Ioorbereiding restauratie
Waalse kerk aan Breestraat
r 4ALSEKERK ONTSTAAN UIT VERDRUKKING EN VERVOLGING
GIO
LEIDSE COURANT
ZATERDAG 7 AUGUSTUS 1982 PAGINA
DE NIEUWE KROON
PRINS VAN JAPAN: „Een
aardig kereltje, wiens op
voeding, geheel anders
dan die van zijn voorza
ten, uitsluitend Euro-
peesch is". En dat was
natuurlijk een pré, ook
voor het Zondagsblad.
GOED GEZIEN: „Hij: ach
mejuffrouw, als ik toch
mijn heele leven in uwe
schoone oogen zou mo
gen staren. Zij (spottend):
Verbazend, denkt u nog
maar zóó kort te leven?"
EEN 60-JARIG ECHT
PAAR TE STOMPWIJK:
„Cornelis Nieywveen, 81
Jaar oud, en Hendrica van
Bohemen, 84 jaar oud, die
hun 60-jarige bruiloft ho
pen te vieren". Belgë
scheidde zich af van het
verenigd koninkrijk der
Nederlanden toen beiden
nog kleuters waren.
Onder redactie van Ton Pieters.
De schommelende tem
peraturen kunnen begin
augustus 1912 nooit zo
schokkend hoog zijn ge
weest als precies zeventig
jaar later. Natuurlijk valt
dit niet op te maken uit
al die hoeden en petten
die er destijds gedragen
werden, want die deden
de mensen van z'n leven
niet af, al was het nog zo
heet. En ook werden de
lange uniformjassen
nooit door de politie-be-
ambten uitgedaan; zo
mer- en winterdienst, je
liep er bij zoals het ambt
voorschreef te doen. Ook
trok zijne jubilerende
Haarlemse doorluchtige
hoogwaardigheid mon
seigneur A.J.Callier (40
jaar priester) onder geen
enkele voorwaarde de
warme toog en het
schoudermanteltje uit.
Noch onttrok hij zich aan
de tergende, benauwen
de witte boord. Z.D.H.
mocht misschien, wat
minder pontificaal,
transpireren onder de
last van opperkleed en
hoogheid, maar hij hield
een mogelijke klacht
over dat ongemak vol
gens geloof en zeden
binnenskamers. Hij zal
ook nooit echt aan het
strand zijn geweest, mon
seigneur.
Nee, dat is het allemaal niet.
Maar ik mis die parasollen,
het afweren van de zon, in
hef „Geïllustreerd Zondags
blad", en dit is pas een ware,
warme graadmeter. De da
mes, blank als de onschuld,
stelden er nog geen enkele
prijs op bruin te worden, al
eeuwenlang niet. Het zou te
boers zijn; te weinig ladylike.
Noch verminderden zij de
karrevrachten aan boven- en
ondergoederen; een thema,
waarop het Victoriaanse tijd
perk. graag voortborduurde.
De tijd der „verlichting", on-
derdreund door twee wereld
oorlogen, zou nog een half
eeuwtje op zich laten wach
ten.
Nee, ik zie geen glimpje zon
neschijn, zo rond 10 augustus
'12. Het was trouwens toch
geen opwekkende situatie: Z.
Em. kardinaal Fischer werd
in Keulen met veel pompa en
„Pickelhauben" („vóór den
imposanten Dom") begraven,
en de mijn Lotharingen bij
Bochum in Westfalen kende
een reusachtige ontploffing,
waarbij honderden mijnwer
kers werden gedood. Juist
toen de Duitsche Keizer Wim
de Tweede de jubilerende
„ontzaglijke Krupp-fabrie-
ken" bezocht en er het order
pakket bekeek. Ach, ik lees
liever wat Johan de Raadsel-
redacteur liet vertellen over
Blokneus, „een aardig, klein
kaboutertje* dat zich kostelijk
vermaakte met de mieren,
die ijverig heen en weer lie
pen met hare zware lasten en
die Blokneus heel aardige ge
schiedenissen vertelden over
hare Koningin en het leven
in hare holen en nesten".
