Tationale
'epro Salon
iet bizondere
opieën
ronzen beelden niet naar Olympische Spelen
lernlefs nieuwe roman Onder ijsbergen koel en veel te raden
„Kerstfeest roept
op tot het helpen
van de ander"
Nederlander wordt
milieuvriendelijker
G. Brenninkmeijer
provinciaal van
jezuiten Nederland
1ST
LEIDSE COURANT
MAANDAG 28 DECEMBER 1981 PAGINA 7
_iagy Carmichael overleden
H SPRINGS, Califor-
- Hoagy Carmichael,
van songs als „Star-
en „Georgia on my
is gisteren in Palm
in de Amerikaanse
Californië overleden
olge van een hartaan-
werd door een woord-
r van het ziekenhuis
Igemaakt. Hij was 82
bael had al lange tijd
inen met zijn hart. Hij
Jk op als zanger en film- veertig en vijftig, maar werd
C zoals bijvoorbeeld in vooral beroemd door de vijftig
brie films in de jaren „schlagers" die hij schreef.
Ben Dingerdis verongelukt
HILVERSUM NOS-mcde-
werker Ben Dingerdis (56)
is vrijdag/eerste kerstdag,
door een verkeersongeval op
de weg Lelystad-Almere om
het leven gekomen. Dinger
dis was sinds 1970 in vaste
dienst bij de NOS-radio.
Aanvankelijk redigeerde hij
het met het huidige „Van ge
west tot gewest" te vergelij
ken „Zoeklicht op Neder
land".
Later voerde Dingerdis de
eindredactie van het specialis
tisch programma „Hobbys-
coop". Ook werd hij vaak in
geschakeld bij de regie van ra
dioprogramma's die veel ken
nis van de techniek vereisten.
Dingerdis werkte vóór 1970 als.
free-lancer mee aan program
ma's van NOS. AVRO, VARA
en de Regionale Omroep
Noord-Oost.
Verder was hij bij de NOS-ra
dio de specialist voor lucht- en
ruimtevaart. Als zodanig hield
hij de touwtjes in handen bij
de voorbereiding en de uitzen
ding van de reportages van de
bemande ruimtevluchten.
Cees Kelk overleden
DOORWERTH In zijn
woonplaats Doorwerth is
vrijdag, eerste kerstdag op
80-jarige leeftijd de dichter,
romanschrijver en criticus
Cornelis Jan (Cees) Kelk
overleden. Kelk behoorde
tot de generatie van Slauer-
hoff, Marsman, Du Perron,
Ter Braak en Vestdijk. Hij
schreef vele romans, toneel
stukken en een opera. Kelk
debuteerde in 1931 met de
bundel „Spelevaart"
Cees Kelk, geboren 28 augus
tus 1901 in Amsterdam, werd
na studies in de letteren en de
handelswetenschappen, volon
tair in een uitgeverij en werk
te verder in boekhandels. Van
1925 tot 1928 was hij redacteur
van de vrije bladen. Tevens
publiceerde hij in De Gids; hij
was tientallen jaren verbon
den aan de Groene Amster
dammer.
Van zijn romans kregen vooral
bekendheid: Jan Steen (1932),
Baccarat, een episode uit de
60-er jaren (1934), De dans van
jonge voeten (1935), Bloem on
der menschen (1937), De vos
en zijn staart (1939), Reis door
de wolken (1940) en Judaspen
ningen en pauweveeren (1945).
1DRECHT Ruim
jaar is de Dordtenaar
ön der Wal bezig ge-
t met het opsporen
|amateur)schilders die
eën maakten van be-
|e meesterwerken.
