Wim
Aantjes
is
het
wachten
moe
^ALE
ZATERDAG 23 JANUARI 1982
!HT Wanneer we elkaar
t interview voor de eerste
itmoeten, heeft de Tweede
daags tevoren besloten dat
P. van Dijk gehandhaafd
rden als minister van ont-
hgssamenwerking. Men
'enoegen met de verklaring
bewindsman dat hij afstand
«nomen van zijn felle racis-
de jaren vijftig. Willem
heeft de zaak op de voet
vanaf de eerste publikatie
Nederland. Op zijn bureau
ie bewijzen ervan, knipsels
nten en tijdschriften. Ook
de aanklacht tegen de
top van Jaap Boërsma, eens
ikker van Aantjes in de
laarnaast bevinden zich een
Pax Christi over de
wapening, een brief van de
jpen over hetzelfde onder-
an de organisaties van de
ïke geloofgemeenschap
inder kennelijk ook het
zegt Aantjes ironisch), arti
er de CPN. over Polen. Al-
erop dat hij de actuele po
og nauwlettend volgt. „Als
het CDA-bestuur en omdat
tijd voor heb....",zegt hij.
jen in de immense werkka-
de eerste verdieping. Het is
le vertrek waar hij op die
|n november 1978 de CDA-
Je hoogste moest stellen van
ogsverleden en van het on-
van dr. De Jong. Toen
pt buiten zwart van de men-
i mompelden, discussieerden
fden, vertelt hij. Nu ziet het
I het dikke pak sneeuw dat
Wilhelminapark, waarover
k aan de Koningslaan uit
en sprookjesbos maakt,
het is niet het aanblijven
ees van Dijk als minister,
»e ik het moeilijk heb. De
i waarop Dries (van Agt)
n koste van Jan de Koning
^rd van Leijenhorst in het
heeft gehaald, vind ik niet
laar hij heeft er zeker de ca-
en voor. Nu hij er eenmaal
,d ik dat hij na zijn verkla-
recht de kans krijgt in zijn
te bewijzen dat zijn inzichten
tndamenteel veranderd zijn.
k het moeilijk mee heb, is
(en met twee maten, waar-
I één volledig gehandhaafd
ïn de ander even volledig
itgerangeerd".
aar dagen geleden kom ik
[van de CDA-fractie tegen,
g aan hem: zijn er nog een
|ensen geweest, die bij de
in Dijk even aan mijn zaak
teruggedacht? Een paar???
iedereen!!! Ja, zeg ik, maar
er niks mee. Nee, zegt hij,
er niks mee".
t maken
k ben daar niet gefrustreerd
)neus over. Ik beoordeel dat
l Ik zoek er een verklaring
Edan kom ik tot de conclu-
et puur een zaak van poli-
ang is. Het is niet de recht
heid maar het politiek be
lt uitmaakt of je partij de
1 voor je opstroopt dan wel
len in de zakken houdt",
f verbaast die gang van za-
t echt. Als vrijwel geen an-
!t hij, die bijna twintig jaar
Intariër is geweest en zeker
fceringste, waarom in de po-
zaken in het ene geval zus
let andere geval zo gaan.
reten en aanvaarden, aan-
I en billijken is niet hetzelf-
is mijzelf niet wit te maken
n ander zwart te maken. Ik
I heel goed bewust van de
len tussen de zaak-Van
de zaak-Aantjes. De be-
jingen tegen mij waren veel
J. Per slot was Nederland
litsland in oorlog. De Jong
|j als een landverrader neer.
£ar het om gaat, is niet hoe
de beschuldigingen waren,
i ze ook waar waren. Ik kan
«zen dat twee commissies
|f jaar lang mijn verleden
[omgespit en nergens een
In me hebben kunnen vin-
i op een foute gezindheid
jderdaad, ik heb mij aange-
(or de Germaanse SS, maar
>m zo naar Nederland te
vluchten. Ik zal dat nooit
tht kunnen bewijzen, om-
om een gezindheid gaat,
pet tegenovergestelde is
I te bewijzen. En in een
)at moet toch de regel gel
de goede trouw wordt aan-
h, zolang de kwade trouw
fcwezen. Ik vind dus dat ik
te het voordeel van de twij-
jnoeten krijgen, temeer om-
j anderen, zoals is vastge-
weg hebben gekozen om
te vluchten".
j^oord^lijkheid^^
lus over dat ik al die jaren
r gezwegen had, althans er
jrkersvoor was uitgekomen.
rsB.V. die zwijgzaamheid nu pre-
punt van overeenstemming
zaken. Maar nog eens: het
i niet om de zaak-Van Dijk.
ok best de gevolgen dragen
J mij terecht kan worden
«end. Het gaat mij om iets
het CDA onder Van Agt geworden
is?