Maar een Londens restaurant
sloeg alles: „In een der groote
restaurants in Picadilly ko
men per jaar niet minder dan
vijf millioen menschen eten.
Dat is ongeveer 15000 per
dag! Voor onze Hollandsche
restaurateurs om te water
tanden! In dit reuzenrestau-
rant zijn meer dan duizend
bedienden en employés.
Twee mannen doen er den
heelen dag niets anders dan
messen wasschen machi
naal natuurlijk. Twee andere
schillen den geheelen dag
door aardappelen even
eens met de machine. Er
worden per dag ongeveer
80000 borden gebruikt, die
ook al in een machine 120
in vijf seconden, met droging
door heete lucht worden
gewasschen.
De bezoekers van deze kolos
sale inrichting gebruiken per
dag 4000 eieren, bijna 5000 li
ter zwarte koffie en ruim
6000 liter koffie met melk. Er
kunnen 2200 eetlustigen te
gelijk een plaats vinden in
dit restaurant, en dat nog
zonder dat er bijzondere
maatregelen genomen wor
den!"
A.G.VAN DER ZEE: „Die
op 8 Augustus niet minder
dan 65 jaren in dienst was
bij den heer W.A.Reijn-
ders te Delft. De 78-jarige
jubilaris, een bekwaam
man" (maar geen heer)
„die nog van geen rusten
weten wil, is de eenige
tingieter In Delft". Toen
A.G. al een olijk knaapje
van een jaar of 5 was,
schreef Chopin zo'n beet
je z'n laatste nocturne, of
misschien wel een wals.
:n
voofchien ook omdat elke pre-
wa|nt meer dan één gemeente
rer<fc, komt men nauwelijks
de ian samenwerking met an-
le b kerken, zelfs de ringver-
jringen met de hervormde
lenjga's worden lang niet al-
regibezocht. „Er worden zo-
dik) punten aangesneden die
«si mijn gemeente niet gel-
datr, zegt ds. RijJs, „en boven-
dat| vind ik de persoonlijke
tusfecten belangrijker dan
Dateringen". De Utrechtse
ke^ikante, mevroüw M. He-
laldan-Hubatka, meent dat de
in 41se gemeenten de leden
jrkjgrote persoonlijke vrijheid
im®. „Het is een platform van
roppcen en vragen, een samen
weg zijn, samen zoeken
n de waarheid", zo geeft zij
ïn bnstandigheden in Utrecht
t alt, „niet een dogmatisch
indragen van wat men gevon-
om heeft". De Jonge uit Lei-
•oniacht het van groot belang
:n |de Waalse gemeente het
akjn is van het ontstaan van
e Wed. Hervormde kerk uit
ferdrukking en vervolging.
'ef>t is goed je dat te blijven
tenhneren", meent hij. Alle
gemeenten hebben bo-
i een sterk sociale
itie, en dat is een stukje
un Franse erfenis. Welis-
zijn in de loop der jaren
Waalse ziekenhuizen, be-
cyfienhofjes, weeshuizen en
n tjpniescholen verdwenen,
rt, landacht en belangstelling
elkaar is gebleven.
ptone
'aalse kerk in Nederland
t een boeiend stuk histo-
fp, historie waarvan eigen-
betrekkelijk weinig be
is buiten de eigen kring,
het algemeen wordt de
e kerk geassocieerd met
hugenoten uit Frankrijk,
is ook juist en een aantal
de thans nog bestaande
[eenten dateert inderdaad
lie tijd. Maar dat was al de
de golf vluchtelingen uit
:uiden die in het gastvrije
(erland onderdak vonden,
ontstaan van de Waalse
[eenten hangt zeer nauw
len met het ontstaan van
COft Nederlands Hervormde
"L Beiden stoelen op de
van Calvijn. De eerste
lse kerken in Zuid-België
Noord-Frankrijk hielden
Aquarel uit 1787 van de Gasthuiskerk in Leiden.
