking
met de CPN onvoorwaardelijk
af) zal de vereiste kamermeer
derheid bij lange na niet ge
haald kunnen worden.
De lijsttrekkers van CPN er
PPR hebben de afgelopen we
ken geen gelegenheid voorbij
laten gaan, PvdA èn PSP te
bewegen na de verkiezingen
één front té vormen als het
gaat om de vorming van een
zo progressief mogelijk kabi
net. PSP en PvdA hebben bei
de om volstrekt verschillende
redenen negatief gereageerd.
De PSP voelt er niets voor om
zich bijvoorbeeld via een een
sluidend links advies aan de
koningin, te binden aan een
kabinet dat niet geheel vol
gens het PSP-programma te
werk gaat. Dat de PSP het be
houd van de eigen identiteit
en de afkeer van compromis
sen hoog in het vaandel voert,
blijkt onder meer uit het feit
dat de Pacifisten, zolang zij in
de Kamer zitten, alle defensie
begrotingen hebben verwor
pen, ook die van het kabinet-
Den Uyl. Een eventuele ge
doogsteun van deze partij voor
een centrum-links kabinet is
dus bij voorbaat uitgesloten.
De PvdA verwerpt zo'n pro
gressieve samenwerking om
dat men daarmee de politieke
krachten die streven naar een
hernieuwde coalitie van CDA
en VVD (eventueel aangevuld
met D'66) alleen maar in de
kaart zou spelen. Joop den Uyl
liet er onlangs tijdens een fo
rumdiscussie met de lijsttrek
kers van klein links geen en
kele onduidelijkheid over be
staan: De PvdA heeft geen en
kele behoefte aan een hechte
samenwerking met klein
links.
EVP
Er bestaat een goede kans dat
de Tweede Kamer binnenkort
een nieuwe progressieve splin
terpartij zal bevatten: de
Evangelische Volkspartij
(EVP). Deze groepering deed
vorig jaar ook al aan de ka
merverkiezingen mee, maar
haalde toen enkele duizenden
stemmen te weinig om voor
een zetel in aanmerking te
kunnen komen. De EVP is
voortgekomen uit CDA-spij-
toptanten, die de partij van
Van Agt te veel naar rechts
vonden afglijden. Volgens de
EVP beantwoordt de politieke
praktijk van het CDA te wei
nig aan de bijbelse normen
van gerechtigheid, vrede en
naastenliefde. Onder leiding
van lijsttrekker Cathy Ubels
uit Dokkum legt de EVP sterk
de nadruk op haar program
mapunt, dat Nederland onder
geen voorwaarde kruisraket
ten op zijn grondgebied mag
toestaan en dat ons land op
den duur geheel kernwapen-
vrij moet worden gemaakt.
DICK VAN RIETSCHOTEN
FRANS WEERTS
Volle hal voor CDA in Rijnsburg
De CDA-verkiezingsmanifestatie gisteravond in de Rijnsburgse veilinghallen van „Flora" heP.er
grote belangstelling getrokken. Niet minder dan 1500 personen hoorden de belangrijk^'01
spreker, lijsttrekker Dries van Agt, aan tijdens diens toespraak. Na de pauze had er een rof".v
detafelgesprek plaats met landbouwminister Jan de Koning over „kweken nu en morgen
Muzikale medewerking werd verleend door de Florashowband uit Rijnsburg en het koor
New City Harmonizers" uit Nieuwegein. p
|Wt
Van Agt wil
overlopers
naar VVD
terughalen
RIJNSBURG De campag
nevoerders van het CDA zijn
geschrokken van de opiniepei
lingen, waaruit blijkt dat veel
voormalige CDA-kiezers van
plan zijn volgende week VVD
te gaan stemmen. Die schrik
blijkt overduidelijk uit de toe
spraak die CDA-lijsttrekker
Van Agt gisteravond hield in
het Zuidhollandse Rijnsburg.
Maakte de premier vorige
week in het Brabantse Haaren
nog slechts enkele licht ver
wijtende opmerkingen aan het
adres van de VVD, gister
avond stortte hij in Rijnsburg
voor de eerste keer in deze
campagne grote emmers kri
tiek over de partij van Ed Nij-
pels uit.
„Vindt u ook niet dat de VVD
aan het veranderen is?", vroeg
hij zijn gehoor. „Ik dacht tot
nu toe: dat is een partij van
verstandige mensen. Maar ik
zou langzamerhand een meer
dan dringend beroep willen»
doen op alle mensen in de
VVD die ooit KVP, ARP of
CHU stemden, terug te keren
naar het nest. De VVD van
Nijpels lijkt een andere VVD
te worden dan die van Wiegel.
De heer Nijpels stelt eisen en
voorwaarden en neemt soms
zijn toevlucht tot voorlich
tingstechnieken die geen be
wondering verdienen. Bijvoor
beeld suggereren dat het CDA
het gemunt zou hebben op de
AOW, wat volstrekt niet het
geval is", aldus Van Agt.
