Niet alleen
helden bij
de VARA in
oorlogstijd
TERUGBLIK
RADIO/TELEVISIE
Henk
Elsink
maakt een
reeks types
samen met
Paul van
Vliet
TELEVISIE VANAVOI
TELEVISIE DINSDAG
RADIO VANAVOND
RADIO DINSDAG
BELGIE NED. 1 J
18.00 Kinderprogr. 18.05 1
serie. 18.30 Instructief prJ
Gezondheidsmagazine. 19j
wedstrijden, mededelingen]
gen. 19.45 Nws. 20.10 W«|
20.15 Oppenhelmer. 21.U
22.00 Consumentenrubriek
Nws.
BELGIE FRANS
18.00 Spelprogr. 18.15 l|
progr. 18.30 Kinderprogr. 1(
naaloverz. 18.40 Spelpro»
Sport. 19.25 Toto en wd
19.30 Journaal. 19.55 La
nale. 23.20 Journaal en wei
BELGIE "FRANS 2 pc
Tot 19.00 Zie Net I. 19.00 SLn
Programma voor de oudere!
gepresenteerd door Règlne
en Michel Lemalre. Vand.il li
gramma op het thema Open e
te. 19.30 Journaal. 19.55LJ,.
Walton: D'jan Nesse. KomP
het toneelstuk van Molièrefcss
bewerkt door Henri Simoatol
Luiks dlalekt. Met: Renè Ha_r
dró Leenaerts. Janine Rof
22.05 Informations agrlcolef162
landbouw. Nadruk op de iun
politiek. 22.35-23.05 Ulysseije
DUITSLAND 3 WDR
8.00 Gymnastiek. 8.30 Sc
sle. (9.25 Kleuterprogr
Schooltelevisie. 17.30 Infor
BELGIE NED. 1
14.00 en 17.00 Schooltelc
19.00 Uospet magazine. IV.M) V,,
vijver. 20.30 In beweging. 20.48
kop. 21.00 Bi) de tijd. TELEAC 2l d
vissen. 22.00 Management. NO
Nws. 2.40 Focus. NOS 23.00 Zoifna
23.55 Nws. Vei
HILVERSUM 3
NOS 18.04 Oe Avondsplts.
Praatpaal. 20.02 Folk live. 20.3
nen Tijdperk. 21.15 Blues, ban
•22.02 Candlelight. 23.02 AVRO i
SADVENTISTEN. 18.30 Stem
BOND ZONDER NAAM. 18.45
NCRV 18.50 Er Is meer dan
HILVERSUM 4
20.00 (S) Turkse klassieke
Oratorium van Bruch.
beginner
(6). KRO
Drempel"
NOS: leder heel uur i|
7.02 Felix Meurders j
schuur - Erik Post. 1
van Beusekom en Ra
10.30 Frlts Spits en
ners. 12.30 VIP-spel.
it Erik Post. 15.30 Pod
ËHV8&N TROS: 7.00 Nws. 7.I
MM teiten a la carle. 8.01
iTJL Specialiteiten a la
•-p C 9.00 Er staat een or
wtattUl sen. 9.30 Van helnd
10.00 Opus tien tot tl
Intermezzo. 13.00 Nws. 13.05 Dt
kochte klass. tien. 13.30 Kor
14.00 Belcantorium.
LEIDSE COURANT,
MAANDAG 30 NOVEMBER 1981 PAO
Onbewimpelde en objec
tieve geschiedschrijving
mag men niet verwach
ten van een auteur die
persoonlijk betrokken
bij een zaak daarover
zijn licht laat schijnen.
Hij zou om de feiten te
heiligen zich moeten be
perken- tot notulen.- En
die bieden maar een
deel van de waarheid.
Oud-hoofdredacteur van
de VARA-gids G.P.
Bakker vond echter een
lezenswaardige wijze
van verslaggeving in
zijn dezer dagen ver
schenen boek „Het hel
lende vlak". Hierin be
schrijft hij op verzoek
van het hoofdbestuur
hoe de nazi-bezetters in
de jaren '40-'41 niette
genstaande een schijn
baar soepele houding
binnen de kortste keren
de toen bestaande om
roepverenigingen lieten
opgaan in een van bo
ven af geleide nationaal-
socialistische staatsom
roep.
Dick Verkijk haalde jaren
geleden al in een bij de Ar
beiderspers verschenen boek
de geschiedenis van de om
roep in de bezettingsjaren
boven water. Een uitermate
kritisch geschrift, dat niet op
alle punten even betrouw
baar bleek, met name voor
sommige omroepfiguren
nogal beschuldigend uitviel.
