Schmidt
het schaap
Veronica
met de vijf
poten uit
lichte
letteren-
land
Wie is echte
Pietje Bell?
Markt in hal van Haags
Centraal Station
7 t/m 17 okt.
al 1981
)BE
de kloeke lijst bekroningen en
ille vermeldingen ziet, die de
lende kinderboekenweek (7 tot
iktober) heeft opgeleverd
leeld in gouden en zilveren
Js, gouden en zilveren pense-
hebb, informatief, boekensleutel en
n-wimpel-lijst moet het
illen dat er heel wat jeugdboe-
over onderwerpen gaan die de
f^kïjlertchoenen allang ontwassen
.ch) t rassendiscriminatie, oorlog en
63o. qcentratiekamp, milieuvervui-
,k' 0(j, maatschappijproblemen in
m we«elgerneen, emancipatie, werk-
dp siaiheid, alcoholisme, echtschei
ding, psychiatrische patiënten, te
huiskinderen, spastische en debie
le kinderen.
Dat kinderen in hun voorlichting
en hun boeken kennismaken met
de ernst van het leven, zowel van
hun eigen tijd als van het verleden,
wordt weliswaar steeds meer aan
gemoedigd, maar toch lijkt een
overdosering van narigheid en mo
dieuze onderwerpen uit den boze.
We moeten er immers rekening
mee houden dat er meer kinderen
zijn van het type als die nu jonge
moeder van even in de dertig is
dan gebruikelijk is in sprookjes
van Grimm.
Niet alleen kinderen zullen van
„Otje" genieten, maar ook volwas
senen. Dat blijkt duidelijk uit een
gesprek, dat onze verslaggever
Piet Snoeren had met Willem Gale-
ma, bijna afgestudeerd in de psy
chologie en vader van twee kinde
ren. In dit gesprek stond één vraag
centraal: Wat is de sleutel tot het
geheim dat de kinderboeken van
Annie M. G. Schmidt zo geliefd
heeft gemaakt van Finland tot en
met Japan?
ook met de goede oplossingen te komen,
oplossingen op een niveau waarvan kinde
ren zeggen: ik kan me zo'n oplossing
voorstellen. Ze voelt precies aan hoe dicht
fantasie en werkelijkheid voor een kind bij
elkaar liggen".
geweest, die zegt: „Gelukkig dat
wij thuis in mijn kindertijd geen te
levisie hadden. Al die ellende had
ik niet kunnen verwerken. Als ik
op school dan ook nog had moe
ten leren over milieuvervuiling,
rassendiscriminatie en problemen
van de Derde Wereld, dan zou ik
er helemaal niet tegen hebben ge
kund".
Daarom is het verheugend, dat de
Gouden Griffel terecht is gekomen
bij Annie M. G. Schmidt (Querido)
voor haar „Otje". Zij bezit als geen
enkele andere Nederlandse auteur
Mvrijl0^ J M van de Laar) de huidige burgemeester van Bergen op Zoom, de Staats
js 1964 voor het Kinderboek.
1980 door geen enkel ander oorspronke
lijk kinderboek werd geëvenaard".
Analyse
Wat is de sleutel tot het geheim dat de
kinderboeken van Annie M.G. Schmidt van
Finland tot en met Japan zo geliefd heeft
gemaakt? Een poging tot analyse wordt
orfdernomen door Willem Galama, bijna
afgestudeerd in de psychologie en vader
van twee jonge kinderen die hij met veel
plezier pleegt voor te lezen uit het oeuvre
van de bekroonde schrijfster. Zijn vrouw
Inge is kleuterleidster en zet als zodanig
interessante kanttekeningen bij het ge
sprek.