„Ik heb zorgen over bepaalde ont
wikkelingen in het CDA. Een
christelijke partij is niet hetzelfde
als een clericale partij. Het enthou
siasme van de meeste leden komt
niet voort uit verwantschap met de
principiële uitgangspunten. Met
ziet de partij niet als een middel om
de geloofsovertuiging in de politiek
te verwezenlijken. Nee, men her
kent de christelijke moraal in het
CDA".
Aantjes zoekt naar een voorbeeld
om dat duidelijk te maken. „Neem
de emancipatie van de vrouw. Dat
wekt weerstanden in het CDA. Of
neem de homofilie, het CDA loopt
over van begrip voor mensen die
daar moeite mee hebben. Dat hangt
samen met het christelijke zeden-
patroon, de christelijke moraal. De
mensen die zich het rustigst willen
voelen, wenden zich intuïtief tot
het CDA. Zij zijn niet rusteloos op
zoek naar de dingen die niet deu
gen. Nee, zij zitten het liefst gezapig
neer bij de dingen die wel deugen".
Macht
Maar waar staat het CDA als partij
volgens u dan nu voor?
Hij zwijgt geruime tijd, mompelt
dat hij nu erg voorzichtig moet zijn.
Dan: „Het electorale motief speelt
een erg grote rol. Dat zag je ook in
de verkiezingsstrijd. Die was bij ons
helemaal opgehangen aan: wie
wordt de grootste. Niet de uitslag
zelf telde. Het CDA scoorde het
laagste percentage uit de geschiede
nis. Maar toch vierde men feest.
We waren de grootste
Aantjes doet een poging uit te leg
gen wat het CDA dan wel zou moe
ten willen. „Een heel goed criteri
um is, heb ik ontdekt in de tien
jaar dat ik fractievoorzitter ben ge
weest, hoe politiek uitwerkt voor
de mensen. Wat levert het de men
sen op die het het moeilijkst heb
ben? Die hebben de wet nodig. De
sterken redden zichzelf wel. Het
criterium mag niet zijn: is het goed
voor de politici in de machtsposi
ties?"
„Let wel, ik zeg niet dat het CDA
geen goeie politiek vertegen
woordigt. Maar de accenten en de
toetsing liggen verkeerd. De macht
is een doel in zichzelf geworden".
„Dat blijkt uit het feit dat het CDA,
alleen omdat het de grootste partij
was geworden, per se en tegen
heug en meug van de coalitiepart
ners de premier moest leveren. En
daardoor komt het dat in het CDA
kritiek van eigen mensen nu bijna
als immoreel wordt ervaren".
Reagan-show
Hij onderbreekt zichzelf voor een
filosofietje. „Macht is zoiets gevaar
lijks. Neem de paus en Polen. Ik
vind het uitstekend dat de katho
lieke kerk het opneemt voor Wale
sa en de zijnen. Maar ik geloof daar
pas echt in, als diezelfde paus zich
ook verzet tegen de regimes in
Zuid-Amerika, waar de dictators
trouwe zonen van de moederkerk
zijn. Dalzelfde geldt voor die show,
die president Reagan nu op de tele
visie wil brengen tegen de commu
nistische heersers in Polen en
waaraan Van Agt wil meedoen.
Dat moeten ze ook eens doen tegen
de junta's in Chili, Argentinië en El
Salvador".
Naast een streven naar macht ver
wijt Aantjes het CDA een zekere
sluwheid. „Eerst hebben wij de
moed om te pleiten voor impopu
laire maatregelen. En vervolgens
doet Van Agt als onderhandelaar
zijn uiterste best om Sociale Zaken,
waar het meest gehakt zal moeten
worden, aan de socialisten toe te
spelen. En dan manoeuvreert hij
het nog zo dat zelfs een man als
Louw de Graaf op dat departement
geen staatssecretaris mag blijven".
Rotzooi
„Het ergste is dat de partij nu zegt:
wat knap! Van Agt wordt toege
juicht, omdat ie de socialisten de
rotzooi laat opknappen. En de
PvdA, die zich bij de formatie al zo
heeft laten treiteren, zit nu in een
wanhopigo positie. Ze kunnen niet
voor- of achteruit. Als ze uit het
kabinet stappen, lijden ze een ko
lossaal verlies. En als ze erin blij
ven, moeten ze dingen doen, die
misschien nog meer verlies opleve
ren. Dan worden ze gestraft omdat
ze niet kunnen waarmaken wat ze
vier jaar lang beloofd hebben".
