fest-Berlijn
'oeit na dood
in kraker
INCIDENT
HEEFT FRONTEN
3 VERSCHERPT
4'
je in West-Berlijn: tijdens
l de bijna dagelijkse demon-
ditmaal voor de vrede
breedgeschouderde bouw-
if op één van de ordebewa-
iterin de rond driehonderd
tellende stoet. Licht-be-
maar vastberaden en
met een geweldige hamer,
chaoten, jullie nemen ons
egenheid af", brult hij de de
int toe, die bescherming
ichter êen politie-auto. Niet
ng, want de woedende man
ïm achterna en haalt werke-
al doet hij dat verre van tref-
Vijf, zes, zeven rondjes hollen
elkaar achterna, om de auto
agenten in de wagen zien
tellend toe. Pas dan zet één
1 de drietonige hoorn in wer-
3 deur van de wagen van de
3 mobiele eenheid zwaait
laar voordat de drie gehelm-
men die naar buiten komen
ingrijpen, is nog zeker een
Inuut verstreken.
lie is illustratief voor het West-
irt vandaag. Voortdurende rellen
amber vorig jaar, krakersacties,
jen en provocerend optreden
zijden hebben een enorme pola-
roorzaakt. Een deel van de jeugd,
digd door problemen als werk-
woningnood en atoomwapen-
4 is nu ook verbitterd geworden,
teptember, toen acht bezette hui
den ontruimd, eindigde een aan-
c vreedzaam begonnen demon-
sdftet de dood van de 18-jarige
irgen Rattay, die door de politie
i werd gezeten en onder een bus
mand kende hem tevoren, maar
v gi een held geworden; een marte-
itar Potzdammer Strasse, waar het
3, -gebeurde, werd door de demon-
13 omgedoopt in K.-J. Rattay Stras-
Bk des onheils werd met een hou-
.^>i getooid en met bloemen over-
stoep werd opengebroken om
6x gieren kruis een plaats te geven.
..^mgeving toont nog de geweldige
1 o geslagen door de voldslag die
1l:r is geen bankgebouw, waarvan
iruiten met stenen werden inge-
_f"pk talloze winkels van midden-
moesten het ontgelden. Eén
i de bouwvakwereld zit voorlopig
Bval niét om werk verlegen: de
«■énciers.
h de meest verwoede gevechten,
i-Berlijn teisterden sinds de laat-
fi van de Tweede Wereldoorlog,
ussen de hoofdstad van het Der-
straat voor straat veroverden,
roor Klaus", „Beter chaoot dan
mken de spreekkoren,
de demonstranten begonnen
lewagen te bekogelen. Dat was
van roerige uren, die tot diep in
voortduurden. Toen de balans
in opgemaakt bleken, verspreid
iele stadr twintig branden te zijn
93 politiemannen en meer dan
lemonstranten te zijn gewond en
oertuigen beschadigd.
^inc
I» heerst er haat in de stad. Haat
{speculanten, die woningen liever
▼krotten of afbreken, want de
peperduur en nieuwbouw levert in
fyaar tachtigduizend woningzoe-
-staan geregistreerd, aanzienlijk
3|dement op. Haat tegen de politie;
J die van de rellen getuige is ge-
Hjpweert, dat die vooral duidelijk
he demonstranten met de wapen-
verkte en juist de werkelijke aan-
de gemaskerde stenengooiers,
Haat tegen de CDU-regering, die
ondige poging van de bij de ver-
iw van mei verslagen SPD-burge-
.jar Hans-Jochen Vogel om tot een
met de huisbezetters te komen,
ealistisch en niet uitvoerbaar"
ggeprullebak verwees. Haat vooral te-
SQC^enator voor binnenlandse zaken,
Lummer, die verantwoordelijk
politie-ingrijpen dat zo'n tra-
bijzJnde kreeg. „Lummer Mörder",
i 7 moordenaar, staat overal in de
eit de muren gekalkt.