Het geheim dus. „Een goed kinderboek is
een boek dat je ook als volwassene graag
leest", zegt Willem Galama. „Ik neem me
zelf maar. Als ik onze kinderen Hylke en
Jelle voorlees uit een slecht boek, ga ik
gapen en krijg ik de neiging in slaap te
vallen. Ik ga stukken overslaan of snel le
zen om er maar vanaf te zijn. Ik zit mezelf
in de weg en de kinderen merken dat met
een. Het sfeertje dat bij het voorlezen
past, gaat verloren. Bij de boeken van An
nie M.G. Schmidt heb ik dat nooit, omdat
ze zoveel aangrijpingspunten hebben met
mijn eigen kinderlijke fantasie en dagdro
men. Ik kan de avonturen van de hoofd
personen echt meebeleven. Neem nou de
schelp die Pluk vindtte Lispeltuut. Al
leen de woordvondst alHij heeft de ei
genschap dat hij de weg kan wijzen als
pluk verdwaald is, maar soms heeft hij
daar gewoon geen zin in, dan wil hij sla
pen. Of het Langhors, weet je wel. dat lan
ge paard met de buik die zo is uitgezakt,
dat hij gestut moet worden door een wa
gentje op wielen om mee te kunnen ko
men. Zoiets zie je ook als volwassene.toch
meteen voor je?".
Sfeertje
Echtgenote en moeder Inge vult aan: „De
bezigheid van het voorlezen is even be
langrijk als de inhoud van het verhaal zelf.
Dat sfeertje van dicht tegen vader of moe
der aan kunnen kruipen. Kinderen moeten
voor het slapen gaan de golfbeweging van
de dag nog even afbouwen. Daar hebben
ze een heel ritueel voor, een protocol.
Tanden poetsen, de poes welterusten zeg
gen, pilletje nemen, laatste plasje doen. Ze
hechten heel erg aan zo'n stukje structuur.
Het geeft ze houvast, letterlijk; denk aan
de troetellap of het knuffeldier die mee
naar bed moeten. Daarom protesteren ze
ook als er tegen dat ritueel gezondigd
wordt. Ze tikken je op je vingers. Nou: in
heel het ritueel van het slapengaan, het af
bouwen, past ook het voorlezen. Er ont
staat een rustpauze. Het sussende stem
geluid vormt als het ware een overgang
naar de dromen van straks. Daarom is het
belangrijk dat er goede kinderboeken zijn,
boeken dus die ook volwassenen aanspre
ken. Dan wordt er tenminste voorgelezen
en nemen de ouders niet hun toevlucht tot
de knop van de televisie. De boeken van
Annie Schmidt voldoen aan die voorwaar
den".
Het juryrapport prijst Otje met name om
zijn „duidelijke onderstroom van maat
schappij-kritische benadering". Maar pik
ken jonge kinderen dat wel op? Weten ze
veel? Willem Galama: „Nee, de kinderen
pikken het niet op. Maar ik pik het op. Ik
kan er met mijn gevoel achter staan. Ik
lees het dus graag voor. En mochten de
kinderen vragen hebben, dan kan ik er ge
motiveerd antwoord op geven. Zo'n vader
Tos bijvoorbeeld, een van de hoofdperso
nen uit Otje, die een voortreffelijke'kok is,
maar niet over de benodigde papieren be
schikt, zodat hij steeds wordt uitgebuit en
Geen mens-dieren
Wie kent niet de avonturen van de Rotter
damse kwajongen Pietje Bell? Van Abkou-
de, de geestelijke vader van deze stads-
jongen, heeft veie jeugdboeken op z'n
naam staan, maar de acht delen van Pietje
Bell bleken zijn grootste triomf. Zelfs op
toneel en film werd Pietje een succes.
In het kader van de Kinderboekenweek
keert Pietje Bell met zijn hart van goud
nog een keer terug naar zijn geboortestad.
De vraag is alleen: welke Pietje? Jongens
en meisjes van 6 tot 13 jaar kunnen op za
terdag 17 oktober in Hilton Rotterdam
meedoen aan een verkiezing met als mot
to: „Wie is de echte Pietje Bell".
Het geheel staat onder leiding van Martin
Brozius. De jury bestaat uit acteur Pieter
Lutz, kinderboekenschrijver Wim van Hel
den en de hoofdrolspeler uit de Pietje-
Bell-fiim van 1963, Mathleu Consten.
