ïlvdA.CDA en D^66 hebben Enige kans: storende
pets geheims" afgesproken
forceren formatie heeft zich snel gewroken
Genland
IING REGEERAKKORD TE VERBETEREN
u w CeidócSotwcMit
Ml
elementen uit kabinet
Wiegel is mi jn naam,
kom ik hier al van pas?
weer
LEIDSE COURANT
VRIJDAG16 OKTOBER 1981
PAGINA 13
G „Uit het
RKjik hier zo rustig
moed voor u sta,
ipmaken dat het
partij betreft
it". Deze geheim-
woorden sprak
Den Uyl van-
het verlaten van
rtement van Al-
Zaken. De PvdA-
ig er ook opge-
wat gezien het
kort voor vijf
•en het feit dat
arvoor het kabinet
jtyas gekomen, een
.merkwaardige in-
Jakte. In welk op-
Op het de Partij van
ijid in vredesnaam
JJwind gaan?
jeurwerk leverde een
jl op van één van de
welijke PvdA-staats-
sen: „Er is in het ka-
geheims afgespro
ken alle drie de par-
jat dan wel, kon of
'bewindsvrouwe niet
Volgens een andere
■knoest echter gezocht
h de richting van een
reconstructie van
coalitie. CDA. PvdA
tuden uiteindelijk ge-
fcben voor de moge-
lot bijstellen van het
toord. Maar omdat
1 een mogelijk is, als
ikabinet de demissio-
jtus heeft gekregen,
^•^mier Van Agt dus
Jkl een droeve bood-
j\r de koningin, aldus
-bron.
I 'denkbare"
pSjoot ook aan de uit-
tp Den Uyl, dat CDA,
D'66 nog steeds de
I Btiek denkbare com-
ïjÉ et een parlementaire
leid is". Dat wees er
3f,:val op dat (nog) niet
SHJ/crwogen de Tweede
ftjjUe ontbinden en nieu-
Éjjliezingen uit te schrij-
opzicht inhoudelijk met Van
Agt eens was. wel oren gehad
zou hebben naar doorregeren
met het CDA. De vraag was
dus of alleen de zes PvdA-mi-
nisters of alle vijftien minis
ters hun portefeuille ter be
schikking zouden stellen. Het
zou vooral defensieminister
Hans van Mierlo geweest zijn.
mede daartoe gestimuleerd
door de meerderheid in zijn
fractie, die ervoor zorgde dat
het laats.te geschiedde. „Hij
heeft op een aantal mensen,
onder wie Terlouw. ingepraat
om ze ervan te overtuigen dat
een rompkabinet echt niet
kon," aldus een D'66'er.
Erfenis
De problemen tussen PvdA en
D'66 waren van diverse aard.
Er was de kwaadheid van Ter
louw, minister van economi
sche zaken, over de aankondi
ging van Den Uyl, de minister
van sociale zaken en werk
gelegenheid, dat het staatsaan-
deel in de gaswinsten vergroot
zou moeten worden. De olie
maatschappijen en hun win
sten ressorteren immers onder
Terlouws portefeuille. Ook
waren alle drie D'66-ministers
het met hun CDA-collega's
eens dat het gezond maken
van de economie prioriteit
verdiende boven het direct
scheppen van arbeidsplaatsen.
Terlouw, Van Mierlo en Zee-
valking konden er wel mee le
ven dat Den Uyl uiteindelijk
slechts een schijntje zou krij
gen voor het onmiddellijk
creëren van banen.
Nog een belangrijke reden
voor de PvdA-leider om tevre
den te zijn, was dat zijn partij
nu uitzicht heeft gekregen op
een ander en voor haar beter
regeerakkoord. De woordvoer
der van de PvdA-fractie ver
telde in de loop van de nacht
dat nu eindelijk „boven water
is gekomen wat het vorige ka
binet aan erfenis heeft nagela
ten". Hij doelde daarmee op
het feit dat pas de laatste we
ken is gebleken hoeveel schul
den (2,8 miljard gulden) de vo
rige ministersploeg heeft nage
laten. „Als we dat van tevoren
hadden geweten, zouden we
natuurlijk niet hebben inge
stemd met het omlaag brengen
van de staatsschuld met één
procent per jaar", aldus de
woordvoerder. Volgens hem
zal de PvdA nu eisen dat „de
boeken helemaal opengaan,
zodat we exact weten waar we
financieel aan toe zijn". Hij
veronderstelde zelfs dat zijn
partij een onderzoek van de
Algemene Rekenkamer zou ei
sen, opdat op onpartijdige wij
ze de grootte van de staats
schuld wordt vastgesteld.
