Candida, vrouw tussen twee liefdes
Het
(Franse)
chanson
gaat
door
merg en
ziel
*5
TELEVISIE VANAVOND
TELEVISIE DINSDAG
RADIO VANAVOND
RADIO DINSDAG
gekleurd gezien
RADIO/TELEVISIE
LEIDSE COURANT.
MAANDAG 1 FEBRUARI 1982 PAGINA 2
DEN HAAG Met de
verschijning vqji het
derde deel van de Har
lekijn-serie over het
(Franse) chanson „Alles
eindigt met een lied"
van de auteur Ignace
Schretlen ontstond een
vrij afgerond beeld van
dit zo sterk aan een land
gebonden vocale ver
schijnsel. De reeks open
de in 1978 met „Ik
droom alleen wat min
der".
Hiervan ligt inmiddels de
derde druk in de winkel,
hetgeen duidt op een redelij
ke verkoopsnelheid. Het
tweede deel van vorig jaar,
getiteld „Voor elk woord
een gevoel" bood als tussen
fase het voordeel, dat het
zich bezig hield met nieuwe
gezichten in het chanson
van vandaag.
Er bestaan theorieën over
het ontstaan van het chan
son. Moet de lijn naar nu
worden doorgetrokken te
beginnen bij de middel
eeuwse troubadours? Ziet
men Francois Villon (1431-
1464) als een markering op
die weg of als (nieuw) begin?
Heeft het chanson sinds de
vorige eeuw alleen met ro
mantiek te maken en zou
den hierin figuren als Azna-
vour en Edith Piaf uitslui
tend als laatste stuiptrekkin
gen moeten worden aange
merkt? Of schiep het moder
ne levensgevoel nieuwe
chansons en nieuwe vertol
kers?
Typerend voor het chanson
mag heten, dat het altijd al
omgeven is geweest door
vraagtekens. Zoal niet in
Frankrijk, waar men altijd
het eigen levensgevoel in
deze liederen heeft herkend,
dan toch elders, zoals bij ons,
waar in de vijftiger jaren het
chanson hoog stond aange
schreven en de vertolkers
populariteit genoten. Die
verdwenen in de zestiger ja
ren vrijwel geheel uit de
belangstelling, onder invloed
van de pop, maar kwamen
tegen het einde van de ze
Barbara: zingen haar geloof en haar ademhaling.
ventiger jaren opnieuw in
beeld en binnen gehoor, ook
al omdat de neiging bestaat
meer chansonniers op tv te
brengen dan voorheen.
Sindsdien reizen er ook
weer Franse zangers naar
hier, Moustaki, Barbara, Bé-
caud, Aznavour, Lama, Du-
teil en nog anderen, onder
wie niet als geringsten Ju
liette Gréco en Mireille Mat-
hieu, die van hetzelfde orge-
lende geluid heet voorzien
als Piaf.
In „Alles eindigt met een
lied", het derde deel dus, ligt,
in de titel al iets verscholen
van het romaanse levensge
voel, waaruit het chanson
onstuitbaar voortvloeit. Het
chanson heeft met meer te
maken dan met tekst en me
lodie. Het staat voor een
vorm van leven, die men
ook vindt uitgedrukt in de
Franse zegswijze, dat alles
met een lied eindigt, d.w.z.
het leven kan zo hard niet
toeslaan of men begint zin
gend de wonden te helen.
Neem Moustaki, naar li
chaam en geest een zwerver,
in het Frans omschreven als
een „métèque", een vreemde
vpgel, iemand die men de
deur zou wijzen wegens on
aangepast gedrag. En toch,
wat zingt hij als een levens-
verklaring, als zijn ontdek
king?
van u) zegt hij zingend uit
de volheid van zijn hart: „Je
zult mij zeggen, dat ik niet
moet dromen, terwijl ik de
indruk wek in de werkelijk
heid te leven. Dat je de ogen
beter geopend kunt houden
en kijken naar alles wat er
misgaat. Je zult mij zeggen,
dat het niet juist is om te
spreken over de liefde alsof
zij werkelijk bestond. Dat
het slechts om een droom
beeld gaat, een illusie, die
niet meer bij mijn leeftijd
past. En toch vind ik temid
den van u, op deze wereld,
weerklank bij anderen".
