3 Amazone:
.jhrgebiedvoor
iid-Amerika
gcon Valley
^kt zich
ivoor
Jcurrentie-
Éd met Japan
Billiton
investeert
miljarden
in aluminium-
project
Van der Graaf heeft echter geen land
bouwkundige interesse in het Amazonege
bied. Zijn onderneming houdt zich voorna
melijk bezig met de produktie en winning
van non-ferro (niet-ijzer) metalen en ert
sen. Het Amazonegebied is voor hem in
teressant omdat het volgens de laatste ra
mingen tot drie miljard ton bauxiet
herbergt. Dit erts is bovendien eenvoudig
te winnen. Van der Graaf zei het al: ont
bossing is technisch geen probleem.
Daar komt nog bij dat de bauxietlaag ge
middeld maar tien meter onder de grond
ligt. Ter vergelijking: in een typisch
bauxietland ais Suriname moet circa der
tig meter grond worden afgegraven alvo
rens het erts het daglicht ziet. Tel daarbij
op de relatief lage energiekosten in het
Amazonegebied door aanwending van wa
terkracht (produktie van aluminium is erg
energie-intensief) en de overmatige inte
resse van Billiton in de grootste jungle van
Zuid-Amerika is verklaard.
KOC k
)a'
am
jaar.
ks,eiijizonecebied, met zeven mil-
jakte. kante kilometer het grootste
vergun ter wereld, tevens een van
)evoH<te streken en stroom-
geid, /an ce grootste rivier van
zakellèrika, is hard op weg een
=)uhrg?bied te worden. Was
Ig^H^onecebied eeuwenlang uit-
en Z10* domein van een handvol
1, tei£ Indianen, de laatste jaren
h ook meer kapitaalkrachti-
>emd«memers uit het Westen voor
den fed interesseren.
i^™«onegeDied heeft in zich, hoe on-
iilijk dat ook mag lijken, alle in-
h vooi een voorspoedige econo-
ANS -oei. Cm te beginnen is de Ama-
l tot 3700 kilometer landinwaarts
1 jchepen bevaarbaar. De regering
rava/Hlië hejft aan deze natuurlijke in-
jur ruim 14.000 kilometer snelweg
Otstai^d, waarvan de Transamazonica
H723f®st ir het oog springende is. On-
wveerv>rtels van de woudreuzen bevin-
voorts enorme voorraden ertsen
Tirrrijke rivieren zorgen voor een ge-
öM*Cfepaciteit van 150 miljoen Kilowatt
et. Prirkracht. De overheid geeft ten-
bsidies tot 75 procent voor ffir-
iefd spZich in de jungle willen vestigen.
kNS *en ondernemer nog meer? Pro-
itry dit alles is echter dat het natuur-
Bedfren croot als kwetsbaar is.
18-j
ewicht het liet. De grootste bomen val-
iewici| als e er even tegen duwt". De
n ex«n de Graaf, president-directeur
^^-dociter Billiton beschrijft hoe
ecologie van het Amazonege-
Smi®®* nensen denken dat het ge-
r zijn veelderige plantengroei erg
naar liet tegendeel is waar.
die de planten nodig hebben
vorden door henzelf (afster-
end ^ntenlelen) geleverd en meteen
onsuneerd. De humuslaag is bij-
Ijzondir dun en de wortels steken
Ontbossing om landbouw te be-
ÏD lidt erbinnen drie jaar onherroe-
—i dat Je bodem volledig uitgeput
ZilVflat op grote schaal gebeuren, dan
jerwoid zelfs verdacht veel op de
gran5u?ner 9aan W*®"-
delmi
'0-651
^""brresjondent in Washington,
ren iet, heeft in de afgelopen
een omvangrijke trip door de
|de Staten gemaakt. Hij
I achtentwintig staten en
I drie weken in Californië. In
,0ENd artkel wijdt hij een
Jiwinj aan Silicon Valley even
teVejen van San Francisco, waar
akk« grootste concentratie van
sjfjogische bedrijven en
/omes in de wereld bevindt.
vensf
rTit
J
id
mS
innige ao
ile woori
ig met lq
m«d2a(i tweede aflevering uit
seerd. ,je Brazilië in beeld"
onze verslaggever Paul
_ia^in stormachtige ont-
l&jgen h het hartje van
lazone-oerwoud. Met
w™ o€ Nederlandse onderneming Billiton is hier bijzonder ac-
vïX'T verl"aa' over bauxiet, de Transamazonica-snelweg en
jg^ogiscfie ramp die deze groene long bedreigt.
del en bedrijvigheid. Zijn uiterst strategi
sche positie, niet ver van de 250 kilometer
brede trechtermonding van de Amazoneri
vier, trok vele bedrijven en investeerders
aan. Billiton en Alcoa hebben zich hier re
centelijk bijgevoegd.
