RAGTIME
ij
Floriadeh
vol kleine
tuintjes
Come-back van 83-jarige
Hollywoodster James Cagney
Tsjech Milos Forman verfilmt het
verscheurde Amerika van Doctorow
Jan Nico Scholten
houdt voet bij stub
i!»l
Evelyn Nesbitt (Elizabeth McGovern): Amerika's eerste sex-
bom-in-opleiding.
„Kortgeknipt" in een Tsjecho-
slowaakse filmweek, liet zelfs
weten „One flew over the
cuckoo's nest" een „typisch
Tsjechische film" te vinden.
Misschien dat daarom de Tsje-
choslowaakse autoriteiten die
film van hun landgenoot niet
importeerden, maar slechts
voor groepjes genodigden en
kenners vertoonden. Menzel
staafde zijn mening met de
woorden: „Het is eigenlijk een
heel zachte film. De manier
van kijken naar mensen, het
begrip voor die mensen, dat is
iets dat Tsjechische films ken-
Politieke druk
„In Amerika is een film niet
de uitdrukking van het talent
van een filmer, maar het ge
leverde bewijs van de com
merciële plooibaarheid van de
filmmaker". .Woorden van de
kersverse „Amerikaan" For
man in een artikel in de New
York Times toen zijn eerste
film maar niet van de grond
wilde komen. En later: „In de
filmwereld sta je overal en al
tijd onder druk van een sy
steem. In het Westen sta je
onder commerciële druk, in
het Oosten onder ideologische
druk. De positie van de filmer
wordt door het toeval be
paald, alles hangt af van wie
op dat moment de touwtjes in
handen hebben. In Tsjecho-
slowakije waren de macht
hebbers gedurende een be
paalde periode zo soepel dat je
de druk niet voelde. In Ame
rika is politieke druk als zo
danig niet of nauwelijks aan
wezig, maar vermomd als
commerciële pressie. Ik heb,
voor ik naar Amerika kwam,
nooit begrepen dat alles daar
echt bepaald wordt door de
macht van het geld. Iedereen
die filmmaken financiert wil
dus controle hebben, om poli
tieke of om commerciële re
denen. Als je verder wilt fil
men moet je dat onder ogen
zien". Een realistisch stand
punt. Nu zegt hij: „Het is een
mythe dat Hollywood slecht
voor een regisseur zou zijn, of
juist goed. Hollywood is alles
tegelijkertijd. Het geeft je een
breed scala aan mógelijkhe
den om films te maken. Maar
hoe, dat hangt toch van jou-
zelf af. Van je kracht, je stijf
koppigheid, je geduld en je
bereidheid om op je gezicht te
vallen".
Regie uit bed
Vóór „Ragtime" werkte For
man samen met scenario- en
toneelschrijver Michael Wel-
Ier. Die samenwerking da
teert van „Hair", en het duo
Weller-Forman won het daar
van de nogal boze schrijvers-
eigenaren van de oorspronke
lijke musical. Met Doctorow
zouden soortgelijke moeilijk
heden volgen. In het Tsjechi
sche blad Kino zei Forman
over „Hair": „De auteurs
Rado en Ragni vielen over
elk woord, over elke verande
ring. Er was geen scène of hij
moest en zou ook in de film
voorkomen. Ze hadden duide
lijk het idee dat wij een pas
kwil aan het maken waren en
hun Werk verkrachtten. Toen
het scenario uiteindelijk klaar
was, spraken ze hun veto uit.
Daar hadden ze volgens de
contracten het recht toe. Het
was voor mij erop of eronder.
Ik heb een vergadering bij el
kaar laten roepen van au
teurs, advocaten, managers,
agenten en producenten en
gezegd: „Kijk 'ns hier: er zijn
twee manieren om die film te
maken. Of we zetten tien ca
mera's neer en we verfilmen
een perfecte toneelvoorstel
ling. Van mij geen kwaad
woord. Ik ben in twee maan
den klaar, strijk m'n honora
rium op en zeg adieu. Of u
laat me de vrijheid mijn per
soonlijke versie te maken van
uw toneelstuk. Eèn andere
weg is er niet". Forman en
Weller wonnen. Vooral toen
ook nog de kassa's gingen rin
kelen. Vandaar ook Formans
trouw aan het vakmanschap
van Michael Weller bij zijn
verfilming van „Ragtime".