Ibehulp van alle me-
ln Nederland slaagde
■in zo'n tweehonderd
Iers op te sporen, die
nenlijk enthousiast
stonden voor een
duizend werken,
stuurde pakken
enfoto's van de re
in en Ed reisde stad
nd af. Hij bezocht de
te schilders en hij
.te een selectie. De
taten van dit kunst-
g speurwerk zijn te
tijdens de eerste Na-
Ie Repro Salon zon-
24 januari in hotel
hrican in Amsterdam,
[niet, zoals aanvanke-
in de bedoeling lag, 1
januari in het Haagse
si Des Indes. De salon
American is geopend
9 tot 18.00 uur en het
jvallend, hoe veel mo
tte Vermeers er be-
i, Rembrandts, Koek-
s, Dali's en andere
ters. En met hoe veel
ïanschap de inzen-
met verf om kunnen
Organisator Ed van der Wal,
die voor maart '82 ook een
„Salon Populair" op zijn pro
gramma heeft staan, met schil
derijen die uitsluitend populai
re figuren uitbeelden, blijkt
echter nog niet geheel tevre
den. „Uiteindelijk is het me
rendeel maar matig, wat men
heeft ingestuurd, op enkele
hoogtepunten na, die dan ook
worden geëxposeerd. Maar dat
zullen niet meer dan zo'n
veertig schilderijen zijn".
Van der Wal houdt er een
kaartsysteem op na, met hon
derden foto's van schilderijen,
die op het eerste gezicht be
drieglijk echt lijken op de ori
ginelen. Intensief vergelijken
met goede reprodukties levert
verschillen op. „Toch kunstig,
hoe men zich inspande om een
bijna echte Nachtwacht in huis
te krijgen. Of de molen bij
Wijk bij Duurstede. Je kunt
wel zien dat de meeste inzen
ders behoorlijk zijn ge
schoold", aldus Van der Wal,
die moet toegeven dat de
meeste inzenders behoorlijk
met hun materiaal konden
omgaan. De Dordtenaar: „Er
zijn inzenders, die niet anders
doen dan naschilderen. Maar
er zijn er ook bij, die af en toe
iets kopieëren en verder aan
eigen werk bezig zijn".
De organisator is wat teleurge
steld over de samenwerking
met de directie van Des Indes,
die zou zijn teruggekomen op
de toezegging ruimten be
schikbaar te stellen. „Maar",
zegt hij, „de ruimte was toch te
kleiri. In American heb ik
meer ruimte en al duurt de sa-
volkomen eigen sfeer aan ge
ven. Hier: een Koekkoek,
maar dan geschilderd in de
stijl van Dali. En hier heb ik
van een inzender uit Delft een
zelfportret van Vermeer,
waarop Vermeer is vervangen
door de Delftenaar zelf".
Van der Wal, die in elk geval
hoopt uit de kosten te komen
door middel van een lage en
treeprijs, laat het niet zitten bij
die eenmalige expositie in
Amsterdam. „Met het overige
werk ga ik het land in, om
kleinere exposities in te rich
ten. In Amersfoort, Maas
tricht, Groningen en andere
steden, waar plaatselijke gro
ten hun werk kunnen laten
zien. Niet waar? De inzendin
gen komen uit alle delen van
het land, van noord tot zuid en
van oost tot west, de belang
stelling is enorm. Dat houdt in,
dat ik met het verzamelde
werk ook in het hele land te
recht. kan. Maar dat moet nog
worden georganiseerd".
Populair
Ed van der Wal: „Voor de repro-salon kan nog worden ingestuurd. Maar alleen topstukken".
Ion nu maar één dag, het begin
is er en in Amsterdam kan ik
terugkomen met een andere
salon, die in maart wordt ge
houden".
Aanstekelijk
Zelfs de één-dags expositie zou
wel eens aanstekelijk kunnen
werken voor vele amateur-
schilders, die nu kunnen zien.
wat met noeste arbeid is te be
reiken. Van der Wal: „Sommi
gen maken in een weekeinde
een schilderijtje. Maar anderen
zijn echt meer dan een jaar be
zig aan een werk, dat bijna
niet is te onderscheiden van
het origineel. En het is ook
leuk om te zien, hoe sommige
schilders van een bekend
schilderij uitgaan en daar een
„Wat in American ook nog ge
organiseerd moet worden is
een expositie van schilderijen
waarop voorkomen bekende
mensen, staatslieden, konink
lijke personen, radio- tv- en
filmsterren. Ik wil daaraan
onderscheidingen verbinden
voor bijvoorbeeld het beste ko
ninklijke portret van het jaar
en het beste portret van een
populaire artiest.