Moeten we uit dit alles nu opma
ken dat hij net als Boersma op zoek
lis naar een ander politiek onder
dak?
„Nee, ondanks alles hoor ik in het
CDA. Omdat die partij een stukje
van mijzelf is. Maar wel is het zo
anders dan in de ARP. Wij zochten
nog eerder de problemen dan dat
we ze uit de weg gingen. Ik kom zo
weinig ARP meer tegen in het
CDA".
RIK IN T HOUT
Ruim drie jaar heeft mr.
Willem Aantjes gezwegen., Dat
wil zeggen over zijn positie
sinds zijn val als politiek
leider van het CDA. Wat hij
gedaan had in de oorlog en
waarom, daarover wil(de)
Aantjes met iedereen praten
en desnoods dagenlang. Maar
over andere verschijnselen
rond zijn verdwijnen van het
Binnenhof hield hij liever zijn
mond. Ook uit eigenbelang,
geeft hij toe, want hij dacht ze
nog nodig te hebben, zijn ex-
collega's. Maar nu hij bijna
drie jaar na het rapport-
Enschedé nog altijd ambteloos
burger, is, verbreekt hij de zelf
bevestigde verzegeling op zijn
lippen. De reden om hem op
te zoeken was de affaire rond
minister Van Dijk, die onder
enigszins vergelijkbare
omstandigheden kon blijven
waar Aantjes jnoest gaan.
Maar natuurlijk trad het
gesprek buiten die oevers.
Tenslotte kwam ook de
hedendaagse politiek ter
sprake, één van de redenen
waarom het vele, vele dagen
duurde alvorens Aantjes
toestemming gaf tot
publikatie. Dat alles bracht
weer nieuwe gesprekken met
zich mee, waardoor ook
recente nieuwsfeiten een rol
in het verhaal konden spelen.
anders. Minister-president Van Agt
heeft namens de regering stellige
uitspraken gedaan. Hij heeft in de.
Kamer gezegd, dat de gevolgen on
evenredig waren en dat de rege
ring daarvoor de verantwoordelijk
heid erkent. Hij heeft ook gezegd,
dat de weg vrij is voor een nieuwe
activiteit en dat de regering zich
daar verantwoordelijk voor acht.
Het hindert mij niet zozeer in per
soonlijke zin, maar meer in politie
ke zin, als het dan bij woorden
blijft. Want dan moet ik conclude
ren dat die woorden blijkbaar ge
sproken werden omdat het toen po
litiek goed uitkwam en dat het ver
volgens bij die woorden blijft om
dat dat nu goed uitkomt. Dat het
geen onmacht is, maar onwil".
Halen,
Hebben en Houwen
Maar het is toch niet alleen een
zaak van Van Agt of van het CDA.
De VVD zat toch ook in de rege
ring en nu de PvdA en D'66. Waar
om is de VVD toch altijd zo fel te
gen hem?
„Bekeken vanuit hun hoek is dat
niet zo moeilijk te begrijpen. Zij
hebben aan mij nooit veel plezier
beleefd. Verder was ik de man, die
de VVD ooit de partij van de drie
H's heeft genoemd: Halen, Hebben
en Houwen. Dat was in de tijd dat
de partij werd geleid door drie H's:
Hans (Wiegel), Harm (van Riel,
fracievoorzitter Eerste Kamer) en
Haya van Someren (partijvoorzit
ster). Dat zullen ze mij wel nooit
vergeven. Dus waarom zouden ze
iets voor mij doen, al zijn ze na
tuurlijk wel medeverantwoordelijk
voor regeringsuitspraken. Er is wel
eeqs tegen mij gezegd: wacht tot de
PvdA weer in het kabinet zit, dat
zijn je vrienden. Daar ben ik ont
zettend kwaad om geworden. Mijn
politieke vrienden zitten bij het
CDA".
Maar het vorige kabinet heeft hem
toch twee keer een baan aangebo
den?
Aantjes corrigeert onmiddellijk:
„Het voorzitterschap van de Om-
roepraad was een initiatief van Til
Gardeniers alleen. Daar is het ka
binet niet aan tc pas gekomen. Zij
zocht een juris, uit CD A-kring met
politieke feeling en dacht toen aan
mij. Maar je weet, hoe dat gelopen
is. (De meeste leden spraken een
veto uit over de komst van Aan
tjes). Later is mij nog de functie
aangeboden van raadadviseur op
het departement van volkshuisves
ting. Dat is wel in het kabinet ge
weest. Dat kwam wel „toevallig"
net op het moment waarop de AR-
kiesverenigingen mij weer op de
CDA-lijst voor de Kamer hadden
gezet. Eerst zag ik niet veel in de
functie, omdat ik het gevoel had
dat hij speciaal Voor mij gecreëerd
was en dat vond ik niet zo leuk
voor mijzelf en voor het departe
ment, waar ik veel goede relaties
had".
