l
Iedere kapitein
heeft wel
eens een bakkie
h
Geschiedenis Prinsendam werd door brand getekend;
kerk
wereld
Commissie rechtspositie niet naar Rome
BINNENLAND
RAAD VAN SCHEEPVAART BEHANDELT ONDERGANG VAN CRUISESCHIP 11
n)
R
Gezondheid paus goed
DPR inventariseerde gedachten van secties over kernbewapening
LEIDSE COURANT/
WOENSDAG U NOVEMBER 1981 PA^
AMSTERDAM Ruim een jaar geleden na een zes
dagen woedende brand zonk in de Golf van Alaska
het luxueuze passagiersschip „Prinsendam". Het schip
was eigendom van de Holland Amerika Lijn en geregi
streerd op de Nederlandse Antillen. De Prinsendam
had in totaal 510 opvarenden aan boord; allen konden
tijdig worden gered. Naar de oorzaak van de ramp
heeft de Scheepvaartinspectie een uitgebreid onder
zoek ingesteld. De Raad voor de Scheepvaart in Am
sterdam begint op maandag 16 november met de open
bare behandeling van de ramp. Een zaak die vier tot
vijf dagen kan gaan duren.
In de nacht van 4 op 5 oktober '80 brak er een felle brand uit in
de machinekamer van het 9.000 ton wegende HAL-schip Prin
sendam. Er waren op dat moment 320 passagiers en 190 beman
ningsleden aan boord voor een feestelijk cruise van een' maand
naar de Indonesische Archipel. Rond één uur middernacht de
meeste opvarenden lagen toen al in diepe rust klonk plotse
ling over alle dekken het angstaanjagend geluid van brandsire-
nes. De passagiers, meest Amerikaanse toeristen, op een Neder
lands echtpaar en enkele Duitsers en Zwitsers na, veerden, ge
wekt door dit groot alarm, op uit hun bedden, schoten, zo zij
daar nog de tijd voor hadden, in hun kleren en haasten zich
naar het dichtstbijzijnde sloependek. Tijd om bezittingen mee te
nemen was er niet meer. Er verspreidde zich inmiddels over het
gehele schip een onaangename brandlucht. Op sommige plaat
sen drong de rook zelfs reeds via de vloeren de hutten binnen.
Meteen na de brandmelding werden in alle windrichtingen
noodsignalen uitgezonden. De Prinsendam bevond zich op een
afstand van 120 zeemijlen van de kust van Alaska, ten zuiden
van het vissersplaatsje Yakutat De poging van de bemanning
om het snel om zich heen grijpende vuur te blussen haalde niet
veel uit, omdat er niet voldoende blusmiddelen voorhanden wa
ren en omdat een waterpomp het in de strijd tegen de vlammen
begaf. De machinekamer brandde als een fakkel. Tegen dit
geweld waren de vuurvaste en waterdichte deuren niet bestand.
Al na een uur vulde de grote lounge naast het promenadedek,
waar de grootste kluwen mensen sommigen slechts gekleed
in pyjama was samengedrongen, zich met rook. De hitte op de
laagste dekken was al bijna niet meer te harden. Vijf uur later,
's morgens rond zes uur werd duidelijk dat de brand met nor
male middelen niet langer onder controle was te krijgen. Het
schip moest zo snel mogelijk worden verlaten.
Defecten
Het vaartuig dat het dichtst in de buurt voer van het rook en
SOS-berichten uitbrakende rampschip was de Amerikaanse
mammoettanker Williamsburg. Maar tussen dit enorme gevaarte
en de in verhouding veel kleinere Prinsendam deinden de me
tershoge golven van de oceaan. De Williamsburg zou de Prin
sendam pas zeven uur later bereiken. Helikopters van de Cana
dese en Amerikaanse kustwacht, die de noodsignalen ook had
den opgevangen, slaagden daar sneller in. Opererend vanuit
verschillende stations langs de kust waren inmiddels talrijke
verkennings- en hefschroefvliegtuigen opgestegen. Al na korte
tijd cirkelden de eerste helikopters met zwaaiende zoeklichten
en uitgeworpen kabels boven de brandende Prinsendam en de
neergelaten reddingsloepen, die weerloos als notendoppen heen
en weer werden geslingerd op de ijskoude golven. Ofschoon alle
reddingboten met motoren waren uitgerust, slaagde bijna geen
der schipbreukelingen erin deze door onkunde, maar óók
door defecten! aan de praat te krijgen. Dit laatste zou, on
danks het feit dat de passagiers na het drama bijna unaniem hun
waardering en dank jegens de bemanning van de Prinsendam
uitspraken, een belangrijk punt van kritiek vormen op de gang
van zaken tijdens de reddingsactie. Naast de klacht dat de passa
giers zonder begeleiding van enig bemanningslid in de overvolle
sloepen werden gedropt en daarna verder aan hun lot werden
overgelaten, zou het schip ook nog te weinig, of in elk geval te
kleine reddingsvesten in voorraad hebben gehad, zodat enkele
passagiers het noodgedwongen met kindermaatjes moesten stel
len.