5 2T
'tuurbaar
kke
lijn Is sinds mei een onbestuur-
I. Waar Willy Brandt als burge-
ooit 61,9 procent van de stem-
ig, vielen de sociaal-democraten
ichts 38,3 procent terug. Dat was
genoeg om de broze coalitie met
Ie FDP in stand te houden. De Al-
Llste, een combinatie van milieu
iers, tegenstanders van kerne
rakers en andere „alternatievelin-
'gen de verkiezingen in met de
en macht voor niemand" en kwa-
ln het parlement. De christen-de-
- werden de grote overwinnaar,
^naalden geen meerderheid,
ontstond een pat-stelling. Uitein-
Informatiestand aan de Potzdammer Strasse. De „Neue Heimat", waarvan het plak
kaat melding maakt is de woningbouwvereniging, die zeven van de acht huizen be
zat, welke in september werden ontruimd.
delijK kon een CDU-minderheidsregering
worden gevormd, die werd gedoogd door
vijf van de zeven leden van de FDP-fractie.
Ook die partij is gespleten en Berlijn ver
wacht ieder ogenblik de onherstelbare,
definitieve breuk.
In de „arbeidersstad" West-Berlijn heeft
de SPD langzamerhand al haar krediet
verloren. Bouwschandalen waren in de
laatste jaren aan de orde van de dag. Ver
schillende miljoenenprojecten, bedoeld om
het zakenleven aan te trekken, verrezen en
staan leeg. Tienduizenden Turken werden
naar Berlijn gehaald om het vuile werk te
gaan doen West-Berlijn is na Ankara en
Istanboel de derde Turkse stad in de we
reld en velen van hen staan nu in de rij
voor werktoosheidsgeld. De woningnood
was en bleef groot en dat zal voorlopig
ook nog wel zo blijven. Er zijn onmiddellijk
vijftigduizend woningen nodig in de be
taalbare prijsklasse.
Alternatief
Tegelijk werkt West-Berlijn als een mag
neet op de „alternatieve" jeugd. Dat de
stad is voorzien van een „Muur" en dat ie
dereen, die er naar toegaat per trein of
per auto door de DDR moet reizen en
daarbij wordt geconfronteerd met een sy
steem, dat zelfs de meest vreedzame ont
sporingen van de door de staat uitgestip
pelde staatslijn op geen enkele manier
toelaat werkt niet afschrikwekkend
meer. De „Muur" bestaat al twintig jaar en
de verdragen garanderen een doortocht
zonder noemenswaardige hindernissen.
Wonen in Berlijn biedt voordelen: Berlij-
ners hoeven bijvoorbeeld niet in militaire
dienst. Dat alleen al veroorzaakt een
stroom naar de stad van oprechte diens
tweigeraars tot mensen die gewoon geen
zin hebben de wapenrok aan te trekken.
Ook de universiteiten in de stad zijn een
belangrijke trekpleister. Er is een complete
„alternatieve scene" ontstaan, maar het is
geen bevolkingsgroep, die in staat is hoge
huren te betalen.
Al jaren is daardoor de „Wohngemein-
schaft" in de stad een populaire levens
vorm: verschillende mensen huren samen
een huis, hebben er ieder hun eigen kamer
en koken, eten en ontspannen zich geza
menlijk. Maar toen in Nederland krakers
bezit begonnen te nemen van langdurig
leegstaande huizen bedachten verschillen
de woningzoekenden, dat ook Berlijn zijn
lege panden kende. In de stad staan van
daag zo'n elfhonderd huizen leeg, die sa
men ruim 9700 woningen tellen. Rond de
eeuwwisseling was het gebruikelijk derge
lijke „woonkazernes" te bouwen. Ze ont
beren vaak alle comfort, zoals een bad,
een deugdelijke verwarming, warm en
koud stromend water of een binnentoilet.
De leegstand was dan ook geen wonder.
Maar die „luxe" is bijzaak voor wie alleen
maar een dak boven het hoofd zoekt. Bo
vendien is erin te voorzien. Berlijn sloeg
eind vorig jaar massaal aan het kraken.
Het was niet een zonder meer „bezetten",
maar „instandbesetzen", restaureren,
leefbaar maken.
