H!1
vrijheid
hongaren
na twee
weken
neer-
gewalst
figuur uit de Hongaarse opstand, kolonel Pal Maleter. (Tweede
igaarse opstand is hoe
ij het ook klinkt in Polen
nen. Daar was op 21 oktober
Tfladislaw Gomulka, de zojuist
Ie politieke gevangene, tot
j secretaris van de Poolse
"inistische partij gekozen. Na-
aanfle Sovjetrussische leider
jerljtsjov een dramatische ont-
dg met de nieuwe Poolse ster-
had gehad kregen de al naar
Sovjetrussische
giijji het consigne naar hun basis
keren. Voor Polen was het
ij' n geweken. Voor de Hongaren
en. het pas.
eld»
icglktober heerst er in heel Hongarije
ift (fig over de afgewende Poolse cri-
,en name aan de universiteit van Boe-
d0wordt de Poolse overwinning ge
usje studenten van de technische 1a-
ho ejiaken van de gelegenheid gebruik
,ea]en eisen te formuleren. Zij wensen
eirfieer de terugkeer van Imre Nagy,
ianjgaarse Gomulka, van hem ver-
5 ze een democratisering van het
-acfvig Stalinistische Hongaarse re-
of
of jende dag, 23 oktober, trekken
jenden studenten langs de stand
ard van Hongaarse en Poolse vrij-
den die in Boedapest te kust en te
b/aiiwez/g zijn. De aangroeiende stoet
het enorme standbeeld van Sta-
rchi«ebeurtenissen in Polen werken op
en fete zó aanstekelijk, dat enkele
fen Hongaren, onder het gejuich
duizenden, Stalin van zijn sokkel
ie man die al ruim drie jaar gele-
aarlverleden lijkt nu eindelijk ook uit
b te verdwijnen.
el fjs houdt Ernó Gerö, die drie
lakosi is opgevolgd als eerste Se
van de partij, een toespraak, die
olie op het vuur. Het aantal de-
les neemt in elk geval toe en de
gehate geheime politie, opent
iaar het vuur op de demonstran- MinCISZenty
het garnizoen van de Killan-ka-
edapest is dat het sein om zich
aan de zijde van degenen die
istandelingen zullen zijn. De wa
ken Lampart en Danubia zetten
;en open voor de demonstranten.
nlst geworden. Zij vinden In de Hongaarse
hoofdstad gemakkelijk een zondebok:
Ernö Gerö. Hij wordt vervangen door Ja
nos Kadar, wiens verminkte handen getui
genis zijn van de Stalinistische kwellingen,
die hij onder Rakosi had moeten onder
gaan. Kadar verklaart onmiddellijk na zijn
benoeming dat de Sovjet-Unie en Honga
rije zo spoedig mogelijk „over twistpun
ten" zullen onderhandelen. Nagy zegt, dat
„een groot aantal arbeiders te goeder
trouw de contra-revolutie ondersteunen".
Vrijheid geroken
Er wordt inmiddels in heel Hongarije niet
meer gewerkt. Overal schieten arbeiders
raden als paddestoelen uit de grond. Ge
durende de volgende dagen maakt een al
gemene verwarring, maar ook een merk
waardig optimisme zich van de Hongaren
meester. De nieuwe regering neemt de
meeste van de door de studenten gestelde
eisen in haar program op. De nog steeds
communistische pers schrijft over een
„nationale en democratische beweging".
Het blijkt echter mosterd na de maaltijd.
De arbeidersraden en revolutionaire comi-
té's hebben de vrijheid geroken en eisen,
dat alle Stalinisten, met name de leden
van de AVO, bestraft worden en dat Hon
garije zich terugtrekt uit het Warschau
pact. En natuurlijk moeten er vrije verkie
zingen komen.
Het onwaarschijnlijke lijkt toch te kunnen
gebeuren. Wat begonnen is als een stu
dentendemonstratie en tenslotte volks
woede werd, lijkt uit te lopen op een be
vrijding uit de Sovjetrussische greep. In
elk geval druipen de Russische troepen af.