De reddingsoperatie zou in totaal dertien uur gaan duren. De
actie werd bemoeilijkt door het slechte weer. De wind was
krachtig tot stormachtig, de zee ruw, met hoge schuimende kop
pen. Helikopters vlogen af en aan, steeds met kleine hoopjes
schepelingen aan boord. Het wachten was nog altijd op de Wil
liamsburg, die maar niet in zicht kwam. Toen de reuzentanker
eindelijk na zeven uur arriveerde, kwam de reddingsactie eerst
goed op gang.
Als door een wonder konden alle passagiers onder wie veel
bejaarden en bemanningsleden worden gered. Kletsnat, ver
kleumd van de kou en berooid werden zij aan boord van de Wil
liamsburg gehesen en daarna verscheept naar de dichtstbijzijnde
veilige haven aan de' Golf van Alaska.
Inferno
Als laatsten gingen van boord veertig achtergebleven beman
ningsleden, onder aanvoering van kapitein Kees Wabeke (52)
uit Krabbendijke. Hij en zijn mensen hadden tot het eind toe
gevochten om hun schip van de ondergang te redden. Een ver
loren strijd. De schuit maakte steeds meer slagzij. Het inferno
waartegen zij zich teweerstelden, was met geen mogelijkheid
meer te stuiten. De kans dat het schip zou exploderen was trou
wens niet denkbeeldig, want het had in de haven van Vancou
ver voor de laatste keer getankt en voer met nog^
tanks, waarin tienduizenden liters dieselolie zaten.
De brand was vermoedelijk ontstaan in de olieleidini
chinekamer. Het plan om het kreupele schip naar t
Canada te slepen liet men tenslotte varen, ook al wa(
dees bergingsschip er nog met succes in geslaagd een']
ding met de Prinsendam tot stand te brengen. Een
later, tijdens het ochtendgloren van de 1 le oktober, g
ven jaar Prinsendam aan stuurboorzijde op zijn ka v
dween na anderhalve minuut met veel gesis en een li
pluim uitstotend naar de bodem van de Grote Oceas
Dat was dan het droeve einde van de Prinsendam,]
maar luxueuze schip van de Holland Amerika Lijn, d^_
passagiers „absoluut unieke reizen" door de Indonesj
ren had bezorgd. De Prinsendam werd in 1973 bij Wjl
noord in Schiedam gebouwd. Het was het nieuwste
ste schip uit een vloot van vijf HAL-schepen.
Maar nog voor het moment dat het vaartuig te wateri
ten, was zijn geschiedenis al door brand getekend. ti
met een flinke brand, ontstaan in het Schiedamse dol
oceaanstomer in '73 voor miljoenen guldens schade j
bouw en de overdracht van de Prinsendam moeste)
maanden worden uitgesteld. In 1979 brak er weer br<
een veel kleinere, die door de bemanning zelf kon
doofd.
De HAL betaalde voor de Prinsendam destijds 50
den, maar zou er nu het driedubbele voor moeten b_
ook een van de redenen dat er nog steeds geen nieu'
dam op stapel staat. Ook al heeft de rederij aan de r
joen overgehouden, omdat het bedrag dat de verzekj
uitbetaalde aanzienlijk hoger was dan de oude boekv
het in de golven verdwenen ongeluksschip.
pete:
e
ur;
m
n be tl
nieuvL
de raf
DEN HAAG/AMSTER
DAM Het is niet zo
verwonderlijk dat de laat
ste grote scheepsrampen
die de Raad voor de
Scheepvaart heeft behan
deld Antilliaanse schepen
betroffen. Alleen de Hol
land Amerika Lijn (HAL)
en de Shell al hebben na
genoeg hun hele vloot om
voornamelijk belasting
technische redenen op de
Antillen geregistreerd. Na
de grote rampen met de
mammoettankers „Mar-
pessa" (1969) en „Metula"
(1974) volgde die met het
HAL-schip „Prinsendam"
(1980). „Een erg ingewik
kelde zaak", zo oordelen
deskundigen, „waarover
nog veel onduidelijkhe-,
den bestaan".