Scherp zette Van Agt zich af
tegen het VVD-standpunt, dat
eenieder recht heeft op een
volwaardig individueel inko
men, ook al zou dat betekenen
dat daardoor in één huishou
den meerdere inkomens wor
den verdiend. „Ik gun ieder
zijn eigen inkomen, maar als
het er niet is, als Bruin het
niet kan trekken, dan is het
toch socialer om werk en in
komen eerlijk te verdelen. In-
pog
dividualisering van inkomens,
dat is het recht van de sterk
ste. Dat is a-sociaal", aldus
Van Agt. Ook had hij kritiek
op het feit dat de VVD de
„middenschoolplannen" van
onderwijsminister Deetman
afkraakt en op het feit dat Nij
pels zich heeft verzet tegen de
plannen tot bevriezing van de
ambtenarensalarissen. Volgens
van Agt zou Nijpels kennelijk
liever ambtenaren ontslaan.
„Twee
inkomens"
verplicht tot
korter werken
BREDA Mensen van wie
ook de partner een inkomen
heeft, zijn moreel verplicht
korter te gaan werken. Dit
heeft PvdA-lijsttrekker Den
Uyl gisteren gezegd op een
verkiezingsbijeenkomst in
Breda. Den Uyl deed een be
roep op allen, die daartoe in
staat zijn, mee te werken aan
herverdeling van werk. Al
leen op die manier kan vol
gens hem uitzicht geboden
worden op beëindiging van de
massale werkloosheid. Bij de
PvdA denkt men daarbij voor
al aan jongeren, omdat zij veel
meer dan ouderen in de om
standigheden zouden verkeren
om korter te werken. Den Uyl
wil overigens niet zo ver gaan
deze mensen wettelijk te ver
plichten (samen) minder te
gaan werken. Naar zijn
ning zal dan altijd de vrt
de dupe zijn.
VVD:
loyalisten
moeten klare
wijn schenkeiw'a,
jioo
HEERHUGOWAARD In l
VVD-voorzitter Kamminga lege
het VVD-kamerlid Smit-Krpnd
hebben zich gisteravond afjartx
zet tegen de verklaring diejdie
CDA-kandidaten De Boer, Ijgin)
ber, Scholten, Couprie en njonj
vrouw Laning hebben ondgaai
tekend, waarin zij afstand rTeli
men van de CDA-standpunt|Na
inzake kernwapens, .ontwikHautc
lingshulp en lastenverzwariben
voor de burgers. Kammia
zei in Heerhugowaard dat
VVD de CDA-loyalisten
dens het eerste kabinet-V
Agt heeft leren kennen als
genen die dat kabinet stet
hinderlijk voor de voeten
pen. „Dit keer heeft men zi
nog niet in die richting uitj
laten", aldus Kamminj
„ihaar ik daag de loyalist
uit, vóór 8 september op c
punt klare wijn te schenker
VVD kwaad oj
Deetman
DEN HAAG De VVD
gisteravond massaal ten strij
getrokken tegen CDA-ondt
wijsminister Wim Deetma
Vanuit verschillende streki
uit het land is hij door VV!
politici bestookt met kritiek j
zijn middenschoolplanné
Maar vooral de uitspraak "vi
Deetman, als zouden „zij c
de VVD stemmen, moeten w
ten dat zij dan de sterkste ruj
gesteun voor het christeli;
onderwijs helpen afbreker
heeft kwaad bloed gezet bij
liberalen. De VVD staat i
mers voor vrijheid van onde
wijs en dat geldt voor zow
het openbaar als het christeli
onderwijs, aldus de VVD-spr
kers.
ADVERTENTIE-
Geldmarktrekening
LÜ),
T oprenterekening
Opzegtermijn
Voor bedragen onder
f 5.000,- géén opzeg
termijn. Bij opname boven
f 5.000,-en binnen de
termijn van 1 maand, wordt
'A7o van het opgenomen
bedrag aan u berekend.
Bij opname binnen de
opzegtermijn van 1 maand,
wordt 1 van het op
genomen bedrag aan u
berekend.
Bij opname binnen de op
zegtermijn van 3 maanden,
wordt 2% van het op
genomen bedrag aan u
berekend.
Bi) opname binnen de op
zegtermijn van 6 maanden,
wordt 3% van het opge-
genomen bedrag aan u
berekend.
Meer rente dan op de spaarrekening. Vooral
geschikt wanneer u niet al Ie snel over uw
spaargeld wenst te beschikken. Tegoed direkt
beschikbaar, zij het dat een geringe retour
rente wordt berekend.
Rente afhankelijk van de ontwikkeling op de
geldmarkt. Aantrekkelijk als u wel de geldmarkt-
schommelingen wilt volgen, maar niet wilt
vastzitten aan de beperkingen van de
partikuliere deposito's: vaste bedragen
en termijnen, hoger minimum- saldo.
U kunt direkt over het saldo beschikken,
zij het dat er in dit geval een retourrente wordt
berekend. Toevoeging aan het tegoed altijd
mogelijk.
Prima rekening als u niet op korte termijn over
uw tegoed wenst te beschikken. Direkte
opname blijft echter mogelijk, retourrente in dit
geval 3%.
Leiden, Kort Rapenburg 20,071-126244