Op deze salon worden dan ook
enkele werken van Neder
landse kunstenaars tentoonge
steld. De kunstenaars moeten
dan wel eerst een paar foto's
van de gemaakte werken op
sturen aan het adres van Van
der Wal, Salon Populair Post
bus 369 in Dordrecht. Toege
staan zijn alle formaten olie
verfschilderijen en aquarellen.
„Maar net zoals bij de Nationa
le Repro Salon zal ik echt ei
sen aan het in te sturen werk
moeten stellen. En dat kan
ook; natuurlijk is het niet
moeilijk om aan werk te ko
men dat wel aardig is, maar
niet voldoet aan eisen die je
moet stellen aan een expositie
die landelijk aandacht trekt.
Wat 24 januari in American
hangt, voldoet aan de hoogste
eisen. En zo hoort het".
FRITS BROMBERG
JGIO CALABRIA
d-Italie) - De Bronzi
Riace, de twee Griek-
eelden van brons, die
fgelopen zomer in Ita-
zoveel furore hebben
aakt, gaan niet naar
Olympische Spelen
end jaar in Los Ange-
Reggio Calabria, de
lelijkste regio van het
iaanse vasteland waar
leelden uit de zee voor
e zijn opgevist, wil ze
laten gaan, en de or-
satoren van de Spelen
en dus naar een ander
bool moeten uitkijken.
J Angeles' zou in deze twee
jjzen naaktfiguren twee
rïffelijke 'handelsmer-
hebben, maar Reggio
en regio) is onverbiddel-
de 'Bronzi di Riace', zoals
de volksmond heten, blij-
waar ze zijn, bovenop spe-
verstevigde voetstukken,
n speciaal ontruimde zaal
het plaatselijk museum
la Magna Grecia').
egering in Rome laat de
ssing 'gaarne' aan de auto-
e regio over, maar heeft
onder stoelen of banken
>ken dat die twee beelden
in Los Angeles zowel de Ita
liaanse natie als de regio Reg
gio enige graden van onsterfe
lijkheid zouden kunnen bezor
gen.
Reggio moet het zelf weten.
De minister van toerisme, die
het zuiden vorige week een
toeristisch driejarenplan
kwam overhandigen, heeft dat
nog eens herhaald. Maar hij
liet doorschemeren dat geen
enkel drie-, vier of vijfjaren
plan zo goed voor het toerisme
in Reggio is als een kort be
zoek van deze Bronzi van Ria
ce aan de Spelen in Amerika.
Tegen deze zakelijke argu
menten uit de hoofdstad keert
zich de emotie van de Cala-
briër. Rome wordt in het zui
den gewantrouwd,, en sociale
rampen en vernietigende
aardbevingen, waarbij de na
tionale hoofdstad eerder toe
schouwer was dan hulpverle
ner, hebben de Calabriërs de,
overtuiging gegeven op eigen
krachten door het leven te
moeten en van de rest van het
land weinig te kunnen ver
wachten. De beelden van Ria
ce, de trots van de natie, wor
den dan ook aan de Calabri-
sche harten gekoesterd, als
reddende engelen in de sociale
nood, en als verloren zonen;
die de afgelopen zomer welis
waar 'vreemd zijn gegaan' in
De 'Nachtwacht' van Calabrlë
Fiorentijnse en Romeinse ex
positieruimten, maar nu nooit
meer van huis weg mogen. Als
we de beelden nu weer laten
gaan, zien we ze nooit meer te
rug, zeggen ze in Reggio.
Wat de beelden voor deze een
voudige provincieplaats bete
kenen, kan niemand ontgaan
die de lange en kaarsrechte
hoofdstraat afloopt. De stad is
Bronzi-gek geworden. Elke
middenstander die op enige
omzet en aanloop hoopt, heeft
ze in zilverkleurige imitatie
uitgestald in zijn etalage, tus
sen herenbovenkleding en de
lokaal vermaarde salami.
