Een stem op Joopblijkt waratje een stem op Jan!
BINNENLAND/BUITENLAND
D'66 GEDRAAGT ZICH NU ALS EEN ECHTE PARTIJ
Politiek
Partij
Parleme
L0DSE COURANT
ZATERDAG 11 JULI 1981 PAGINA
Een
de vi
niet
gerlngr plotseling een impopulaire
maatregel nam. Ook ditmaal werd
deze prompt gevolgd door protes
ten in bet hele tand. Een maand la
ter bleet men niet alleen nog steeds
protesteren, maar was het ook tot
massale stakingen gekomen. De
verhoging van de vleesprijeen had
een beweging op gang gebracht die
weldra heel Polen in haar greep ten blijken of het de Polen
aou krijgen. daad aal hikken een oomraunisti-
Vijfendertig fear wanbeheer door sche partij te democratiseren. Dit
de communistische partij eft vy^||ibtiitengcwoite partij gHmgmjMm
dertig laar opgekropte ontevreden jdaats, terwijl Po;
heid van een'tad volk begonnen wordt door
eerst sinds vijfeode)
taal
■■■wl gesproken, Be fc*%
tholieke kerk beeft toegang tot ra
dio en televisie gekregen* |;t- IH
Het meest verbazingwekkende ia
echter, dat de golf van democratise
ring ook een bres beeft geslagen in
het bastion van de Commnnistlsebe
Poolse Verenigde Arbeiderspartij.
Be komende dagen komt fcrWfcp
schap een buitengewoon jjfg§
de ,JPraagse Lente" van 1368, waar
hel ging onj de vermenselijking
van een nog steeds bestaand Stali
nistisch systeem, is er in Polen
sprake van een werkelijke demo
cratische revolutie. Het resultaat
darvan is tot nu toe indrukwek
kend en voor een socialistisch land
aclfs volstrekt onwaarschijnlijk:
een onafhankelijke vakhond van
arbeiders met tien miljoen leden,
een onafhankelijke boer en vak bond
met drie miljoen leden, beide inclu
sief stakingsrecht Intellectuelen,
studenten en zelfs politieagenten
hebben hun eigen vrije vakbond
kregen, ïu do media wordt voor
nomischc problemen,
moet het land oen ongekend zware
druk van de SovjoMltóe en de an-
Eruopa trotseren,
Onze redacteur Leo van Vlijmen,
die vorige zomer tijdens de verbo
ging van de vleesprijzen in Polen
was en die zes maanden geleden de
strijd SgMifo; de onatita
vakbond Solidariteit en de
van na hij meemaakte, bevist,,
opnieuw m Polen. Ia onderstaand
artikel geeft hij een voorbeschot
door de Poolse
al „van were!
De eerste stakingen in Polen kregen een enorme bijval; inmiddels heeft Solidariteit de steun van vele miljoenen Polen. Elke keer dat er geslaa
wordt verzamelen arbeiders zich bij de kantoren om het nieuws over de stakingen elders in het land te kunnen volgen.
WARSCHAU Een communistische partij
die aan de macht is behoort ook de absolute
baas in het land te zijn. Plechtig heet dit dat
zij „de leidende rol op maatschappelijk, ideo
logisch en politiek gebied" heeft. Zo zou het
ook moeten zijn met de Poolse Verenigde Ar
beiderspartij, omdat het in de grondwet staat
en vooral omdat de vrienden in Moskou,
Praag, Oost-Berlijn, Boedapest en Sofia het
verwachten.
In Polen zelf denkt men daar echter duidelijk
anders over. Bij een eind vorige maand gehou
den populariteits-enquete eindigde de „partij
met de leidende rol" op de - nota bene! - der
tiende en laatste plaats. Zelfs de in een volks
republiek doorgaans weinig populaire volks
militie had het er beter afgebracht. En de top
drie werd gevormd door de kerk, Solidariteit
en het leger.
Hoe de Poolse Verenigde Arbeiderspartij aan die
slechte naam komt is inmiddels wel duidelijk. In
vijfendertig jaar tijds heeft de partij door incompe
tent bestuur Polen naar een nationaal bankroet
geleid. En een groot deel van degenen die een lei
dende rol speelden - het hogere partijkader -
blijkt volstrekt corrupt geweest te zijn.