)EN Ook na vier-
erd jaar heeft het be-
van de Waalse ge
iten in Nederland
zin, omdat zij een ex-
Eacet toevoegen aan
terkelijk palet. Dat is
nening van de heer
-"-[-Jan de Jonge, dia-
in de Leidse Waalse
tente en voorzitter
de Waalse historische
nissie.
zich aan de „Confessio Belgi-
ca" van 1561, die al snel werd
overgenomen door de kerken
van de reformatie in de rest
van de Lage Landen. Deze
„Confessio de foi" bevindt zich
in een manuscript van 1580 in
de Waalse bibliotheek in Am
sterdam.
De beweging groeide, hetgeen
niet naar de zin was van ko
ning Philips II van Spanje,
heerser over de Nederlanden.
Hertog Alva werd er op uitge
stuurd om het volk dat de
godsdienst op eigen wijze wil
de beleven, te onderdrukken
en overal werden de troepen
van de reformatoren terugge
slagen. Tot Prins Willem van
Oranje het bevel op zich nam,
de 80-jarige oorlog begon en in
1572 de Geuzen Den Briel be
vrijdden. Naarmate er meer
steden zich onttrokken aan het
Spaanse juk, trokken er meer
zuidelijke Nederlanders naar
het noorden. De eerste Waalse
gemeente in Nederland ont
stond in Middelburg in 1574;
in 1578 volgde Amsterdam.
Ook in Leiden, Utrecht, Delft
en Haarlem vormden zich in
deze tijd Waalse gemeenschap
pen. Behalve naar Nederland
weken ook vele Walen uit
naar Engeland en Duitsland.
Hugenoten
In Frankrijk was sinds 1598
het Edict van Nantes van
kracht, dat inhield dat de pro
testanten in redelijke vrijheid
hun godsdienst konden beoe
fenen. Geleidelijk wordt toch
de druk op deze „afvalligen"
zwaarder en al rond 1670
vluchtten velen naar het noor
den. In 1685 herroept Lode-
wijk XIV officieel het Edict en
beveelt dat allen zich weer be
keren tot het ware geloof.
Geen predikant mocht meer
zijn ambt uitoefenen; hij moest
terugkeren tot de moederkerk
of het land verlaten. Van de
zeshonderd protestantse voor
gangers die Frankrijk toen tel
de, trokken er bijna vierhon
derd naar Nederland, waar zij
gastvrij werden opgenomen.
De Waalse gemeente van Am
sterdam groeide in enkele ja
ren van 2.000 tot 15.000 leden,
onder wie veertig predikan
ten. Maar ook in andere delen
van ons land kwamen Fransen
terecht: Arnhem, Zutphen,
Zwolle, Leeuwarden, Sneek,
Den Bosch en Maastricht. In
1688 zijn er ruim zestig Waalse
kerken. Onder de vluchtelin
gen waren veel Vlaamse tex
tielarbeiders en wevers, Fran
se boeren en winkeliers. Een
aantal wijnboeren werd later
door de Oost Indische Com
pagnie naar Zuid-Afrika ge
bracht om daar de wijnbouw
van de grond te helpen, iets
wat uitstekend gelukt is. Van
daar dat men ook in dat land
vele Franse namen terugvindt.
Taal
Ook de tweede golf vluchtelin
gen assimileerde zich geleide
lijk met het ontvangende land.
Na honderd jaar bestaat de
helft van de Waalse gemeen
ten al niet meer en zijn er nog
slechts achtenveertig predi
kanten. Niet alleen dat de
Franse en Waalse vluchtelin
gen zich in het dagelijks ver
keer van de Nederlandse taal
gingen bedienen, velen namen
bovendien de Nederlandse na
tionaliteit aan en veranderden
zelfs hun naam: Le. Blanc
werd De Wit, Dubois Van den
Bosch, Deschamps werd Van
der Velde en Dupont Verbrug-
ge. De Franse overheersing
van Nederland door Napoleon
deed de Waalse kerk geen
goed en alleen de sterkste ge
meenten bleven over. Thans
telt de Waalse Reünie in Ne
derland zestien gemeenten,
waarvan enkele zeer kleine,
Gasthuis. In
1635 werd aan dit aanvanke
lijk ook niet zo grote kerkge
bouw een zijschip en een gale
rij bijgebouwd. Dat was wel
nodig, want Leiden telde in
die jaren meer dan vijfduizend
Waalse kerkgangers. Daarvan
zijn er nu nog slechts vijftig
over. Het gebouw is nu echter
wel aan enig herstel toe en
men overweegt het terug te
brengen in de situatie van
1883. Orgel en preekstoel zijn
veel ouder; die zijn nog af
komstig van de inmiddels af
gebroken Vrouwenkerk.