Een boek dat feiten en fictie
op een prachtige manier door
een mengt, een combinatie
van „long shots" en „close
ups" uit Amerika's geschiede
nis, het pure journaal gemon
teerd tegen de „fabel" van de
roman in. Gecompliceerd, on
haalbaar om van a tot z ver
filmd te worden. Je zou er
waarschijnlijk tien uur voor
nodig hebben. Forman moest
dus weer kiezen en zijn keus
streek in dit geval Doctorow
tegen de haren in. Maar die
had zelf de eerste versies van
het filmscenario mogen
schrijven, en was er niet uit
gekomen. In eigen vlees snij
den is moeilijk. Dus mochten
Weller en Forman ook nu
weer hun gang gaan.
Forman is de eerste om het
belang van een goed scenario
te onderkennen: „Scenario en
rolbezetting zijn voor mij het
allerbelangrijkste. Als je een
goed scenario hebt en de juis
te acteurs, kun je geen slechte
film maken. Met een perfect
scenario kun je de film vanuit
je bed regisseren". Films met
eigen, persoonlijke thema's
ziet hij in Amerika niet zitten:
„In een land waar je niet bent
geboren en opgegroeid kun je
je films niet zelf schrijven.
Want het belangrijkste en on-
vervreemdbaarste van een li
terair werk is de jeugd en het
volwassen worden van de au
teur. Ik ben niet in Amerika
groot geworden. Daarom
werk ik met scheppingen van
anderen die dat wel zijn. Zij
hebben de wortels die ik mis".
Coalhouse Walker (Howard Rollins): de neger die zijn recht zoekt via terrorisme-avant-la-
lettre.
Gangster Cagney
Opvallendste acteur in de
verfilming van „Ragtime" is
de nu 83-jarige James Cagney.
Eens de glorie van de Ameri
kaanse filmindustrie, de man
van de energieke wilskracht
of hij nu de „song and dance
man" speelde of de gangster.
De meest geïmiteerde man
van het witte doek, met een
stem die klonk alsof je er
messen op kon slijpen, teksten
eruit gooiend met de kracht
van een machinegeweer. Met
een wilskrachtige kin, hoog
voorhoofd en karakteristieke
scheiding in het midden, de
ster van de beste Warner Bros
gangsterfilms. Hij brak door
in „The Public Enemy", de
film met de befaamde scène
waarin hij een grapefruit uit
perst in het.gezicht van tegen
speelster Mae Clarke. Hij be
reikte de absolute top in de
oorlog met onder andere zijn
vertolking van George M. Co
han in „Yankee «Doodle Dan
dy". Van vierhonderd dollar
per week in 1930 was hij op
geklommen tot een jaarsalaris
van 362.500 dollar. De een na
best betaalde man in de Vere
nigde Staten van toen. In 1961
hield hij op met filmen, na
voor Billy Wilder de komedie
„One, two, three" gemaakt te
hebben over de problemen
van een colafabrikant in
Oost- en West-Berlijn. „Voor
dit soort werk moet je enthou
siast zijn" vertelde hij News
week in 1968, „en ik kan dat
enthousiasme voor acteren
niet meer opbrengen. Acteren
is echt niet alles". Hij trok
zich terug op zijn farm, wijd
de zich aan landbouw en vee
teelt, verdiepte zich in de
Amerikaanse burgeroorlog,
ging schilderen, maar trainde
elke dag nog een beetje: „Ik
trek me terug in een kamer,
zet een oude plaat op, doe m'n
dansschoenen aan en dans
een paar nummers tot ik geen
adem meer heb" zei hij toen.