Volgens andere PvdA'ers ver
langt Den Uyl des te meer
naar een ander regeerakkoord,
omdat het voorliggende on
werkbaar is gebleken en om
dat het hem in ernstige moei
lijkheden heeft gebracht. „Op
een paar punten moet er ver
heldering komen," aldus de
PvdA-leider. De onwerkbaar
heid van de afspraken tussen
CDA, PvdA en D'66, vooral op
financieel- en sociaal-econo
misch gebied, was het gevolg
van het verenigen van het on
verenigbare. „Je kunt niet te
gelijk de staatsschuld verklei
nen, de lasten (premies en be
lastingen) gelijk houden en
dan ook nog geld uittrekken
voor het scheppen van banen,"
aldus een CDA-lid.
Maat vol
Tot die conclusie was men in
het kahinet zo langzamerhand
ook gekomen, althans de De
mocraten en christen-demo
craten. De socialisten daaren
tegen bleven zeer lang vastbe
sloten het uiterste te doen om
er toch een werkbare rege
ringsverklaring uit te distille
ren. In hun vastberadenheid
slikten ze tenslotte zelfs een
bezuiniging van vijf miljard
gulden alleen al in het begro
tingsjaar '81-'82. Den Uyl en
zijn staatssecretaris Dales na
men daarvan maar liefst 1,8
miljard voor hun rekening (op
de sociale zekerheid). En toen
CRM-minister Van der Louw
ook nog liet doorschemeren
dat het kabinet wel voelde
voor het tewerkstellen van
jeudige WW'ers, was voor de
fractie de maat vol. Voorzitter
Wim Meijer kwam eens infor
meren of enige heren wellicht
stiekem lid waren geworden
van de VVD.
Fractie en bewindslieden
slaagden erin na enige hartige
discussie de klokken gelijk te
zetten. Het leeuwendeel van
de bezuinigingen werd geac
cepteerdop voorwaarde dat
Den Uyl tenminste een klein
miljard zou krijgen voor direc
te werkgelegenheid. CDA en
D'66 wilden echter niet verder
gaan dan driehonderd miljoen
en daarmee was het pleit in
feite beslecht. „Ik wens het
CDA te toetsen aan zijn be
reidheid iets te doen op het ge
bied van directe werkgelegen
heid", legde Wim Meijer van
nacht uit aan zijn D'66-collega
Laurens-Jan Brinkhorst, ter
wijl zij samen in een gang in
de Tweede Kamer ijsbeerden.
Informateur
Te verwachten is nu dat ko
ningin Beatrix een informa
teur laat nagaan of het regeer
akkoord tussen CDA, PvdA en
D'66 op sociaal- en financieel-
economisch gebied verbeterd
kan worden. Zo ja, dan komt
er een tweede kabinet-Van
Agt-Den Uyl-Terlouw en moet
VVD-leider Hans Wiegel in de
oppositie blijven. Zo nee, dan
behoort ook een tweede kabi
net-Van Agt-Wiegel weer tot
de mogelijkheden, al zou dat
dan alleen kunnen regeren
met de steun van klein rechts.
Maar voordat de CDA-fractie
daarmee instemt, zal er' heel
water door de Maas gestroomd
zijn. Daarom is het nu, in 's
lands belang, te hopen dat
CDA, PvdA en D'66 elkaar
snel zullen vinden in een ak
koord, dat wel reële mogelijk
heden biedt tot een (heldere)
regeringsverklaring.