„Maar toen de minister (Beelaerts
van Blokland) zei, dat ie behoefte
had aan iemand die de politieke ef
fecten van beleidsvoornemens kon
inschatten, wilde ik wel. Maar
daarvoor hoefde ik daar geen vijf
dagen per week te zitten. Twee zou
voldoende zijn geweest. Ook wilde
ik geen vaste ambtelijke aanstel
ling. Die zou mij monddood maken.
En stel je voor dat Marcel van Dam
minister zou worden, dan zou ik,
oud-fractievoorzitter van het CDA,
politiek adviseur moeten zijn van
een socialist. Brokx (de toenmalige
staatssecretaris) zei toen: Ben je
gek, we zullen VRO nooit aan vde
PvdA afstaan! Wel, dat hebben we
gezien. Mijn voorstel is echter niet
aanvaard, dus dat ging ook niet
door".
„Het gaat mij niet om een goed be
taald baantje. Wat dat betreft was
het raadadviseurschap verleidelijk
genoeg. Het gaat mij om de moge
lijkheid mijn ervaring en inzichten
op enigerlei wijze bestuurlijk of ad
viserend produktief te maken, voor
het nut van de publieke zaak en
het algemeen belang. Dat zou ook
in overeenstemming zijn met de
uitspraken van de regering en van
het CDA, al zijn die al weer bijna
drie jaar oud".
Vergeten
Alle initiatieven die Aantjes zelf
inmiddels ontplooid heeft om weer
aan de slag te kunnen komen, zijn
ook op niets uitgelopen. „Ik heb
Van Agt indertijd zeer vroegtijdig
geattendeerd op het vrijkomen van
het voorzitterschap van de Raad
voor de Volkshuisvesting (advies
college van de minister) door de
pensionering van Becht. Tenslotte
had ik bijna mijn gehele leven
voortdurend gezeten op de kruis
punten van politiek en bouwnijver
heid. Dries reageerde enthousiast:
Prachtig, dat is jou op het lijf ge
schreven, Willem! Maar het werd
Van der Harten, commissaris van
de koningin in Brabant. Van Agt
was het vergeten, zei hij: Nou,
zoiets kan gebeuren. Maar ik snap
niet, hoe hij vervolgens blijkbaar
ook weer vergeten kon, dat ie het
vergeten was
Het is duidelijk, dat op'de achter
grond steeds weer de centrale fi
guur van Dries van Agt opduikt.
Hij is natuurlijk ook de centrale
man in de regering en in het CDA.
Hoe zijn de contacten met hem?
„Toevallig, sporadisch en vluchtig.
De laatste keer dat ik hem ont
moette was op de partijraad in Bre
da. Dries komt op me af, pakt me
allerhartelijkst bij de elleboog en
zegt: Dag Wim. Toen heb ik tegen
hem gezegd: Laat ook eens wat van
je horen, Dries, als er geen publiek
in de buurt is".
Belastingaffaire
En de tweede man in het CDA,
fractieleider Ruud Lubbers, die de
opvolger hoopt te worden van Van
Agt? Die heeft toch zelf ook wat
problemen gehad rond een belas
tingaffaire, nietwaar, en toen was
het toch Aantjes, die het voor hem
opnam?
„Ik was toen overtuigd van zijn
goede trouw en hij had er niemand
schade mee berokkend, behalve
zichzelf dan. Dat zijn voor mij altijd
de beslissende criteria geweest om
iemand te beoordelen. En daarmee
was er voor mij geen twijfel meer
over de houding, die ik moest aan
nemen. En, om helemaal eerlijk te
zijn, ik had natuurlijk wel een paar
kaarten op Ruud gezegd".
Maar hebt u nu ook iets aan hem?
„Ik weet zeker dat Ruud het voort
durend met zich mee draagt. Dat
geldt trouwens niet alleen voor
hem. Lubbers is een man, die
zwaar tilt aan zijn verantwoorde
lijkheden. Maar de beslissingen
worden nu eenmaal elders geno
men".
Hoe bedoelt u dat?