Het minst evenwel voor de
VARA-mensen, die hun
principes van het democra
tisch socialisme niet in on
derwerping wensten te
brengen aan de dwingend
opgelegde nationaal-socialis-
tische ideeën. Nu waren de
Nederlandse socialisten bij
voorbaat gewaarschuwd. Zij
wisten van het nazi-optre
den tegen hun Duitse begin
selgenoten, dat hen weinig
goeds te wachten stond. Hier
te lande konden KRO en
NCRV zich beroepen op hun
religieuze eigenheid, al
kwam daaraan voor wat de
KRO betreft een einde, toen
de toenmalige aartsbisschop
De Jong het nationaal-soèia-
lisme in een herderlijk
schrijven had veroordeeld.
De AVRO ging'het meest
fout, doordat Willem Vogt
meende, dat het op de weg
van zijn AVRO lag om kleur
te verlenen aan de door dt
Duitsers gedachte nationale
omroep.
Lezen we nu het boek van
Bakker, dan stuiten we op
een enkele vergissing na op
één en al principe bij de
VARA-mensen, maar ook
daarbij zijn er geweest, die
omwille van den brode aan
de nazi's hebben toegegeven.
Daarover evenwel geen
woord.
En dan ontpopt hij zich toch
meer als notulist dan als ge
schiedschrijver. Wat uit ver
gaderingen en besprekingen
op papier vastgelegd is ge
worden, heeft hij in zijn be
schrijvingen betrokken. Niet
genoteerde vormen van hulp
aan de Duitsers ontsnapten
aan zijn aandacht Dat hoeft
niet eens willens en wetens
gebeurd te zijn, want zelf
vertrok hij na de gelijkscha
keling van de omroep al snel
op eigen initiatief uit Hilver
sum. Het moet hem dus ont
gaan zijn, dat tal van om
roepmensen korter of langer
hun diensten hebben ver
leend aan de nazi-omroep.
Ook omroepmensen van de
VARA. Hij stapte tijdig van
het hellende vlak. Anderen
probeerden er te lang hun
evenwicht op te bewaren en
gleden er af.
RADICAAL
Dit Sijthoff-boek uit Alphen
aan de Rijn, kosten 19,50,
mag nochtans gelden als een
scherpstelling van de radica
liteit, waarmee de nazi's het
omroepwezen hebben inge
palmd en aan hun eigen in
tenties ondergeschikt heb
ben gemaakt. Zij hadden
daarin ook graag de voor
mannen betrokken, maar
die gaven ook wat betreft de
VARA niet thuis.
Tot de houding van die kop
stukken heeft auteur Bakker
zich beperkt, ofschoon in
een arbeideristische omroep,
zoals de VARA wel wordt
omschreven, de keten uit
eindelijk ook niet sterker is
dan de zwakste schakel. In
elk geval bleek de VARA
vooraf duidelijk gewaar
schuwd, want twee maanden
n& de inval in iriei 1940 had
de Duitse bezetter al de na-
tionaal-socialist mr. Rost van
Tonningen benoemd tot
commissaris van de SDAP
en het NVV, waarmee die
De schrijver van het boek over de VARA in oorlogs
tijd G. P. Bakker (links) overhandigt zijn boek aan de
minister van staat mr. J.A.W. Burger.
vakvereniging in één klap
binnen de greep van de na
zi's kwam. Die Rost had ge
lijk al een rede op zak,
waarmee hij zich door mid
del van de radio tot de Ne
derlandse arbeiders zou
richten. Hij maakte daarin
zelfs misbruik van de naam
van de grote socialistische
voorman Pieter Jelle Troel
stra. Rost zou aan de VARA
niets in de weg leggen, maar
dan zou die omroep wel
moeten begrijpen, dat er an
dere tijden waren aangebro
ken. Drie bestuursleden me
nen een afwachtende hou
ding aan te kunnen nemen
tegenover de eisen en de
toezeggingen van de nazi
commissaris, die denkt dat
de VARA zich zal kunnen
inzetten voor een nieuwe ge
meenschap van arbeiders.
Het laatstbenoemde be
stuurslid Jan Broeksz heeft
daar niet zo'n vertrouwen in
en laat het direct al afweten.
Mr. Rost stelt in afwachting
van zwaardere bedreigingen
die zullen volgen zich zeer
zoetsappig op: „U moet het
in groter verband zien. Door
mijn contacten met de Duit
se overheid was mij geble
ken, dat deze er ernstig over
dacht de hele sociaal-demo
cratische beweging op te
heffen. Dat \gold voor alle
socialistische instellingen.