De ondernemingen bouwen in Sao Luis
voortvarend aan een enorme aluinaardefa
briek met een capaciteit van 500.000 ton
per jaar, welk produkt grotendeels zal
worden omgesmolten in een nieuwe alumi-
niumfabriek met een capaciteit van
100.000 ton. Het aluminium is hoofdzake
lijk bestemd voor binnenlands verbruik,
maar als na 1984 de capaciteit wordt ver
drievoudigd zal Sao Luis ook een van de
belangrijkere exportgebieden van alumini
um worden. Het project geeft overigens
ruim 4000 mensen werk.
De grondstof voor de aluinaarde, het
bauxiet, haalt Billiton zoals gemeld uit het
hartje van het Amazonegebied. In dit ge
bied, waar overigens al twaalf mijnen ope
rationeel zijn, heeft het concern een vijf-
procents belang in de Trombetas-mijn.
Deze mijn. gelegen aan de Trombetas-ri-
vier die weer uitmondt in de Amazone,
produceert nu al 3,5 miljoen ton bauxiet
per jaar. Billiton en partner Alcoa hebben
hier een diepwaterhaven aangelegd voor
schepen tot 45.000 ton. Van deze haven
loopt een spoorlijn naar de mijn. Boven
dien is een nederzetting gebouwd, met
ziekenhuizen en scholen. In het kader van
het Alumar-project doet Billiton onderzoek
naar een verdere verhoging van de pro
duktie in Trombetas. Binnenkort wordt het
aandeel in Trombetas verdubbeld tot tien
procent.
Met de investeringen in „Alumar" is dit
jaar al 900 miljoen dollar gemoeid. Vol
gend jaar moet nog eens 500 tot 600 mil
joen dollar op tafel worden gelegd. Daar
mee wordt het grootste deel van de totale
investeringen van Billiton (wereldwijd circa
twee miljard dollar) opgeslokt.
Moermansk
„De Amazone kan een Ruhrgebied wor
den. Maar denk dan niet aan een indus
trieconcentratie zoals in Duitsland. De
Braziliaanse Ruhr zal zich over een veel
groter gebied uitstrekken, zeg maar van
de Rhone tot aan Moermansk", voorspelt
een enthousiaste directeur Van der Graaf,
die voor de ondertekening van de Alumar-
contracten naar Brazilia is overgevlogen.
De officiële ramingen van de SUDAM, het
ontwikkelingsorgaan voor het Amazonege
bied, onderschrijven die bewering. In het
laatste vijfjarenplan wordt gesteld dat het
Amazonegebied vanaf 1985 jaarlijks 50
miljoen ton erts voor de export moet leve
ren. Daarmee zou het oerwoud het belang
rijkste mijnbouwgebied van Brazilië, Minas
Gerais, nog overtreffen.
Hoewel milieu-organisaties al jaren waar
schuwen voor de mogelijk catastrofale ge
volgen van een al te roekeloze ontwikke
ling van het Amazonegebied, stelt Van der
Graaf dat Billiton zich voorbeeldig ge
draagt in de jungle. De topman: „Er zijn
nauwelijks regels of milieu-eisen. Toch be
steden wij hier veel aandacht aan herbe
bossing. Als de ongeveer drie meter dikke
bauxietlaag is afgegraven, wordt de grond
keurig teruggestort. Daarop planten wij
dan weer de oorspronkelijke vegetatie.
Geen eucalyptusbomen zoals helaas nog
te vaak gebeurt en waardoor een heel ge
cultiveerd bos ontstaat".
Ondanks deze goede wil geeft een en an
der nog problemen. „Het is moeilijk",
geeft de directeur toe. „De grond is erg
onvruchtbaar. De stekjes slaan niet snel
aan".