Die Cagney is na twintig jaar
teruggekomen uit zijn isole
ment. Een bezienswaardig
heid, want voor het grote pu
bliek dat bij de buitenopna
men toestroomde, bleek zijn
naam nog altijd magische
kracht te hebben. Forman:
„Als hij weg reed, renden de
jongens achter z'n auto aan
voor een handtekening. Alsof
het om een popster ging". Ja
mes Francis Cagney jr, gebo
ren op 17 juli 1899, over zijn
come-back: „Ik had in m'n
leunstoel kunnen blijven zit
ten en langzaam kunnen ver
vagen. Maar drie jaar geleden
heb ik een kleine beroerte ge
had en daarna diabetes gekre
gen. Ik moet voortdurend op
mijn dieet letten. Geen suiker,
geen zout, geen drank. Mijn
vrouw en mijn dokter kwa
men tot dezelfde conclusie: ik
moest er een interesse" bij krij
gen, iets dat me goed bezig
zou houden. Dat dansen heb
ik tot voor kort nog gedaan,
maar dat gaat nu niet meer.
Ik heb nooit gedacht dat ik
weer zou kunnen gaan wer
ken. Ik voelde me gelukkig.
Ik heb nv'n farm, negen paar
den waar ik gek op ben, ne
gentig stuks vee, schilderen
en poëzie. Milos Forman
kwam als grapje met „Ragti
me" op de proppen. Net dat
soort grapje waarop mijn
vrouw en mijn dokter hadden
zitten wachten. Toen ik na
twintig jaar weer terug was
op de set, make-up op kreeg,
naar de aanwijzingen van de
cameraman luisterde, leek het
alsof ik niet weg geweest was.
Maar dat ik nog altijd zo'n op
winding zou veroorzaken, had
ik niet gedacht". Van de jon
gere generaties kende in elk
geval John Travolta Cagney's
naam en faam uit z'n gang-
sterrollen zéér goed. Travolta
bekende Cagney dat, wanneer
hij als jongen zijn tanden niet
wilde poetsen, zijn moeder de
telefoon pakte en zei: „Pas op
hoor, of ik ga meneer Cagney
bellen. Bent u dat meneer
Cagney?". Het was voldoende
om Travolta aan het borstelen
te zetten. James Cagney als
boeman. In de film speelt hij
de sluwe Newyorkse politie
commissaris Rheinlander
Waldo.
Sexbom
„Ragtime" telt verder weinig
grote sterren. Milos Forman is
gewend om met minder be
kende gezichten te werken.
In Tsjechoslo wak ije gebruikte
hij veel amateurs, in Amerika
is de overvloed aan minder
bekende acteurs zo groot, dat
hij met professionele mensen
eenzelfde soort effect kan be
reiken. Een van de twee
hoofdlijnen in de film is het
verhaal van Evelyn Nesbit,
het prototype van de sexbom
door alle tijden heen, van Ma
rilyn Monroe tot Bo Derek.
Elizabeth McGovern speelt
Evelyn, wier carrière als
Amerika's eerste „sex god
dess" simultaan loopt aan het
verhaal van Coalhouse Wal
ker „die niet wist dat hij een
neger was", maar bij wie de
ontdekking van zijn lot tragi
sche gevolgen heeft voor
hemzelf en New York. Voor
insiders wél een ster is came
raman Miroslav Ondricek, die
Forman voor zijn film uit
Praag haalde. Ondricek was
bij de Tsjechische Forman-
films zo goed als altijd pre
sent, ook bij „Taking off" en
„Hair" stond hij achter de ca
mera. Alleen bij „One flew
over the cuckoo's nest" ont
brak hij. Juist zijn visuele
vakmanschap krijgt grote
waarde in deze „Ragtime",
waarin het New York van be
gin deze eeuw in Amerika en
in de Londense studio's met
veel gevoel voor perfectie
wordt verbeeld.
