no
CeidoeSotnant
Ik ben maar een
eel gewone goser"
„Ik ben ombudsman,
geen actievoerder"
Bom
en
Rang
bijten
elkaar
niet
lom is weer boos
ZATERDAG 20 FEBRUARI 1982
Je herstelt gedeeltelijk
van een hartaanval en je
wao wordt te laag
afgeschat. Het huis vliegt
in brand en je krijgt
maar de helft van het
schadebedrag. Je
demonstreert voor vrede
en wordt spontaan door
de politie in elkaar
geslagen. Een list
verzinnen? Niemand kan
zich in onze samenleving
nog staande houden
zonder hulp van
anderen. Gelukkig zijn
er ombudsmannen. En
ombudsvrouwen. Sociale
raadslieden.
Burgerraadslieden.
Ombudsteams van
politieke partijen.
Enzovoort. Per 1 januari
van dit jaar is er de
Nationale Ombudsman
dr. J. Rang bij gekomen.
Een van onze
verslaggevers dronk
koffie in zijn werkzaal.
En thee op de zolder
waar Nederlands meest
gevreesde ombudsman
Frits Bom 200
klaagbrieven per dag
doorneemt. Dr. Rang: „Ik
ben volstrekt objectief,
onpartijdig en
onafhankelijk". Frits
Bom: „Ha, ha! Ik ben zo
partijdig als de pest!"
goedkoper én beter helpen".
niet in politiek vaarwater mag be
geven, kan-ie aan de grote oorza
ken van de problemen ook al wei
nig doen. Druk uitoefenen op mi
nisters, veranderingen voor elkaar
boksen in wetsontwerpen dat
valt uitdrukkelijk buiten zijn ter
rein".
„Spijtig genoeg, want op dat struc
turele niveau, op het niveau waar
op je wat kunt doen aan de oorza
ken van wat er zoal misgaat in de
maatschappij, daar had de Nationa
le Ombudsman nou net een zeer
nuttige functie kunnen vervullen.
En als dat zijn taak was geweest,
had ik het er ook mee eens kunnen
zijn dat in die functie een geleerde
professor is benoemd. Maar nu de
Nationale Ombudsman zich moet
bezighouden met individuele
klachten van individuele mensen,
vind ik het een misser van jewelste
om op die stoel een prof te zetten.
Zo'n man spreekt de taal van de
gewone mensen nieten dat be
doel ik ook letterlijk. Hij zal nooit
het vertrouwen van de massa win
nen. Het image van hemzelf en van
de staf die hij heeft aangetrokken
is veel te elitair. Wat ook tot uiting
komt in de monsterlijke salarissen
die de mensen daar verdienen.
Rang zelf zit ruim boven de ander
halve ton. Zijn directe assistenten
schommelen tussen de 100.000 en
de 150.000 gulden. Schandalig!"
Wil Bom niettemin samenwerken
met Nationale Ombudsman?
„Voor zover dat mogelijk is, graag.
Je moet mijn kritiek ook niet ver
keerd verstaan. Ik hoop oprecht
dat Rang en zijn mensen, al hun
beperkingen ten spijt, zich tot een
belangrijke en machtige organisatie
zullen ontwikkelen. Ik gun ze alle
succes, maar ik blijf denken dat wij
in Hilversum de mensen goedkoper
én beter kunnen helpen. En ik ben
dan ook niet van plan om de klach
ten die bij ons binnenkomen en die
betrekking hebben op de rijksover
heid of de politie, naar hem door te
verwijzen. Ongeveer twintig pro
cent van de brieven die wij krijgen,
ligt op zijn terrein. Die zouden we
in principe allemaal op zijn bordje
kunnen donderen. We zouden zijn
grootste werkgever kunnen zijn.
Maar nogmaals: wij kunnen veel
méér doen voor de mensen en we
blijven die klachten dus gewoon
zelf behandelen".
Hoeveel verdient Bom zelf eigen
lijk?