Carte blanche
In feite hebben ondernemers die in het
Amazonegebied investeren „carte blan
che", aangaande de gevolgen voor het mi
lieu. De regering is allang blij dat dit ge
bied in ontwikkeling wordt gebracht en
daar komt bij dat controle op naleving van
welke bepaling dan ook praktisch onmo
gelijk is. Daar is het Amazonegebied een
voudigweg te groot voor. Hoe zorgvuldig
investeerders met het milieu om willen
springen is bijgevolg een zaak van hun ei
gen verantwoordelijkheid
Volgens het Koninklijk Instituut voor de
Tropen, is de ontbossing het grootste ge
vaar dat het Amazonegebied bedreigt. De
in 1966 opgerichte SUDAM geeft soms
stukken land van vele honderden vierkan
te kilometers in pacht aan óén enkele ei-
Het Amazone
oerwoud wordt
praktisch in
tweeën gedeeld
door de
onafzienbare
Transamazone-
snelweg. Aan
weerszijden van
deze weg
worden
grootschalige
ontbossings- en
ontginnings
werkzaamheden
ter hand
genomen.
genaar. Voor multinationals en particulie
ren is het Amazonegebied een gewild be
leggingsobject geworden. Zo bezit een
Amerikaan een stuk grond zo groot als
Nederland. Iedere eigenaar mag volgens
de wet vijftig procent van zijn gebied ont-
bossen en dat gebeurt dan ook op grote
schaal. De ontboste gebieden worden ver
volgens in het algemeen voor zeer inten
sieve veeteelt gebruikt. Dit vlees wordt
grotendeels geëxporteerd en levert weer
de nodige deviezen op voor een verdere
ontwikkeling van het Amazone-oerwoud.
Het wegennet dat de SUDAM door het
oerwoud heeft aangelegd voegt daar nog
de nodige ecologische schade aan toe.
Drs. Margreet Hohé van het Nederlands
Tropeninstituut schrijft in een rapport over
Brazilië: een ernstige bedreiging
vormt de Transamazone-snelweg, die het
oerwoud praktisch in tweeën snijdt. Aan
weerszijden van deze weg worden groot
schalige ontginnings- en ontbossingswerk
zaamheden ter hand genomen. De bodem
loogt door instraling van de zon en de da
gelijkse slagregens uit en kan definitief on
vruchtbaar worden".
Een positieve ontwikkeling bij al deze
sombere berichten is, dat Brazilië het ko
mende jaar een satelliet in de ruimte wil
brengen om een beter beeld te krijgen van
de schaal waarop het Amazonegebied
wordt ontbost. De SUDAM houdt het er
voorlopig op, dat de ontbossingen en de
milieuvervuiling bezien op de totale op
pervlakte van het gebied nog te ver
waarlozen zijn.
De Braziliaanse regering maakt tot dusver
re nog weinig aanstalten om voor het
Amazonegebied, waar het natuurschoon
nog in overvloed aanwezig is, effectieve
milieubepalingen in te stellen. Daarmee
wordt eens temeer bewezen dat ook mi
lieubescherming een zaak van vraag en
aanbod is. Een redelijke wetgeving is op
het moment alleen van kracht in het sterk
vervuilde industriecentrum van Brazilië,
Sao Paulo, waar in de weekends de bewo
ners zich verdringen in tot Nederlandse
proporties teruggebrachte stadsparken.
Het „milieu" kreeg hier, zoals overal el
ders, pas hoge prioriteit nadat het bijzon
der schaars was geworden.
PAUL KOOPMAN
WASHINGTON/SAN JOSE „Yes". tik
ten Ernie en Nickie Lunsford in de compu
ter, die het begrip „I do" niet begrijpt.
Rond de computer verzamelde familiele
den en vrienden wensten het nieuwe echt
paar geluk. Ron Jaenigch, inmiddels al be
titeld als de „elektronische dominee",
heeft zojuist zijn zesde computerhuwelijk
bevestigd. Waar kan zoiets anders gebeu
ren dan in Silicon Valley, de kleine vallei
ten zuiden van San Francisco, geboorte
plaats en mekka van de „chipsindustrie".
Tussen San José en Palo Alto, een afstand
van nauwelijks veertig kilometer, bevindt
zich de grootste concentratie van techno
logische bedrijven en bedrijfjes in de we
reld. Het Is het toonbeeld van een nieuw
Amerikaans ondernemingselan, ontdaan
van alle tradities, snelgroeiend en snel ver
anderend.
De vallei lijkt meer op een enorme campus
dan op een industrieel complex. Nog re
gelmatig komen er bedrijfjes bij. Maar in
Silicon Valley wordt niet alleen het tech
nisch vernuft op de vierkante millimeter
voortdurend bijgevijld, er is ook een nieu
we stijl van ondernemen ontstaan. Een
combinatie van Japans paternalisme en
Amerikaanse ondernemingsdrift wordt het
genoemd.
