y Den
Haag
geen stad
meer van lege
paleizen
Den Haag metje lege paleizen.
Je kan je karakter in één woordje vangen,
in dat iets afgemetene, beetje gespletene,
ook watbeschetene woordje: „pardon
den van de Oranjezaal. Zij
verbinden nu alle verdiepin
gen van de Leidse en de
Haagse vleugel met elkaar,
via het middendeel. Ook de
twee logeerflats daar worden
nu voor bediening bereik
baar. Een belangrijke ingreep
was het verplaatsen van de
installatie voor de centrale
gasverwarming en de moder
ne technische installaties
naar de zolderverdieping.
Hierdoor kwam op de begane
grond een belangrijke opper
vlakte vrij om dat deel van
het nieuwe programma van
eisen te kunnen realiseren.
Dit heeft onder meer tot ge
volg gehad, dat de schitte
rende zeventiende eeuwse
onderverdieping van de
Oranjezaal geheel ter be
schikking kon komen voor of
ficiële ontvangsten".
„De originele natuurstenen
vloeren, naar ontwerp van
Pieter Post, komen nu weer
geheel tot hun recht met als
apotheose de centrale tuin-
zaal, gelegen onder de ver
maarde hoofdruimte van de
Oranjezaal, met zijn indruk
wekkende schilderingen ter
ere van Frederik Hendrik de
Stedendwinger".
Houtworm en boktor
„Aanvankelijk was de opzet
dat het middendeel, de Oran
jezaal, buiten de werkzaam
heden zou blijven. Nu echter
bleek dat de constructieve
delen van het kostbare ze
ventiende eeuwse bouwdeel
vanaf de zolders tot aan be
neden toe zwaar aangetast
waren door houtworm en
vooral door de gevaarlijke
boktor en er bovendien ach
ter de betimmeringen en zelfs
in het metselwerk van de mu
ren omvangrijke zwamvor-
ming was opgetreden, kregen
wij opdracht om het gehele
paleis in onze werkzaamhe
den te betrekken. Deze tech
nisch belangrijke verzwaring
van de opdracht heeft een
niet te ontkomen aanzienlijke
verlenging van de restauratie
ten gevolge gehad. Een geluk
bij deze tegenslag was dat de
ontdekking van deze aantas
ting nog tijdens de renovatie
verholpen kon worden".
„Hoe de koningin nu gaat
wonen? Daarover praat een
architect niet. Evenmin als
een arts praat over zijn pa
tiënt, praat een architect over
zijn cliënt".
„Al met al is het een ingrij
pende verbouwing geweest.
De twee Pieter-Posthuizen
kregen een andere bestem
ming. In het ene woont de
huismeester. Het andere is
„clubhuis" voor de leden van
de koninklijke familie en de
gasten. Een tennisbaan, een
zwembad en een grasveld
flankeren het. Eronder ligt
een atoomschuilkelder".
Het Noordeinde
„De verbouwing van Huis ten
Bosch zit er dus op. Aan hot
paleis Noordeinde wordt nog
met man en macht gewerkt.
Men kan met recht zeggen
dat daar ingrijpend wordt
verbouwd. In plaats van één
hoofdingang krijgt het twee
hoofdingangen. Een aan de
tuinzijde, die de normale da
gelijkse ingang wordt en een
aan het Noordeinde, de voor
kant dus, die gebruikt gaat
worden voor officiële gebeur
tenissen. Daar rijdt bijvoor
beeld de gouden koets voor.
Met deze twee ingangen is
het een „Januspaleis" gewor
den, maar het was een prach
tige oplossing".
„Mijn opdracht was om een
werkpaleis te maken, een up-
to-date functionerend kan
toorgebouw, dat daarenbo
ven een representatief ge
bouw zou moeten zijn. waar
zowel kleine als grote ont
vangsten konden worden ge
houden. Zowel voor tien als
voor driehonderd gasten
moest er ruimte zijn. Daar
voor moest het gebouw wor
den „herverkaveld". Het re
sultaat beantwoordt geheel
aan de verwachtingen. Wij
hebben zelfs onder het ge
bouw stenen kruisgewelven
uit de middeleeuwen gevon
den, met de oorspronkelijke
vloeren er nog in. Die ruimten
gaan gebruikt worden voor
ongedwongen ontvangsten.
Volgens planrting zal het pa
leis Noordeinde in 1984 ge
reed zijn".
En daarmee is Den Haag dan
geen stad meer van lege pa
leizen, hoogstens nog een
stad van het „iets afgemete
ne, beetje gespletene, ook
wat beschetene woordje:
„pardon".
GERARD CRONÉ
Een kijkje in de „Groene kamer".
DEN HAAG Paul van Vliet
vierde jarenlang met boven
staande karakterschets
triomfen. Binnenkort zal hij
het niet meer kunnen zingen.