„Dat gaat je niks aan".
Hahaha!
„Nee dat gaat je niks aan. Ik bedoel
dat niet persoonlijk. Als ik zelf nog
verslaggever was geweest, had ik
de vraag ook gesteld. Maar ik vind
dat salarissen niks zeggen als je ze
niet in verband brengt met de pres
taties die iemand daarvoor levert
En ik vind het dus ook helemaal
niet zo interessant, dat de salarissen
van de Nationale Ombudsman in
de publiciteit komen".
Maar ik ben helemaal niet begon
nen over salarissen
„Je mag mijn salaris ook wel we
ten, maar het gaat je niks aan. Die
vraag „wat verdien je nou?" wordt
altijd aan VAR A-medewerkers ge
steld, terwijl de echte zakkenvul
lers ongemoeid worden gelaten. Er
wordt nier hard gewerkt en ik zit
in de S-klasae, maar verder gaat
het je geen moer aan".
DEN HAAG „Frits Bom en ik
zijn nauwelijks collega's van el
kaar. We zijn beiden actief op dat
brede terrein dat je kunt aanduiden
met het begrip „klachtbehande
ling", maar daarmee houdt de
overeenkomst dan ook op. Bom
maakt een televisieprogramma. Hij
is journalist en actievoerder. Ik ben
ombudsman in de oorspronkelijke
betekenis van het woord. Een van
overheidswege aangestelde functio
naris die belast is met de onaf
hankelijke en objectieve behan
deling van klachten over die over
heid".
Ex-hoogleraar dr. J. F. Rang, in
functie getreden als Nationale Om
budsman op 1 januari van dit jaar,
formuleert bedachtzaam en genu
anceerd. Beweegt zich soepel in
driedelig grijs. Straalt rust en dege
lijkheid uit. Zijn stemmige werkka
mer heeft de omvang van een mid
delgrote sportzaal. De fauteuils zijn
comfortabel. De voortreffelijke
koffie wordt geserveerd in schone
witte koppen. Dr. Rang: „Mijn
werkterrein is beperkt. Daar hoeft
niemand zich door te laten af
schrikken, want kwesties die ik
zelf niet kan behandelen, worden
met heel veel zorg doorverwezen.
Maar het is wel belangrijk om te
weten dat ik zelf alleen klachten in
behandeling kan nemen die gericht
zijn tegen de rijskoverheid, de
rijkspolitie en de gemeentepolitie.
Binnen dat vlak, zo is bepaald in de
wet „Nationale Ombudsman", zijn
er nog weer een paar beperkingen.
Zo mag ik geen zaken in behande
ling nemen die onder de rechter
zijn. Ook mag ik me niet bemoeien
met kwesties die het beleid, dus zeg
maar de politie, betreffen. En even
min mag ik me inlaten met geschil
len waarvoor een administratieve
rechter is aangewezen. Een voor
beeld van dat laatste: als iemand
vindt dat hem een te hoge veront
reinigingsheffing is opgelegd, moet
hij niet bij mij zijn, maar bij het be
stuur van het waterschap".
„Die beperkingen lijken nogal in
grijpend, maar het gebied dat over
blijft is natuurlijk toch nog heel
groot. Wie op dat terrein in de knel
is geraakt, zal ik zo goed mogelijk
helpen. Waarbij mijn uitgangspun
ten zijn: onafhankelijkheid, onpar
tijdigheid en volstrekte objectivi
teit. Ten opzichte van de klager,
maar ook ten opzichte van de aan
geklaagde. Het is dus niet zo, dat de
klager bij mij per definitie een
streepje voor heeft. Dat betekent
dat ik ook geen acties achter de
schermen ga voeren en mij verre
houd van ritselen, rommelen en
lobbiën. De Nationale Ombudsman
mag niet de minste indruk wekken
dat hij aan de leiband loopt van
welk ambtelijk orgaan of welke
minister dan ook. Hij mag ook niet
verstrikt raken in allerlei informe
le gedragspatroontjes en beleidslijn-
tjes. Hij moet een volstrekt objectie
ve en onafhankelijke klachtbehan
delaar zijn".
