T
I BEELD
SPRAAK
Leen
Jongewaard
schudt clowns
en dominees
door elkaar
S
TERUGBLIK
RADIO/TELEVISIE
-,D
Verdachte
omstandigheden
over man in
problemen
hou f 1
het lJ
scherm
in het
oog
TELEVISIE VANAV
nA/
TELEVISIE DINSDAG
RADIO VANAVOND
RADIO
DINSDA1
II
LEIDSE COURANT/
MAANDAG 9 NOVEMBER 1981
door Ton Oliemuller
Kees Brusse heeft dat
geheimzinnige op tv
Leen Jongewaard ziet
het met het cabaret, die
loeren draaiende en
luchtige kunst, in ons
land niet rooskleurig in.
Er gebeurt volgens hem
te weinig in het theater
en dat werkt natuurlijk
ook door op de tv. Hij
maakt graag één grote
uitzondering. Dat is
Freek de Jonge. Maar
dat is geen cabaret
meer. Die heeft zich
verbreed tot een unieke
vorm van theater, vindt
Leen. Verder ziet hij
geen nieuwe krachten
gloren. Maar wat niet is
kan komen. Hij gelooft
dat we als Nederlanders
meer een volk van caba
retiers zijn dan van to
neelspelers. De dominee
en de clown door elkaar
geschud. Dan staan we
sterk.
En hiermee doelt Leen
Jongewaard toch weer op
Freek de Jonge, die al
schaterlach put uit het
voorlezen van de bijbel,
zoals hij dat vroeger thuis
aan tafel ervoer. Zelfs zijn
vader de dominee had hij
dan ais lacher op zijn hand,
zoals nu volle zalen voor
meer werelds werk. En nu
ze er Leen toch naar vra
gen, maakt hij tevens al
vast voorreclame voor de
nieuwe show, die hij samen
met Robert Long gaat leve
ren onder de titel: „Tot
hier toe heeft de Heer ons
geholpen". Ook Leen
wenst zich blijkbaar op
theologisch terrein te wa
gen, waar volgens hem
theatersucces onvermijde
lijk blijkt.
Geen volk van toneelspe
lers dus, zo lezen we bij
Leen in het Theater- en
Televisie Jaarboek, dat de
zer dagen bij de staatsuit
geverij verscheen. Joost
Sternheim, betrokken bij
opleiding en begeleiding
van acteurs, legt in datzelf
de boek zijn bevindingen
neer over het Nederlandse
televisie-toneel. Hij weet
toch nog wel voldoende ac
teurs en tv-regisseurs te
vinden, die bereid zijn over
het werken met elkaar een
boekje open te doen. Ac
teurs mochten vertellen
wat ze tegen regiseurs bij
de tv hebben en omge
keerd konden tv-regisseurs
hun hart uitstorten over
acteurs, wanneer die iets
voor de tv-camera's komen
doen.
GEBREKEN
Jan Keja van de KRO en
Pieter Verhoeff van de
VPRO vertellen, dat de
problemen al beginnen bij
de opleiding van de acteurs
op de toneelscholen. Daar
bij wordt onvoldoende re
kening gehouden met de
eisen van het acteren voor
tv. De voornaamste tekort
komingen op dit punt lei
den tot ongenuanceerd
spel, gebrek aan techniek
en beheersing van de ka
rakters van de te spelen
personages. Dit gebrek aan
kennis, dit zich onvoldoen
de verdiepen in een be
paalde figuur wordt verder
in de hand gewerkt door
wat Verhoef f luiheid
noemt, en tekort aan ta
lent, aan „beeldpersoon
lijkheid". Hij voegt er ove
rigens direct aan toe, dat er
een bedroevend tekort aan
tv-regisseurs bestaat, die
iets van acteursregie afwe
ten en in staht zijn de ac
teur mee te geven wat hij
of zij in een rol nodig
heeft. Daardoor laat men
de spelers ook vaak maar
aanmodderen.
Eigenschappen die in een
acteur aanwezig moeten
zijn heten niet gering, te
weten: Zelfkritiek, zelfdis
cipline, eruditie, belang
stelling voor het medium,
plooibaarheid, geen steral
lures, gevoel voor humor,
vasthoudendheid, vakman
schap, respect voor colle
ga's, natuurlijkheid en een
gezonde eerzucht. Kees
Brusse scoort in dit opzicht
hoog. Die weet in zijn spel
een geheim te suggereren,
dat de kijkers zelf naar in
terpretaties doet zoeken.
Siem Vroom en Renée
Soutendijk staan in dit op
zicht trouwens ook hoog
genoteerd, blijkens uitspra
ken van tv-regisseurs.