RIK IN 'T HOUT
ontkende
^^et klem dat er een
8" net van twee partijen
en overblijven. Par
est, onder wie de al ge-
taatssecretaris, beves-
T7* het CDA in de loop
'Irond en de nacht ge
had D'66 daartoe te
Een dergelijk kabi-
redeneerde men bij
k .y kunnen rekenen op
l/3in van de VVD in
lment. „Dat gebeurt
zekerheid kan ik u
;n. Nee, ik kan u niet
hoe ik dat weet,
trouwt u mij maar",
|J| Uyl.
lyjn D'66 vertelden dat
fan Agt zelf pogin-
;t werk gesteld had
'ee progressieve par
ikaar te spelen. Het
voor de PvdA was
irlouw, die het in fi-
sociaal-economisch
De minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Den
Uyl, naar zijn zeggen „rustig en welgemoed" na een
kleine twintig uur vruchteloos vergaderen.
Premier Van Agt had zijn bed nog maar nauwelijks ge
zien, toen hij vanmorgen even na tien uur op Huis ten
Bosach arriveerde.
PH
Premier Van Agt vanmorgen in alle vroegte na afloop
van het mislukte marathonoverleg op weg naar een paar
uurtjes slaap. Foto's: Milan Konvallnka en Cees Verkerk.
HOE het ook gelopen is en wat de oorzaken ook zijn, één
ding staat vast: de excellenties die gisteren een kleine twintig
uur met korte onderbrekingen in vergadering bijeen waren,
hebben het aanzien van politiek en bestuur met het resultaat
van die bijeenkomst ernstig geschaad. Want wat moet men
wel niet denken van een koppel stoer aantredende ministers
dat, na nog geen maand plannen maken, volslagen onmach
tig blijkt het zo broodnodige beleid te gaan voeren?
Daar kan men niets positiefs van denken. Het vertrouwen
in de politiek en in ons parlementaire systeem, heeft er een
forse deuk door opgelopen. En dan te bedenken dat dit alles
voor een goed deel terug te voeren valt tot louter persoonlij
ke tegenstellingen, op de kennelijke onwil om persoonlijk en
met elkaar er in het landsbelang iets van te maken.
Wat nu? De diep ingrijpende r^aatregelen die voor de sa
nering van de economie nodig zijn, vroegen en blijven vra
gen om een kabinet dat stoelt op een brede basis. Bovendien
is duidelijk dat er zo spoedig mogelijk een krachtig kabinet
dient te zitten, omdat er anders weer een jaar verloren dreigt
te gaan. En voor de dringend noodzakelijke sanering van de
economie kan ons land zelfs geen dag missen.
DiE beide constateringen leiden automatisch tot een plei
dooi voor een lijmpoging. Een poging de coalitie, die er nog
niet eens aan toekwam zichzelf met een beleid aan het parle
ment en daarmee aan de bevolking te presenteren, te her
stellen. Maar voor het welslagen van zo'n lijmpoging geldt
wel één belangrijke voorwaarde: er moet nadrukkelijk geke
ken worden naar de personele samenstelling van het kabi
net, waarbij niet geschroomd moet worden individuele be
windslieden, waarvan is gebleken dat hun houding het team
van het Tweede Kabinet Van Agt ontregelt, aan de kant te
zetten.
DEN HAAG Pas laat op de donderdag
avond exact vijftien jaar na de nacht van
Schmelzer, waarin het kabinet-Cals ten val
kwam verzamelen zich op het Binnenhof
een groot aantal journalisten en fotografen.
De meesten hebben zich reeds gestoken in
winterse kledij teneinde goed voorbereid le
zijn op een lange en koude nacht. Een toeval
lige passant blijft enige tijd belangstellend
toekijken, maar als blijkt dat er toch niets te
zien is, loopt hij weer verder. Een aantal
persmensen heeft inmiddels ontdekt dat een
tegen de Ridderzaal opgebouwde restauraties
teiger een zeer nuttige uitkijkpost blijkt te
zijn met een goed uitzicht op het gebouw van
Algemene Zaken, waar achter de ramen van
de eerste etage het voltallige kabinet verga
dert.
Voor het oog van de buitenstaanders spelen
zich in deze ruimte nogal vreemde taferelen
af. De camera's klikken onafgebroken. Wat
gebeurt daar achter de ramen? Het blikveld
beperkt zich helaas tot een deel van de gang
en de geopende toegangsdeuren van de
erachter gelegen „Trêveszaal".