Dit vormt méér dan een
lied, een brok levensfiloso
fie, te weten een verschop
peling te zijn en tegelijk met
open armen te worden bin
nengehaald, omdat hij dro
men koestert, die wij alle
maal delen zonder ons als
zwerver te gedragen.
Met Charles Aznavour ligt
dit weer anders, en toch ook
een niet weg te denken
chansonnier. Men zegt van
hem, dat hij zich moet be
helpen met één stemband,
mede daardoor langzaam er
kenning vond, en in elk ge
val zich heeft gedragen als
een zingende carrièrejager.
Hij trok zich op aan Edith
Piaf en kroop tegelijk voor
haar door het stof. Na haar
dood schreef hij trouwens
een nogal lelijk boek over
haar, dat hem niet in dank
werd afgenomen, maar als
onthullend verhaal goed in
de handel lag. Toch ontroert
ook de zang van Aznavour,
minder om de filosofie daar
achter evenwel, alswel om
zijn wonderlijk vermogen
met de snaar van zijn stem
band snaren in anderen te
beroeren. Wat die man niet
allemaal heeft gedaan om
ooit in de Parijse Olympia te
mogen zingen. Maar toen
ging zijn zang ook door merg
en been. Ongekende ovatie
toen voor het eerst, en Char
les tussen de coulissen grijn
zend: „Parijs wilde niet naar
me luisteren, maar nu heb ik
die rotstad plat".
Men komt een dergelijk ver
haal niet tegen bij Schretlen.
Hij houdt zich terecht wei
nig met anekdotiek bezig, al
kan hij dat in verband met
Charles ook moeilijk laten.
Zo'n man vraagt er om. Wel
verdient ook hij beoordeeld
te worden om wat hij zingt
en daaraan wordt niet voor
bijgegaan. Dan stuit je op
een lied als „Sa jeunesse
waarin Charles ter overwe
ging aan zijn gehoor voor
legt: „Wanneer je in je han
den deze rijkdom houdt. Je
bent twintig jaar, met elke
nieuwe ochtend vol nieuwe
beloften, wanneer de liefde
zich over ons buigt om ons
haar slapeloze nachten aan
te bieden.... Je kunt niet
eeuwig jouw jeugd behou
den".
Arts en student filosofie Ig
nace Schretlen te Nijmegen,
die zich over inhoud en we
zen van de chansons heeft
gebogen, heeft zich voor de
vertalingen laten bijstaan
door de aan dezelfde univer
siteit werkzame francofiel
Frans Eijkhout. Deze verta
lingen naast de afgedrukte
chansons, zich bewegend
tussen vrij en letterlijk, ver
hogen de waarde van dit
Harlekijnwerk zeer, omdat
de Franse taal zoal niet
moeilijk toch in chansonver
sies betekenissen bevat, die
het boven het alledaagse
spraakgebruik een meer
waarde bieden. Om dat te
kunnen naproeven moet
men toch wel in deze taal
thuis zijn.
Neem Barbara, maar niet
minder Jean Ferrat. De eer
ste noemt zingen haar geloof
en haar ademhaling en laat
volgens de vertaling horen:
„Ik wil sterven, wanneer ik
nog jong ben", maar in haar
eigen taal zingt zij letterlijk:
„Ik kies de tedere leeftijd
om het sterven als sterven
mourir pour mourir) te on
dergaan Hier gaat het let
terlijk vertaalde lied toch ei
genlijk over iets anders dan
in de vrij vertaalde tekst,
waarmee overigens geen
kwaad woord van de bewer
ker, de lezer mag hem alleen
maar dankbaar zijn. Zeker
ook omdat het aan Barbara
gewijde hoofdstuk mede is
voorzien van een interview
met haar, waarin zij veel
vertelt over haar houding,
zeg maar verhouding met
het chanson.
En Jean Ferrat, de overtuig
de socialist, die zich dit
leefsysteem niet zonder de
liefde in kan denken, laat
weten: „La femme est l'ave-
nir de l'homme", de vrouw
is de toekomst van de man.
Hierin betoogt hij volgens de
vertaler, dat de dichter altijd
gelijk (raison) heeft om lief
des te koesteren. Maar „rai
son" heeft ook de betekenis
van „reden" en dan kom je
uit bij de dubbele bedoeling,
van Ferrat: de dichter heeft
niet alleen gelijk om lief te
hebben, maar ook altijd een
geldige reden om zulks te
anson tovert de
rijkdom uit een lied te voor
schijn.