BEKAAID
Zo'n lijstje eisen is nogal
wat, maar bij acteurs ko
men tv-regisseurs er niet
minder bekaaid af. Peter
Faber, Piet Römer en
Henk Votel hebben hun
twijfels over de vaak ge
brekkige spelregie. Zij heb
ben de indruk, dat tv-re
gisseurs er op de eerste
plaats op uit zijn om mooie
plaatjes te schieten. Hierbij
wordt de dramatische be
geleiding van de acterus
naar het tweede plan ge
schoven. Cor van Rijn ver
wijt tv-regisseurs niet min
der dan een dusdanige be
zorgdheid om de techniek
van de tv, dat de acteurs er
al helemaal niet meer aan
te pas komen. Hier voegt
Cor Witschge nog aan toe,
dat tv-regisseurs in de stu
dio niet meer op het spel
kunnen letten. Hij staat
een splitsing voor: één re-
fisseur voor de techniek en
én voor het spel op de
vloer.
Treuriger nog schijnt het
gesteld met het artistiek
belang, dat toneelacteurs
hebben bij het spelen van
tv-drama's. Henk Votel en
Diana Dobbelman lieten
weten er wat hun kunst
vaardigheid of -opvatting
betreft niets beter van te
worden. Zij zien wel eens
goede dingen ook, maar
dan gaat het meestal om
een registratie van be
staande toneelstukken,
zoals „Antigone" van
Anouilh van het Publieks-
theater of „Opname" van
het Werktheater.
De regisseurs van hun
kant kijken niet veel an
ders tegen toneel aan. Als
Jan Keja gewoon door de
stad loopt, zegt hij meer
drama te zien dan in het
theater.
In elk geval zijn beide kan
ten het er over eens, dat
het hele samengaan tussen
toneel en tv gebaseerd is
op een groot misverstand.
Dit ontstaat door gebrek
aan kennis en benul van
eikaars werk. De tv-regis
seurs komen te weinig in
het theater en bovendien
ontbreekt bij de tv een be
hoorlijk dramabeleid.
Over dertig jaar drama op
tv merkt Joost Sternheim
in een ander artikel in ge
noemd Jaarboek op, dat er
van de eerste tien jaar wei
nig meer is te achterhalen
dan de herinneringen, om
dat op band hoegenaamd
niets bewaard is gebleven.
In de eerste tien jaar for
meerde zich een groep ac
teurs, die voor alle tv-werk
zou moeten worden inge
zet. Dat had zo zijn bezwa
ren. Ten eerste droeg de
beginstatus van de tv nog
weinig toe aan hun ster
rendom. Ten tweede zagen
de kijkers steeds dezelfde
gezichten en ten derde lie
ten de „grote namen" zich
niet weglokken bij de ge
vestigde gezelschappen.
Nadien groeide het getal
verkochte tv-toestellen en
daarmee de kijkers. Er ont
wikkelden zich toen ook
voorkeuren voor bepaalde
toneelschrijvers. In volgor
de van veelbekeken en be
langrijkheid kwamen naar
boven Shaw, Tqechow,
Anouilh en Heijermans.
Voor acteurs stukken om
eer aan te behalen, maar
aan het eind van de jaren
'60 taande de interesse
hiervoor, omdat de tv
belangstelling kreeg voor
eigen doorlopende spelen,
zoals de NCRV met zijn
„Glazen stad". Als gevolg
daarvan begonnen toneel
en tv uit elkaar te lopen.
Er ontstond de behoefte
om meer direct voor de tv
en voor bepaalde acteurs te
schrijven, op het lijf zoge
zegd.
Het toneel is echter nooit
weggeweest in de tv-we-
reld, ook al blijkens „Op
name" van het Werkthea
ter, welke voorstelling via
de VARA de Prix Italia
verwierf, de hoogste tv-on-
derscheiding welke in Eu
ropa te vergeven is. Dit en
andere overwegingen voe
ren Joost Sternheim^ot de
conclusie, dat zolang de
kijkcijfers en ledentallen
in tv-land regeren, elk ge
zamenlijk initiatief van to
neel en tv tot niet meer
dan een incident zal kun
nen leiden.
Leen Jongewaard blijft er
nochtans in geloven: „Het
moet knokken blijven voor
je vak. Daarbij gaan er
stormen van onzekerheid
over je heen. Maar uitein
delijk kun je ook laten
zien, dat de wereld iets
sprookjesachtigs heeft, en
schoonheid".