Het NVV zou omgevormd
worden tot bouwsteen voor
het arbeidersfront".
Hij zou zich daartegen heb
ben verzet met de bedoeling
de culturele waarden, die in
deze instellingen samenge
bracht zijn, voor de arbei
dersmassa te bewaren. Maar
dat kan alleen als goedwil
lende personen bereid zijn
hieraan mee te werken.
De VARA liet zich paaien
onder voorbehoud en om
een motief als behoud van
werkgelegenheid, alsmede
om de band met de leden te
bewaren, terwijl de linkse
volksleiders in Duitsland al
lang in concentratiekampen
waren verdwenen. In neel
Hilversum heerste toen de
opvatting, dat men door ra
dicaal de eigen omroep op te
heffen schade zou doen aan
tal van goede zaken, die met
moeite in de loop der jaren
waren opgebouwd, als ook
om tegenwicht te kunnen
bieden tegen het rücksichts
los aan zich trekken door de
Duitsers van de hele om
roep. Ook met dat Duitse
voorbeeld was men bekend.
Het Duitse volk was al jaren
misleid door het misbruik,
dat de nazi's maakten van de
omroep in hun eigen land.
Een volksmisleiding die bin
nen weinige jaren catastro
fale vormen aan zou nemen.
Auteur Bakker weet nu in
zijn boek te melden, dat de
verenigingsraad van de
VARA aanvankelijk feller
heeft gereageerd dan steeds
feitelijk bekend werd veron
dersteld. Om dat feit te ver
doezelen zou er met notulen
zijn gesjoemeld. VAR A-be
stuursleden zouden bij die
gelegenheid al gewezen heb
ben op de nazi-taktiek om
stapje voor stapje de zaak
aan zich te trekken, dit om
massaal verzet te voorko
men bij een plotselinge grote
ingreep. Toch hechtte de
VARA er aan tegen beter
weten in zijn eigen zelfstan
digheid te bewaren, al was
het maar om door de eigen
radiogids de band met de le
den te onderhouden.
In het voorjaar van 1941 wa
ren de dagen van de omroe
pen echter toch geteld. Ook
die van de VARA. Op 12
maart 1941 kwam de veror
dening, dat de samenstelling
en de uitvoering van het
programma van de Neder
landse radio-omroep uitslui
tend van Rijkswege ge
schiedt. Daarom zal een
staatsbedrijf in het leven
worden geroepen. De be
staande omroeporganisaties
worden ontbonden. Het ver
mogen van de omroepen
gaat over naar de Rijksra
dio-omroep.
Hiermee was het lot van de
zelfstandige omroepen beze
geld. De personeelsleden
konden zo in dienst treden
van de Rijksradio en zich
daarmee in dienst stellen
van de nazi's. Er .zijn er die
hebben geweigerd. Ér zijn er
die ziin gebleven om zoveel
mogelijk te saboteren, waar
op de doodstraf stond. En er
zijn er die uit angst voor ge
zondheid en goed zich heb
ben laten gebruiken. Het is
niet ieder gegeven onder
zulke zware omstandigheden
een held te zijn. Hilversum
heeft in die dagen zelfs anti
helden opgeleverd, zie Ver
kijk. Maar Bakker houdt
zich strikt aan wat op papier
bewaard is gebleven. Ging
daarmee voorbij aan de
naargeestige sfeer van die
dagen, de angst in het ge
moed, zeker ook bij de jood
se omroepmedewerkers, al
maakt hij hier en daar van
hun gruwelijk lot gewag. Hij
deed nuttig werk door de
feiten uit die tijd bij elkaar
en op een rij te zetten, maar
geschiedschrijving moet die
per reiken.
TON OLIEMULLER
Henk Elsink en Paul van Vliet werpen zich op typeringen.
ïn de serie cabaretshows in beeld. Elsink liet hiero-
met gasten, die Henk El- ver al weten, dat zij bei-
sink voor KRO-tv maakt, den met veel plezier aan
verschijnt Henk vanavond deze voorstelling gewerkt
samen met Paul van Vliet hebben in Theater 't
Vrouw Malu, vanavond op tv, aan het winkelen.
Spant te Bussum. Vooral
aan het maken van types
hebben zij groot genoegen
beleefd, al vertelde Henk
er bij, dat hij nu maar
hoopt, dat dat plezier ook
bij de kijker over zal ko
men. Regisseur René
Stokvis heeft hier wel
naar toe gewerkt Er vol
gen na deze show nog vier
stuks met Christina Deu-'
tekom, Jasperina de Jong,
Annet Nieuwenhuizen en
Johnny Kraaykamp.
Ned. I 2030 uur.