Bibliotheek
In 1852 werd in Leiden de
Waalse Bibliotheek gesticht.
Daarin vonden de archiefstuk
ken van de Waalse Synodes
vanaf 1578 een plaats. Aan
vankelijk werden deze docu
menten voor elke Synodever
gadering, die steeds in een an
dere gemeente plaatsvond,
door het hele land meege
sleept. In 1777 kregen zij een
plaats in de Waalse kerk van
Leiden en in de loop der jaren
kreeg de bibliotheek behalve
een historische ook een weten
schappelijke betekenis. In 1973
werd de verzameling van Lei
den overgebracht naar Am
sterdam. En vanuit het oude
Hospice Wallon aan de Vijzel
straat is het geheel nu meever
huisd naar het nieuwe bejaar
dentehuis aan de Veluwelaan.
Éénmaal in de week, op dins
dag van tien tot vijf uur, is de
leeszaal geopend voor belang
stellenden. Dan kan men voor
studiedoeleinden de vele stuk
ken raadplegen. Behalve de
kerkeraadsacta van de Syno
des zijn ook de archieven van
de meeste opgeheven en nog
bestaande Waalse gemeenten
hier ondergebracht. Er is een
grote collectie boeken en ge
schriften over de geschiedenis
van de Waalse kerken in Ne
derland en over de Hugenoten.
Er zijn portretten, gravures,
kerkzegels en oude penningen.
In het kaartregister worden
twee miljoen copieën bewaard
van doop-, huwelijks- en over-
lijdensacten van Waalse en
Hugenootse vluchtelingen van
1575 tot 1811. Ook de geschrif
ten van diverse Waalse predi
kanten zijn hier voor het na
geslacht veilig gesteld. Er is
een collectie Franse bijbels en
documentatie over het Franse
kerklied. De nalatenschap
wordt zorgvuldig bewaard en
beheerd, het geheel draait uit
sluitend op vrijwillige giften,
men heeft geen overheidssub
sidie.
De Waalse gemeenten hebben
trouwens op alle gebied veel
over voor hun kerk. Dat blijkt
al uit het feit dat soms kleine
gemeenten van vijftig of hon
derd leden een predikant kun
nen handhaven.
JANTINE J. DE BOER
oei van dat voortbestaan
ten koste van alles een
te handhaven, maar God
en en in vrijheid het ge-
e belijden. „Het voortbe-
moet meer zijn dan al-
werken aan het eigen
:ven, men moet ook nog
Laak zien voor de toe-
zo formuleert hij,
namens predikant Da-
Lips de mening van de
gemeente. In 1902
lef de predikant Poujol:
n/vjWaalse kerk heeft toe
als zij aan haar verle-
rasthoudt". In de meeste
se gemeenten is die taak
et bestaan ervan is zinvol
de 40.000 Fransen die in
rland wonen. Voor zover
otestants zijn, kunnen zij
n geloof beleven, voor de
;n is het een contact-
In sommige plaatsen is
lalse kerk zinvol als een
;tOfpat«eve mogelijkheid voor
en die zich in hun her-
de of gereformeerde ge-
te niet - meer - thuisvoe-
En dat kan voor de een
neer behoudende, voor de
een meer liberale op
zijn. Want de zestien
se gemeenten van Neder-
zijn even verschillend als
est van de Nederlands
ormde Kerk, waarvan zij
uitmaken. Men vindt er
en minder conservatieve
kanten. Wat zij wel ge-
hebben is dat men de
niet de plaats vindt om
ek te bedrijven. De Waal
lis behoorde dan ook tot
linderheid die zich tegen
leslissing over de IKV in
[hervormde synode uit-
i. Er zijn binnen het
tendom vele meningen
lanzien van de politieke
iling van het evangelie.