Zo heeft hij Ank v.d. Moer
„Streetcar named desire"
van Tennessee Williams
zien spelen en toen ge
dacht: „Nou kijkt God naar^
de mensen". I
In het oorspronkelijke tv-
spel „Verdachte omstandig
heden" van Kees Holierhoek
draait het om een man
(Onno Molenkamp), rond
wie een verdenking van mis
drijf bestaat bij de politie.
Zijn vrouw (Henny Orri)
vertrouwt deze zaak even
min, terwijl er ook nog ande
re problemen bestaan. Hierin
spelen een vader en een
dochter (Bram v.d. Vlugt en
Tinque Dongelmans) ook een
rol.
Ned. I 20.00 uur.
Gods mensenboek
In de serie „Gods mensen-
boek" over een menselijke be
nadering van bijbelse figuren
vanavond een blik op Mozes,
de zachtmoedige leider van
het Godsvolk.
Ned. I 19.10 uur.
Woord in beeld
In deze familiekwis van Ge
rard v.d. Berg moeten er weer
woorden geraden worden aan
de hand van wegwijzers.
Ned. I 19.35 uur.
Romeo en Julia
Tsjaikowski's ouverture „Ro
meo en Julia" wordt uitge
voerd door het Philharmo-,
nisch Orkest van Los Angeles'
onder directie van Zubin Met-
ha uit India.
Ned. I 21.10 uur.
Minivoetbal
In het minivoetbal vanavond
de ontmoeting tussen Holland'
en Engeland. Aan onze kant
staan mensen als Ton Thie,
Epi Drost en Kick v.d. Vall.
Bij de Britten zien we de „har
de" Nobby Stiles en technicus
Geoff Hurst.
Ned. I 21.55 uur.
Ton Thie verdedigt in het minivoetbal vanavond het Hollandse doel in de ontmoeting
tegen de Britten met Nobby Stiles.
Scooby Doo
In de tekenfilm over Scooby
Doo en baas Shaggy beleven
we weer nieuwe avonuren.
Ned. II 18.59 uur.
Brendon chase
Voortvluchtige Harold en zijn
vriend zijn nodig aan nieuwe
kleren toe. Daarvoor moeten
zij naar de stad. Dat levert de
nodige moeilijkheden op.
Ned. II 19.20 uur.
Madame Bovary
Emma Bovary, eenmaal ge
trouwd en verhuisd, komt in
contact met Leon Dupuis, de
assistent van de notaris. Daar
uit bloeien tedere gevoelens
Ned. II
21.10 Uur.
Ombudsman
Ombudsman Frits Bom gaat
nader in op maatschappelijk
en sociaal zeer. dat blijkens de
brieven door velen wordt gele
den.
Ned. II 22.05 uur.
Son ja
In haar nieuwspraatrubriek op
de late avond ontvangt Sonja
behalve „helden van de dag"
ook de Pointer Sisters, die nog
een stevig stukje kunnen zin
gen. Dat bewijzen ook de
meisjes „Sexta" uit Israël.
Ned. II 22.35 uur.
NEDERLAND 1
NOS
18,20 Nieuws voor doven
en slechthorenden
TELEAC
18.28 Cursus geologie
NCRV
19.00 Bolke de beer
19.10 Gods's mensenboek
19.35 De woord-in-beeld kwis
20.00 Verdachte
omstandigheden,
tv-spel
21.10 Romeo en Julia,
klassieke muziek
NCRV
21.55 Minivoetbalshow
22.45 Tot besluit
NOS
23.00 Journaal
23.05 Nieuws voor doven
en slechthorenden
NEDERLAND 2
NOS
18.35 Sesamstraat
18.50 Jeugdjournaal
VARA
18.59 Scooby en Scrappy Doo
19.20 Het donkere bos
Brendon Chase
VARA
20.27 Achter het nieuws
21.10 Madame Bovary.
tv-serie
22.05 Ombudsman
22.35 Sonja op maandag
oorf"
ndu, m
Nils Y
NOS
23.40 Journaal
23.45 Nieuws voor
en slechthor®
DUITSLAND 1
(Region, progr.: nor:
18.30 Aktual. 18.45
18.55 St Pauli Landu»
tv-serie. 19.25 Region.
Progr.overz. WDR: 18.0
Reise des kleinen Nils' j
tv-serle. 18.30 Docum.
wortet wird immer, tv-sei
tual. 19.45 Cultur. prgr.jj
20.15 Mata Hari, tv-sefo«T
form, progr. 22.00 ShoJLN
Aktual. 23.00 Wie Perl^oUV
kranz, speelfilm. 0.50 J<L
duitsland 2 ®wo,
18.20 Bitte keine Pol(ut
18.57 Progr.overz. 19.00nL"
Muz.progr. 20.15 Infd he
21.00 Aktual. 21.20 Lfdn
tv-spel. 23.15 PortretscW
journ. >ren
Duitsland 3 WDR en a
18.00 Kleuterprogr. 11 rek
Duits. 19.00 Filmreport. Vjmi!