Om een uur of twaalf 's nachts zijn alleen
drie D'66-ministers in de vergaderzaal over
gebleven: Terlouw, Zeevalking en Van Mier
lo. De een loopt wat heen en weer, terwijl de
ander verdiept is in een dagblad. Waar was
de rest? Het kabinetsberaad was geschorst, zo
bleek later.
00.22 uur: Joop Den Uyl en Fons van der Stee
verschijnen plotseling voor de ramen. Joop
lijkt de ander te willen overtuigen van iets.
Dan komt Terlouw erbij met een gevuld
longdrinkglas in zijn hand. Vier minuten la
ter krijgen zij de journalisten in de gaten, die
buiten in het veel te koude oktoberweer
staan te kleumen. Weer vijf minuten later
verdwijnt Den Uyl van het toneel. Joop is
nog niet weg, of daar begint Van der Stee te
genover zijn D'66-makker heftig te gebaren
en te praten. Na enige tijd krijgen de bewind-
sieden ook de pers op de steiger in de gaten.
Niet lang daarna is het afgelopen met de in
teressante blik op het gebeuren daarbinnen;
een overijverige bode sluit de gordijnen van
de ramen.
Om vier uur is er nog geen zicht op het uit
eindelijke resultaat van het beraad. De in
middels behoorlijk verkilde volhouders hou
den de moed erin met de nodige grappen en
snedigheden. Zo kan het gebeuren dat om
tien over vier een der aanwezige radiovers
laggevers op de deurbel van het ministerie
drukt en zich vervolgens via de bij de deur
ingebouwde luidspreker presenteert met de
woorden: „Wiegel is mijn naam, kom ik hier
al van pas?"
04.25: De ministers Terlouw en De Ruiter zijn
de eersten die zich opmaken om naar huis te
gaan. Geen commentaar, vraag het maar aan
de minister-president, zo laat een getergde
Terlouw weten. Tien minuten later komt
Van Dam naar buiten, die de pers laat weten
volledig uitgeput te zijn. Toch zien wij hem
een kwartier later terug in de bar van het
perscentrum Nieuwspoort, evenals zijn D'66-
collega Van Mierlo. De laatste doet zijn best
het gebeurde van de afgelopen nacht nog
eens helder uiteen te zetten. Marcel van Dam
zet uiteen dat er binnen het kabinet een bot
sing is opgetreden tussen voorstanders van
een economisch beleid a la Reagan en de sup
porters van een beleid a la Mitterrand. „En
wij zijn voor de Fransen", aldus Van Dam.
Dan heft hij een variant aan op de beroemde
eerste regel van het Franse volkslied, waarbij
het woord „gloire" (glorie) wordt vervangen
door „boire" (drinken).
FRANS WEERTS
G „Het stond al
weken geleden in
als een mogelijk -
|t fluisterde een on-
marathonvergade-
ichtend nog tame-
[ende premier Van
hij om even over
Kr de auto stapte. Hij
Wr de daarmee op de
i\ deze kabinetscrisis
ig voorspelbaar was
"Van Agt gaf welis-
PR dat zijn ploeg na
>ngen uitstel van de
■^(verklaring opnieuw
1 te beurt had ge
baar hij gaf in feite
rbloemd te kennen
iet veel anders had
Het forceren van
tie heeft zich snel
Het was immers
i Agt zelf die met
'ren de bui al in het
tadium zagen han-
sociaal-economische
igen van de ver-
coalitiepartners en
van wat moei-
s overeengekomen,
leef zo verschillend
el snel tot een fron-
ng moest komen.
de regeringsploeg
beëdiging ging zet-
et concreet uitstippe-
een sociaal-econo-
eid, werd gaandeweg
lidelijker wat voor
insistent en onuit-
sociaal-economische
door de informa-
bers en Van Thijn in
van de formatie in
getimmerd. „Een
onmogelijke zaak".
>e
verklaarde een van de sociaal-
economische experts uit de
CDA-fractie enkele uren voor
dat het kabinet over de bestrij
ding van de werkloosheid zou
vallen. Voor zover de minis
ters vanochtend vroeg bereid
waren tot een kort commen
taar, verwezen zij ook vrijwel
allen naar de onwerkbaarheid
van dit onderdeel van het re
geerakkoord.