Omtrent de oorzaak en de juis
te toedracht van de ramp is
niet veel bekend. De scheep
vaartinspectie die het vooron
derzoek leidde, laat daarover
nauwelijks iets doorscheme
ren. Ook mr. E.J. Rosen Ja-
cobson, voorzitter van de Raad
voor de Scheepvaart, zwijgt in
alle talen over wat in het dik
ke rapport te lezen staat. „Ik
wil er alleen iets in het alge
meen over zeggen, zonder me
in details te verliezen. Dat zou
ook heel vervelend zijn voor
diegenen die in verband met
de ramp nog nader aan de
tand moeten worden gevoeld".
Vijf beslissende
momenten
Mr. Rosen Jacobson: „De ramp
met de Prinsendam wordt ge
kenmerkt door vijf belangrijke
en beslissende momenten.
Voor de openbare behandeling
hiervan zijn, gerekend vanaf
maandag 16 november, vier
tot vijf dagen uitgetrokken. Er
worden zes directe betrokke
nen allen scheepsofficieren
gehoord, die in het gebeu
ren een centrale rol spelen. Er
VOORZITTER RAAD VOOR SCHEEPVAART
MR. ROSEN JACOBSON:
VV
moet ook nog een aantal ande
re opvarenden als getuige ver
schijnen. Het onderzoek richt
zich tegen bepaalde personen,
van wie alleen wordt bekeken
of ze schuld hebben aan de
ramp. De bedoeling is ook dat
men uit hef onderzoek de no
dige lering trekt voor de toe
komst. De uitspraken van de
Raad worden alle als bijlage
bij de Staatscourant gepubli
ceerd. In geval van schuld kan
de Raad een tuchtmaatregel
opleggen. In het kleine milieu
van de scheepvaart kan een
berisping of de, tijdelijke in
trekking van de vaarbevoegd-
heid zeer pijnlijk zijn voor de
betrokken persoon".
Die eventueel te treffen tucht
maatregelen gelden uitsluitend
kapiteins en scheepsofficieren
aan boord van Nederlandse
schepen. Tegen loodsen en op
varenden van vreemde sche
pen kan de Raad geep tucht
maatregelen nemen. De Raad
voor de Scheepvaart is be
voegd een onderzoek in te
stellen naar alle scheepsram
pen, overkomen aan Neder
landse zeeschepen. Hetzelfde
geldt voor rampen met buiten
landse schepen, als deze heb
ben plaatsgegrepen op of bij de
Nederlandse kust, in de Ne
derlandse zeegaten en havens
met hun toegangen naar zee,
dan wel op of bij de kust van
de Nederlandse Antillen of in
de haven van dat rijksdeel.
Rampen met schepen in open
bare .dienst van het rijk, red
dingsvaartuigen en een aantal
andere zeer bijzondere catego
rieën van schepen, vallen bui-
tën de onderzoeksbevoegdheid
van de Raad voor de Scheep
vaart.
„Bakkie"
Mr. Rosen Jacobson: „In prin
cipe kun je met je onderzoek
alle kanten op, het is een open
kwestie; het nauwe keurslijf
van de tenlastelegging ont
breekt in dit soort zaken. De
Raad voor de Scheepvaart
kent namelijk geen telasteleg-
ging zoals in strafzaken bij de
rechtbank. Er is ook geen ho
ger beroep mogelijk tegen een
uitspraak van de Raad. Daaro
ver wordt wel gedacht. De
sfeer is geheel anders dan op
eën gewone strafzitting, meer
ontspannen en iets van „zee
lieden onder elkaar".