Vier miljoen
Zo'n 30 brieven per dag ontvangt
ombudsman Rang momenteel, wat
omgerekend naar een heel jaar zou
uitkomen op ruim 8000. Aangeno
men mag worden dat dit aantal nog
zal groeien. Voor onderzoek en af
handeling van de klachten heeft hij
een staf tot zijn beschikking die nu
uit 25 medewerkers bestaat en aan
het eind van het jaar kan zijn uit
gegroeid tot 39. Tegen die tijd zal
het jaarlijks budget ongeveer vier
miljoen bedragen.
Heeft de Nationale Ombudsman
macht? Niet in de zin dat hij straf
kan opleggen aan ambtenaren of
ambtelijke organen die zich van
"zijn uitspraken niets aantrekken.
Gezag en overredingskracht zijn de
wapens die hij hanteert om wange
drag te corrigeren. Wel heeft hij
verregaande bevoegdheden om in
stanties en personen zonodig te
dwingen hem alle gewenste infor
matie te verschaffen. „Wat dat be
treft sta ik sterker dan welke ande
re ombudsman in Nederland dan
ook. Ik heb het recht om rijksge
bouwen te betreden. Ik heb het
recht om dossiers op te vragen.
Mensen die ik oproep, zijn ver
plicht om voor mij te verschijnen.
En de waarheid te vertellen, want
ik kan ze de eed afnemen. Dat be
tekent bijvoorbeeld dat ik zaken
weer in beweging kan zetten, die
bij andere klachtbehandelaars op
dood spoor zijn gekomen doordat
de informatiekanalen dicht zitten.
Mijn werkterrein is beperkt, maar
binnen de grenzen daarvan kan ik
dieper graven dan anderen".
Hoe kijkt Rang aan tegen zijn colle
ga-klachtbehandelaars en in het
bijzonder tegen de VARA-ombuds-
man?
„Vrolijk en optimistisch. We leven
nu eenmaal in een vreselijk inge
wikkelde samenleving met ontzet
tend veel wetten en afspraken. Die
zijn onmisbaar om de boel leefbaar
en beheersbaar te houden, maar ze
hebben ook tot gevolg dat er steeds
meer burgers tussen wal en schip
raken. Mensen weten niet meer
met welke regeling ze te maken
hebben; bij welke instantie ze moe
ten zijn om hun recht te halen. Uit
dat conglomeraat van sociale be
nauwdheid is de vraag ontstaan
naar sociale adviseurs en klachtbe
handelaars. Je hebt ze tegenwoor
dig in alle maten en soorten. Ge
meentelijke ombudslieden, om-
budslieden voor het verzekerings
wezen, ombudsvrouwen, rechts
winkels, wetswinkels en ga maar
door. De VAR A-ombudsman is on
getwijfeld een heel belangrijke
klachtbehandelaar in ons land en
als zodanig waardeer ik hem ook.
Al die raadslieden voorzien kenne
lijk in een behoefte. Of ze op den
duur stand houden, zal vanzelf wel
blijken. Je moet die ontwikkeling
gewoon op zijn beloop laten".
Verwarring
„Daarbij kun je natuurlijk wel sig
naleren dat er een zekere verwar
ring dreigt te ontstaan doordat
klachtbehandelaars met onderling
zeer uiteenlopende taken, toch het
zelfde bordje „ombudsman" op hun
deur spijkeren. Met mijn komst is
die verwarring in zekere zin nog
groter geworden. Ik merk duidelijk
dat een deel van de burgers denkt:
„Je hebt een hele hoop ombuds
mannen in het land en nou is de
Nationale Ombudsman daar als een
soort baas boven geplaatst". Ik
denk dat je dat soort misverstanden
alleen kunt bestrijden door een
heel goede en intensieve voorlich
ting. Wat zou je anders moeten
doen? De enige remedie om de ver
warring definitief de wereld uit te
helpen is: een bevoegdheden-rege
ling voor ombudslieden vaststellen.