Want perfectie kenmerkt het
werk van Forman: „Voordat
ik „Cuckoo's nest" ging opne
men, heb ik zelf drie weken
in het Oregon State Mental
Hospital gezeten. Ik moet al
tijd de mensen die ik wil fil
men, leren kennen en hun
leefklimaat zelf ondergaan,
voor ik kan draaien. Toen ik
in Tsjechoslowakije bezig was
„Het brandt, m'n liefje" voor
te bereiden, heb ik een tijd
tussen een groep brandweer
lieden in de Krkonosje-ber-
gen bij de Poolse grens ge
leefd. Met ze gegeten en ge
dronken. Vooral dat laatste.
Ik kwam er bijna als alcoho
list vandaan".
BERT JANSMA
„Do not play this piece
fast. It is never right to
play Ragtime fast". In
muziekkringen befaamde
woorden van de vader
van de ragtime, Scott
Joplin. Ze zijn tevens het
motto van de bestseller
van E. L. Doctorows
„Ragtime". Voor wie
Doctorows boek, zestig
weken op de Amerikaan
se bestsellerlijst, in drie
miljoen paperbacks ver
spreid en nu meer dan
zes jaar na verschijning
nog steeds in druk, niet
heeft gelezen: het gaat
niet over muziek.
Doctorow geeft een panora
misch beeld van het Amerika
uit de tijd van de ragtime, zet
blank tegenover zwart, arm
tegenover rijk. en de carrière
van een glamourster tegen
over het gevecht om recht
van een opstandige neger die
in wanhoop naar het terroris
me grijpt. Scott Joplins piano
muziek kreeg zijn naam door
de uit elkaar getrokken bege
leidingsakkoorden in de lin
kerhand tegenover de sprin
gerige rechter, de „ragged
time", de uit elkaar gescheur
de maat. Maar je kan het net
zo goed vertalen als „de ver
scheurde tijd", en dan weet u
waarom Doctorow zijn boek
zo noemde. Het is inmiddels
verfilmd. De film ging eind
vorig jaar in Amerika in pre
mière. Nederland heeft lang
op de film moeten wachten.
Pas medio september is hij te
zien in tien of meer steden.
Filmverhuurder Hafbo, die de
film al sinds begin van dit
jaar in huis heeft, kon bij de
grote bioscoopconcerns niet
eerder een gunstig onderdak
vinden. Ondanks dat de film
geregisseerd is door niemand
minder dan de zo langzamer
hand veramerikaanste Tsjech
Milos Forman. Forman ver
filmde van de 270 pagina's
van Doctorows boek nauwe
lijks de helft, maar die helft
was wel goed voor 155 minu
ten film. Schrijver Normal
Mailer, die in „Ragtime" zijn
eerste filmrol speelt als de be
faamde schatrijke Ameri
kaanse architect en levensge
nieter Standford White, vond
een hem typerende kwalifica
tie voor het boek: „Het heeft
van alles wat. Geest, durf,
mazzel, glamour, en een ge
zonde dosis corruptie".
Milos Forman heeft zich on
der de topregisseurs van de
Verenigde Staten geschaard.
Met twee films. „One flew
over the cuckoo's nest" werd
in 1976 een superhit, Forman
kreeg zelfs een Oscar voor
zijn regie en drie jaar later
had de musical „Hair" een
zelfde succes. Met beide films
bewees Forman de sceptici
dat het voor Europese klasse-
regisseurs toch niet ondoen
lijk is om overeind te blijven
in het door geld beheerste
Hollywood. Niet dat Forman
het niet moeilijk genoeg had.
Hij was in 1968 op uitnodiging
van Paramount in Amerika,
in '68 stonden de Russen in
Praag en al veranderde daar
het klimaat, Forman mocht
van zijn autoriteiten voorlopig
buiten blijven spelen. Mits hij
zich van politiek onthield. Het
zou echter nog drie jaar duren
voor zijn Amerikaanse eerste
ling er was, „Taking off", een
mooie kleine komedie waar
mee hij eigenlijk een vervolg
maakte op zijn Tsjechische
films. In Nederland voorna
melijk door een publiek van
filmliefhebbers bekeken
meesterwerkjes als „Zwarte
Peter", „Het brandt m'n lief
je", „De liefde van een blond
je" hadden immers één ding
gemeen: Formans scherpe oog
voor het tekenende detail,
voor de kleine menselijke in
cidenten die tezamen een
beeld van een samenleving
kleurden. Vaak humoristisch,
maar nooit satirisch. Want
Forman was nooit de scher
prechter van een samenle
ving. Integendeel, hij lachte
met smaak om wat hij zag en
keek daarbij niet néér op zijn
onderwerp. Het publiek lach
te met hem mee en accepteer
de hem als een van henzelf.