T-shirts, aanstekers, boekwer
ken, shawls en andere nuttige
prullaria tonen de onver
schrokken helden.
Onschuldige vreemdelingen
worden op de openbare weg
gemolesteerd door oude man
netjes en jonge knaapjes die als
om strijd plaatjes, dia s, postze
gels en stickers met de afbeel
ding van de twee bronzen
venten. Zelden heeft een zo
doodgewone stad zo gehoopt
zich met twee bronzen sculp
turen aan de vergetelheid en
sociale achterstand te ontwor
stelen. Het is alsof het ge
meentemuseum van Goes,
Roermond of Doetinchem in
eens met de Nachtwacht van
Rembrandt verrijkt zou wor
den. En de twee Bronzi wor
den door de lokale toeristenor
ganisatie zo opgehemeld dat
een vergelijking met een
kunstwerk van het niveau
Nachtwacht zich onweerstaan
baar opdringt.
De Bronzi zijn uniek, zo heet
het in de folders. En dat is
waar zolang de zee rond Cala-
brië die honderden andere
Bronzi waarmee ze hardstikke
vol ligt, niet heeft opgehoest.
En zolang ze uniek zijn blijven
ze in de regio. Van een pole
miek (wel of niet naar de Spe
len) is in Reggio dan ook niet
veel te bespeuren.
De toeristendienst houdt niet
op te wijzen op de gouden toe
komst voor Reggio dankzij de
Bronzen: toeristen zullen naar
Reggio komen om de beelden
te bewonderen, ze zullen een
of twee nachten overblijven,
misschien er nog wel een paar
dagen stadbezoek aan vastkop
pelen, inkopen doen in de
stad, enzovoort. Het komend
toeristenseizoen zal bewijzen
dat dit scenario klopt. De
Bronzi kunnen het volgend
seizoen, het eerste en belang
rijkste, dus eenvoudigweg niet
gemist worden. En de
VVV-directeur citeert kunst -
-dokters die zeker menen te
weten dat de Bronzi al zozeer
door de gevreesde brons-ziekte
zijn aangetast dat ze een zeer
eis naar Amerika en de daarbij
gepaard gaande temperatuur
schommelingen niet zouden
overleven.
Een plaatselijk politicus heeft
zelfs gezegd dat de beelden
'over mijn lijk' zullen vertrek
ken, maar dat heeft niet ieder
een in het land van de mafia
gerustgesteld. Reggio lijkt
vastbesloten de beslissing dit
keer niet aan de politici over
te laten, en dat betekent dat de
beelden blijven waar ze zijn.
Jammer voor Los Angeles, en
jammer voor de wereld, want
de beelden verdienen het bui
ten de bekrompenheid van de
grote teen van de Italiaane
laars vertoond te worden.
CEES MANDERS
KONINGIN VRAAGT AANDACHT
VOOR GEHANDICAPTEN
HILVERSUM Konin
gin Beatrix heeft vrijdag
in haar Kersttoespraak,
die via de radio werd uit
gezonden, vooral aandacht
gevraagd voor de gehan
dicapten en andere men
sen die een helpende
hand nodig hebben.
„Van oudsher is Kerstmis het
feest van het Licht dat door
breekt in de duisternis. Licht
dat wij mogen ontvangen en
doorgeven, daar waar de we
reld ons donker lijkt. Ieder
jaar wijst ons het Kerstlicht de
weg naar onze medemensen.
Wij trachten glkaar te vinden
en vast te houden. Het jaar dat
nu wordt afgesloten, stond in
het teken van de gehandicap
ten. In deze Kerstgroet gaan
mijn gedachten allereerst uit
.naar hen over wier leven de_
schaduw is gevallen van een
lichamelijke of geestelijke
handicap. Een schaduw die
^meestal ook ligt over allen die_
'zich in liefde en zorg met hen"
verbonden voelen. Te lang
heeft de samenleving nauwe
lijks oog voor hen gehad".