Vraag wat
In „Daar vraag je me wat" op
nieuw een reeks grote kleine
problemen: Hoe bedreigt drijf-
gas uit spuitbussen de ozonlaag
en daarmee het leven op aar
de? Hoe zit het met vuurste
nen? Kun je als kind ook orga
nen afstaan of kan men niet
op de groei transplanteren?
Hoe vriest een natte weg
droog en kun je ook uit plan
ten energie halen? De wereld
vergaat er niet van, behalve
die drijfgassen dan, maar het
zijn wel even dingen die je wil
weten.
Ned. I 19.00 uur.
In Dieren
Er wordt een feestje gebouwd
in Dieren en daar verschijnen
op aangeven van Hans van
Willigenburg figuren als Lori
andere bevindingen.
Ned. I 22.45 uur.
Scooby Doo
Nieuwe avonturen van het
hondje Scooby Doo en zijn
baas Shaggy.
Ned. 1118.59 uur
Spree, Babe, Imca Marina, Rex
Gildo en Ronnie Tober.
Ned. 119.40 uur.
Briefkaart
Bob Bouma gaat het hebben
over nieuwe films, zoals „Po-
peye" van Robert Altman en
„Passione d'Amore" van Etto-
re Scola en ontvangt voorts
twee nieuwe kandidaten.
Ned. 1 2L55 uur.
Theologe Marie-Jeanne
De Franse theologe Marie-
Jeanne Bérère krijgt een eigen
portret, dat Louis ter Steeg en
Ad Bakker maakten. Zij was
al vijftig, toen zij theologie
ging studeren. Door priesters
was haar in het hoofd gepraat,
dat de vrouw in de kerk een
ondergeschikte positie in
neemt Haar studie gebruikte
zij om de juistheid van die stel
ling te onderzoeken en te on
dergraven. Zij komt tot geheel
Brendon Chase
In het donkere bos van Bren
don Chase gaat de journaliste
Monica op zoek naar de drie
Malu, een vrouw
Malu Muiher, een Braziliaanse
vrouw, verscheen eerder op tv
als de gescheiden vrouw die
haar eigen weg opnieuw moet
vinden. Zij ziet haar vader met
een jonge vriendin en gaat
daar werk van maken.
Ned. II 21.10 uur.
verkrijgbare sinterklaasrij
men.
Ned. II 22.00 uur.
Sonja
Sonja gaat op maandag een ge
sprek voeren met ene mevr.
Wertheim, die behulpzaam,
was bij euthanasie. Verder
praat zij over werkelijke tole
rantie jegens homofielen.
Frans Halsema en Al Jar^au
komen zingen.
Ned. II 2225 uur.
•ITeen Eoning Klant
Joep Bonn test de Renault 9,
onderzoekt de veiligheid van
de grill en het enzymen-diëet
en laat zich ook in met de
kwaliteit van de in boekvorm
NEDERLAND 1
NOS
18.20 Nieuws voor doven en
slechthorenden
TELEAC
18.28 Geologie
KRO
19.00 Daar vraag Je me wat
19.40 De KRO komt langs In
Dieren
20.30 De Henk Elsink show
NOS
21.37 Journaal
KRO
21.55 Voor een briefkaart op
de eerste rang
KRO-RKK
22.45 Een vrouw In een
mannenkerk
NOS
23.40 Journaal
23.45 Nieuws voor doven en
slechthorenden
NEDERLAND2
NOS
18.35 Sesamstraat
18.50 Jeugdjournaal
VARA
18.59 Scooby en Scrappy
19.20 Het dondere bos
Brendon Chase
NOS
20.00 Journaal
VARA
20.27 Achter het nieuws
21.10 Maly, een vrouw.
22.00 Koning Klant
22.25 Sonja op maandag
NOS
23.30 Journaal
23.35 Nieuws voor doven
en'slechthorenden
DUITSLAND 1
(Regionaal progr. NDR: ijl
18.30 Aktualiteiten. 18.45 f
rie. 18.55 St. Pauli LandurJ
19.25 Regionaal magazine,]
grammaoverzlcht WDR: 101
serie. 18.30 Natuurs
Geantwortet wlrd Immer. 1
aliteiten. 19.45 Kunst-Stut
Journaal. 20.15 Der Ger.
her oder die Gewissensblst
rian Krelttmayer. 21.15 l
22.00 Amusementsprogr.
aliteiten. 23 00 Der FilmamJ
Journaal.
DUITSLAND 2 JN
18.20 Polizeiarzt Simon l^Lei
Programmaoverz. 19.00 t
19.30 Popmuz. 20.15 4 ei
21.00Aktualitelten. 21.20 pefe
oder Fast elne Karriere. 22.V,
portage. 23.35 Journaal.