Zij trekken zich terug uit de Hongaarse
hoofdstad en gaan naar de Hongaars-Rus
sische grens. Er begint een vervolging van
de gehate AVO-agenten en, waarschijnlijk
mede onder de indruk daarvan, verklaren
Janos Kadar en Imre Nagy op de avond
van de 30ste oktober, dat het éénpar-
tijsysteem zal worden afgeschaft en dat
Hongarije in de toekomst weer zal worden
geregeerd door een coalitie van commu
nisten en niet-communisten.
Itad
ale comité van de partij verga-
ile nacht, terwijl Boedapest lang-
i een frontstad wordt. Imre
'dt inderdaad „teruggehaald" als
laar tegelijkertijd vraagt de par
iskou om in Hongarije de orde te
irstellen.
tend van de 24ste oktober wordt
jstoestand afgekondigd, maar
iy belooft 's middags amnestie
itandelingen die hun wapens in-
in tevens doet hij toezeggingen
ikklng tot „een systematische de-
iring van het politieke en econo-
fimaat".
lijkt het echter al te laat. De op-
'dt van iiur tot uur omvangrijker
it weldra het hele land. De Sov-
:he bezettingstroepe kunnen el-
op de steun van de AVO reke-
longaarse leger en de niet-poli-
tie hebben zich al vrijwel overal
Ijde van de opstandelingen ge-
Wat in Polen werd gevreesd
Hongarije werkelijkheid: een heel
it op tegen een onmenselijk re
llen! door een buitenlandse mogend-
;iersPgelegd.
inis oktober arriveren twee vooraan-
van het Sovjetrussische po-
volllchail Soeslov en Anastas Mikoy-
v>edapest. Zelf zijn zij, nog maar
andien, van de ene dag op de ande-
Hedruk van Chroesjtsjov, anti-Stali-
rdee
n 15
In Hongarije zelf kan niemand zijn oren ge
loven, ook niet kardinaal Mindszenty, die
in 1949 in een showproces tot levenslange
gevangenisstraf werd veroordeeld en die
op deze zelfde 30ste oktober zijn vrijheid
herkrijgt. In tegenstelling tot zijn zojuist
vrijgelaten Poolse collega Wyszynski
die het nieuwe regiem onder leiding van
Gomulka onmiddellijk steunt levert kar
dinaal Mindszenty al direct problemen op.
In elk geval kan men uit een zeer ongeluk
kige uitlating van hem opmaken, dat de
Hongaarse katholieke kerk de terugvorde
ring van de zeer vele in beslag genomen
bezittingen bovenaan het verlanglijstje
heeft staan. Het duo Kadar-Nagy krijgt het
daardoor niet gemakkelijker.
Foto rechts: Een brandstapel van boeken
van de communistische groten en ande
re marxistische lectuur. Het vuur zou
snel worden gedoofd.
De voorlaatste "oktoberdag eindig met een
officiële Sovjetrussische verklaring die in
heel Hongarije grote opluchting brengt, al
had men beter kunnen weten. Want de re
geringsverklaring uit Moskou vermeldde
wel „de volledige gelijke rechten van so
cialistische staten" en „de nlet-inmenging
in de interne aangelegenheden van andere
landen", maar in werkelijkheid had het
slechte nieuws uit Hongarije Chroesjtsjov
al tot voorbereidingen voor een tegenaan
val verleid. Voor Chroesjtsjov stond het
vast. dat er sprake was van een contra-re
volutie en vanuit zijn Kremlin-vlsie had hij
daarin eigenlijk ook wel gelijk.