3. 20.00 Journ. 20.15 r
s.progr. 21.30 Docum. aam
Gestandnis eines madcfege
film. 23.40 Journ.
BELGIE NEDERLANDS
18.00 Kinderserie. 18J
progr. 18r20 TekenfilrrK^lC
Open school. 19.17 Ultikse
den. 19.37 Toto, meded'
19.45 Nws. 20.10 Wei
Boekenbeursnieuws. 20.JBers'
mer. tv-serie. 21.20 Spojoon
Wetensch. progr.
23.00-23.30 Open Schoep
BELGIE FRANS
19.00 Sport. 19.25 Totol
19.30 Journ. 20.15 Les dffi
Dona Flore, speelfilm,
Journ. en weerber.
BELGIE FRANS 2
Tot 17.00 uur: Zie Net I.
Espace. Space Shuttle
vlucht De terugkeer
Shuttle. Presentatie: Fra
18.00 Zie Net I. 19.00 Se
gazine. Programma voo
kers, gepresenteerd doe
grand en Michel Lemairt
naai met een simultaa
gebarentaal. 20.15 Wa<
Barbari pou Barbara. V
stuk van Marius Staquet
dialect. 22.10-22.40 UI5
ding voor doven en slee
NEDERLAND 1
NOS-NOT
10.00 Schooltelevisie
NOS
13.00 Nieuws voor doven en
slechthorenden
NOS-NOT
14.30 Schooltelevisie
NEDERLAND2
rie. 17.50 Journaal. (Hegl
NDR: 9.25 Kleuterprogr.
Schooltelevisie. 9.25 Klei
DUITSLAND 2
10.00 Journaal. 10.03 W
Rosenkranz. 11.50 Actue
12.10 Informatief progr.
verzicht. 13.00 Journaal
gramma voor ouderen,
naai. 17.10 Kinderprogr
ziek en informatie.
DUITSLAND 3 WDR
8.00 Gymnastiek. 8.30-lL
televisie. 9.25 Kleuterpf
Schooltelevisie. 17.30
progr.
NOS
13.00 Nieuws voor doven en
slechthorenden
DUITSLAND 1
10.00 Journaal. 10.03 Wie Perlen im
Rosenkranz. 11.50 Actueel magazine.
12.10 Informatief progr. 12.55 Perso-
verz. 13.00 Journaal. 16.10 Journaal.
16.15 Doe. serie. 17.00 Tekenfllmse-
BELGIE NED. 2 f
14.00 en 17.00 Schoolteli
BELGIE FRANS
12.00 Teletekst. 14.00,
14.45 Schooltelevisie. 16.
lingen. 17.00 Schooltele
Gevarieerd kinderprogr.
HILVERSUM 1
TROS: lè.06 Aktua magaz. 18.40 (S) Molen
aan de Ross. hoorspel. 19.02 (S) TROS -
Country. 20.02 (S) Een mond|e Frans. 20.30
(S) Peekei Ongezouten. 21.02 (S) Teh Car
penters deel 2. 22.02 Aktua Sport. NOS:
23.02-24.00 (S) Met het oog op morgen.
AVRO: 0.02 <S) Easy Listening. 2.02 (S)
AVRO Service Station. 6.02 (S) Auto In?
AVRO aan.
HILVERSUM 2
NCRV: 18.00 Nws. 18.10 Aktual. 18.20 (S)
Theaterorgelbespeling. 18.30 Rellg. progr.
18.45 Bond zonder naam. 18.50 Cultur.
progr. 19.00 (S) Gospelmagaz. 19.30 Theo
logische rubriek. 20.30 In beweging. 20.45
Aktual. 21.00 Inform, progr. TELEAC: 21.30
Sportvissen, les 5. 22.00 De wereld van
Breugel, les 6. NCRV: 22.30 Nws. 22.40 In
form. progr. NOS: 23.00 Zorg en hoop.
»or
HILVERSUM 3 I
NOS: 18.04 De Avondsplts. tvV
Praatpaal. 20.02 Folk live. 2<f
nen Tijdperk. 21.15 Blues, ba" J
22.02 Candlelight. 23.02-2klj
Swingtime. f. 1
lit
HILVERSUM 4 [Ie
Het was zoals de aankondigen
de stem op de achtergrond zo
treffend zei gisteravond: „De
letteren", waarin gediscus
sieerd zou worden over het
verschijnsel van de literaire
kritiek had vantevoren aanlei
ding gegeven tot „grote ver
warring bij de VPRO en bij de
pers". Die verwarring had
overigens vooral gestalte ge
kregen in de persoon van de
schrijver W.F. Hermans, die er
eerst wel en toen niet zou zijn,
maar die er tenslotte toch zat.