Een gevoel
Hierop slaat trouwens de ti
tel van het tweede boekdeel:
„Voor elk woord een ge
voel",. dat vorig jaar al ver
scheen. In dit geschrift biedt
Schretlen een kijk op de
nieuwe generatie chanson
niers, t.w. Maxime le Fores-
tier, Serge Lama, Yves Si
mon, Alain Souchon en
Yves Duteil. Vijf met het le
ven van vandaag geënga
geerde zanger-dichters, van
wie Maxime le Forestier be
schouwd wordt als de barri-
cadenman in de Parijse stu
dentenrevolte in 1968. In
diens strijdbare liederen
speelt ook het woordenspel
een rol, die door de vertaler
wordt toegelicht. Voor Maxi
me is elke chansonnier van
nature een revolutionair,
nog los van zijn karakter,
want Serge Lama leeft en
zingt toch te pathetisch om
zich door uiterlijke gebeu-
rens alleen tot een lied te la
ten verleiden. Hij heeft voor
elk gevoel een woord, gelijk
Yves Simon, die als een fan
tastische realist te boek staat,
omdat hij in zichtbare din
gen als een Gauloise-sigaret
aan tijd ontheven zaken be
zingt, zoals een reis hoog bo
ven de lentes. Daarmee staat
hij niet zo heel ver af van
Yves Duteil, die in „Les
mots" zingt, dat hij voor
vrienden woorden heeft die
samen zijn lichaam vormen.
Zo gaat het (Franse) chanson
door merg en ziel. Hierop
werd door Schretlen al ge
wezen in het eerste deel,
waarin het heet: „Ik droom
alleen wat minder", maar
waarin Jacques Brei, Bras-
sens, Jacques Pré vert en
nieuwe stromingsfiguren als
Julien Clerc, Gerard LeNor-
man en Sardou aantonen
hoe het chanson in het merg
ontstaat en zich vervolgens
een wgg zoekt naar de ziel.
Drie werken over het
Franse chanson door Igna
ce Schretlen; uitgave Har
lekijn. Prijs per deel:
ƒ1855.
Het negentig jaar oude blijspel
„Candida" van George Ber
nard Shaw heeft weinig van
zijn gelding verloren. Gerard
Bekers vertaalde en bewerkte
het voor NCRV-tv. Candida,
een jonge, aantrekkelijke
vrouw, wordt door twee man
nen bemind, ene Eugene een
weke romantische dichter, die
geestelijk veel sterker blijkt te
staan dan de robuuste predi
kant James, de echtgenoot van.
Candida. Zij laat zich vooral'
door gezond verstand leiden
en blijft haar emoties de baas.
De rol van Candida wordt ge
speeld door Marjon Brandsma,
Pierre Bokma is de weke dich
ter en Jeroen Krabbé de stoere
echtgenoot.
Ned. I 20.00 uur.
Mensenboek
Tarzan
De getekende Tarzan doet mee
aan een hardloopwedstrijd,
waarbij het gaat om vernede
ring of verering.
Ned. II 18J>9 uur.
Zeg 'ns AAA
Uitvoerig gedelibereer in het
doktersgezin over de aankoop
van een gebruikte auto, die
NEDERLAND 1
NOS
18.20 Nieuws voor doven en
slechthorenden
TELEAC
18.28 Vaarbewijs
NCRV
19.00 Bolke de Beer
19.10 Gods mensenboek
19.30 Aubrey
19.35 De woord-in-beeld kwis.
20.00 Candida, blijspel
NCRV
21.55 Makaken, de sneeuwapen
van Japan
22.45 Tot besluit
SOCUTERA
22.55 Wereldlepradag
NOS
23.10 Journaal
23.15 Nieuws voor doven en
slechthorenden
NEDERLAND2
NOS
18.35 Sesamstraat
18.50 Jeugdjournaal.
VARA
18.59 Tarzan
19.23 Zeg 'ns AAA
VARA
20.27 Achter het nieuws
21.10 Malu, een vrouw
22.00 Ombudsman
22.30 Pisa
22.40 Sonja op maandag.
NOS
23.45 Journaal
23.50 Nieuws voor doven
en slechthorenden.