De voorwaarden voor het so
ciaal-economisch beleid die in
het regeerakkoord waren vast
gesteld, persten het kabinet in
een veel te nauw keurslijf. De
collectieve lastendruk moest
gelijk blijven en het financie
ringstekort moest met zeker
drie miljard gulden terug.
Voor nieuw beleid moest eerst
geld gevonden worden door
elders te bezuinigen. Dat alles
betekende minder uitgeven bij
gelijke inkomsten, terwijl vrij
wel elke minister, Den Uyl
met zijn miljardenplan voor de
werkgelegenheid voorop, hun
eigen geldverslindende wen
sen op tafel legde. Omdat ook
de leden van dit kabinet elke
gulden maar éénmaal kunnen
uitgeven, kon het niet anders
dan fout gaan.
Tegenvallers
Hoe onwerkbaar de voorwaar
den en onuitvoerbaar het be
leid wel was dat met name de
huidige CDA-fractieleidei
Lubbers als informateur had
uitgedokterd, bleek toen er
ook nog een aantal tegenval
lers opdoemde. Toen moest
met. minder geld juist meer
worden gedaan. Zo had het
kabinet afgesproken dat de
particuliere inkomens en uit
keringen er volgend jaar niet
meer op achteruit mochten
gaan dan vier procent voor de
hoogste en één procent voor
de laagste inkomens. Maar al
leen al de verwachte verho
ging van de sociale premies,
die volgend jaar nodig is om
het snel groeiende leger werk
lozen aan een uitkering te hel
pen, zorgt er voor dat de laag
ste inkomens al méér dan dat
éne procentje moeten inleve-
Dan is nog helemaal niet ge
sproken over de noodzaak van
verdergaande loonmatiging,
die nog onverminderd aanwe
zig is, en de wens om via „in-
vesteringsloon" allemaal nog
eens wat extra's in te leveren
bij minister Den Uyl om zijn
werkgelegenheidsplan te beta
len. Ook dat plan was immers
een wezenlijk onderdeel van
het regeerakkoord. Als al dat
geld voor premies, het werk
gelegenheidsplan en loonmati
ging door de werknemers zou
zijn opgebracht, zou dat een gi
gantische aanslag op de koop
kracht hebben betekend. De
vakbeweging maakte al gauw
duidelijk dat daar absoluut
niet over te praten viel en
daarmee werden de eerste
honderden miljoenen uit het
plan van minister Den Uyl ge
slagen.
Erfenis
Andere 'tegenvallers lagen in
de erfenis van het vorige kabi
net. Dat bleek een veel groter
aantal bezuinigingen niet
daadwerkelijk te hebben door
gevoerd. Hoewel met name de
PvdA en in zeker zin ook D'66
tal van die bezuinigingen in
hun oppositierol te vuur en te
zwaard bestreden hebben, za
gen bewindslieden uit deze
partijen zich toch genoodzaakt
in hun nieuwe verantwoorde
lijkheid het snoeimes over te
nemen. Toen ervoeren ook zij
hoe moeilijk het is daadwerke
lijk te bezuinigen. Vlak voor
de val van het kabinet moest
er in feite nog voor zo'n 2 mil
jard gulden aan bezuinigingen
concreet worden gemaakt.
Doordat zelfs de kampioenen
van de bezuinigingen uit het
kabinet Van Agt-Wiegel het
snoeimes, naar nu bleek, nog
onvoldoende hadden gehan
teerd, doemde er'een financie
ringstekort op van ongeëve
naarde hoogte: meer dan 25
miljard gulden kwam minister
Van der Stee (Financiën) te
kort. Terwijl de bewindslieden
er steeds vanuit waren gegaan
dat voor een terugdringen van
het financieringstekort tot 6,5
procent van het nationaal in
komen maar een bezuiniging
nodig zou zijn van drie mil
jard, bleek die vermindering
vorige week plotsklaps zo'n
zes miljard te eisen, het dubbe
le dus.