Speculanten
En daarmee begon de confrontatie. Veel
eigenaars van dergelijke huizen wachtten
eigenlijk alleen maar op de sloopvergun
ning, om daarna op de lege plek luxe ap
partementen te laten verrijzen. En oefen
den daarbij enig geduld uit, want bij de
huidige hoge rentestand vergt nieuwbouw
zeer grote investeringen. Een geduld dat
beloond wordt, want intussen blijven de
grondprijzen stijgen. Enig verlies nü zal la
ter zeker rendement afwerpen. Of zij wil
den met subsidies werkelijk moderniserin
gen invoeren, maar dan profiteren van het
feit, dat dén de huren vrij zijn.
„De huurprijs van oude huizen die niet vol
doen aan de normen ligt vast", legt Anne-
lore uit, die met nóg zestien anderen in
een kraakpand woont, dat niet zo ver weg
ligt van de plek waar de onlusten van 22
september woedden. Ze wil, naar goed
krakersgebruik, haar achternaam niet ver
meld hebben. „Wanneer een huis beschikt
over een douche, verwarming, warm water
en een toilet op elke etage is de huurprijs
vrij. De aanleg ervan is een goede investe
ring, want door de woningnood worden al
tijd wel gegadigden gevonden, tegen wel
ke huur dan ook. Maar die prijs is voor de
vroegere bewoners vaak niet meer te be
talen".
Volgens haar willen de meeste krakers hun
woonruimte zelf aanpassen aan de eisen
des tijds. „We willen de noodzakelijke ver
anderingen op eigen kosten aanbrengen,
ledereen in dit huis doet daarvoor 130
mark per maand in een gezamenlijke pot
voor reparaties en modernisering". Huur
betaalt ze niet: „De eigenaar wil ons eruit
hebben. Het plan is dit huis af te breken.
De grond moet dan worden gebruikt voor
de uitbreiding van een school. Maar naast
die school ligt een parkeerterrein, dat net
zo goed zou kunnen worden gebruikt".
Gründlich
Volgens Annelore zijn bijna alle bezettin
gen spontane acties. Daarna vallen ze on
der de bescherming van een „bezetters-
raad" waarin alle Berlijnse krakers zich
georganiseerd hebben. Naar Deutsch-
gründlich recept komen daar eens per
Beeld van de rellen die op 22 september ontstonden, nadat in West-Berlijn een kraker, op de vlucht voor de politie, onder een bus
verongelukte.
week de vertegenwoordigers van „wijk-
bezettingsraden" bijteen die, eveneens
eens per week, informatie ontvangen uit
de „blok-bezettingsraden", waarin de kra
kers van de huizen in een bepaalde straat
verenigd zijn. „Op die manier worden wo
ningzoekenden aan een dak boven het
hoofd geholpen en reparatieklussen ver
deeld. De leegstand wordt geïnventari
seerd en er wordt over de politieke ont
wikkelingen gediscussiëerd. Dat laatste
niet altijd constructief; de emoties zijn nu
eenmaal hoog opgelopen", aldus Annelo
re.
De krakers genieten ook bescherming van
„peetvaders". „Elk gekraakt huis beschikt
over groeperingen, die zich voor de bewo
ners inzetten. Bij ons zijn dat een jeugd
theatergroep en het bestuur van een vere
niging van evangelische academici. Als
ontruiming dreigt zullen leden ervan naar
ons toekomen om zich samen met ons uit
het huis te laten zetten. Wanneer samen
met ons een eerbiedwaardige professor
dreigt te worden opgepakt, wordt het voor
de politie moeilijk ons allemaal als „chao
ten" te bestempelen."
Annelore geeft toe, dat het kraken van
huizen volgens de wet verboden is. „Maar
het is niet verboden huizen jarenlang leeg
te laten staan en te verwaarlozen. Het is
niet verboden misbruik te maken van de
woningnood, met subsidies huizen te mo
derniseren en dan woekerprijzen te vra
gen".