DUITSLAND 3 WDR
18.00 Kleuterprogr. 18.3f
Duits. 19.00 Informatieve $4 SOI
Journal 3. 20.00 Journaal.! h
NEDERLAND 1
TELEBORD
14.00 Itdoarp
NEDERLAND2
NOS
13.00 Nieuws voor doven
en slechthorenden
mateur, speelfilm. 12.10 1
12.55 Persoverz. 13.00 Jol
Journ. 16.15 Filmdocum. I
derprogr. 17.50 Journ. (R|
NDR: 9.25 Kleuterprogr.
Schooltelevisie. 9.25 Kleutcf
DUITSLAND 2 |n i
10.00 Journ. en Actual. I0.|»kt
mamateur, speelfilm. 12.10. d
ge. 12.55 Persoverz. 13-lg
16.30 Progr. voor ouden
Journ. 17.10 Jeugdserie. *e
kenfilmserie. 17.40 Gevar.
BELGIE FRANS
12.00 Teletekst. 14.00 Sch
sie. 17.15 Vakatures van djj
•ids
17.30 Kinderprogr.
18.06 Aktua-magazlne. 18.42 (S) Molen aan
de Floss. 19.02 (S) TROS-country. 20.02 (S)
Een mondje Frans. 20.30 Peekei ongezou
ten. 21.02 (S) Lichte muz. 22.02 (S) Aktua-s-
port. NOS 23.02 (S) Met het oog op morgen.
AVRO 0.02 (S) Easy listening. 2.02 (S>
AVRO's Service Station. 6.02 (S) Auto In?
AVRO aan. 6.30 AVro'a Radiojournaal.
AVRO's Radlojourn. 8.06 Per
Saldo. 8.30 AVRO's Radlojourn.
9.03 Steunpunt. 9.08 (S en M)
Arbeidsvitaminen. (10.02 Oe
zandbakthow.). 10.30 Biels en
Co.. hoorspelserie. 11.02 (S) Uit
Is lm. 11.15 (S) Componistenportret. 12.03
(S) Platenscala. 13.06 AVRO's Radlojourn.
13.20 (S) De AVRO Diligence. 13.57 Per sal
do. 14.02 (S) Gevar. progr. 15.52 De zand
bakshow. 16.02 Hersengymnastiek. 16 30
(S) Kom 'ns langs In Des Indes. 17.52 Per
De VPRO zond gisteravond
een dramaproduktie op video
van een stichting werkgroep
video „Meatball" uit. Een iet
wat ontnuchterende naam
voor een gezelschap, dat het
dan ook kennelijk van het ui
termate gewone, alledaagse le
ven moet hebben. Het stuk
ging over het wedervaren van
een groepje jongelui, die een
kraak hadden gezet, zoals dat
vrees ik op gezette tijden
wel degelijk hier of daar voor
komt. Dwingende eis echter
bleek dat alles zo „echt" moge
lijk toeging. En de dialogen
werden zelfs zoals dat heet „op
locatie geïmproviseerd". Dat
was er, voorzover verstaan
baar, dan ook wel aan af te ho
ren. Zij waren bloedecht en
dus was er geen bal, om niet te
zeggen ball, aan. Het hele stuk
ging trouwens aan een benau
wend-exacte authenticiteit ten
onder. Alleen de achtergrond
muziek bleek zelfs bij dit soort
filmen niet gemist te kunnen
worden. Maar die werd dan
ook voortgebracht door een
„Gruppo Spoijivo".
Ook bij de VPRO een reporta
ge over „Hollanditis in Neder
land". Die ging vooral over de
voorbereidingen van de zater
dag een week geleden in Am
sterdam gehouden massale
vredesbetoging. Mosterd zowel
voor als na de maaltijd, om zo
te zeggen.
Aan de andere kant mochten
bij de VARA drie dames en
twee heren op de stoel van de
rechter gaan zitten. Dat wil
zeggen: zij kregen een drietal
strafzaken voorgele
mochten na enige
zelf de straf bepalen,
nauwelijks verbazen
dus werd geconfronte
de gebruikelijke, maai
tijd helemaal ter zake
praat, die men kan 1
als leken zich uitsprei
uiteraard toch ook ji
kwesties. Al ben je hc
Ook zaterdagavond i
quizzen, waar natuurl
zinnig woord meer
vertellen valt. „Hier
had in ieder geval t
kend interview dat vie
journalisten hadden
Schmidt. Een enigszins^
digend interview ook.L
HERMAN HOFB
