fest-Berlijn 'oeit na dood in kraker INCIDENT HEEFT FRONTEN 3 VERSCHERPT 4' je in West-Berlijn: tijdens l de bijna dagelijkse demon- ditmaal voor de vrede breedgeschouderde bouw- if op één van de ordebewa- iterin de rond driehonderd tellende stoet. Licht-be- maar vastberaden en met een geweldige hamer, chaoten, jullie nemen ons egenheid af", brult hij de de int toe, die bescherming ichter êen politie-auto. Niet ng, want de woedende man ïm achterna en haalt werke- al doet hij dat verre van tref- Vijf, zes, zeven rondjes hollen elkaar achterna, om de auto agenten in de wagen zien tellend toe. Pas dan zet één 1 de drietonige hoorn in wer- 3 deur van de wagen van de 3 mobiele eenheid zwaait laar voordat de drie gehelm- men die naar buiten komen ingrijpen, is nog zeker een Inuut verstreken. lie is illustratief voor het West- irt vandaag. Voortdurende rellen amber vorig jaar, krakersacties, jen en provocerend optreden zijden hebben een enorme pola- roorzaakt. Een deel van de jeugd, digd door problemen als werk- woningnood en atoomwapen- 4 is nu ook verbitterd geworden, teptember, toen acht bezette hui den ontruimd, eindigde een aan- c vreedzaam begonnen demon- sdftet de dood van de 18-jarige irgen Rattay, die door de politie i werd gezeten en onder een bus mand kende hem tevoren, maar v gi een held geworden; een marte- itar Potzdammer Strasse, waar het 3, -gebeurde, werd door de demon- 13 omgedoopt in K.-J. Rattay Stras- Bk des onheils werd met een hou- .^>i getooid en met bloemen over- stoep werd opengebroken om 6x gieren kruis een plaats te geven. ..^mgeving toont nog de geweldige 1 o geslagen door de voldslag die 1l:r is geen bankgebouw, waarvan iruiten met stenen werden inge- _f"pk talloze winkels van midden- moesten het ontgelden. Eén i de bouwvakwereld zit voorlopig Bval niét om werk verlegen: de «■énciers. h de meest verwoede gevechten, i-Berlijn teisterden sinds de laat- fi van de Tweede Wereldoorlog, ussen de hoofdstad van het Der- straat voor straat veroverden, roor Klaus", „Beter chaoot dan mken de spreekkoren, de demonstranten begonnen lewagen te bekogelen. Dat was van roerige uren, die tot diep in voortduurden. Toen de balans in opgemaakt bleken, verspreid iele stadr twintig branden te zijn 93 politiemannen en meer dan lemonstranten te zijn gewond en oertuigen beschadigd. ^inc I» heerst er haat in de stad. Haat {speculanten, die woningen liever ▼krotten of afbreken, want de peperduur en nieuwbouw levert in fyaar tachtigduizend woningzoe- -staan geregistreerd, aanzienlijk 3|dement op. Haat tegen de politie; J die van de rellen getuige is ge- Hjpweert, dat die vooral duidelijk he demonstranten met de wapen- verkte en juist de werkelijke aan- de gemaskerde stenengooiers, Haat tegen de CDU-regering, die ondige poging van de bij de ver- iw van mei verslagen SPD-burge- .jar Hans-Jochen Vogel om tot een met de huisbezetters te komen, ealistisch en niet uitvoerbaar" ggeprullebak verwees. Haat vooral te- SQC^enator voor binnenlandse zaken, Lummer, die verantwoordelijk politie-ingrijpen dat zo'n tra- bijzJnde kreeg. „Lummer Mörder", i 7 moordenaar, staat overal in de eit de muren gekalkt. 5 2T 'tuurbaar kke lijn Is sinds mei een onbestuur- I. Waar Willy Brandt als burge- ooit 61,9 procent van de stem- ig, vielen de sociaal-democraten ichts 38,3 procent terug. Dat was genoeg om de broze coalitie met Ie FDP in stand te houden. De Al- Llste, een combinatie van milieu iers, tegenstanders van kerne rakers en andere „alternatievelin- 'gen de verkiezingen in met de en macht voor niemand" en kwa- ln het parlement. De christen-de- - werden de grote overwinnaar, ^naalden geen meerderheid, ontstond een pat-stelling. Uitein- Informatiestand aan de Potzdammer Strasse. De „Neue Heimat", waarvan het plak kaat melding maakt is de woningbouwvereniging, die zeven van de acht huizen be zat, welke in september werden ontruimd. delijK kon een CDU-minderheidsregering worden gevormd, die werd gedoogd door vijf van de zeven leden van de FDP-fractie. Ook die partij is gespleten en Berlijn ver wacht ieder ogenblik de onherstelbare, definitieve breuk. In de „arbeidersstad" West-Berlijn heeft de SPD langzamerhand al haar krediet verloren. Bouwschandalen waren in de laatste jaren aan de orde van de dag. Ver schillende