Opening
Toen Hans-Jochen Vogel nog burgemees
ter van West-Berlijn was bestond er meer
begrip voor de krakers dan nu, onder de
CDU-regering van Richard von Weizsëc-
ker. Ook onder Vogel werden kraakpan
den ontruimd en vonden rellen plaats,
maar in de eerste maanden van dit jaar
was er intensief overleg tussen bezetters,
bezitters en de Westberlijnse regering om
tot een oplossing van de problemen te ko
men.
In principe was er al een akkoord. De drie
partijen zouden zich verenigen in een be-
heersmaatschappij over de kraakpanden.
Die zou ervoor zorgen, dat leegstaande
huizen onder woningzoekenden werden
verdeeld. De bewoners ervan zouden zich
verplichten ze in goede staat te brengen,
zodat ze bewoond konden worden, even
tueel totdat afbraak als gevolg van sane
ringsplannen toch noodzakelijk zou wor
den. Maar toen kwamen de verkiezingen
en daarna de CDU-regering. Senator Lum
mer wilde er niets van weten.
Terwijl Vogel er nog van uit ging in twijfel
gevallen liever van een ontruiming af te
zien en een mogelijke wetsovertreding
voor lief te nemen om daarmee veldslagen
op straat te voorkomen, zag Lummer dat
als een bewijs van zwakte. Hard optreden
en tonen wie het gezag in handen had
werd zijn beleidslijn.
Al op 20 mei deed zich het eerste incident
voor. Vijftien gemaskerde jongelui, knup
pels in de hand, drongen een kraakpand
binnen. Een rechts-radicale knokploeg, zo
dachten de bewoners. Maar het waren
agenten, slechts herkenbaar aan een arm
band met „Schutzpolizei" erop, die een
huiszoeking wilden doorvoeren. „We wil
den ze tegen fotograferen beschermen",
verklaarde het hoofdbureau van politie la
ter en beloofde beterschap.
Escalatie
Dat de persvrijheid bij de Berlijnse politie
allang niet meer in een hoog aanzien
stond, was al bij een eerdere gelegenheid
De plaats waar Klaus-Jürgen Rattay stierf. Een houten kruis aan de rand van de
straat en een marmeren kruis in de stoep gelegd, herinneren aan het ongeluk.
gebleken. De Hamburgse fotograaf Günter
Zint kreeg een proces aan de broek, om
dat hij een fotograferend agent op de
plaat had gezet, ledereen bezit immers het
auteursrecht op z'n eigen gezicht. De uit
spraak was: driehonderd mark boete en
twee jaar voorwaardelijk.
Het incident is niet op zichzelf blijven
staan. Bij een latere gelegenheid toonde
de fotograaf van het Berlijnse weekblad
„Tip" zijn perskaart en kreeg een klap met
een gummiknuppel op het hoofd. De ra
dioverslaggever Burghard Seidel moest
z'n bandje afgeven. De straatgeluiden ble
ken plotseling „vertrouwelijk" te zijn. Fo
tograaf Michael Kipp, die de scene foto
grafeerde, raakte zijn film kwijt.
Spiegel-redacteur Jörg Mettke, die zich op
22 september in een kraakpand bevond,
dat ontruimd werd. werd voor de keus ge
steld onmiddellijk te verdwijnen of te wor
den gearresteerd. „Ik heb een juridische
opleiding", verklaarde de agent. „Ik weet,
dat ik in bepaalde gevallen artikel 5 van
de Grondwet buiten werking kan stellen".
Artikel 6 waarborgt de persvrijheid en ver
biedt elke vorm van censuur.
De Duitse journalistenunie in West-Berlijn
heeft een regen van klachten bij het
hoofdbureau gedeponeerd. „Het is schrik
wekkend te zien hoe klaarblijkelijk onge
wenste verslaggeving meedogenloos belet
moet worden", aldus een verklaring.
Provocatie
De ontruiming van de acht panden op 22
september verliep aanvankelijk uiterst rus
tig. Wel heerste er een gespannen dreiging
van beide kanten, maar toen de politie de
huizen binnenging werd ze met bloemen
ontvangen.