Bij de Raad voor de Scheep
vaart heeft het onderzoek veel
te maken met de bekwaamhe
den van de kapiteins, stuurlei-
den etc. Het college is niet ge
bonden aan het strikte bewijs
stelsel van de gewone straf
rechtspraak. Hij kan tot de
overtuiging komen van schuld
aan een scheepsramp, ook al
wijzen de verklaringen in een
andere richting. De Raad
zoekt dus naar lering en
bestraft daarbij soms gemaakte
fouten. Ik moet er wel bij zeg
gen dat de Nederlandse vloot
in het algemeen is bemand
met bekwame mensen en dat
er goed wordt gevaren. Varen
is echter een riskant en ge
compliceerd bedrijf. Iedere ka
pitein heeft wel eens een bak
kie (ongeluk), dat is normaal.
Maar dat betekent lang niet al
tijd dat er ook een grote fout is
begaan".
„Enige leek"
Naast zijn vice-presidentschap
van het Haagse Gerechtshof
hanteert mr. Rosen Jacobson
nu al tweeëntwintig jaar de
voorzittershamer van de in de
Amsterdamse Koopmansbeurs
gevestigde Raad. Hij is in dat
gezelschap de „enige jurist"
tussen oud-gezagvoerders ter
koopvaardij en van de Ko
ninklijke Marine, ex-reders,
gepensioneerde werktuigkun
digen, maar ook schippers ter
zeevaart. „Ik ben althans in
beginsel de enige leek in
een groepje van zeer deskun
dige mensen". En daarna losjes
zijn zogenaamde tekortkomin
gen relativerend: „Over moto
ren kan ik nog meepraten,
met elektriciteit heb ik meer
moeite. Wat navig*
heb ik alleen eil
stuurmansleerling i
log, varende op een
in een konvooi".
De Raad voor de Si
is bij elke zaak telL
anders samengesteld
sen Jacobson: „AanT
bij de Prinsendam gpr
Antilliaans schip isïd
genodigd een lid uij,
len die speciaal voc(r<
zaken is benoemd.,
heer Berger, de vrcf
sident van het Hof v.o:
op Curasao". Is
Bij een ramp met fo
liaans schip, zoals hi-jj
val is, wordt het vo< r
derzoek door de scc
tinspectie in Den He
het districtshoofd opej
landse Antillen inglQ
Commissie van Onoh
daar ontvangt ooktal
alle rapporten
scheepsramp. Ze is tb
wen als een Raad?
Scheepvaart in het ,P
leen heeft ze niet di
heid om tuchtmaatija
te passen. Meent de be
dat dit wel moet gebfj.
doet zij geen uitspn
verwijst de zaak vcn
onderzoek naar de ïr(
beurs in Amsterdarnd
6.436 rampen
Van alle onheilen^
over de zeven wt"
hebben voltrokken,
72 jaar oude Raad
Scheepvaart alleen a
gelopen vijf jaar 24f
rampen onderzocht
ging het om 121 a;
61 gevallen
ten of aan de gron(
branden, 14 gevallen
seizen, zinken en vi
39 andere ongevalli
periode van zijn bes
de Raad 6.436 schefc
moeten beoordelen, fl
je hoort nu ook binip-
ramp met het passaj
de Prinsendam thuis
mee heeft de Raad v
werk voor de boeg.
PETER »,r
•tfl
aai—
;tr/
on^.
Kardinaal
bij de paus
In zijn functie van voorzitter
van het Vaticaans secreta
riaat voor de eenheid van de-
christenen is kardinaal Wil-
lebrands gisteren in audiëntie
ontvangen door paus Johan
nes Paulus II. Ook aanwezig
waren de vice-voorzitter van
het secretariaat, mgr. Cascan-
te en tweede secretaris Du-
prey.
Kardinaal Willebrands leidt
deze week de jaarlijkse ver
gadering van het secretariaat
voor de eenheid. Gistermid
dag heeft hij bij gelegenheid
van de honderdste geboorte
dag van paus Johannes
XXIII aan de universiteit
van Lateranen in Rome een
toespraak gehouden over
„Johannes XXIII en de oecu
menische beweging".
De invoeringscommissie
Rechtspositieregeling
(ICR) in de Rooms-Ka-
tholieke Kerkprovincie
van Nederland, die in
haar dit jaar verschenen
nieuwe nota „Rechtsposi
tie en pastoraat" nieuwe
religieuzen en pastorale
werkers schetste, is afge
lopen weekeinde niet
naar Rome vertrokken.