Gelijkwaardigheid
„Gezond zijn gold als maatstaf
voor volwaardigheid. Zwakke
ren en gebrekkigen willen wij
in onze maatschappij wel goed
verzorgen. Wij bieden hen
echter niet altijd gelijkwaardi
ge kansen en een eigen plaats
in de samenleving. Wegen tot
levensontplooiing blijven voor
gehandicapten schaars en
moeilijk bereikbaar. Zij moe
ten zoveel overwinnen. Er zijn
mensen die hun achterstand
weten om te zetten in een
voorsprong en die blijmoedig
heid uitstralen. Anderen valt
het zwaar hun leven te aan
vaarden. Het is duidelijk dat
het einde van dit jaar niet het
einde mag zijn van daadwer
kelijke betrokkenheid bij de
problemen van de gehandicap
te mens en van degenen die
om hem heen staan. Het blijft
noodzaak naar hen te luiste
ren. Zij vragen niet om mede
lijden, maar om medeleven,
om doorbreking van hun isole
ment".
„Dat isolement treft soms ook
mensen die leed en pijn on
zichtbaar met zich meedragen
als een verborgen handicap.
Iemand kan zo geslagen wor
den in zijn leven, dat hij zich
niet in staat voelt verder te
gaan. Soms als de mensen uit
geschakeld zijn, het geloof in
de toekomst hebben verloren
en bij een ander met hun ver
driet geen weerklank vinden,
vervult hen met diepe een
zaamheid. Dat onze wereld be
dreigd en geschonden wordt,
kan ons beklemmen en ver
vullen met gevoelens van twij
fel en onmacht. Angst kan
verlammend inwerken op ons
dagelijks bestaan".
Belofte van hoop
„Maar het Kerstfeest brengt
ons de belofte dat er, juist voor
-wie het moeilijk heeft, hoop is.
„Zij die de duisternis niet be
merken, zullen het licht nooit
zoeken", is eens gezegd. Zij die
„niet weten wat verdriet is, zul
len nooit werkelijke vreugde
kennen. Zij die niet geworsteld
hebben met hun lot, zullen
nooit tot innerlijke vrede ko
men. Maar de betekenis van
Kerstmis reikt verder dan het
zoeken naar innerlijke vrede".
„Het Evangelieverhaal vertelt
immers van een klein kind,
dat geboren is in een stal, in de
armoede van deze wereld.
Hij ligt afhankelijk en kwets
baar in een kribbe. Toch is Hij
de Christus, die is gekomen
om zieken te genezen en men
sen te verlossen. Hij wijst ons
de weg van de liefde. Wan
neer wij ons bekommeren om
het lot van onze medemensen,
worden wij tochtgenoten op
weg naar een betere wereld.
Het Kerstfeest roept ons op tot
het gaan naar de ander, tot het
uitsteken van de helpende
hand. Zo kunnen we door iso
lement en eenzaamheid door
breken en ons opnieuw met el
kaar verbonden voelen. An
ders gezegd, met heel oude
woorden:
„Wie zijn broeder liefheeft,
blijft in het Licht".
Ik wens U gelukkige Kerstda
gen", aldus de koningin.
DEN HAAG De Nederlandse bevolking wordt milieuvriende
lijker. Hoewel nog geen definitieve uitspraken te doen zijn over
veranderingen in levensstijl valt wel te constateren dat de men
sen in groten getale gebruik maken van de glasbakken, dat er
een groeiende vraag is naar cursussen over milieu en huishou
den en dat steeds meer ondernemers (nu ongeveer 2000) bewust
op kleine schaal milieuvriendelijk willen produceren. De
belangstelling voor voedingsmiddelen die milieuvriendelijk ge
teeld zijn wordt groter en de Nederlanders maken intensierver
gebruik van openbaar vervoer en de fiets. Dit zegt staatssecreta
ris Lambers (milieu) in antwoord op kamervragen over haar be
groting voor 1982.