Bepaalde kwaliteitseisen vastleg
gen, waaraan iemand moet voldoen
als hij zich „ombudsman" wil noe
men. En daarbij dan de terreinen
afbakenen waarop die functionaris
sen mogen opereren. Maar dat is
een benadering van bovenaf waar
ik fel op tegen ben. Wezenlijk voor
een goed klachtrecht is dat je als
klager zelf bepaalt tot wie je je
wendt en waarover je klaagt. Je
moet drempelloos kunnen klagen.
Als je dus als overheid zegt: over
rijksaangelegenheden mag je alleen
bij Rang klagen, zit je op een heel
verkeerd spoor. Of de mensen naar
de Tweede Kamer gaan, naar de
minister, naar Hare Majesteit, naar
de heer Bom of naar mijdat
moeten ze zelf weten.
Wat te zeggen van de kritiek van
Frits Bom
„Het belangrijkste antwoord heb ik
al gegeven. Bom en ik, beiden
klachtbehandelaars, zijn niettemin
op heel verschillende terreinen be
zig. Je kunt de bakker toch niet
verwijten dat ie geen slager is? Zo
kun je mij niet verwijten dat ik
geen actievoerder ben. We moeten
inzien dat we ieder onze eigen taak
hebben en waar mogelijk samen
werken. Ik zie hem niet als een be
dreiging en hij moet dat in mij ook
niet zien. Er is geen enkele reden
om elkaar in de wielen te rijden".
Salarissen
„Wat de hoogte van de salarissen
betreft, kan ik alleen maar zeggen:
die zijn zo vastgesteld op voorstel
van de zogenaamde „formatiecom
missie", die adviseert over alle
functies bij de rijksoverheid. De sa
larissen zijn gebaseerd op die van
vergelijkbare functies binnen het
ambtenaren-apparaat".
En het verwijt dat de Nationale
Ombudsman elitair is?
„Onzin, hoor. We zijn er ons heel
sterk van bewust dat de mensen
die een beroep op ons doen in veel
gevallen een heel kwetsbare positie
innemen in de maatschappij. Het
schrijven van een briefje of zelfs
telefoneren kan al een drempel
voor ze vormen. Ons zien ze dan
ook vaak als de laatste mogelijk
heid om het hoofd boven water te
houden. Daar houden we rekening
mee. Wanneer we de telefoon op
nemen, maar ook bijvoorbeeld in
de opstelling van brieven. Als een
klacht eindigt met de noodkreet
„In vredesnaam ombudsman, help
me!", ku je niet antwoorden in de
trant van: „Geachte mevrouw. Uw
brief de dato huppelepup in goede
orde ontvangen. Hoogachtend, de
ombudsman". En dat soort fouten
proberen we dan ook zoveel moge
lijk te vermijden. Ook in de formu
lering van de uitspraken die ik doe,
hou ik hiermee rekening. De for
mele rechter kan in juridische stijl
en in een bepaald vakjargon zijn
overwegingen duidelijk maken.
Voor mij is dat natuurlijk uit den
boze. Ik moet mijn uitspraken zo
neerschrijven dat ze in elk geval
voor de klager duidelijk zijn. Ik
moet me inleven in de psychische
gesteldheid van de klager".
.WILLEM SCHEER
Dr. J.F. Rang: „We
hebben ieder
onze eigen taak.