Op een en twee november wordt de teer
ling geworpen. Het hoogste orgaan van de
Hongaarse communistische partij doet op
de eerste novemberdag een aanbeveling
aan de regering om het Warschaupact te
verlaten. Ook Janos Kadar, die behalve
partijleider tevens minister van staat is,
onderschrijft deze aanbeveling. Hij is er
Ook in Nederland zorgde de Hongaarse opstand voor krachtige emoties. Duizenden
verzamelden zich, toen de strijd in Hongarije op zijn felst was, op de Haagse Prinse
gracht, waar diverse dagbladen hun domicilie hadden, onder meer het dagblad „De
Waarheid", waarvan de ruiten het zwaar te verduren kregen.
k<
BOEDAPEST Een bruisende stad
is Boedapest 1981. Bezoekers uit
naburige Oostbloklanden wanen zich
in het westen: volle etalages, een
ruim assortiment, geen rijen voor de
winkels en het belangrijkste van al
les, de voor Oost-Europa zo ken
merkende „grauwsluier" ontbreekt
in de Hongaarse hoofdstad, blijkt
trouwens in heel Hongarije verdwe
nen te zijn. Ook de bezoeker uit het
westen moet het toegeven: het gaat
de Hongaren naar den vleze, ook al
zijn nog niet alle beloften ingelost.
In geen enkel ander communistisch land
heeft de leiding de economie de afgelopen
twintig jaar zó op zijn kop durven zetten
als in Hongarije. In het begin werd het
spottend „Goulash-communlsme" ge
noemd, maar het had succes. Het door de
tragedie van 1956 verscheurde Hongarije
kwam weer tot rust en vervolgens tot sta
biliteit.
Men volgde het eenvoudige recept van de
dorpsdokter: wie genoeg te eten heeft,
komt niet op slechte gedachten. In Honga
rije vertaalde men dit door veel geld en
nog meer energie in de landbouw te stop
pen. De gevolgen van deze politiek kan
men aflezen aan de successen van nu. In
Hongarije zelf is de landbouw de best lo
pende economische sector, die met een
grote export ook heel wat deviezen in het
laatje brengt en in de Oosteuropese eco
nomische gemeenschap, Comecon, is de
Hongaarse landbouw iets om jaloers op te
zijn.
Toen de basis van brood, goulash en een
glas wijn gelegd was, begon de Hongaarse
communistische partij met de hervorming
van de Industrie. Het centralisme en de
bureaucratie werden natuurlijk niet afge
schaft, maar de Hongaren hebben het
aangedurfd binnen de grenzen van de mo
gelijkheden te experimenteren en hier en
zelfs bij wanneer Imre Nagy deze aanbeve
ling meedeelt aan de Sovjetrussische am
bassadeur Andropov, die later hoofd van
de Sovjetrussische geheime politie KGB
zou worden. Later op de avond waar
schuwt Kadar in een radiotoespraak welis
waar nog voor het gevaar af te glijden
naar de contra-revolutie, maar ook dan
juicht hij nog over „de heldhaftige opstand
van het Hongaarse volk".
Kadar verdwijnt
Vervolgens verdwijnt Kadar als een schim
in de nacht. Uit reconstructies van de roe
rige Hongaarse novemberdagen in 1956 is
gebleken, dat hij zich samen met Ferenc
Munnich, de voormalige Hongaarse am
bassadeur in Moskou, bij de Sovjetrussi
sche ambassade in Boedapest heeft ge
meld. Daar verbleven toen opnieuw Soes
lov en Mokoyan die verbijsterd de gebeur
tenissen van de afgelopen dagen hadden
waargenomen.
Terwijl Kadar en Munnich onder Sovjet
russische bescherming naar de Oekraïne
werden gebracht, pleegt Chroesjtsjov blik
semsnel overleg met de bondgenoten. Be
halve de Polen zijn allen het er over eens,
dat er in Hongarije moet worden ingegre
pen.
Chroesjtsjov schijnt ook contact gehad te
hebben met de Joegoslavische president
Tito. D,e Sovjetrussische partijleider had
een bezoek gebracht aan Tito's vakantie
verblijf op het eiland Brloni en hij was on
der de indruk geraakt van Tito's scherp
zinnige visie op internationale politieke
problemen. Tito zou Chroesjtsjov hebben
afgeraden de Hongaarse kwestie met
tanks op te lossen. Tito stond een oplos
sing voor in de vorm van een nieuwe rege
ring onder leiding van Kadar.