Gedurende twee dagen, zaterdag 10 en
zondag 11 oktober zal het kinderboek
centraal staan in het station Den Haag
Centraal. De Haagse stichting BzztBoh
heeft namelijk voor de vijfde keer in suc
cessie een grote kinderboekenmarkt geor
ganiseerd. Deze Haagse kinderboeken-
markt kan worden beschouwd als middel
punt van activiteiten, waarbij kinderboe
ken en hun schrijvers uitgebreid in het
zonnetje worden gezet. Van 's morgens
elf uur tot 's middags vijf komen auteurs
van kinderboeken hun werk signeren en
verkopen. Kindertheater Plok verleent ook
zijn medewerking en voert sketches uit,
die zijn gebaseerd op thema's uit kinder
boeken.
In Delft zorgt de Standaardboekhandel sa
men met boekhandel Kempers ervoor, dat
op 7 oktober om drie uur 's middags in
het Waagtheater de toneelgroep De
Spieghel het stuk De Droomkoning komt
spelen. Dit spel is speciaal voor de Kinder
boekenweek geschreven. Op 15 oktober,
's middags om vier uur treedt in de
Standaardboekhandel het marionetten
theater van Ella Snoep op met de voor
stelling „Kip op sokken".
Overigens hebben de bibliotheken in vrij
wel alle gemeenten van ons land festivitei
ten ontwikkeld rond de Kinderboeken
week. Veel onderling contact over deze
activiteiten hebben de verschillende bi
bliotheken echter niet gehad. De kleine le
zers doen er daarom goed aan vooral te
letten op de aankondigingen, die de bi
bliotheken elk voor zich hebben opge
plakt.
ren en worden uiteindelijk door die
dieren geholpen altijd aan.
Het juryrapport prijst „Otje" met
name om zijn „duidelijke onder
stroom van maatschappij-kritische
benadering. Opnieuw heeft Annie
M. G. Schmidt in het verhaal van
Otje en de kok Tos, die te maken
krijgen met lastige hoteleigenaren
en excentrieke gasten, ons be
staan gekarikaturiseerd.
Haar persiflage van een zenuwin
richting is kostelijk en tevens,
luchtig genoeg om kinderen niet te
veel schrik aan te jagen, niet meer
•mmm
irs" i STERDAM „Er zit ook zeker
que a mij iets in van het afwijzen van
verza^ 9root-mens-zijn. Kinderen zijn
juerrJ niet zo verrot en bedorven. Gro-
fotimensen zijn naar. En dat bederf,
verlat js vooral het prestige, het zich-
iu? ®J-Pak-aantrekken. het masker dat
luopzet, het verbod van spelen en
faseren. Kinderlijke gevoelens,
flijke gevoelens, al die dingen die
je met het volwassen worden af-
nen. Al mijn boeken komen uit
s avo gedachte voort. De mensen zijn
-7635) eens verwonderd hoe ik dat kan
■j—rhbineren: kinderboeken, kinder-
aans%jes, dat cabaret, die musicals.
9» »er)r mij is het allemaal hetzelfde.
I is allemaal voor kinderen. Het
it dan weieens over erotiek of zo,
ïu. inar verder is het voor kinderen van
it, niet ouder".
lijn a Maria Geertruida Schmidt. Zelf 70
I erkei oud- Evenzeer bekend door „Jip en
laatse^ek©" a's door „Pension Hommeles",
i auf ..Het Fluitketeltje" als door „Ja zus-
350.-. nee zuster", door „Pluk" als door
ichtauerlijk duurt het langst". Onvergetelijke
ur. R&telijke moeder van de familie Door-
Tefc, maar ondertussen qua vindingrijk-
I, taalvermogen, virtuoze humor en be-
fsing van uiteenlopende genres ver bo-
elke doorsnee verheven al zal ze
rschijnlijk meewarig lachen, mocht ze
ëzen. Het Schaap Veronica met de vijf
tn uit lichte letterenland.
500 Zilveren Griffels voor het beste kin-
fioek had ze al in haar prijzenkast: voor
VI noes" in 1971 en voor „Pluk van de
ieflet" in het jaar daarop. Nu dus de
iden Griffel voor „Otje". Dit edelme-
l haar uitgereikt door de Commissie
jectieve Propaganda van het Neder-
fltOOfls Boek, verbleekt echter bij de Neder-
Ise Staatsprijs voor het Kinderboek die
rzov^l in 1965 kreeg toebedeeld. Maar om
fiouden Griffel gaat het, nu de kinder-
jkenweek op aanbreken staat. Het jury-
iort: „Wij waren in grote meerderheid
mening, dat Otje in de jaarproduktie
Annie M. G. Schmidt: „Voor mij is het allemaal hetzelfde. Het is allemaal voor kinderen".
achterna gezeten. Dat zie je toch dagelijks
om je heen gebeuren?".