DUITSLAND 1
(Regionaal progr. 18.00 St. Pauli Lan-
dungsbrucken. 19.25 Regionaal
progr. 19.59 Programmaoverz. WDR:
18.00 Tekenfilmserie. 18.30 Serie re
portages. 18.40 Wie das leben so
spielt. 19.15 Actualiteiten. 19.45 Re
portages). 20.00 Journaal. 20.15 Das
Krankenhaus am Rande der Stadt.
21.15 Fllmdoc. 21.45 Amusements-
muz. 22.30 Actualiteiten. 23.00 Frau
in Fesseln. 0.45 Journa'al.
DUITSLAND 2
18.25 Polizeiarzt Simon Lark. 18.57
Programmaoverz. 19.00 Journaal.
19.30 Muzikaal progr. 20.15 Medi
sche rubriek. 21.00 Actualiteiten.
21.20 Dr. Margarete Johnsohn. 23.00
Journaal.
DUITSLAND 3 WDR
18.00 Kleuterprogr. 18.30 Cursus
scheikunde. 19.00 Filmreportage.
19.45 Journal 3. 20.00 Journaal.
20.15 Muzikaal progr. 21.45 Informa
tief progr. 22.00 Der Tag der Abrech-
nung. 22.45 Journaal.
BELQIE NED. 1
18.00 Kinderserie. 18.05 Kinderfilm.
18.20 Kleuterprogr. 18.35 Natuurma-
gazine. 18.45 Open School. 19.17 Uit
zending door derden. 19.37 Tot. me
dedelingen en morgen. 19.45 Nws.
20.10 Weerbericht. 20.15 Nelson.
21.05 Sportshow. 21.50 Wetenschap
pelijk progr. 22.30 Nws. 22.45 Open
School.
BELGIE FRANS
19.00 Sport. 19.24 Toto en weerber.
19.30 Journaal. 19.55 Doc. film. Aan
sluitend Discussie. 23.00 Journaal en
weerbericht.
BELGIË FRANS 2
Tot 19.00 Zie Net 1. 19.00 Seniorama.
Uitzending voor oudere kijkers. 19.30
Journaal met simultaan vertaling in
gebarentaal. 19.55 Chantons fran
cais. 20.25 Waals cabaret. Aanslui
tend: Indépendants votre service:
Informatief programma. Daarna: Ulys-
se: uitzending voor slechthorenden.
NEDERLAND 1
NOS
13.00 Nieuws voor doven
en slechthorenden
NEDERLAND2
NOS
13.00 Nieuws voor doven
en slechthorenden
DUITSLAND 1
10.00 Journ. 10.03 Frau In Fesseln.
tv-film. 11.50 Aktual. 12.10 Medische
rubriek. 12.55 Persoverz. 13.00-13.15
Journ., 16.10 Journ. 16.15 Inform,
progr. 17.00 Slapstick. 17.15 Die Leu
te vom Domplatz, tv-serie.
17.50-18.00 Journ. (Region, progr.
NDR: 9.25-9.55 Kleuterprogr. WDR:
8.10-9.05 Schooltelevisie. 9.25-9.55
Kleuterprogr.)
DUITSLAND 2
9.55-11.00 Sportprogr. 11.55-13.00
Sportprogr. 16.25 Progr. voor oude
ren. 17.00 Journ. 17.10 Manni der Li
bero. tv-serie. 17.40 Muz. en inform.
DUITSLAND 3 WDR
8.00 Gymn. 8.10-12.00 Schooltelevi
sie. (9.25 Kleuterprogr). 17.00-17.30
Schooltelevisie.
BELGIE NED. 1
14.00-16.00 en 17.00-18.00 Schoolte
levisie.
BELGIE FRANS
12.00 Teletekst. 14.00, 14.30 en
15.00 Schooltelevisie. 16.45 Meded.
17.00 Schooltelevisie. 17.30 Gevar.
progr.
HILVERSUM 1
18.06 Aktua. 16.41 Molen aan de Fk>sa.
19.02 TROS-country. 20.20 Een momdje
Frans. 20.30 Peekei ongezouten. 21.02
Barry White. 22.02 Aktua-sport. NOS 23.02
Met het oog op morgen. AVRO 0.02 (S) HILVERSUM 3
Easy listening. 2.02 (S) AVRO's Sérvtce Sta
tion. 6.02 (S) Auto In. AVRO aan. (i
dio Journaal).