In elk geval keert Kadar, vergezeld van
een zestal andere partijleden, die met Imre
Nagy gebroken hadden, op 3 november
terug naar Hongarije. In het noordoostelijk
gelegen plaatsje Szolnok installeert hij een
„revolutionaire regering van arbeiders en
daar heeft men toch het strenge ideologi
sche pad durven verlaten.
Dankzij Kadar
In feite is het allemaal te danken aan Ja
nos Kadar, de man die al een kwart eeuw
de Hongaarse communistische partij leidt
en die door zijn vele aanhangers als een
politiek natuurtalent wordt geprezen.
Nauwelijks vijf jaar na de Hongaarse tra
gedie, toen de communisten in Hongarije
nog allesbehalve populair waren, lanceer
de Kadar de leuze: „Wie niet tegen ons is, is
voor ons". De meeste Hongaren hebben
de toen door Kadar uitgestoken hand ge
grepen. En nu, twintig.jaar later, moet men
constateren, dat Janos Kadar een kunst
stuk heeft volbracht, dat door geen com
munistische leider in Oost-Europa ooit is
geëvenaard. Want in 1956, toen de Sovjet
russische tanks Hongarije platwalsten,
gold Janos Kadar als een Quisling, een
marionet van Moskou. Momenteel is hij de
onomstreden vader des vaderlands en
boeren". Een gedenkplaat, waarop dit his
torische feit wordt vermeld, siert sinds en
kele Jaren het gemeentehuis van Szolnok,
waar de nieuwe regeringsleider zijn intrek
•nam.
Nog voordat op vier november de zon is
opgegaan komen In Boedapest achterge
bleven Sovjetrussische militairen in actie.
Tegelijkertijd melden radioberichten, dat
Sovjetrussische tanks massaal de Rus-
sisch-Hongaarse grens overschrijden.
Imre Nagy verklaart, dat het de Russen er
kennelijk om gaat de wettige regering om
ver te werpen. Hoezeer hij gelijk heeft
blijkt uit een daarop volgende verklaring
van Ferenc Munnich, dat de nieuwe „rege
ring van arbeiders en boeren" onder lei
ding van Janos Kadar de hulp van Sovjet
russische troepen heeft ingeroepen. De
Russen waren echter al In het land, voor
dat de Hongaren wisten, dat zich naast de
regering van Imre Nagy nog een andere
regering had aangediend.
Drie dagen lang duren de gevechten. Dan
is „de contra-revolutie neergeslagen" en
is de regering van Imre Nagy van het to
neel verdwenen. Op 7 november, om twee
uur 's middags, legt de nieuwe regering
van Janos Kadar en zijn zes medestanders
de eed af in het parlement. Kort tevoren
had het Hongaarse volk na moedige te
genstand zijn uitzichtloze verdediging te
gen het Sovjetrussische geweld opgege
ven.
Het fot van Imre Nagy en zijn medestan
ders was bijzonder triest. Op de ochtend
van de vierde november deed hij een be
roep op de Verenigde Naties om Honga-
rije's neutraliteit te beschermen. Vervol
gens zocht hij zijn toevlucht in de Joego
slavische ambassade in Boedapest. Bijna
drie weken later verliet hij zijn asiel, nadat
de Joegoslavische regering de verzekering
had afgedwongen, dat hij ongemoeid gela
ten zou worden. Imre Nagy werd echter
toch gevangen genomen, eerst naar Roe
menië afgevoerd en vervolgens in de zo
mer van 1958 na een geheim proces we
gens hoogverraad geëxecuteerd.
zelfs zijn tegenstanders hebben diep re&>
peet yoor hem.