DEN HAAG Pater Gregory
Brenninkmeijer (45) is aange
wezen als provinciaal overste
van de jezuieten in Nederland.
Hij zal dr. Hans van Leeuwen,,
de huidige landelijk overste
die per 1 januari de gebruike
lijke ambtsperiode van zes jaar
volmaakt, opvolgen in de zo
mer van 1982.
De nieuwe provinciaal overste
is in Londen geboren. Voordat
hij in 1957 jezuiet werd was hij
twee jaar werkzaam in het fa
miliebedrijf. Na studies in
Leuven, Maastricht en Am
sterdam, waar hij in 1968
priester werd gewijd, werd hij
katecheet en leraar Engels aan
het Stanislas-college te Delft.
In 1969 al ging hij naar het in
ternaat „Katwijk de Breul" te
Zeist, waar hij de laatste jaren
adjunct-directeur was.
wel het thema van de nieuwe roman van J. Bernlef, „Onder
rgen", heel duidelijk gestalte heeft gekregen, is het toch een
waarin voor de lezer erg veel overblijft, wat niet door de
ur is ingevuld. Het verhaal heeft ogenschijnlijk weinig om
lijf, handeling en personages zijn met een zekere afstand,
soort koelheid beschreven. Alsof het ijsbergen zijn, die voor-
rijven: het grootste deel is onzichtbaar, verborgen onder het.
oppervlak.
meer romans en verhalen van Bernlef is de plaats van
leling ook hier een lokatie in het noorden, ditmaal een ta-
jk onherbergzaam en weinig aanlokkelijk oord op het eiland
I onland, dat onder bestuur van Denemarken staat. We vol-
I daar de gangen en aktiviteiten van de hoofdpersoon van het
laai, de Deense rechter Jakob Olsen, die zich met een moei-
juridisch en criminologisch probleem bezighoudt. Hij arri-
t op woensdag 2 juli 1975 op het eiland, het verhaal begint
ook op die dag. We krijgen per dag die volgt de gebeurtenis-
verteld, aanvankelijk alleen die rond Jakob Olsen, later ook
3 de verteller zich bezighouden met een paar andere figuren
let verhaal, zodat het perspectief zich dan enigszins verwijdt.
Pen met zondag vertelt de roman ons wat er in Jakobshaven
fturt. Het verhaal eindigt op die zondag omdat de hoofdper-
fti dan vermoord wordt.
lob Olsen bevindt zich in dat Groenlandse garnalendorp, om-
hij op zoek is naar de werkelijkheid achter een moordzaak,
r.W*«n m»» in htm maat» ritfon Hot
gaat om een zekere Jón Eira die in 1973 veroordeeld werd we
gens moord op zijn grootmoeder. Na twee jaar gevangenisstraf
(hij zou er zeven uit moeten zitten) pleegde hij zelfmoord. Eigen
lijk was de moord op de grootmoeder geen zaak, die met het
westers recht zoals dat via Deense instanties in Groenland wordt
toegepast, meetbaar was. De moord werd gepleegd in een neder
zetting van zeer primitieve mensen, die hevig beïnvloed werden
door hun mythes. De grootmoeder was krankzinnig, hetgeen
voor de gemeenschap betekende dat ze een boze geest was. Niet
de kleinzoon was verantwoordelijk voor de moord, het was voor
de mensen zelf een kollektieve daad. Omdat de gemoederen
weer opnieuw opgejaagd zijn door de zelfmoord van de veroor
deelde, besluiten de justitiële autoriteiten een oude, wijze man
van het Hooggerechtshof naar Groenland te sturen, om daar als
waarnemer nog eens feiten achter de reeds bekende feiten te
bekijken.