LEAC 21.30 De Antieke wereld. 22.00 Ma
nagement. NCRV 22.30 Nws. 22.40 Gods
mensenboek. NOS 23.00 Zorg en hoop.
23.55 Nws.
NOS 18.04 De Avondsplts. AVRO 19 02
Praatpaal. 20.02 Folk live. 20.30 Het Stee-
nen Tijdperk. 21.15 Blues, ballads 6 beat.
22.02 Candlelight. 23.02 AVRO's Swingtime.
NEDERL. ISRAËLITISCH KERKGENOOT
SCHAP. 18.30 Onbekend. NCRV 18.45 De
Bond zonder naam. 18.50 Er Is meer dan
God alleen. 19.00 (S) Gospelmagazine.
19.30 Steen in de vijver. 20.30 In Beweging.
20.45 Onder de kop. 21.00 Bij de tijd. TE-
HILVERSUM 4
20.00 (S) Turkse klassieke muz. 21.15 (S
Klassieke en moderne kamermuz. 22.30 (S):
Muziek op het spel.
hun nieuwe programma heb
ben rond evt. godslasterende
inhoud. Ook komt voor een
gesprek de Braziliaanse actrice
Regina Duarte, bekend als
„Vrouw Malu". Discussie over
de relaties oudere man-jonge
vrouw en oudere vrouw-jon
gere man. Django Edwards
komt muziek maken, evenals
groep Nits.
I 22.40 uur.
Vrouw Malu
In „De vrouw Malu" opnieuw
discussies over emancipatie en
de waarde van een relatie
voor een vrouw.
Ned. II 21.10 uur.
Ombudsman
In het Mensenboek van God
krijgen we te zien wat de bij-
belse Esther voor een vrouw Ombudsman Bom gaat het
Woord in beeld
'Marjon Brandsma als Candida in het gelijknamige tv-spel hier met de weke dichter
Eugene (Pierre Bokma).
Gerard v.d. Berg vervolgt zijn
spelletje, waarin beelden en
woorden tot oplossingen en
vondsten leiden.
Ned. 11935 uur.
Sneeuwapen
De Japanse sneeuwapen wer
den op de voet in hun verrich-i
tingen gevolgd door Duitse fil
mers.
Ned. I 2L55 uur.
Wehkamp en de vele, vele
brieven.
Ned. II 22.00 uur.
Pisa
Henk Spaan en Harry van
Meegen pakken satirisch weer
wat personen en zaken aan.
Ned. II 2230 uur.
Sonja
Op „Maandag" ontvangt Sonja
o.a. Robert Long en Leen Jon-
gewaard, die problemen met
AVRO: 7.02 (S) Auto In? Radio
aan (7.30-8.30 Radlojoum.). 7.02
en 8.06 Per Saldo). 9.03 Steun
punt. 9.08 (S) Arbeidsvitaminen. (10.03 De
Zandbakshow). 10.30 Biels en Co. 11.03 (S)
urr Is IN. 11.15 (S) Componistenportret.
12.03 (S) Plm Jacobs' Platen scala. 13.06
Radlojoum. 13.20 (S) De AVRO Diligence.
13.56 Per Saldo. 14.03 (S) Anne van Eg-
mond. 15.52 De Zandbankshow. 16.02 Her-
sengymn. 16.30 (S) Kom er maar eens bij.
17.52 Per Saldo. 17.55 Meded.
14.30 Nws. O.S.: 14.32 Engels voor begin
nera (her).). 14.47 Gezondheid - Vermager»
(5). KRO: 15.03 Postbus 900. 15.10 Het har
op de tong. 15.30 Nws. 15.32 Geen verbo
den toegang. 16.30 Nws. 16.32 Babyion
17.30 Nws. 17.36 Echo.
rOl VARA: 7.02 (S) Feil* Meurden,
Louis Verschuur en Erik Post,
TnJ* 9.30 (S) Willem van Beusekom
Roel Koeners. 10.30 (S) Frits Spits en Ror
Koeners. 12.30 (S) VIP-Speclal. 13.30 (S
Pel er HoHand en Erik Poet. 15.30 (S) Pop
IftF™ woord. 7.30 Nws. 7.35 Echo (8.00
en 8.30 Nws.). 9.00 Scheepspraat. NOS:
9.05 Gymn. voor de vrouw. 9.15 Werkbank.
9.24 Waterst. 9.30 Nws. KRO: 9.33 Wel en
wee In Nederland (10.30 Nws. 11.00 School
radio. 11.30 Nws.). 11.^3 Ratel. OVER-
HEIOSVOORL.: 12.16 Ultz. voor de Inndb.