De commissie zou in
Rome gesprekken voe
ren over de nota met de
congregatie voor de gees
telijkheid onder leiding
van kardinaal Oddi.
In het KRO-radioprogramma
„Kruispunt" gaf de secretaris
van de commissie, mr. F. H.
M. van Spaendonck, gisteren
als reden voor het afzeggen
van de reis, dat de congrega
tie nog niet klaar zou zijn
met de bestudering van de
nota, omdat men zich ook op
de hoogte moet stellen van
de sociale verzekeringen in
Nederland.
„Indien zou blijken dat er
meer achter zou zitten, bij
voorbeeld omdat de Romein
se instanties van oordeel zijn,
dat dit stuk niet bespreek
baar is, dan ontstaat een ui
terst penibele situatie, die
ook voor de toepassing van
de Nederlandse wetgeving bij
arbeid van geestelijke aard
grote maatschappelijke vra
gen zal oproepen" aldus Van
Spaendonck.
De commissie is al sinds 1972
bezig met het ontwerpen van
een ook in Romeinse ogen
aanvaardbare rechtspositiere
geling voor catagorieën van
ambtsdragers en leken in de
kerk. Voor wat betreft de po
sitie van leken met pastorale
taken in de Nederlandse
kerkprovincie zullen naar de
mening van Van Spaendonck
ook juristen uit Rome moeten
aanvaarden dat „de concrete
werkelijkheid in een bepaald
land ook het uitgangspunt
moet zijn voor de juridische
vastlegging van zo'n situa
tie".
In hetzelfde programma
sprak de Leidse studenten
pastor drs. Henk van Breu-
kelen als zijn verwachting
uit, dat op grond van het in
discussie zijnde ontwerp voor
een statuut voor de aanstel
ling van pastorale werkers
niemand meer pastoraal wer
ker wil zijn, maar dat tegelij
kertijd parochies en basis
groepen eigen mensen op ei
gen titel zullen aanstellen on
der hun eigen verantwoorde
lijkheid.
„De bisschop zal steeds min
der de ontwikkeling van het
ambt in de hand hebben.
Overal zullen in de parochies
mensen worden aangesteld
en ter wille van die bisschop
zal dat zijn op titel van „kos
ter" of „secretaris" of „pasto
raal of cultureel opbouwwer
ker" die in feite de priester
lijke bediening zullen conti
nueren", aldus Van Breuke-
len.
„De gezondheidstoestand van paus Johannes Paulus II is
goed. Ik zie daarin geen aanleiding voor "de paus om zijn
functie neer te leggen". Prof. Tresalti, directeur van de Ge-
mellikliniek in Rome heeft dit gezegd tegenover het persbu
reau CIC naar aanleiding van een bericht in het Westduitse
weekblad „Der Spiegel".
Volgens „Der Spiegel" zou de paus aan zijn naaste medewer
kers hebben gezegd, dat hij zich na de aanslag op zijn leven
op 13 mei, niet meer zo gezond had gevoeld als voor die tijd.
De paus zou volgens het weekblad dagelijks drie tot vier uur
moeten rusten en zijn werk niet meer aankunnen.
De leden van de Diocesa
ne Pastorale Raad van
het bisdom Rotterdam
hebben maandagavond
in het ontmoetingscen
trum „Koningshof" te
Maassluis nagenoeg de
gehele vergadering be
steed om kennis te ne
men van de wijze waarop
in de secties wordt ge
dacht over de kernwa-
penproblematiek. Ter
voorbereiding van het
antwoord van de DPR
als geheel op de vragen
van de bisschoppen, die
eerst de gelovigen wen
sen te horen alvorens zij
uitspraak doen in de
kernwapendiscussie, is in
de afgelopen maanden in
de vier secties van de
DPR diepgaand gestu
deerd.
Tot een discussie kwam het
maandagavond eigenlijk niet.
De bespreking\ bleek meer
een inventarisatie: woord
voerders van de secties, maar
ook individuele sprekers,
brachten naar voren hoe er
in de secties wordt gedacht.
Het dagelijks bestuur van de
DPR, dat eerder een handrei
king voor discussies had ver
strekt, gaat in de komende
weken uit de uiteenlopende,
doch over het algemeen zeer
goed onderbouwde reacties,
visies en aangedragén alter
natieven, een concept-ant
woord aan kardinaal j. Wil
lebrands formuleren.