Hongarije kent dan ook geen oppositie
van intellectuelen, zoals bijvoorbeeld
Tsjechoslowakije en de DDR. Dat ligt niet
zozeer aan de effectiviteit van de geheime
politie die In Hongarije een veel minder
belangrijke rol speelt dan elders In Oost-
Europa als wel aan het feit, dat Janos
Kadar een tamelijk grote mate van vrijheid
toestaat. Hij schijnt zelf veel plezier te be
leven aan politieke grappen waarin hij een
komische hoofdrol speelt.
Hoge prijs
Natuurlijk hebben de Hongaren voor hun
welvaart en hun betrekkelijke vrijheid een
hoge prijs moeten betalen. Janos Kadar is
tot het uiterste trouw aan het Oosteurope
se bondgenootschap en hij permitteert
zich geen afwijkingen op het gebied van
de buitenlandse politiek, zoals zijn Roe
meense buurman Ceausescu doet. Na het
debacle van vijfentwintig Jaar geleden lij
Hongarije zelf verging het aanvankelijk
niet beter. De Verenigde Naties probeer
den zich inderdaad met dit land te be
moeien, maar Engeland en Frankrijk, twee
belangrijke leden van de Veiligheidsraad,
hadden boter op het hoofd vanwege hun
gewapende interventie in Egypte tijdens
de Suez-crisis. Een persoonlijke bood
schap van de Amerikaanse president Ei
senhower aan de Sovjetrussische regering,
waarin hij vroeg om de Sovjetrussische
troepen uit Hongarije terug te trekken,
werd nauwelijks beantwoord. En toen op
vijf november de assemblee van de Vere
nigde Naties secretaris-generaal Dag Ha-
marsjöld verzocht waarnemers naar Hon
garije te sturen, ontzegde Janos Kader een
ieder het recht om zich met zijn land be
zig te houden.
Platgewalst
De Hongaarse opstand was door Sovjet
russische tanks platgewalst. Er waren dui
zenden doden gevallen; aan de kant van
de gehate AVO, maar ook en vooral aan
de kant van de revolutionairen, die ten on
rechte contra-revolutionairen genoemd
werden. De Sovjet-Unie had haar grenzen
aan heel de wereld duidelijk gemaakt.
Tweehonderdduizend Hongaren wisten
nog juist op tijd naar het westen te ontko
men. Toen werden de grenzen hermetisch
gesloten. En daarmee viel er een duister
nis over Hongarije en heel Oost-Europa,
die jaren lang zou aanhouden. Alleen Hon
garije zelf slaagde er in, na zijn wonden
gelikt te hebben, ongemerkt een soort
nieuwe dageraad te beleven, al blijft het
ook daar nog het ochtendgloren van een
dag met regenbuien.
LEO VAN VLIJMEN
Bovenstaande historische terugblik Is
voornamelijk ontleend aan het ooggetuige-
verslag van de Franse Journalist Thomas
Schreiber, die tijdens het Hongaarse dra
ma In Boedapest verbleef en ook nadien
veel over Hongarije heeft gepubliceerd.
ken de meeste Hongaren dit echter verre
weg het minste van twee kwaden te vin
den.
De opstand van 1956 wordt ook In Honga
rije herdacht en de Hongaarse communis
tische partij grijpt natuurlijk deze gelegen
heid aan om een ideologisch offensief te
beginnen. De media geven slechts de offi
ciële versie van hetgeen in de laatste okto
ber- en eerste novemberdagen van 1956
In Hongarije Is geschied. Het trefwoord
daarbij is uiteraard „contra-revolutie".
Maar het is de eerste keer sinds 1956, dat
de verjaardag van de Hongaarse opstand
niet wordt verzwegen. Terwijl in Tsjecho
slowakije het verleden van 1968 nog
steeds een groot taboe is, geldt In Honga
rije nu officiöel: de jeugd heeft er recht op
te weten wat er in 1956 is gebeurd. Ook
daarmee lopen de Hongaren stilletjes,
maar vastberaden uit de Oosteuropese
pas.
LEO VAN VLIJMEN