Meegegroeid
Moment voor Inge om een van haar kant
tekeningen te plaatsen. „Kinderen pikken
heus wel wat op. Toen ik Hylke voor het
eerst voorlas uit Jip en Janneke, dacht ik:
jasses, wat een rol bevestigend boek is dat
eigenlijk. Pas later kreeg ik in de gaten dat
het uit 1956 was. Oh ja. Annie M.G.
Schmidt is sindsdien enorm meegegroeid
met haar tijd. Maar in 1956 schreef ze bij
voorbeeld nog de scène van de vader die
onder het spelen met zijn kinderen een
beeldje breekt en voor straf van moeder
de schuur in moet, waarop diezelfde moe
der zich huilend afvraagt wie nu het beeld
je moet lijmen en vader weer uit de schuur
haalt om het klusje te doen. Heel rolbe-
vestigend, snap je? Een beeldje lijmen is
iets voor mannen. Maar Hylke reageerde
heel anders dan ik had verwacht. Dat die
vader voor straf de schuur in moest wat
toch bedoeld is als dramatisch hoogtepunt
liet haar koud. Ze zei alleen: Wat gek,
kan die moeder zelf dat beeldje niet lij
men?".
Willem Galama: „Laat ik over die onder
stroom van maatschappij-kritische bena
dering nog dit zeggen: Annie Schmidt is in
elk geval nooit drammerig. Ook dat maakt
haar boeken zo goed. Het is tegenwoordig
mode dat er zo nodig een gescheiden va
der of een hongerig kind uit de Derde We
reld moet worden opgevoerd. De maat
schappij-kritiek druipt er vanaf". Hij vindt
hier het juryrapport aan zijn zijde, waar
gesteld wordt: „Het knappe is dat Otje
nergens de loodzwaarte krijgt van veel
probleem-behandelende Kinderboeken. In
tegendeel, het blijft een als vanzelfspre
kend fantasieverhaal met duidelijke verwij
zingen naar de realiteit". En met de nodi
ge karikaturale vertekeningen van de vol
wassen werkelijkheid, dat ook. „Prima",
prijst Willem Galama, „het is voor kinde
ren veel leuker dat een volwassene bela
chelijk wordt gemaakt dan een leeftijdge
nootje. Hebben jij en ik vroeger niet geno
ten van Pietje Bell en Dik Trom? En bele
ven wij er nu geen vreugde aan als we een
autoriteit op zijn bek zien vallen? Logisch
dat het kinderen erg aanspreekt wanneer
Annie Schmidt een van haar hoofdperso
nen een geintje laat uithalen met een vol
wassene. Je zult zelf maar de hele dag on
der de plak van volwassenen moeten zit
ten. Het knappe is wel weer, dat. Annie
Schmidt altijd voor evenwicht zorgt door
een hulpfiguur achter de hand te houden
die kan ingrijpen wanneer de problemen
het kind boven het hoofd dreigen te
groeien. Zo voorkomt ze dat haar lezertjes
zich te veel zouden gaan verliezen in een
fantasiewereld de draad van de wer
kelijkheid kwijtraken. En het knappe daar
bij is weer dat Annie Schmidt zo'n figuur
te hulp laat schieten op een manier die
aantoont: de heersende, burgerlijke nor
men van volwassenen zouden best eens
anders gehanteerd kunnen borden dan te
doen gebruikelijk is. Maar de kritiek blijft
speels, relativerend. Annie Schmidt ver
staat als geen ander de kunst om hoe dan
Dieren spelen een grote rol in de kinder
boeken van Annie M. G. Schmidt. In veel
kinderboeken trouwens. Het bijzondere bij
haar echter is (de jury stipt het in zijn rap
port ook aan) dat ze de dieren volkomen
in hun waarde laat en er geen mensen van
maakt, die zich in een verenpak of bere-
huid vermomd hebben. Inge Galama
beaamt dat volmondig. „In andere kinder
boeken zijn de overgangen van de dieren
wereld naar de mensenwereld en anders
om zo ingewikkeld, dat je het de kleuters
in de klas steeds weer uit moet leggen.