Dat concept wordt aan de
secties toegestuurd, die dan
nog vóór 14 december de ge
legenheid hebben om schrif
telijk te reageren. Na de
reacties uit de secties wordt
tenslotte vóór 31 december
het uiteindelijke antwoord op
de vraag „De kernwapens de
wereld uit, te beginnen uit
Nederland" opgesteld.
Voorzitter drs. e. van Leu
ken deelde mede, dat bij de
DPR op dit moment ook on
geveer dertig antwoorden
zijn binnengekomen uit paro
chies in het bisdom, waarin
over de kernwapenproblema-
tiek is gesproken en gedacht.
Het is niet uitgesloten, dat er
bovendien parochies zijn, die
rechtstreeks hun antwoorden
sturen aan het secretariaat
van de Nederlandse kerkpro-
17^ men: enkele van de t
Jvorte metten ven gezinnen werd L
De Nederlandse missiebis
schop, mgr. A. H. Thijssen
svd, die tot verleden jaar
apostolisch administrator
was van het bisdom Denpa
sar op Bali is weer naar de
missie in Indonesië terug
gekeerd. Sinds kort werkt
hij als pastoor in Ampe-
nan, een van de twee paro
chies op het eiland Lom
bok ten oosten van Bali.
Mgr. Thijssen is vijfenze
ventig jaar.
De pro-Communistische Tsje-
choslowaakse politicus Josef
Plojhar (79) is in Praag over
leden. Hij leidde jarenlang de
Volkspartij. Sinds februari
1948 was hij twintig jaar lang
minister van gezondheids
zorg. Tijdens de „Praagse
lente" raakte hij zijn parle
mentszetel en het minister
schap kwijt. In 1950 excom
municeerde paus Pius XII
Plohjar vanwege zijn vijandi
ge opstelling jegens de pri
maat van Tsjechoslowakije,
Josef Beran, die toen in de
gevangenis zat.
Bisschop Miguel Cinches
svd op het Filippijnse ei
land Mindanao heeft een
dakloos gezin in zijn huis
opgenomen. Het gezin be
hoort tot een groep van zes
tig gezinnen, die door de
autoriteiten waren ge
dwongen hun illegaal ge
bouwde hutten af te bre
ken. Bisschop Cinches had
daarop zijn gelovigen ge
vraagd het probleem van
de daklozen op te lossen
via „een les in christelijke
naastenliefde". Talrijke ge
zinnen, zelfs die, welke zelf
slecht gehuisvest waren,
hebben het voorbeeld van
de bisschop gevolgd. De au
toriteiten schijnen de les
ter harte ce hebben geno-
behuizing aangeb
de overigen werd ee^r
ziening beloofd. n
o
De voormalige Fransedi
Viviane Romance heai
gekondigd haar kaste©'!
buurt van Nice ter bgi
king te stellen van piru
hannes Paulus II en
„Club van Rome". Na^ei
zen van een boek vawe
Garaudy besloot Vivia
mance een deel van lp
teel, dat zij zeventien U
leden heeft gekochtp
staan aan de „Cluj
Rome". De andere heil
aangeboden aan pausr
nes Paulus II om tei"
als plaats voor „oe<*?
sche reflectie". 11
IV€
De zevenentachtigsti
se Katholiekendag, %n
een tot vijf septemb^,
"on> wor i
iii
in Dusseldorp
houden zal in het.
staan van „het geloo
gegaan zal wordt
christenen vandaag
het geloof in samei
en staat beleven en
getuigen.
ij'
Over de hele wereld fai
momenteel 7.220 doikï
nen. Volgens de jonjjC:
Rome gepubliceerde foi
zijn er momenteel ow
gehele wereld 7.220
canen, van wie 5.542tw
ters, 183 priesterstudeiÜ
meer dan 600 „aspiii—
Er waren vorig jaar 6
terwijdingen. In 82 i
zijn de dominicanen^-
aan zeven eigen unit
ten, vijftien theologis^E
filosofische faculteitdai
mede in tal van andeo i
mingsinstituten. Vooi*r
ze werkzaam voor tw£b<
diozenders, achtenzesfd:
schriften en drieëndetk
tenschappelijke periot