Ook daarover werden deze week officiële cijfers
bekend: 3.500 politici en hogere ambtenaren zijn
schuldig bevonden aan misbruik maken van hun
positie ten eigen voordele. Onder de boosdoeners
bevinden zich de aan de dijk gezette partijleider
Edward Gierek, zeven voormalige vice-premiers,
achttien ex-ministers en 56 inmiddels ontslagen
onder-ministers.
'Zelfs voor partijleider Stanislav Kania, die zelf
Inog een schone lei heeft en als een Witte Reus
met de grote schoonmaak in zijn partij is begon
nen, lijkt een dergelijke Augias-stal te groot.
Misschien zou Kania nooit aan een zo drastische
zuivering zijn begonnen, indien hij niet onder de
sterke druk van een zeer vastberaden basis was
komen te staan. Momenteel is volgens de schattin
gen zeker veertig procent van de partijbasis te
vens lid van de vakbond van Lech Walesa, Solida
riteit. Hierdoor is de democratiseringsgolf die Soli
dariteit van meet af aan beheerste binnen de par
tij gehaald. Het lag voor de hand dat een zo krach
tige democratiseringsbeweging niet voor de poor
ten van het centrale partijbureau kon worden te
gengehouden. Dat gebeurde dan ook niet en rond
de jaarwisseling was de chaos binnen de partij
compleet. Dat gold vooral voor de top, waarin
men elkaar sindsdien op partijleven en partijdo^*
bestrijdt.
Stanislaw Kania, duif noch havik, een voorzichtig
man dus, wist uiteindelijk het centrale comité van
de partij te overtuigen van de noodzaak van een
buitengewoon partijcongres, waarop de toekomsti
ge koers van de partij moest worden vastgesteld.
Dat partijcongres zou in maart moeten plaats vin
den en Kania liet er geen twijfel over bestaan, dat
dan een aantal hervormingen binnen dc partij
hun beslag zouden krijgen. Begin januari barstte
er in Polen echter een nieuwe stakingsgolf los.
Enkele weken later greep de militie op hardhan
dige wijze in. Kania besloot dat er eerst orde op
zaken gesteld mo<,st worden in de verhouding tus
sen arbeiders en partij-regering. Het partijcongres
werd stilzwijgend uitgesteld.
Een van de vredesvoorwaarden van Solidariteit
én van de partijbasis was echter, dat het buitenge
wone partijcongres voor 22 juli gehouden zou wor
den. De Polen hebben nu eenmaal altijd een zwak
voor historische dagen en op 22 juli is het 37 jaar
geleden dat het land zijn onafhankelijkheid op de
nazi's herwon.
Stanislaw Kania, die tenslotte steeds meer begon
te begrijpen dat het aantal hervormingen dat op
het partijcongres aan de orde komt veel groter is
dan hij aanvankelijk had gedacht, schoof de bij
eenkomst zo ver mogelijk voor zich uit: van 14 tot
en met 18 juli. Daarna hebben de Polen nog pre
cies drie dagen om zich op een echt bevrijdings
feest of op een nationale rouw voor te bereiden.
Voorbereidingen
In de maanden voor het buitengewone partijcon
gres hebben voor- en tegenstanders van de her
vormingen niet stil gezeten. De haviken moesten
de eerste grote tegenslag incasse» i toen besloten
werd de afgevaardigden naar h it ...irtijcongres op
democratische wijze en desgewenst ook in gehei
me stemmingen aan te wijzen. Dit verlies leverde
de dogmatici echter ook winst op, want nu werd
men in Moskou, Praag en andere socialistische
hoofdsteden pas echt zenuw ,chtig. Democratise
ring buiten de partij kon - »n nog contra-revolu
tie noemen. Democratiser »g binnen de partij
stond in Sovjetrussische oge gelijk met zelfmoord
en betekende derhalve ook een groot gevaar voor
de zusterpartijen.
De haviken kregen dus spoedig socialistische hulp -
uit het buitenland in de vorm van een perscam
pagne, deze keer tegen de partijleiding, door plot
selinge militaire manoeuvres, door onverwachte
bezoeken van leden van het Sovjetrussische polit-
buro, eerst Soeslov, verleden weekeinde Gromy-
ko.
Binnen het Poolse centrale comité zelf hebben
zich inmiddels drie duidelijke stromingen geprofi
leerd.