Verschrikkelijk irritant. Het schept een
enorme verwarring. Annie Schmidt heeft
dat niet. Ze dicht haar dieren geen mense
lijke eigenschappen toe, maar laat ze zien
zoals ze zijn: met hun beperkte vermo
gens, maar ook met vermogens die de
mensen nu juist missen. En die vermogens
worden door de dieren van Annie Schmidt
gebruikt zoals ze ook in de natuur ge
bruikt worden. Dolly de duif vervalst een
brief door er een poepje op te laten, be
grijp je? Dat herkent ieder kind, want ieder
kind heeft wel eens een vogelpoepje op
een ruit zien zitten. En wat is het effect?
Als ik met de kinderen over straat loop en
ze zien een duif, dan roepen ze: zou dat
Dolly de duif zijn? Of, bij een meeuw, is
dat soms Karei met'de houten poot?. Het
beklijft bij ze. Er is een band. Tien tegen
een dat ze later nog eens terug grijpen
naar zo'n boek en dan komt de rest van
zelf. Dan pikken ze de onderstroom van
maatschappij-krjtische benadering wel op.
Zo leggen de kinderboeken van Annie
Schmidt, juist door hun natuurlijkheid, een
basis voor later".
PIET SNOEREN
de gave een eigentijds probleem
voor kinderen fantastisch, roman
tisch, boeiend en humoristisch te
verpakken.
Kinderen van zes tot negen jaar
zullen zeker de tragiek aanvoelen
als blijkt dat de papieren van kok
Tos zijn zoekgeraakt in een
„kompjoetergebouw", waardoor
hij geen andere baan kan vinden
en met zijn dochtertje Otje doorlo
pend op de vlucht is voor de poli
tie. Bovendien spreekt het sprook
jesachtige Tos en Otje kunnen
praten met vogels en andere die-
Vraagteken
Deze laatste constatering zal Willem Gala-
ma later nog eéns doen, wanneer het eni
ge zinnetje uit het juryrapport ter sprake
komt, dat een vraagteken laat horen, na
melijk: „Otje is een boek. waarin Annie M.
G. Schmidt haar eigen toon, patroon en
tradities bevestigt, daarin begrepen het
wat makkelijke, aanpassende slot; alles
moet klaarblijkelijk op zijn pootjes terecht
komen". Wat is er op tegen dat in een kin
derboek alles op zijn pootjes terecht
komt? „Niets", vindt Willem Galama. „In
tegendeel. Dat is voor kinderen prima. Ik
denk nu weer even aan het ritueel voor het
slapen gaan. ja? Die rustpauze van het
voorlezen. Nou: daar kun je geen open
eind hebben, want dan blijven de kinderen
vragen: Deed het nog lang pijn?; Kwam er
een pleister op? Dan blijven ze driftig
doorfantaseren. Op zich best goed. maar
niet voor het slapen gaan. Bij een slechte
afloop geldt dat natuurlijk dubbel. Hoe
identificeren volwassenen zich al niet met
de hoofdpersoon van een boek of film?
Als het daarmee slecht afloopt, blijven we
met een onbevredigd gevoel zitten, hoe
goed we het boek of de film verder ook
gevonden hebben. Nou, kinderen identifi
ceren zich nog veel meer dan volwassenen
met een hoofdpersoon omdat voor hen
fantasie en werkelijkheid nog veel dichter
bij elkaar liggen. Het mag gewoon niet
slecht aflopen met de hoofdpersoon, want
dan voelt het kind zijn werkelijkheid, zijn
zekerheid ondermijnd. Dan is het verhaal
niet afgerond. Waarom dacht je dat
sprookjes van oudsher eindigen met de
zin: en zij leefden nog lang en gelukkig?.
Die oude sprookjesschrijvers wisten drom
mels goed wat ze deden".