miljoenenprojecten, bedoeld om het zakenleven aan te trekken, verrezen en staan leeg. Tienduizenden Turken werden naar Berlijn gehaald om het vuile werk te gaan doen West-Berlijn is na Ankara en Istanboel de derde Turkse stad in de we reld en velen van hen staan nu in de rij voor werktoosheidsgeld. De woningnood was en bleef groot en dat zal voorlopig ook nog wel zo blijven. Er zijn onmiddellijk vijftigduizend woningen nodig in de be taalbare prijsklasse. Alternatief Tegelijk werkt West-Berlijn als een mag neet op de „alternatieve" jeugd. Dat de stad is voorzien van een „Muur" en dat ie dereen, die er naar toegaat per trein of per auto door de DDR moet reizen en daarbij wordt geconfronteerd met een sy steem, dat zelfs de meest vreedzame ont sporingen van de door de staat uitgestip pelde staatslijn op geen enkele manier toelaat werkt niet afschrikwekkend meer. De „Muur" bestaat al twintig jaar en de verdragen garanderen een doortocht zonder noemenswaardige hindernissen. Wonen in Berlijn biedt voordelen: Berlij- ners hoeven bijvoorbeeld niet in militaire dienst. Dat alleen al veroorzaakt een stroom naar de stad van oprechte diens tweigeraars tot mensen die gewoon geen zin hebben de wapenrok aan te trekken. Ook de universiteiten in de stad zijn een belangrijke trekpleister. Er is een complete „alternatieve scene" ontstaan, maar het is geen bevolkingsgroep, die in staat is hoge huren te betalen. Al jaren is daardoor de „Wohngemein- schaft" in de stad een populaire levens vorm: verschillende mensen huren samen een huis, hebben er ieder hun eigen kamer en koken, eten en ontspannen zich geza menlijk. Maar toen in Nederland krakers bezit begonnen te nemen van langdurig leegstaande huizen bedachten verschillen de woningzoekenden, dat ook Berlijn zijn lege panden kende. In de stad staan van daag zo'n elfhonderd huizen leeg, die sa men ruim 9700 woningen tellen. Rond de eeuwwisseling was het gebruikelijk derge lijke „woonkazernes" te bouwen. Ze ont beren vaak alle comfort, zoals een bad, een deugdelijke verwarming, warm en koud stromend water of een binnentoilet. De leegstand was dan ook geen wonder. Maar die „luxe" is bijzaak voor wie alleen maar een dak boven het hoofd zoekt. Bo vendien is erin te voorzien. Berlijn sloeg eind vorig jaar massaal aan het kraken. Het was niet een zonder meer „bezetten", maar „instandbesetzen", restaureren, leefbaar maken. Speculanten En daarmee begon de confrontatie. Veel eigenaars van dergelijke huizen wachtten eigenlijk alleen maar op de sloopvergun ning, om daarna op de lege plek luxe ap partementen te laten verrijzen. En oefen den daarbij enig geduld uit, want bij de huidige hoge rentestand vergt nieuwbouw zeer grote investeringen. Een geduld dat beloond wordt, want intussen blijven de grondprijzen stijgen. Enig verlies nü zal la ter zeker rendement afwerpen. Of zij wil den met subsidies werkelijk moderniserin gen invoeren, maar dan profiteren van het feit, dat dén de huren vrij zijn. „De huurprijs van oude huizen die niet vol doen aan de normen ligt vast", legt Anne- lore uit, die met nóg zestien anderen in een kraakpand woont, dat niet zo ver weg ligt van de plek waar de onlusten van 22 september woedden. Ze wil, naar goed krakersgebruik, haar achternaam niet ver meld hebben. „Wanneer een huis beschikt over een douche, verwarming, warm water en een toilet op elke etage is de huurprijs vrij. De aanleg ervan is een goede investe ring, want door de woningnood worden al tijd wel gegadigden gevonden, tegen wel ke huur dan ook. Maar die prijs is voor de vroegere bewoners vaak niet meer te be talen". Volgens haar willen de meeste krakers hun woonruimte zelf aanpassen aan de eisen des tijds. „We willen de noodzakelijke ver anderingen op eigen kosten aanbrengen, ledereen in dit huis doet daarvoor 130 mark per maand in een gezamenlijke pot voor reparaties en modernisering". Huur betaalt ze niet: „De eigenaar wil ons eruit hebben. Het plan is dit huis af te breken. De grond moet dan worden gebruikt voor de uitbreiding van een school. Maar naast die school ligt een parkeerterrein, dat net zo goed zou kunnen worden gebruikt". Gründlich Volgens Annelore zijn bijna alle bezettin gen spontane acties. Daarna vallen ze on der de bescherming van een „bezetters- raad" waarin