Althans de eerste regel niet,
want de Haagse paleizen
gaan weer gebruikt worden.
Koningin Beatrix betrekt vol
gende week paleis Huis ten
Bosch als permanente woon
stee en het paleis Noordein
de, dat vroeger „Het Oude
Hof" heette, volgt over een
paar jaar als „werkslot", dat
ook gaat dienen voor officiële
ontvangsten van de regering.
Daarmee zal dan een eind
zijn gekomen aan een vele ja
ren geduurd hebbende res
tauratie, die voor Huis ten
Bosch alleen al globaal een
24 miljoen gulden heeft ge
kost, waarvan 8,4 miljoen
voor bestrijding van zwam en
boktor in het houtwerk. Het
einde van de restauratie zal
ook de kroon op het werk be
tekenen van architect ir. J.
Kruger uit Voorburg, die met
veel geduld en liefde voor het
historische detail de werk
zaamheden leidde.
In zijn kantoor in Voorburg,
gevestigd in een ongeveer
even oud pand als de beide
paleizen, vertelt hij met
graagte over de bewogen ge
schiedenis van de beide pa
leizen, over hun bouwmees
ters en over de moeilijkheden
bij de restauratie.
„In de eerste helft van de ze
ventiende eeuw vond er in en
rond Den Haag een ware
eruptie plaats op bouwge-
bied", aldus ir. Kruger. „In
1627 werd met de bouw be
gonnen van kasteel Honse-
laersdijk. in 1633 met Hof-
wijck, in 1640 met Het Oude
Hof (Noordeinde) en in 1645
met Huis ten Bosch. Velen
lieten toen hun gotische hui
zen van een „renaissance-
jas" voorzien. Het was de tijd
dat het Holland goed ging. De
Tachtigjarige Oorlog liep op
zijn eind. Aan het roer van
het schip van staat stond
prins Frederik Hendrik, de
Stedendwinger".
„Den Haag was cultuurstad.
De erudiete Constantijn Huy-
gens woonde op het Plein,
waar nu het Paleis van Justi
tie is. Hij verkeerde dagelijks
aan het hof. Hij introduceerde
bij Frederik Hendrik de archi
tect Jacob Van Campen, die
Belangrijke ingreep
„Aangelegd werden twee
nieuwe diensttrappenhuizen
annex pantry's, ter weerszij
zoveel indruk op de vorst
maakte, dat die hem de op
dracht gaf Het Oude Hof te
bouwen. Van Campen was 45
jaar oud toen de eerste steen
werd gelegd. Hij had in zijn
leven de invloed van de re
naissance in Italië ondergaan.
Dat is bijvoorbeeld te merken
aan de voorgevel van het pa
leis Noordeinde. Het paleis
draagt duidelijk het Van
Campen-stempel. Toch zijn er
ook invloeden van een ande
re architect uit die tijd merk
baar, van Pieter Post. Hij was
dertien jaar jonger dan Van
Campen en heeft, mogelijker
wijs gedeeltelijk als diens
leerling, ook aan het palels
Noordeinde gewerkt. Daarvan
getuigen het oude trappen
huis en het achtergedeelte
die de kenmerken van de stijl
van Pieter Post dragen".
Hollandse jongen
„Pieter Post had een eigen
stijl ontwikkeld. In tegenstel
ling tot zijn leermeester Van
Campen, die een renaissan
cist was geworden, bleef hij
een echte Hollandse jongen,
met een bewondering voor
het klassieke. Hij bouwde
vierkant, in eerlijke baksteen,
met hoogstens een versie
ring, een verrijking van na
tuursteen. In 1645 kreeg hij
de kans om zijn stijl wederom
In een groot werk gestalte te
geven: het Huis ten Bosch.
Amalia van Solms, de echtge
note van Frederik Hendrik,
kreeg in dat jaar door de re
kenkamer van de Grafelijk
heid Holland een terrein van
vijftien hectaren bij het Haag
se bos toegewezen. Ze wilde
er een buitenhuis laten bou
wen, geen echt paleis".
„Post kreeg de opdracht.
Amalia van Solms koos hem
als architect en niet Jacob
van Campen, omdat deze een
echt paleis zou hebben
gebouwd met volledige or
den- en pilasterstellingen van
natuursteen om de scherpte
van de proporties voelbaar
der te doen zijn. Pieter Post
erkende de suprematie van
de klassieke orden niet, maar
groepeerde de massa's |n
eenvoudige, kubistische vor
men; wel in klassieke verhou
dingen en alles liefst uitge
voerd in Hollandse baksteen.
Hij was bij deze eenvoud op
Architect ir. J. Kruger: „Volgens planning zal het paleis Noordeinde in 1984 gereed zijn".