9enator Lummer had zijn eerste succes te
pakken. Het recht had zijn loop gehad. Hij
De ingeworpen ruit van een bankgebouw. Achter het glas een plakkaat met de tekst „Lummer moet weg".
De senator voor Berlijnse éangelegenheden is bij „alternatief" Berlijn de grote boosdoener geworden.
liet zich naar zo'n „verovering" brengen
en hield er een persconferentie in een ver
waarloosde kamer, die bij de renovatie
werkzaamheden in het huis nog niet aan
de beurt was gekomen. „Dat zijn geen in-
standbesetzer, maar kaputtbesetzer", wil
de hij daarmee aantonen. Een deel van de
'pers nam niet de moeite zijn woorden een
paar meter verder te controleren.
Met dat optreden, „als een kleine Napole
on", strooide de senator zout in de won
den van de meest goedwillende kraker. En
uitgerekend op dat moment liep Klaus-
Jürgen Rattay onder de bus. Escalatie was
onvermijdelijk.
Klaus-Jürgen Rattay was niet een „gemid
delde" kraker. Eerder éé|n van de tiendui
zenden jongeren die in deze maatschappij
zijn weg niet kon vinden. Toen hij zestien
was verliet hij, zonder ruzie, het ouderlijk
huis in Kleef en begon aan een zwerftocht
door Europa. Zijn ouders kregen af en toe
een ansichtkaart uit Italië, Frankrijk, Span
je en zo lang geleden uit Berlijn.
Heel toevallig werd enkele dagen voor zijn
dood een televisie-interview met hem ge
maakt. Het zou niet uitgezonden zijn wan
neer niet uitgerekend hij het eerste slacht
offer zou zijn geworden van de Berlijnse
spanningen. Nu kon de tv-rubriek „Pano
rama" tonen wat hem dreef. Hij was naar
Berlijn gekomen, „omdat hier nu eenmaal
veel meer gebeurt dan elders in Europa".
Hij vertelde geen heil te zien in de huidige
maatschappij: „Ik heb geen zin onderdrukt
te worden door een baas. Het bevalt me
tussen de krakers te leven met hen mee
te werken, af en toe aan een demonstratie
mee te doen en zo. Hier heerst geen
dwang".
Wapenstilstand
Na het dramatische gebeuren is in West-
Berlijn een soort wapenstilstand van
kracht. Burgemeester Von Weiszëcker be
loofde „voorlopig" geen ontruimingen
meer door te zullen voeren. SPD, FDP en
CDU drongen gezamenlijk aan op een
„open gesprek", om uit de problemen te
komen. Maar daar is nog niets van geko
men. Het wantrouwen is te groot; de won
den zijn nog te vers.
Het incident heeft de fronten verscherpt.
Veel burgers scheren de hele alternatieve
scene over één kam, die van de „chao
ten". Veel jongeren hebben alle hoop op
gegeven, dat er nog een vrije samenleving
mogelijk is in deze steeds meer geordende
maatschappij.
„We zijn het slachtoffer van een campag
ne, waarin men ons wil criminaliseren",
zegt kraakster Annelore. „Er is te veel ka
pot gemaakt. Vreedzame mensen worden
militant gemaakt. In februari was ik nog
absoluut pacifist; nu schrik ik soms van
mezelf. Ik heb er nu begrip voor dat men
sen met stenen gooien; ik zou het zelf mis
schien ook doen. Want er wordt absoluut
niet naar ons geluisterd. Alternatieven die
we ontwerpen verdwijnen in de prulle-
mand. We worden ons steeds meer be
wust van onze onmacht".
Ze is vastbesloten door te gaan met wat
zij voor haar recht houdt. „Ze kunnen alle
huizen ontruimen, ze kunnen ons er alle
maal uitsmijten, maar om van ons af te ko
men zouden ze ons allemaal Berlijn uit
moeten sturen. Ze komen niet van ons af:
wij blijven".
Nog heerst er rust in West-Berlijn. Maar
het is een gewapende vrede. Niemand ge
looft, dat die lang zal voortduren.
TEKST: ANDRE HORLINGS
FOTO'S: GOTZ LINKE