alle Berlijnse krakers zich georganiseerd hebben. Naar Deutsch- gründlich recept komen daar eens per Beeld van de rellen die op 22 september ontstonden, nadat in West-Berlijn een kraker, op de vlucht voor de politie, onder een bus verongelukte. week de vertegenwoordigers van „wijk- bezettingsraden" bijteen die, eveneens eens per week, informatie ontvangen uit de „blok-bezettingsraden", waarin de kra kers van de huizen in een bepaalde straat verenigd zijn. „Op die manier worden wo ningzoekenden aan een dak boven het hoofd geholpen en reparatieklussen ver deeld. De leegstand wordt geïnventari seerd en er wordt over de politieke ont wikkelingen gediscussiëerd. Dat laatste niet altijd constructief; de emoties zijn nu eenmaal hoog opgelopen", aldus Annelo re. De krakers genieten ook bescherming van „peetvaders". „Elk gekraakt huis beschikt over groeperingen, die zich voor de bewo ners inzetten. Bij ons zijn dat een jeugd theatergroep en het bestuur van een vere niging van evangelische academici. Als ontruiming dreigt zullen leden ervan naar ons toekomen om zich samen met ons uit het huis te laten zetten. Wanneer samen met ons een eerbiedwaardige professor dreigt te worden opgepakt, wordt het voor de politie moeilijk ons allemaal als „chao ten" te bestempelen." Annelore geeft toe, dat het kraken van huizen volgens de wet verboden is. „Maar het is niet verboden huizen jarenlang leeg te laten staan en te verwaarlozen. Het is niet verboden misbruik te maken van de woningnood, met subsidies huizen te mo derniseren en dan woekerprijzen te vra gen". Opening Toen Hans-Jochen Vogel nog burgemees ter van West-Berlijn was bestond er meer begrip voor de krakers dan nu, onder de CDU-regering van Richard von Weizsëc- ker. Ook onder Vogel werden kraakpan den ontruimd en vonden rellen plaats, maar in de eerste maanden van dit jaar was er intensief overleg tussen bezetters, bezitters en de Westberlijnse regering om tot een oplossing van de problemen te ko men. In principe was er al een akkoord. De drie partijen zouden zich verenigen in een be- heersmaatschappij over de kraakpanden. Die zou ervoor zorgen, dat leegstaande huizen onder woningzoekenden werden verdeeld. De bewoners ervan zouden zich verplichten ze in goede staat te brengen, zodat ze bewoond konden worden, even tueel totdat afbraak als gevolg van sane ringsplannen toch noodzakelijk zou wor den. Maar toen kwamen de verkiezingen en daarna de CDU-regering. Senator Lum mer wilde er niets van weten. Terwijl Vogel er nog van uit ging in twijfel gevallen liever van een ontruiming af te zien en een mogelijke wetsovertreding voor lief te nemen om daarmee veldslagen op straat te voorkomen, zag Lummer dat als een bewijs van zwakte. Hard optreden en tonen wie het gezag in handen had werd zijn beleidslijn. Al op 20 mei deed zich het eerste incident voor. Vijftien gemaskerde jongelui, knup pels in de hand, drongen een kraakpand binnen. Een rechts-radicale knokploeg, zo dachten de bewoners. Maar het waren agenten, slechts herkenbaar aan een arm band met „Schutzpolizei" erop, die een huiszoeking wilden doorvoeren. „We wil den ze tegen fotograferen beschermen", verklaarde het hoofdbureau van politie la ter en beloofde beterschap. Escalatie Dat de persvrijheid bij de Berlijnse politie allang niet meer in een hoog aanzien stond, was al bij een eerdere gelegenheid De plaats waar Klaus-Jürgen Rattay stierf. Een houten kruis aan de rand van de straat en een marmeren kruis in de stoep gelegd, herinneren aan het ongeluk. gebleken. De Hamburgse fotograaf Günter Zint kreeg een proces aan de broek, om dat hij een fotograferend agent op de plaat had gezet, ledereen bezit immers het auteursrecht op z'n eigen gezicht. De uit spraak was: driehonderd mark boete en twee jaar voorwaardelijk. Het incident is niet op zichzelf blijven staan. Bij een latere gelegenheid toonde de fotograaf van het Berlijnse weekblad „Tip" zijn perskaart en kreeg een klap met een gummiknuppel op het hoofd. De ra dioverslaggever Burghard Seidel moest z'n bandje afgeven. De straatgeluiden ble ken plotseling „vertrouwelijk" te zijn. Fo tograaf Michael Kipp, die de scene foto grafeerde, raakte zijn film kwijt. Spiegel-redacteur Jörg Mettke, die zich op 22 september in een kraakpand bevond, dat ontruimd