We moeten elkaar
niet in de wielen
rijden".
onderhoud met VAR A's ombudsman Frits Bom eindigde natuurlijk
r in gedreig met advocaten en processen. Bom is boos over de laatste
age in het vraaggesprek met hem. Niet dat hij de getrouwheid van de
rgave betwist, maar hij zou vraag en antwoord betreffende zijn inko-
I liever niet gepubliceerd zien. Boms kritiek op het inkomen van de
onale Ombudsman en zijn medewerkers mocht wel blijven staan. Zijn
ing: de verslaggever zou in dit speciale geval de eindredactie over het
>aal aan hem, Bom, hebben beloofd. De ombudsman: „Ik maak er een
van. Er gaat onmiddellijk een telegram naar je hoofdredacteur. Ik
ikel de VARA-advocaten in..." etc etc.
lom, een ronduit verbijsterende reactie van Ombudsman Frits Bom.
houden u op de hoogte.
ERSUM „Rang en ik heb-
iks met elkaar te maken. We
allebei „ombudsman" en dat
rvelend. Maar wat betreft
bevoegdheden en macht ver
en we hemelsbreed van el-
Ook qua benadering van de
en, denk ik. Hij is de geleerde
ssor met een hoge positie. Ik
en heel gewone goser".
■rslaggever van het NOS-jour-
i'rits Bom, als VARA-ombuds-
in dienst getreden op 1 mei
ratelt rap en recht voor zijn
Beweegt zich rukkerig in een
ig hemd, waarvan de rechter
rslip uit de broek hangt.
It haast en gedrevenheid uit.
iverkhok, een min of meer op-
apte zolder, deelt hij met vijf
werkers. De versleten stoelen
hard. Hij reikt slappe, lauwe
aan in een plastic bekertje,
werkterrein is zo breed als de
ïleving. Iedereen kan, met
'oor probleem dan ook, bij ons
ht. Als er een instantie bestaat
Dor hulpverlening beter is uit-
t dan wij, verwijzen we door.
et, dan duiken we er zelf in.
)ij gaan we objectief te werk.
it. We springen alleen in de
voor mensen die een gerecht-
iigde klacht hebben en werke-
n nood zitten. Maar we zijn
jnpartijdig. Haha! We zijn zo
dig als de pest. Als we een
hebben vastgesteld dat een
r terecht klaagt, dan gaan we
r hem staan. Dan kiezen we
en gaan we voor hem veeh
erder is duidelijk dat wij als
A-medewerkers een progres-
[eoriënteerde maatschappij-vi-
;bben. Nou heeft dat geen in-
I op onze klachtbehandeling in
lgemeen. Maar wel op de Se
van onderwerpen die we in
elevisieprogramma aansnijden,
nensen die het qua kennis,
it en inkomen allemaal wat
Ier goed getroffen hebben,
;en extra aandacht. Ook in die
ïjn we dus wel partijdig",
lag ontvangt de VARA-om-
nan zo'n 200 brieven van
en die een beroep op hem
Al die brieven worden door
Bom zelf gelezen. Problemen
lem geschikt lijken voor he
eling in de televisie-uitzen-
haalt hij eruit en de overige
stuurt hij door naar de Stich-
De Ombudsman. Een volgens
latuten zelfstandig opererende
lisatie, die natuurlijk wel
r voeling houdt met het Om-
man-programma en waarbij 18
iwerkers in dienst zijn. Het
van de stichting werkt samen
ruim 125 vrijwilligers, overal
it land. Wat de kosten behoor-
Irukt. Het jaarlijks budget van
Itichting De Ombudsman be-
gt 1,25 miljoen gulden. De pro-
imakosten van de afdeling van
Bom belopen de 2,5 ton. Sa-
behandelen ze dus per jaar
ongeveer 1,5 miljoen gulden
40.000 klachten.
erp zwaard
met succes; óók in moeilijke
Hen", verzekert de VARA-
„Want jongen, wij hebben na-
lijk hartstikke veel macht. Die
litzending is een scherp
rd. Daarmee kunnen we drei-
en als het moet: hard toeslaan.