De grootste groep wordt momenteel door de ge
matigden onder leiding van Kania gevormd. Tot
deze groepering behoort ook de tweede secretaris
Barcikowski, premier Jaruzelski en vice-premier
Jagielski. Kania's devies luidt: geen overhaaste
experimenten. Op de eerste plaats wil hij het ver
trouwen in en de geloofwaardigheid van de partij
herstellen. Hij gelooft in - desnoods eindeloze -
onderhandelingen tussen de twee partijvleugels,
staat met beide voeten op de grond en probeert
Moskou telkens weer duidelijk te maken dat het
gebruik van geweld alleen maar tot een fiasco kan
leiden.
De sterkste oppositie ondervindt Kania van de
zijde van de dogmatici onder leiding van de vroe
gere minister van buitenlandse zaken, Stefan Ols-
zowski. De dogmatici wensen weliswaar ook her
vormingen (vooral op economisch gebied), maar
zij wijzen „laffe compromissen" af en hameren
voortdurend op recht en orde, trouw aan het
marxisme-leninisme en de hiërarchische beginse
len van het door Moskou tot dogma verheven de
mocratisch centralisme. Voor de dogmatici komt
het werkelijke gevaar uit het westen en zij menen
dat Polen slechts een toekomst heeft indien het
nog nauwe'e samenwerking met de Sovjet-Unie
en met de andere socialistische landen zoekt.
De derde groep in het huidige centale comité
kan rv»n de hervormers noemen. Zij verzetten
zich tegen de in een communistische partij gebrui
kelijke organisatievorm en oriënteren zich op de
parrijbasis. Zij verdedigen een Pools model van
h?t socialisme, zoals er ook een Joegoslavisch, een
Jhinees en een Latijnsamarikaans model is. De
hervormingen die zij voorstaan betreffen niet al
leen de partij, de economie en de staat, maar ook
de cultuurpolitiek. De leider van deze groepering
is de partijsecretaris van Gdansk, Fiszbach. Ook
vice-premier Rakowski, de man die al menig uur
met Lech Walesa aan de conferentietafel heej
zeten, behoort ertoe.
Hoe de basis over de stromingen in het hu
centrale comité denkt is de afgelopen weken
delijk geworden. Bijna zeventig procent van d
den van het centrale comité werd op de regie
partijvergaderingen niet herkozen. Tot degi
die w e 1 door de basis naar het partijcongres
afgevaardigd behoren voornamelijke verte f
woordigers van de hervormingsgezinden en
aantal gematigden. Kania zelf kwam met de 1
ken over de sloot en slechts door zijn persoon
ingrijpen werden ook enkele dogmatici als af
vaardigden aangewezen. Grote broer blijft imr i
toezien en Soeslov zou bij zijn bezoek aan
schau in mei geëist heben, dat minstens de
f>rocent van de oude garde op het partijcongres
ater in het centrale comité er weer bij is. Dat li
ste is echter nog lang niet zeker. In elk gevl
minstens een kwart van de congresgangers]
van Solidariteit.
Enkele weken geleden sprak een van de lel
van het centrale comité tijdens een plenaire 1
gadering de opmerkelijke woorden: „Laten we
geen illusies maken, dat het merendeel van i
zich na het aanstaande partijcongres opnieuw;
deze zaal zal bevinden". Indien het partijconi
volgens de verwachtingen verloopt krijgt de n
ongetwijfeld gelijk.
Maar ondanks het feit dat de hervormers het ft
tijcongres zullen beheersen, kan er nog van al
gebeuren. De uiteindelijke beslissing over P»
en over de Poolse partij wordt immers nietl
Warschau maar in Moskou genomen. De meestl
tuele anecdote in Polen luidt dan ook: „Kan Brl
nev lid worden van Solidariteit? Nee, want hij»
kent de leidende rol van de Poolse communf
sche partij niet".
DEN HAAG De (kroon)kurken knal
den deze week op Binnenhof 5, waar de
Tweede-Kamerfractie van D'66 is gehuis
vest. De Democraten gedachten het feit,
dat zij in hun vijftiende levensjaar een
echte politieke partij waren geworden. Als
direct gevolg daarvan is de formatie van
het beoogde driepartijenkabinet nog niet
om zeep en moet VVD-chef Hans Wiegel
zich nog langer verbijten in zijn Friese
ballingschap.