werd. werd voor de keus ge steld onmiddellijk te verdwijnen of te wor den gearresteerd. „Ik heb een juridische opleiding", verklaarde de agent. „Ik weet, dat ik in bepaalde gevallen artikel 5 van de Grondwet buiten werking kan stellen". Artikel 6 waarborgt de persvrijheid en ver biedt elke vorm van censuur. De Duitse journalistenunie in West-Berlijn heeft een regen van klachten bij het hoofdbureau gedeponeerd. „Het is schrik wekkend te zien hoe klaarblijkelijk onge wenste verslaggeving meedogenloos belet moet worden", aldus een verklaring. Provocatie De ontruiming van de acht panden op 22 september verliep aanvankelijk uiterst rus tig. Wel heerste er een gespannen dreiging van beide kanten, maar toen de politie de huizen binnenging werd ze met bloemen ontvangen. 9enator Lummer had zijn eerste succes te pakken. Het recht had zijn loop gehad. Hij De ingeworpen ruit van een bankgebouw. Achter het glas een plakkaat met de tekst „Lummer moet weg". De senator voor Berlijnse éangelegenheden is bij „alternatief" Berlijn de grote boosdoener geworden. liet zich naar zo'n „verovering" brengen en hield er een persconferentie in een ver waarloosde kamer, die bij de renovatie werkzaamheden in het huis nog niet aan de beurt was gekomen. „Dat zijn geen in- standbesetzer, maar kaputtbesetzer", wil de hij daarmee aantonen. Een deel van de 'pers nam niet de moeite zijn woorden een paar meter verder te controleren. Met dat optreden, „als een kleine Napole on", strooide de senator zout in de won den van de meest goedwillende kraker. En uitgerekend op dat moment liep Klaus- Jürgen Rattay onder de bus. Escalatie was onvermijdelijk. Klaus-Jürgen Rattay was niet een „gemid delde" kraker. Eerder éé|n van de tiendui zenden jongeren die in deze maatschappij zijn weg niet kon vinden. Toen hij zestien was verliet hij, zonder ruzie, het ouderlijk huis in Kleef en begon aan een zwerftocht door Europa. Zijn ouders kregen af en toe een ansichtkaart uit Italië, Frankrijk, Span je en zo lang geleden uit Berlijn. Heel toevallig werd enkele dagen voor zijn dood een televisie-interview met hem ge maakt. Het zou niet uitgezonden zijn wan neer niet uitgerekend hij het eerste slacht offer zou zijn geworden van de Berlijnse spanningen. Nu kon de tv-rubriek „Pano rama" tonen wat hem dreef. Hij was naar Berlijn gekomen, „omdat hier nu eenmaal veel meer gebeurt dan elders in Europa". Hij vertelde geen heil te zien in de huidige maatschappij: „Ik heb geen zin onderdrukt te worden door een baas. Het bevalt me tussen de krakers te leven met hen mee te werken, af en toe aan een demonstratie mee te doen en zo. Hier heerst geen dwang". Wapenstilstand Na het dramatische gebeuren is in West- Berlijn een soort wapenstilstand van kracht. Burgemeester Von Weiszëcker be loofde „voorlopig" geen ontruimingen meer door te zullen voeren. SPD, FDP en CDU drongen gezamenlijk aan op een „open gesprek", om uit de problemen te komen. Maar daar is nog niets van geko men. Het wantrouwen is te groot; de won den zijn nog te vers. Het incident heeft de fronten verscherpt. Veel burgers scheren de hele alternatieve scene over één kam, die van de „chao ten". Veel jongeren hebben alle hoop op gegeven, dat er nog een vrije samenleving mogelijk is in deze steeds meer geordende maatschappij. „We zijn het slachtoffer van een campag ne, waarin men ons wil criminaliseren", zegt kraakster Annelore. „Er is te veel ka pot gemaakt. Vreedzame mensen worden militant gemaakt. In februari was ik nog absoluut pacifist; nu schrik ik soms van mezelf. Ik heb er nu begrip voor dat men sen met stenen gooien; ik zou het zelf mis schien ook doen. Want er wordt absoluut niet naar ons geluisterd. Alternatieven die we ontwerpen verdwijnen in de prulle- mand. We worden ons steeds meer be wust van onze onmacht". Ze is vastbesloten door te gaan met wat zij voor haar recht houdt. „Ze kunnen alle huizen ontruimen, ze kunnen ons er alle maal uitsmijten, maar om van ons af te ko men zouden ze ons allemaal Berlijn uit moeten sturen. Ze komen niet van ons af: wij blijven". Nog heerst er rust in West-Berlijn. Maar het is een gewapende vrede. Niemand ge looft, dat die lang zal voortduren. TEKST: ANDRE HORLINGS FOTO'S: GOTZ LINKE

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1981 | | pagina 23