NOS: 12.26 Meded. l.b.v. lond- en tulnb.
12.30 Nws. KRO: 12.36 Echo. 13.00 Nws.
13.10 Gooi. 13.30 Nws. 13.33 Schoolradio.
TROS Klassiek presenteert
show. 9.30 Van heinde en vt
10.00 Opus tien tot twaalf. 12.00 Interma
Verleden week zondag in de
NOS-praatrubriek „Het Capi-
tool" zaten profvoetbaldeskun
digen bijeen voor een zorgelij
ke samenspraak over deze
verlies en aanzien lijdende tak
van ontspanning. Dit schijnt
begonnen te zijn bij Rinus Mi-
chels, die voetbal ooit tot „oor
log" verklaarde. Dit was niet
aan dovemansoren gezegd bij
ene Amsterdamse Gerrit, die
nog nooit bij Ajax was ge
weest, maar nadien wel de „F-
side Boys" in het leven riep,
gevolgd door Utrechtse lie
verdjes, de „Bunnik-side Bok
sers". Jacques Swart riep in
zijn nieuwjaarswens nog tever
geefs over de buis: „Jongens,
blijf weg, jullie maken deze
mooie sport kapot".
Zodoende kon Frank Wiering
van de VPRO nu zijn film;
over het „Bewolkte Paradijs"
maken. Geen film om op je ge
mak naar te zitten kijken,
rauw van woordkeus, gesigna
leerde lust in louter vernielen.
Op de lagere school hadden
wij plezier om de plaatjes,
waarop Germanen elkaar de
hersens insloegen. Hun doel
heiligde de middelen. Zij de
den het om het bezit van een
vrouw. Wij alleen maar om
balbezit. Een overbodige film,
omdat de miljoenen, die mo
menteel wegblijven van de
velden, eerder allemaal onge
wild toeschouwer zijn geweest
van dit soort taferelen.
Uit de telling van „Studio
Sport" bleek gisteravond, dat
het profvoetbal gistermiddag
gemiddeld per wedstrijd 5.000
man publiek trok. Dat zijn er
even gemiddeld 25.000 te wei
nig voor een sluitende reke
ning. Misschien zaten vanouds
de voetballiefhebbers gister
middag wel in het Amster
damse Concertgebouw om
luister bij te zetten aan de 200e
„Elisade' van Zoet en Stulen,
althans de mee-fluiters onder
hen. Dit muzikale gebeuren
ontwikkelde zich tot een fes
tijn van ondergespitte en opge-
woelde hele, halve en kwart
noten. Toch een onvergetelijke
verrukking. Als Beethoven dit
1
J
L
h,
ir
1V1
had geweten, zou hij van „Fü
Elise" nog meer werk hebbe Q'
gemaakt, al kan het ook zijl m
dat hij voor dit concertant v<
verbroederingsgebeuren vei m
wezen zou hebben naar zij
nog beroemdere Negende m<
„Alle Menschen werden Bri Ei
der". da
vii
Van Agt mocht niet meedoe n'
aan de Amerikaanse Poleize
show. Hij verscheen daaroi PV
zaterdagavond in NCRV
„Hier en nu" voor een kort M'
verklaring, waarin hij de vei Er'
bondenheid van het Nedei
landse volk met het Poolse ui SP
sprak. Zondagavond toonde d ze
NCRV in een extra uitzendin ?e
een groot deel van die Amer j.n
kaanse show, „Let Poland b ?e
Poland", voorafgegaan do(
een herhaling van de verkil Vo
ring van van Agt. Zodoenc 6e
kreeg de Nederlandse mini!
ter-president het woord vód j*3
Reagan, zestien andere regi
ringsleiders en al die zangei
dichters en zeggers. He
TON OLIEMULLE