In Silicon Valley is competentie de hoogste
norm, winst, verlies en risico's worden ge
deeld; iedereen van de president tot de
schoonmaker wordt strikt verantwoor
delijk gehouden voor zijn deel van de acti
viteiten; er bestaan geen titels of andere
formaliteiten; er zijn bijna nergens vaste
tijden, maar men wordt wel geacht zich uit
de naad te werken. „De één procent die
misbruik maakt van de geboden vrijheid,
wordt ontslagen. Zo simpel is dat", aldus
Jim Katzman (34), oprichter van Tandem
Computer, een bedrijf dat tussen 1976 en
1979 met 4000 procent groeide. De groei
cijfers zijn hier en daar duizelingwekkend.
Intel in 1971 nog werkend met 500 man
is intussen uitgegroeid tot de derde
chipsfabrikant in de wereld. Op de loonlijst
van Intel staan nu 16.000 namen.
Intel is het Fairchlld-concern in elk geval
ruim gepasseerd. Over het ontstaan van
Silicon Valley bestaan nogal wat theorieën,
maar niemand in het gebied lijkt erg be
gaan met geschiedschrijving. Hoe dan ook
in het midden van de jaren vijftig bleek
zich in de buurt van Palo Alto een concen
tratie te bevinden van met hevige onder
nemingslust en grote intelligentie begiftig
de jonge ingenieurs. Volgens de meest
gangbare theorie was Fairchild, producent
van camera's en andere kleine Instrumen
ten, de aanstichter van deze „braintrust".
Het bedrijf had een sterk gecentraliseerde
managementstructuur en stookte een zeer
scherpe competitie binnen het bedrijf aan.
Fairchild verzamelde briljante mensen,
maar slaagde er niet in ze te houden. De
„afzwaaiers" gingen naar andere bedrij
ven of begonnen voor zichzelf. De vallei
herbergt thans meer dan 1000 gespeciali
seerde elektronische bedrijven.
Het personeelsprobleem bij Fairchild, ove
rigens nog steeds de vijfde chipsprodu
cent in de wereld, bracht veranderingen
teweeg. Pionier van de nieuwe manage
mentstijl werd de Hewlett-Packard Com
pany, een al wat ouder bedrijf met een
nogal wat bevoogdende traditie, die het
ook in de nieuwe tijd best bleek te doen.
„Het bedrijf moet niet alleen geld ver
schaffen, maar ook betekenis", aldus de
Hay-way, waaraan thans nauwelijks nog
een bedrijf in de Silicon Valley zich kan
onttrekken. De beloningen zijn hoog, met
name de grotere bedrijven paaien hun
personeel met luxueuze recreatiecom
plexen en geweldige feesten.
Onder de oppervlakte van de industriële
successtory rommelen echter ook talrijke
problemen. De competitie tussen de be
drijven, maar ook binnen de bedrijven is
moordend. De meeste werknemers mogen
min of meer hun eigen doelstellingen be
palen. Als ze die niet halen Is er geen
ruimte voor excuses. „Gefaald", Is de vrij
wel onvermijdelijke conclusie. Silicon Val
ley denkt slechts In termen van winnaars
en verliezers.
De „winnaars" voelen zich vaak verplicht
werkweken te draaien van 70 tot 80 uur.
Bij Intel worden sinds kort alle lichten
's avonds om 7 uur uitgedaan om de wer
kers te verplichten ermee op te houden.
Overspannenheid is een groot probleem.
Het aantal echtscheidingen ligt al hoger
dan het al scherpe Californlsche gemiddel
de van over de 50 procent. De huizenprij
zen in het gebied zijn geëxplodeerd, waar-
Een paar weken geleden bereikten Alcoa,
een Amerikaanse aluminiummaatschappij,
en Billiton overeenstemming over de geza
menlijke ontwikkeling van Alumar, een
geïntegreerd aluminiumproject in Sao
Luis, aan de rand van het Amazonewoud.
Een kleine vijfentwintig contracten moes
ten worden ondertekend, ofwel een pak
papier van 4200 pagina's. „Alumar" is dan
ook de moeite waard. Het moet Billiton, nu
nog een kleintje onder de aluminiummaat-
schappijen, hoog op de wereldranglijst van
aluminiumproducenten brengen. Op de
zesde plaats, zo veronderstelt de maat
schappij.