„Taking off" had datzelfde:
het verhaal van een ouder
paar op 'zoek naar hun in het
hippie-milieu van New York
zoekgeraakte dochter. De ge
neratiekloof smakelijk gerela
tiveerd, met ouders die uit on
macht ook maar met het ro
ken van stickies beginnen en
uiteindelijk in een spelletje
strippoker al hun eigen frus
traties blootleggen. Formans
Tsjechische collega-regisseur
Jiri Menzel, op bezoek in Am
sterdam ter gelegenheid van
de vertoning van zijn film
VRIJDAG 27 AUGUSTUS 1982
PAGIP
(Van onze parlementaire redactie)
DEN ÖAAG Het Tweede-Kamerlid Jan Nico Sc
ten houdt vol dat een minderheid in de nieuwe C r,c
•fractie het recht heeft de wil van een meerderheid;
blokkeren. Wel onderschrijft Scholten de conclusie
partijvoorzitter Bukman dat het loyalisme niet
herhaling vatbaar is.
ent
Maar wat daar nu uit moet volgen, daarover staat hij lijniem
tegenover Bukman. Scholten concludeert dat twee meningi ton
één fractie niet kunnen en dat dus een meerderheid zich i kei
bij de wil van een minderheid moet neerleggen. Als een miun f
heid „uiteraard om zwaarwegende redenen" neen zej oni
gen een voorgestelde coalitie, dient de gehele fractie op zo
gaan naar een andere oplossing. Bukman daarentegen meen
het omgekeerde een feit is. De woordvoerder van de CDA f
tie meent dat formeel genomen Bukman en Scholten beide
lijk hebben. „Er is unaniem vastgesteld dat het loyalismt
1977 nu geen begaanbare weg meer is. Wat daarvan de c
quenties moeten zijn, is een zaak voor de nieuwe fractie".
AMSTERDAM Het Ex- lijk omdat ze zelf hun jiim
posarium, de grote ten- bepalen", aldus Van der 1 tesi
toonstellingshal van de In,het Exposarium vind,
conder andere een rod<
Flonade is tot en met 5 drontuin een heidetuin,
september veranderd in kindertuin, een campinj nd
een overdekt tuinencom- een volkstuin, en groenti jde:
plex. Er zijn zo'n dertig een bolbloementuin en He
verschillende tuintypen te andere tuintypen. Bij elke aat
zien. Elke tuin vertoont
overeenkomst met een be type is te krijgen. Ook
paald gedeelte van de daar de voor aanleg en o
Floriade. „Wij willen de houd vereiste gereedsch;
mensen laten zien dat zij te zien. am
de Floriade in het klein Minister De Boer van CR rin|
naar hnn piapn tuintip in zlJn openingsrede dat rd
naar hun eigen tuintje nieren een uchtend voor mo
kunnen halen zegt js van het goed Nederl; -
Arend Jan van der Horst, gezegde: wie het kleine
de tuinarchitect die ver- eert, is het grote niet we
antwoordelijk is voor de natuur begint immeien
artistieke vormgeving van de plantenbak, het balkcV(
de expositie die danook Verscheidend bedrijven; 't
als motto heeft meegekre- ^n aan de inrichting van
gen: „Mijn tuin, een Flori- tentoonstelling meegew n
ade in het klein". Om slechts een greep te
De firma Griffioen, pl(
„Ik houd van tuinen waarin kwekerij in Voorburg,
de verrassing een' belangrijke een schaduwtuin aan, ee
rol speelt. Aan de ene kant ,Plantfn die voor
heb je er verschillende kleine schaduwrijke plekjes z
hoekjes in nodig om je gebor- de firma_Moons, Boomkv
gen te voelen, maar aan de an- f'J en Tuincentrum te
dere kant moet er een duidelij- koop, heeft de rododer
ke lijn in zitten. Ik gebruik azaleat"'" 8elev®r1;
geen wilde planten, maar ge- £ubergen BV, Bloembol!