meestal is dreigen al voldoen-
iVe zeggen dan tegen zo'n in-
ie of bedrijf waarmee we in de
h liggen: „Luister 's hier,
id, dit en dat komt niet in de
nding als je zus en zo voortaan
tenlijk regelt. Dan gaan ze in
merendeel van de gevallen
de knieën. Dat is ook een
je de frustratie van ons werk.
neeste zaken die wij met succes
ien afgehandeld, komen niet in
itzending. Maar het vormt wel
bewijs dat ons machtsmiddel
effectief is".
der kunnen we natuurlijk
lit lobbiën, een achterban for
en, mensen voor ons karretje
nen we hebben tenslotte
el in de Kamer als in de rege-
verwante politieke organisa-
zitten. Alles bij elkaar betekent
dat we niet alleen kunnen aan-
en waar zich knelpunten voor-
i in onze maatschappij, maar
we die knelpunten ook kunnen
ssen. Dat we onrecht ongedaan
nen maken. Daarbij lopen we
lurlijk in elke uitzending de
i dat onze tegenstanders zich
neerleggen bij een nederlaag
Frits Bom: „Wij kunnen de mensen
en naar de rechter stappen. Nou,
dat moeten ze dan maar doen. We
leven gelukkig in een rechtsstaat.
Van de zes keer die we sinds 1978
zijn aangeklaagd, is de uitspraak
twee keer in ons nadeel uitgeval
len. In beide gevallen zeer ten on
rechte. In de zaak van de Stichting
Huisdieren Service zijn we dom
weg te grazen genomen door de
rechter. Een stapel van 200 klaag
brieven die wij hem hebben gege
ven en waarop we mede ons gelijk
baseerden, is door hem volkomen
genegeerd. In het geval van het be
drijf in brandblus-apparatuur heeft
de rechter de uitzending van tevo
ren yerboden en dus preventieve
censuur toegepast. Wat al helemaal
te gek is om los te lopen".
Hoe kijkt Bom aan tegen zijn colle
ga-klachtbehandelaars in den lande
en in het bijzonder tegen de Natio
nale Ombudsman?
„Mijn standpunt is: hoe meer om
budslieden, hoe beter. De behoefte
aan klachtbehandeling is nog
steeds ontzettend groot. In die zin
ben ik blij met de aanstelling van
Rang en zijn medewerkers. En de
man zelf is natuurlijk heel be
kwaam, laten we eerlijk zijn. Maar
ik heb ook kritiek. Zijn werkter
rein is te beperkt en de invloed die
hij kan uitoefenen is te klein om
werkelijk goed te kunnen functio
neren".
„Verder is de opzet van heel zijn
bureau dermate elitair, dat gewone
mensen er niet makkelijk heen zul
len stappen. Als je je dan realiseert
dat dat hele apparaat met straks 40
werknemers in dienst, de gemeen
schap zo'n vier miljoen gulden per
jaar gaat kosten, dan zeg ik: men
sen, dat geld brengt onvoldoende
rendement op. Neem even aan dat
er straks in Den Haag 10.000 klach
ten per jaar worden 'behandeld. Wij
bij de VARA en de Stichting De
Ombudsman doen er vier keer zo
veel. Voor minder dan de helft van
het geld! En in veel gevallen met
veel meer resultaat voor de kla
gers. Want goed beschouwd kan
Rang niet meer doen dan: een
waarde-oordeel uitspreken. En dan
maar afwachten of de aangeklaag
de daaruit lering trekt".
Krijgt ze geld?
„Maar wat heeft die benadeelde
mevrouw in Leiderdorp daaraan?
Die krijgt een brief met de mede
deling: „Inderdaad mevrouw, u
hebt terecht geklaagd. Het is een
schande". Maar wat moet ze daar
mee? Krijgt ze dan geld? Kan ze
een schadeclaim indienen? Helpt
Rang haar bij het krijgen van ge
noegdoening? Het aanspannen van
een proces? Daartoe is-ie allemaal
niet bevoegd. En omdat hij zich
niet mag bemoeien met beleid, zich