Sao Luis, voorheen een plaats waar alleen
het gekrijs van ara's en andere luidruch
tige vogels de rust verstoorde, is uitge-
aroeid tot een centrum van bloeiende han
Een Indiaan gebruikt moderne westerse technologie bij het omzagen van een boom
in het Amazone-oerwoud. Het zijn overigens niet de Indianen die grote schade aan
richten in dit gebied.
send in de Silicon-traditie", zegt men in de
vallei. Psycholoog Jerry Pieters herinnert
zich nog zijn intrede bij het bedrijf. Hij was
aangetrokken als adviseur van Signetic-
president Charles Harwood. „Toen stafle
den vroegen om een bespreking, haalde ik
mijn agenda voor de dag. Dat was ik zo
gewend bij mijn vorige werkgever. Het was
alsof ik iets heel vies uit mijn zak pakte. I
Wat is er verkeerd aan een bespreking nu.
zei men. Niets, moest ik bekennen", aldus
Pieters. Ce belangrijkste zorgen bij Signe-
tics richten zich op de economische ont
wikkelingen. Philips heeft de produktie na
melijk vooral gericht op de „consumenten
chip" een sector, die over het algemeen
meer recessiegevoelig wordt geacht dan
de industriële chip.
De wankele wereldeconomie heeft de hele
Silicon Valley trouwens aardig in de greep.
Niet dat er in het „ondernemingslustige"
wereldje veel ruimte is voor zichtbare pa
niek. Maar enige gespannenheid heerst er
wel. De vallei heeft al eerder recessies
doorstaan, maar dat gebeurde, bijvoor
beeld in 1974, vooral door de buikriem tij
delijk flink aan te trekken. Alweer bij Hew
lett-Packard reageerden alle personeelsle
den in 1970 op een tijdelijke terugval in de
omzet met het vrijwillig aanvaarden van
een loondaling met 10 procent. Ditmaal
reageren de meeste bedrijven echter ge
heel anders op wat gezien wordt als een
tijdelijke economische terugval. Ondanks
het feit dat de winsten dit jaar gemiddeld
meer dan 50 procent zijn gedaald ten op
zichte van 1980, hebben de meeste bedrij
ven hun investeringen aanzienlijk vergroot.
Intel bijvoorbeeld zal ondanks een winst
daling met ruim 75 procent dit jaar bijna
net zoveel investeren als in het recordjaar
1980. Vrees voor de Japanse concurrentie
is een van de oorzaken, alsook de overtui
ging, dat zich in 1982 een krachtig econo
misch herstel zal voordoen. Sommige eco
nomen noemen het „de grootste gok in de
industriële geschiedenis". In Silicon Valley
ziet men het echter niet veel anders dan
de gebruikelijke strijd om „winst of ver
lies". Zonder het aanvaarden van geweldi
ge risico's, zo zegt men met onvervaarde
blik, zou Silicon Valley er niet eens zijn ge
weest.
DICK TOET
Technisch vernuft op de vierkante
door vele werknemers worden gedwongen
veel verder weg te gaan wonen. Het ver
keer op het onverzadigbaar lijkende net
van snelwegen loopt regelmatig vast.
De geweldige groei van sommige bedrij
ven vormt ook een bedreiging voor de be
trokkenheid van het personeel. Ook op dit
gebied Is de Hewlett-Packard Company
een pionier. Het bedrijf heeft inmiddels
besloten geen enkele divisie te laten
groeien boven 1500 personeelsleden. Te
grote divisies worden opgesplitst en krij
gen een grote mate van onafhankelijkheid.
„Verbetering van de produktlvlteit Is al
leen te realiseren als het personeel zich
betrokken voelt bij het bedrijf", aldus de
heersende Silicon-filosofle.
Er zijn echter niet alleen interne proble
men in de vallei. De wereldwijde teruggang
In de economische activiteiten en de sterk
groeiende Japanse concurrentie hebben
voor toenemende bewolking gezorgd aan
de zo zonnig lijkende horizon van de vallei.
Het aandeel van de Japanners In nieuwe
millimeter.
chlpsontwlkkellngen groeit spectaculair.
Bij de zogenaamde 1 K-chip (waarin onge
veer 1000 informatie-eenheden kunnen
worden opgeslagen) had Japan nog
slechts een marktaandeel van rond de vijf
procent. Intussen is de industrie echter al
toe aan de 64K-chip (64.000 Informa
tie-eenheden) en daarin bedraagt het Ja
panse marktaandeel niet minder dan ze
ventig procent.
West-Europa lijkt de slag om de chips-
markt grotendeels te hebben verloren. Er
Is in feite, zo erkent men ook in Silicon
Valley, maar één uitzondering: het Neder
landse Phillpsconcern. Philips was het eer
ste Westeuropese bedrijf, dat het belang
van de ontwikkelingen In de Silicon Valley
doorzag. Het Eindhovense bedrijf kon toen
nog betrekkelijk goedkoop het bedrijf Sig-
netics In het hart van de „elektronische
vallei" kopen. Het bleek een gouden
greep. Signetics Is thans In grootte de ze
vende chipsproducent In de wereld. „Een
goedgeleid Inventief bedrijt, geheel pas-