Waalse gemeenschap
dat men dat niet op de
^Hmoet drijven, zodat er ten
Ige daarvan ook binnen
xk scheidslijnen ontstaan
•door het wezenlijke van
':erk-zijn in de verdruk-
raakt. „Wij zijn meer in
dd«|ualistisch ingesteld", zo
ds. Daniel Rips uit Lei-
rraan toe.
al j
r sq
enftform
tiende eeuw vaak kerkgebou
wen toegewezen die de rooms-
katholieken waren afgeno
men. Zo trok men in Breda en
Haarlem in de Begijnenkapel,
in Leiden en Arnhem in de
Gasthuiskapel, Delft, Gronin
gen en Zwolle bezitten even
eens oude gebouwen, terwijl
men in Utrecht aanvankelijk
de beschikking kreeg over de
St. Janskerk, en later verhuis
de men naar de eveneens
naast de Dom staande St. Pie
terskerk. „Ik heb het gevoel",
zegt de Utrechtse predikante
mevrouw M. Hegeman, „dat
juist dankzij die oude kerkge
bouwen vele gemeenten nog
levend zijn". In Utrecht zijn in
elk geval dankzij de prachtige,
twintig jaar geleden drastisch
gerestaureerde Pieterskerk, in
de Waalse gemeente vele initi
atieven ontplooid. Er is een
cantorij waarvoor altijd stu
denten en leraren van het
Conservatorium te krijgen zijn
en waaraan vele solisten graag
willen meewerken. Men
maakte onlangs zelfs een plaat,
met de opbrengst waarvan het
onderhoud van de kerk weer
betaald kan worden.
Er is een aktieve groep ge
meenteleden die zich om het
gebouw bekommert. Ook in
Leiden heeft zich een commis
sie gevormd, die voorbereidin
gen treft voor de restauratie
van het kerkgebouw aan de
Breestraat. Was aanvankelijk
de Vrouwenkerk de plaats
waar de Waalse eredienst
werd gehouden, ten tijde van
de Tweede Refuge uit Frank
rijk werd deze te klein en
kreeg men medegebruik van
de Gasthuiskerk, de kapel van
met in totaal zeven r
ten: drie Fransen, één Belg en
drie Nederlanders. In 1578
maakten de Walen de helft
van de Synode uit, in 1816
vormden zij nog een kerkoro-
vincie in de Ned. Hervormde
Kerk en vanaf 1951 nog
slechts een classis.
In de loop der jaren zijn ook
veel Nederlanders lid gewor
den van de Waalse kerk. In de
vorige eeuw was het in Am
sterdam en Den Haag een sta
tussymbool tot deze gemeente
te behoren, maar dat element
is nu wel helemaal verdwe
nen, zo meent men. Toch zijn
nog velen lid omdat men in de
Waalse kerk gedoopt is of om
dat grootmoeder tot deze kerk
behoorde. „Naar een Franse
preek luistert men met andere
oren", meent ds. Rips, „al
spreekt iedere kerk wel zijn
eigen taal. Maar omdat men
goed op de tekst moet letten,
vangt men ook nuances op die
misschien in het Nederlands
zouden ontgaan".
Hoewel de liturgie in het
Frans is gebleven, spreekt ds.
Rips op huisbezoek bij zijn Ne
derlandse gemeenteleden Ne
derlands. En hij spreekt dat
uitstekend na vijftien jaar in
Nederland (Haarlem en Lei
den).
Gebouwen
De meeste Waalse gemeenten
beschikken over een mooi
kerkgebouw, vele meer dan
vierhonderd jaar van het be
staan oud. Aan de grote groe
pen Waalse protestanten wer
den in de zestiende en zeven-