kweekte. Daarmee roep ik wel Zaadhandel in Lisse z
een sfeer van verwildering op. V00j bloembakken met
Met wilde planten is dat moei- Eoed-
James Cagney, nu 83, maakt zijn come-back in „Ragtime".
FILM LEIDSE COURANT
Dissidente factie van CIA zou iti
Marilyn Monroe hebben vermoo
ver
SANTIAGO Presidenior
nochet van Chili heeft gis f
zijn uit 16 burgers en m 5 va
ren bestaande regering oiten
gen. Het is de tweede ke 1 tu
vier maanden dat zijn reg
het bijltje er bij neer
gooien. Er is geen redei
noemd, maar Chili
steeds harder geraakt dcx
economische crisis en het
tal faillissementen i
neemt sterk toe. De eca|
sche groei van Chili bojE
van 1975 tot 1981 zeven
cent per jaar, maar nu-|
ommekeer zichtbaar doc I
inzakkende export en df I
minderde internationals» I
dietverlening. Pinochet,
volgende week een ni
ploeg gaat benoemen, w
economie nu laten aantre
door de overheidsuitgavi
te voeren.
10
ei
Ie
Regisseur Milos Forman aan het werk: „Bereid zijn om op je gezicht te vallen".
LOS ANGELES De actrice
Marilyn Monroe is vermoord
door een dissidente factie van
de Amerikaanse inlichtingen
dienst CIA om te voorkomen
dat zij een complot zou onthul
len tegen het leven van de Cu
baanse president Fidel Castro.
Dat heeft de privé detëctive
Milo Speriglio gisteren op een
persconferentie in Los Angeles
verklaard.
De detective, die een onder
zoek instelt naar de omstan
digheden rond de dood van de
Hollywoodster twintig jaar ge
leden, zegt te beschikken over
bewijs dat de toenmalige mi
nister van justitie Robert ken-
nedy, Monroe heeft verteld
over een complot tegen Castro.
Monroe heeft dit volgens Spe
riglio opgetekend in haar dag
boek.
De privé-detective zei in het
bezit te zijn van een bandop
name van de telefoongesprek
ken van Marilyn Monroe, die
zij voerde op de dag van haar
overlijden. Uit die gesprekken
zou onomstotelijk vast komen
-te staan dat zij is vermoord en
geen zelfmoord pleegde. De
privé-agent vertelde dat hij de
banden binnen een week zal
var
overdragen aan het Open
Ministerie. Volgens hem
met dit materiaal de iden
van de moordernaar wo iajl,
vastgesteld.
Op de persconferentie w.
de vroegere assistent va!
lijkschouwer, Lionel Gr<
son. Volgens Grandison it
rapport van de lijkschoi
veranderd en is het dagi t
van Monroe uit een brant
verdwenen. Grandison ze
hij in het dagboek had gi
derd en zinspelingen hadi
getroffen op een plan Cast
vermoorden en ook op mei
gen over Robert Kennecjïï*
president John Keni
Grandison herhaalde dat
was gedwongen een certif
te tekenen, waarin staat
Monroe aan
slaapmiddelen is overledi
De autoriteiten van het di
Los Angeles heeft om een
derzoek gevraagd naar dt
waringen van Grandisoi ren
de procureur van Los Ar
heeft aangekondigd te c.
zoeken wat er in de laats
uur van het leven van Ma
Monroe is gebeurd. Onlan F
een beloning van 100.000 ach
lar in het vooruitzicht ge n
voor degene die het dap
van de filmster kan ter
zorgen.
AS
Chileense
regering
ontslagen