„Frederik Hendrik heeft zich
zeer intensief beziggehouden
met de bouw van het „bui
ten" Huis ten Bosch. Uit de
zeer uitgebreide briefwisse
ling tussen de prins en zijn
secretaris Constantijn Huy-
gens en zijn vrouw Amalia
van Solms, is te lezen, hoe de
prins, zelfs tijdens zijn veld
tochten, voortdurend vervuld
was van de bouwplannen en
de daarbij behorende kun
sten. Hij uitte steeds wensen
in dit opzicht en was dus de
ideale, inspirerende op
drachtgever. En dat is beter
dan een projectontwikkelaar
of een abstracte overheids
dienst! Veel besprekingen
ook met Huygens en de ar
chitect werden te velde ge
houden!"
„Voor Amalia kreeg het bui
ten een andere betekenis. Ze
bleef er wonen, maar maakte
het tot een mausoleum voor
haar „Stedendwinger". Bij de
restauratie bleek onder een
op hout geschilderd portret
van Amalia in weduwendracht
een ander portret van haar in
gewone dracht verborgen te
zitten".
Een blik vanaf het bordes op de grote vijver.
Mooi, maar klein
„Op 2 september 1645 legde
de vroegere koningin van Bo-
hemen, Elisabeth, de eerste
steen en nog geen twee jaar
later, in augustus 1647, was
de bouw gereed. Onvoorstel
baar snel, zeker als men be
denkt dat de restauratie nu al
van 1977 aan de gang is! Het
werd een mooi, maar verhou
dingsgewijs klein paleisje. Het
bestond alleen uit het huidige
middendeel als „woonruimte"
met slaapkamers aan de zij
kanten. Frederik Willem I van
Pruisen zou het later spot
tend noemen: Het hutje op
het land".
„Doch inmiddels had het
noodlot toegeslagen. Prins
Frederik Hendrik zou niet
kunnen genieten van het
fraaie buitenhuls. In maart
1647, een half jaar voor het
klaar was, stierf hij. En daar
mee kwam ook een einde aan
een gelukkig huwelijksleven
van tweeëntwintig jaar met
Amalia van Solms. Zijn dood
was een slag voor het cultu
rele leven van die tijd. Hij had
de kunsten, zeker de bouw
kunst, geïnspireerd, bevor
derd en tot bloei gebracht.
Ideale opdrachtgever
Voorwaarden voor deze on
gekende bloei in de Gouden
Eeuw waren variaties op het
aloude thema: onze vloten
bevoeren alle wereldzeeën en
beheersten ze grotendeels;
wij ontdekten nieuwe werel
den, waarvan wij uitstekende
kaarten tekenden en verkre
gen een grote machtspositie,
zowel materieel als geeste
lijk".
Gevangenis
„Er is later in de geschiedenis
veel veranderd aan het Huis
ten Bosch. Toen het in 1733
in bezit kwam van prins Wil
lem IV liet die het voor zijn
vrouw Anna van Engeland
uitbreiden met twee zijvleu
gels, ontworpen door Daniel
Marot. In 1798 werd het ge
vangenis voor het Uitvoerend
Bewind, daarna museum. In
1797 onder de Bataafse Re
publiek, was het grootste ge
deelte van de inboedel al ge
veild. In 1899 werd er de Eer
ste Wereldvredesconferentie
gehouden op initiatief van
Tsaar Nicolaas II. In 1943 wil
den de Duitsers het afbreken
voor de aanleg van een tank
gracht. Gelukkig bleef het bij
afbraak van twee dienstwo
ningen, de zogenaamde Pie-
ter-Postwoningen".
„Na de oorlog, van 1950-
1957, werd een eerste restau
ratie uitgevoerd. Ook de twee
Pieter-Posthuizen werden
weer opgebouwd. In 1977 be
gon de tweede restauratie en
daarmee de verbouwing van
het interieur om het gebouw
geschikt te maken voor be
woning door koningin
Beatrix. Geen geringe opga
ve. Er moesten vele voorzie
ningen worden getroffen om
echt modern te kunnen wo
nen in een oud monument".
„Bouwkundig werd slechts
weinig ingegrepen en voor
zover dit geschiedde leverde
het meestal een herstel van
de oorspronkelijke platte
grondsindeling op. In mijn
praktijk is duidelijk gebleken
dat de originele plattegron
den van de zeventiende eeuw
de meeste mogelijkheden
bieden voor een modern
woongebruik. Zo ook hier. Dit
komt door de ordelijke, hel
dere ruimte-indelingen en de
logische plaatsen van de ra
men, deuren en schoorste
nen. Bovendien leverden de
rustige, harmonische afmetin
gen van de lengten, de
breedten en de hoogten
mooie, menswaardige ruim
ten. Een grote mate van vrij
heid in het schikken van huis
raad is daarvan het resul
taat".