Jan Terlouw was de man die dit mirakel-
tje op de wereld zette. Maandag was het in
volle hevigheid tot hem doorgedrongen,
dat een nog langer afwijzen van Dries van
Agt niet verantwoord was. De CDA-leider
had zich die dag zo beslist getoond, toen
hij eens temeer de functie van premier
voor zich opeiste, dat Terlouw besefte niet
langer passief te mogen blijven. Hij vroeg
de beide informateurs het beraad te schor
sen, omdat hij zijn fractie wilde raadple
gen. Den Uyl, gepokt en gemazeld in de
politiek, voelde onmiddellijk nattigheid
en begon onrustig op zijn stoel te schui
ven.
Doof
Eenmaal buiten de ministerskamer van de
senaat, waar de onderhandelingen worden
gevoerd, barstte de PvdA-leider los. „Wat
ben je van plan?" Terlouw draaide er aan
hankelijk wat omheen. Hij mompelde dat
hij in tien dagen zijn fractie niet had ge
lzien en dat hij nu haar oordcel wilde heb
ben over de impasse rond het premier
schap. Maar na doorvragen van Den Uyl
erkende hij de mogelijkheid dat D'66 die
avond akkoord zou gaan met een pre
mierschap voor Van Agt. Den Uyl kon
zijn oren niet geloven. „Maar waarom in
hemelsnaam, Jan?"
De voorman van de socialisten begon aan
een hevig betoog, waarvan alleen de
strekking tot Terlouw doordrong. Hij
moest inzien dat het CDA op het punt
stond Van Agt te laten vallen. Hadden de
christen-democraten immers niet in het
voorafgaande weekeinde geprobeerd Jelle
Zijlstra te bewegen minister-president te
worden? Nou dan! „Waar ze één poging
hebben ondernomen, willen1 ze heus wel
een tweede doen. We moeten het been
stijfhouden", aldus Den Uyl. Terlouw
bleef echter doof voor al die argumenten.
Hij had zijn koers bepaald en zou zich
daar niet van af laten praten.
Daar kwam bij dat de D'66-leider nog een
appeltje te schillen had met de PvdA. Een
paar dagen eerder had hij per brief het
voorstel gedaan dat zowel Den Uyl als
Van Agt zich zouden terugtrekken als
kandidaat-premier, ten gunste van een
andere CDA'er. „Het heeft toen maar heel
weinig gescheeld of Van Agt had dat
voorstel aanvaard. Hij stond er positief te-
?enover en wilde het alleen nog met zijn
ractie en partijbestuur bespreken," ver
telt Terlouw. Volgens hem heeft Joop den
Uyl vervolgens de zaak versjteerd, door
zelf ook gauw een brief te schrijven,
waarin hij met veel tamtam aankondigde
dat hij bereid was een stapje achteruit te
gaan. Dat zou bij Dries van Agt zo ontzet
tend in het verkeerde keelgat zijn gescho
ten -naar zijn mening had Den Uyl in het
geheel niets om op te geven- dat hij alleen
daarom al het idee van Terlouw naar de
prullemand zou hebben verwezen.
Ambities
Joop kon dus beter zijn mond houden,
vond de Democratische voorman. Om
streeks half acht die avond opende hij de
vergadering van zijn fractie en schetste
hoe hij de impasse in de kabinetsformatie
zag. Ruim drie uur later was het pleit be
slecht. D'66 bleek unaniem van oordeel
dat Van Agt (toch) in principe aanvaard
baar was. Daarbij speelde ook een rol dat
D'66 wat het CDA betreft ook best Bui
tenlandse Zaken zou kunnen krijgen.
Vice-fractievoorzitter Laurens Jan Brink
horst heeft zijn zinnen gezet op dit depar
tement en had niet nagelaten dit aan zijn
partijgenoten bekend te maken. Boze ton
gen beweren dat persoonlijke ambitie ook
een rol heeft gespeeld in de opstelling van
Jan Terlouw. Het is een publiek geheim
dat hij graag minister van Economische
Zaken (en Technologie) wil worden. Ten
slotte mag ook niet uit het oog worden
verloren dat als er een aantal mensen het
kabinet ingaat, andere leden een vooraan
staande rol kunnen gaan spelen in de
fractie. Dus ook vandaar het feestgedruis.
Kort voor de verkiezingen plaatste de
VVD een grote advertentie in de kranten
met de volgende vetgedrukte woorden:
„Een stem op Jan, is een stem op Joop".