Wie er niet zaten waren de
aangekondigde kritici Kees
Fens en Tom van Deel, bij
wie, als ik alles goed 'neb be
grepen, alle verwarring in het
verkeerde keelgat was gescho
ten en die op het laatste nip
pertje hun toegezegde mede
werking aan het programma
hebben ingetrokken. Daaren
tegen was wel weer, de in eer
ste instantie niet uitgenodigde
Harry Mulisch present, die
niettemin ter plekke verklaar
de dat hij „teveel op de televi
sie kwam" en die zijn dus in
derdaad wat mysterieus aan
doende aanwezigheid toe
schreef aan een „geheime sa
menloop van omstandighe
den". De enigen die er eigen
lijk gewoon en op redelijke
gronden zaten waren de uitge-
ver-in-ruste Geert Lubberhui
zen en de hoogleraar-in-ruste
Hams Gomperts. Laatstge
noemde werd bovendien ver
ondersteld het discussiërende
gezelschap voor te zitten. Maar
daar kwam dan weinig of niets
van terecht. En de hierboven
aangeduide inleidende ver
warring bleek zich regelrecht
te hebben voortgezet tot in, het
programma zelf. Dat was voor
al te wijten (of te danken) aan
het optreden van W.F. Her
mans, die nou hij er toch een
maal was, geen gelegenheid
voorbij liet gaan om het woord
te grijpen, zoal niet stormen
derhand te veroveren. Dat
droeg natuurlijk wel bij tot de
levendigheid van het voor de
rest nauwelijks van de grond
komende debat. Wat mij bij dit
alles nog het meest opviel was
dat zo'n onrustbarend man zo
geruststellend en eenvoudig
„Wim" bleek te kunnen heten.
Ik bedoel: Toon Hermans is
voorstelbaar, maar Wim Her
mans, dat had ik nooit durven
dromen. Hoe dat zij, H.A.
Gomperts rondde de discussie
wel af (allicht), maar hij wei
gerde nadrukkelijk enige con
clusie te trekken „omdat de
kritici ontbraken". Zelden is
de onmisbaarheid van die
mensen zo stralend aan het
licht gekomen.
Zaterdagavond bij de Tros
„Wat dopen we met Jenny?",
een vederlichte en ook wel ge-
noegelijke komedie. En na
tuurlijk moesten wij vooral la
chen om Josephine van Gas
teren, die, naar het mij en toe
wilde voorkomen, zowel
Jenny als Mary (Dresselhuys)
liep te spejen. En bij de NCRV
in „Hier en nu" trachtte Ca
therine Keyl nar aanleiding
van de Belgische verkiezingen
de fameuze „taalstrijd" te ont
warren. Dat heeft nog nooit ie
mand ondernomen zonder uit
eindelijk de zaak nog ingewik
kelder te maken. Catherine
vormde op die regel geen uit
zondering.
HERMAN HOFHUIZEN
leder heel
Saldo. 7.04 (S) A
aan. 7.30 Radiojour
journaal. 13.20 (S) De
13.57 Per Saldo. 14.02 (S) L>oC
15.52 De zandbakshow. 16 01
nastlek. 16.30 (S) Kom er maa?"
Per Saldo. 17.54 Mededeling^,
KRO 7.00 Nws.,
tendgymnastlek. 7.r
de woord. 7.30 NwS:
8.00 en 8.30 Nws. te
r de v
Schoolra
9.30 Nwdu
n Nederland (10 3Ï_
11.30 Nws. 11.32p'
HÈIDSVOORLICHTING. 12.1«T1
voor de landbouw. KRO 12 2^j
gen t.b.v. land- en tuinbouw,
12.36 Echo. 13.00 Nws. 13. if®
Nws. 13.32 Schoolradio. 14.3(F
Open Schoo. KRO 15.02 PostqL
Drempelvrees. 15.30 Nws. 15,f11
boden toegang. 16.30 Nwa. 1|
17.30 Nws. 17.36 Echo.
Frlts Spits - Roel
VIP-spel. 13.30 Peter Hollar
15.30 Popkrant.
HnSgtSEM
KUlSSt»
TROS 7.00 Nws. 7.
Ilteiten a la carle.
(S) Specialiteiten