„De positie van een fractievoorzit
ter, wiens lijsttrekker minister-pre
sident is geworden, is moeilijk. Dat
heb ik zelf ondervonden, eerst on
der Biesheuvel en later ook onder
Van Agt. Dat legt je zekere beper
kingen op. Maar dat mag er niet
toe leiden dat je eigen verantwoor
delijkheid in het geding komt. De
voorzitter van een regeringsfractie
heeft een verantwoordelijkheid
naar het kabinet toe, maar ook
naar de fractie, die een zelfstandige
factor is in het proces van de poli
tieke besluitvorming".
Rivaliteit
„Men denkt vaak dat een fractie
voorzitter dwars ligt uit rivaliteit.
Maar hij moet op de bres staan
voor de eigen rechten en verant
woordelijkheden van de fractie. De
aanvaring die ik met Van Agt heb
gehad over Zuid-Afrika, die was
niet tegen Van Agt gericht. Die
kwam voort uit het beleid dat de
CDA-fractie wenste te voeren. Zo'n
aanvaring is pijnlijk, maar er kan
een moment komen dat je verant
woordelijkheid je geen andere keus
laat. Je zit er niet om alleen maar
voor je eigen minister-president te
applaudisseren".
Hebt u er geen spijt van dat u niet
rustig bent aangebleven, zoals Van
Dijk nu gedaan heeft?
„Kijk eens, ik had het advies van
de fractie kunnen opvolgen en
kunnen volstaan met mijn functies
op te schorten totdat er een echt en
gedegen onderzoek was geweest. Er
wordt nu eenmaal in de Kamer
anders over je gepraat als je er
nog bij bent dan wanneer je al weg
bent. Maar ik vond dat niet zuiver
tegenover de politiek. Een politicus
tegen wie zulke beschuldigingen
zijn geuit, behoort zich terwille van
het aanzien van de politiek geheel
terug te trekken zolang dat onder
zoek duurt. Ik vind wel dat mijn
vertrek geen negatieve rol had mo
gen spelen bij het oordeel over de
uitkomsten van het onderzoek. In
elk geval vonden zowel mijn eigen
fractie en partij, het CDA, als de
regering bij monde van Van Agt,
dat die uitkomsten nieuwe activi
teiten in en buiten de politiek niet
in de weg stonden. Als zij dat niet
vonden, hadden zij het ook niet
moeten zeggen".
Bent u niet bang met dergelijke
uitspraken uw eigen glazen in te
gooien?
„Nou, ik heb niet de indruk dat er
nog veel ruiten bij mij heel zijn. Er
komt nog wel iets anders bij. Ik
merk steeds weer dat bij het pu
bliek vooral het beeld is blijven
hangen dat De Jong op grond van
een zogenaamd onderzoek van en
kele dagen en op basis van zeer du
bieus gebleken verklaringen van
mij heeft opgehangen, en niet het
beeld zoals dat uit het maandenlan
ge, grondige en deskundige onder
zoek van de commissie-Enschedé
tevoorschijn is gekomen. Enschedé
heeft me daar trouwens zelf voor
gewaarschuwd. De regering heeft
haar uitspraken terecht alleen ge
baseerd op zijn rapport, maar haar
voortdurende aarzeling, angst of
onwil om die in daden om te zet
ten, versterken het beeld van De
Jong. Dat wordt dan weer politiek
uitgespeeld en zo wordt het steeds
moeilijker en ellendiger".
Terreur
„Ik heb dat het sterkst gemerkt
toen ik mij kandidaat had gesteld
voor de Kamer. Er is toen een ge
weldige hetze gevoerd, vooral door
Elseviers Magazine, niet alleen te
gen mij, maar ook tegen de leden
van mijn gezin. Er zijn klachten ge
komen van ouders van leerlingen
bij mijn dochter op school. Ook
heeft die hetze bij mensen die echt
nog onder de oorlog lijden heel
trieste emoties opgeroepen. Die
mensen zijn bewust geactiveerd om
mij politiek onmogelijk te maken.
Daar ben ik dan ook voor gezwicht.
Voor die terreur ben ik gezwicht".
Aantjes wordt zich ervan bewust
dat het gesprek tegen zijn zin toch
weer een heel persoonlijk karakter
heeft gekregen. Hij geeft tegengas.
„Het gaat me niet alleen om me
zelf. Ik red me wel. Het gaat mij
vooral om het verschijnsel dat uit
spraken worden bepaald door het
politieke belang van het moment.
Als ik ergens voor geprobeerd heb
te staan in de politiek, dan is het
om via belaid duidelijk te maken
dat woorden niet vrijblijvend mo
gen worden uitgesproken. Eigenlijk
is dat voor mij het hart van de
christelijke politiek, want hoe
duurder de woorden, hoe zwaarder
de verplichtingen".
Weerstanden
Kunt u uzelf nog herkennen in wat