Intussen was ook al duidelijk
geworden dat de berekeningen
over extra aardgasopbrengsten
moesten worden bijgesteld, na
dat de Amerikaanse dollar was
gaan zakken en de gulden was
gerevalueerd. De aardgasrijk
dom die in 1982 zou binnenko
men via de expprt bleek maar
liefst 1,5 miljard minder te zijn
dan was gedacht en ook de op
brengst uit het binnenlands
verbruik moest naar beneden
worden bijgesteld, omdat mi
nister Terlouw (Economische
Zaken) een streep haalde door
het plan van zijn voorganger
de prijs per kubieke meter met
12 cent te verhogen. Ook dat
kostte de schatkist een half
miljard.
Al met al constateerde het ka
binet in de harde realiteit ope
rerend, zo'n zeven tot acht
miljard gulden nodig te heb
ben om gaten te dekken, te
genvallers op te vangen en een
begin te maken met nieuw be
leid dat in het regeerakkoord
was afgesproken. Inderdaad
een volstrekt onmogelijke
zaak, omdat datzelfde regeer
akkoord meteen vrijwel alle
mogelijkheden die daartoe zijn
(zoals bijvoorbeeld een belas
tingverhoging of het groter la
ten worden van het overheid
stekort) uitsloot.
Ruim een maand na hun beë
diging kwamen de ministers
tot de slotsom dat een van de
belangrijkste en moeizaamste
klussen uit de kabinetsforma
tie, het sociaal-economisch
„akkoord", nog maar eens
over moet worden gemaakt.
De tragiek wil nu dat de wens
uit de forrhatieperiode om toch
maar vooral snel tot handelen
over te gaan, waardoor 1982
voor de bestrijding van de
werkloosheid en de economi
sche recessie geen verloren
jaar zou worden, er nu de oor
zaak van is dat we zo'n krach
tige aanpak juist extra lang
moeten ontberen. Het plan dat
nieuwe werkgelegenheid had
moeten scheppen dreigt zo als
een boemerang te gaan wer
ken.
ARJEN BROEKHUIZEN
Orakeltaal van de ministers Den Uyl en Van Thijn maak
te <5p urenlang wachtende journalisten vanmorgen vroeg
aanvankelijk niet veel wijzer.
Rustig weer
Het blijft rustig en koud
herfstweer. Achter een de
pressie, die gisteren over
Frankrijk en Zuid-Duitsland
naar het oosten trok, heeft
zich over onze omgeving een
rug van hoge luchtdruk uitge
breid. Doordat de as van deze
rug zich dichtbij ons land be
vindt is er weinig wind. Net
als in voorgaande, is ook in de
komende nachten de kans op
nachtvorst tamelijk groot.
Vannacht is dit vooral het ge
val in het midden en noorden
van het land. Voor het zuiden
is de kans kleiner, omdat de
bewolking van een depressie
boven de Golf van Biscaye tot
boven het zuiden van het land
zal doordringen. Deze depres
sie brengt morgen in Frank
rijk en ook in België regen. De
rug van hoge luchtdruk zal
zondag nog dichtbij ons land
liggen, zodat ook dan rustig en
droog weer kan worden ver
wacht.
n gisteren
Max Min Nm«-
temp temp «leg
Eetöe l.bew.
Eindhoven mist
Oen Helder l.bew.
Ut. R'dam zw bew.
Vlissmgen regenb.
Frankfort
Helsinki
Klagenfurt onbew. 20 5 0 rr
Kopenhagen onbew. 10 5 0 rr
Lissabon onbew. 25 14 Ou
Locarno onbew. 18 5 0 rr
Londen mist 9 1 2 n
Luxemburg zw.bew 3 - n
Madrid onbew 28 8 0 n
Malaga onbew 24 14 0 n
zw.bew. 10 100.4
Casablanca zw.bew.
Istanboel n.ontv.
Las Palmas l.bew.
Beiroet n.ontv.
Tel Aviv onbew
Z.-limburg
Aberdeen
Drugs
handelaren
aangehouden
LEIDEN De Leidse politie
heeft deze week twee drugs
handelaren uit Voorburg en
Den Haag aangehouden. Het
tweetal is vanmorgen voor
geleid aan de officier van
justie in Den Haag. Beiden
ontkennen iets met de drugs
handel te maken te hebben.