Óp die manier hoopten Wiegel cum suis
de kiezers ervan te overtuigen dat D'66 en
de PvdA in feite één pot nat waren. Het
was een nieuw arrangement van de be
kende melodie „Hoog op de Gele Bijwa
gen". Het zal de liberalenleider vreemd te
moede zijn geweest, toen hij deze week de
fout bemerkte in zijn reclameboodschap.
Want een dag na D'66 ging ook de fractie
van de PvdA door de bocht. Scheldend,
mokkend en proberend zich te verbergen
achter een stortvloed van voorwaarden,
maar toch: de socialisten slikten Van Agt.
Het sleepbootje had de oceaanstomer de
andere kant opgetrokken. „Wat moesten
we anders?" mompelde deze en gene
PvdA'er. „We konden toch niet riskeren
in een isolement te geraken".
Daarmee werd een rake typering gegeven
van de macht van D'66, nu deze partij
eenmaal beseft hoe groot zij gegroeid is.
Want wat deze week gebeurd is, kan zich
steeds herhalen. „Onze sjyeelruimte wordt
in feite bepaald door Jan Terlouw", ver
telde een lid van het fractiebestuur van de
PvdA. Hij doelde erop dat D'66 bij elke
belangrijke zaak kan besluiten de zijde
van .het CDA te kiezen. Wil Den Uyl ver
volgens het been stijf houden, dan kan
Terlouw gaan dreigen met het ontstaan
van een „nieuwe situatie". Die laatste
twee woorden slaan op de mening van
D'66, dat in dat geval ook het versterken
van de huidige coalitie van CDA en VVD
tot de mogelijkheden behoort.
Machtig
Hoe machtig dat wapen is, bleek later
deze week nog een keer. Den Uyl wilde
graag zijn partijgenoot Ed van Thijn zien
optreden als derde informateur. Een pri
ma idee, vond Terlouw. Zijn vriendelijk
heid sloeg echter om, toen hij hoorde dat
in de visie van Den Uyl het nieuwe infor
matietrio nogmaals moest gaan onderzoe
ken of er toch misschien een andere
CDA'er minister-president zou kunnen
worden. „Niks daarvan," zei Terlouw.
„Dat station is gepasseerd". En zo ge
schiedde het ook, al heette het dan, dat de
drie dienaren van de koningin zelf wei
zouden uitmaken welke problemen er nog
moesten worden opgelost.
Wat betekent dit nu voor de kans, dat er
daadwerkelijk straks een kabinet-Van
Agt-Den Uyl (de PvdA-leider is bereid
vice-premier te worden) op de trappen
van Huis ten Bosch staat? Heel wat na
tuurlijk. „Aan ons zal het niet meer lig-
gen," aldus de eerder genoemde PvdA'er.
„We hebben de hoop opgegeven dat Van
Agt alsnog -bijvoorbeeld door een breuk
te forceren- uit het zadel gewipt kan wor
den. Er zit nu niets anders op dan te pro
beren het kabinet zo snel mogelijk tot
stand te brengen". De aanwezigheid 1
Ed van Thijn als informateur kan daa
van dienst zijn, omdat de PvdA zich
sneller zal neerleggen bij een comproii
voorstel, als daar ook de handtekeif
van een partijgenoot onder staat.
Geloof
Daarmee is de bal weer volledig
speelhelft van Dries van Agt. Wil hljf-
kabinet eigenlijk wel of is hij er alleen|
uit de andere zijde te frustreren en zo'
weg vrij te maken voor alsnog een coal
met de VVD? Met die vraag worstelt n
in het' PvdA-kamp. Mede daarom beslcj
de socialisten een eigen informateur!
gaan eisen. „Als Van Agt keihard nee I
gezegd tegen Van Thijn, dan hadden»
het antwoord gehad". F
Uit het met grote tegenzin uitgesproljl
,ja" van de CDA-leider („alleen omdat),
PvdA met een breuk dreigde") valt hein
niet zo erg veel op te maken. Dat konp
doeld zijn als de zoveelste pesterij in|
hoop de sfeer slecht te maken, maar
licht was het niets anders dan dat
Agt veel moeite heeft met de manier
optreden van Den Uyl. Misschien gaai
inderdaad geloven in de mogelijkheid
een kabinet van CDA, PvdA en D'66l
der zijn leiding.
RIK IN T* HO