In de kleine nederzetting Jakobshaven, waar Olsen een paar da
gen in een plaatselijk hotel logeert, komt hij in kontakt met een
aantal mensen, die voor hem van belang zijn, zowel binnen als
buiten zijn opdracht. In het vliegtuig maakt hij al kennis met
een Amerikaanse jazz-musicus, die tijdens de zomer in dat
Groenlands hotel als bar-pianist de kost komt verdienen. Be
langrijk is de vrouw, die voor hem als tolk op zal treden. Zij
leidt de plaatselijke toneelvereniging en is bezig de laatste hand
te leggen aan de voorstelling van een merkwaardig stuk over
een oud-Groenlands verhaal, dat zij zelf schreef en nu regis-
c°ort Vpt-Hpr nntmoo» 01c*»n »iitorpsrH ppn aantal aiitoritpiten
die met de zaak te maken hebben en de betrokkenen van toen,
de mensen die in de nederzetting woonden, waar zich alles af
speelde.
In alle lagen van het verhaal staat één ding centraal: mensen
kunnen elkaar niet vertellen wat er werkelijk omgaat. Wanneer
zij dat zouden doen, zouden ze verloren zijn. De dorpelingen
kunnen niet praten over alle mythes die mede geleid hebben tot
de moord op de gevaarlijke oude vrouw, in wie een boze geest
zat. Wanneer de rechter, die zich waarnemer noemt, omdat hij
niet wil of mag oordelen tekenend detail op het spoor
komt van de inhoud van die mythe, is het gesprek onmogelijk
en moet ook hem het zwijgen worden opgelegd, omdat het niet
mogelijk is, de waarheid werkelijk uit te spreken.
Maar dat geldt bij lange na niet alleen voor die primitieve
Groenlanders met hun kollektieve en mythische geweldpleging.
Via een nevenintrige maakt Bernlef duidelijk dat het allemaal
evenzeer opgaat voor hedendaagse mensen uit een „beschaafde"
wereld. Dè rechter, topman uit Denemarken, gaat heel vertrou
welijk en eerlijk om met zijn familie, vrouw en kinderen. Dat
blijkt uit de manier waarop hij met zijn vrouw korrespondeert
over de dood van zijn vader. Maar een brief, waarin hij zijn
grootste eerlijkheid „pleegt" de bekentenis dat hij erotisch
aangetrokken is tot de vrouwelijke tolk, houdt hij achter en
stuurt hij niet naar zijn vrouw. Die tolk heeft een verhouding
met de bar-pianist. Beiden verzwijgen ze van alles: Hij liegt dat
hij ooit iets geweldigs heeft gedaan op muzikaal gebied; zij ver-
pviiflt wat voor Ipvph 7p indprtiid in New York heeft geleid. Als
hij dan eindelijk vertelt, dat hij haar herkent uit deze episode
door een ontmenselijkt erotisch kontakt, valt haar wereld in el
kaar. Het enige wat hen kan redden, is erover te zwijgen.
Tot het slot van het boek, met het dramatische einde en een
soort dubbele ontknoping, blijft Bernlef bij zijn kille, onderkoel
de verteltrant. In deze stijl van vertellen zit de grote zwakheid
van de roman. Bernlef staat het niet toe, dat de romanfiguren
werkelijk tot leven komen. Ze volgen hun banen, verrichten
hun handelingen, werken hun patronen af. Maar zoals de rech
ter op de laatste dag van zijn leven op zijn tocht naar de plaats
van het indertijd gepleegde misdrijf de ijsbergen voorbij ziet
drijven en dat gezicht niet kan verdragen door het felle licht, zo
wordt ook de lezer gehinderd door de belichting, die hard is,
meedogenloos. De ijsbergen in dit verhaal, de romanfiguren en
de gebeurtenissen, geven veel meer te raden dan zé laten zien.
Er zit zoveel onder verborgen, dat niet uitgesproken wordt
omdat het uitspreken van dingen onmogelijk en vernietigend is.
„Onder ijsbergen" is een roman met een grote spanning, die
echter zo onderhuids is, dat de lezer zich steeds bewust moet
zijn, slechts het topje van de ijsberg te zien, wil hij begrijpen wat
er allemaal aan de hand kan zijn.
JAN VERSTAPPEN
J. Bernleg:
ƒ28,50.
.Onder ijsbergen", uitgeverij Querido. Prijs
