g
lormonen
achtvee,
-en
riezelige
hak
j<
Jomen van koeien" in België
N.S.houdt
landschap
in het oog
„Ze groeien toch goed?". En dan vraag je maar niets meer....
in de zomer van 1980 In Italië
ari (est-Duitsland publikatles verschlj-
a%ver sporen van de groei bevorde-
'a hormonen In babyvoeding, wordt
het uit Frankrijk afkomstige kalfs-
als zondebok aangewezen. De
"boycot van de consumenten die
k% ook In Nederland volgt, leidt hier
daling van twintig procent van de
van kalfsvlees, waardoor de prij-
oor nuchtere kalveren kelderen en
antal kalvermesterljen moet sluiten,
ffalre krijgt een vervolg wanneer
dat uit België geïmporteerde runde-
'ehandeld zijn met hormonen, zodat
l^rder groeien en met minder voer
4%r rijp zijn voor de slacht. De veront-
enig stijgt wanneer blijkt dat ook in
Duitsland runderen hormoonprepa-
krljgen toegediend. Niet lang daar-
orden ook In Nederland de eerste
jrl »ren gesignaleerd waarvan In de url-
"sporen zijn aangetroffen van het
'"Jmatig vervaardigde hormoon DES,
van de 24 stoffen die door de
ïzondheldsorganlsatle (WHO)
beschouwd als kankerverwek-
'n leer zelfs een aantal dieren van de
r0 rordusabdlj In Doetinchem positief
m te reageren op DES, rijst er twijfel
de betrouwbaarheid van het onder
zoais dat door het Rijksinstituut
de Volksgezondheid (RIV) wordt
*it. Minister Braks (Landbouw), ge-
zich over de zaak te bulgen, ziet
harde maatregelen, omdat zelfs
van het beruchte hormoon ge-
zJJn In het vlees van runderen van
ifboerderijen van het Rijk.
en een halve week weken geleden
onderzoeksmethode van het Rljks-
it voor de volksgezondheid door
ilose rechter In een kort geding,
•annen door een slachterij uit
afgekeurd. Een week later zijn de
;ken gemeenten en het ministerie
van volksgezondheid in hoger beroep ge
gaan tegen dit vonnis. Maar de verwar
ring is vorige week ten top gestegen toen
een rechter In Den Haag de eis tot scha
devergoeding van een slager uit Delft af
wees. Die eiste dat het RIV-onderzoek
zou worden verboden, nadat het vlees
van een pas In België gekochte stier
werd afgekeurd, omdat er sporen van het
hormoon DES In de urnle waren gevon
den.
Inmiddels heeft de Nederlandse vereni
ging van de chemische industie Nefarma
aangekondigd dat er, gezien de negatie
ve publiciteit rond het .kunstmatige hor
moon, geen preparaten met DES meer
gemaakt zullen worden.
Goudmijn
Normaal Is de rundveehouderij een
goudmijn. Daarover zijn alle dierenartsen
en rundvéehouders het eens. Door de
geruchtmakende hormonenaffaire heeft
die markt echter een gevoelige klap ge
kregen. Vandaar dat elk gesprek in de
vetmesterij rond deze kwestie draalt.
Centraal In de gesprekken staat de op
winding, die alom is ontstaan over het
kankerverwekkende, kunstmatige hor
moon DES, dat de laatste tijd in Neder
lands slachtvee Is aangetroffen. Sinds
enkele maanden past de Algemene In
spectiedienst (AID) een verscherpte con
trole toe op slachtvee. Via een urinemon
ster wordt steekproefsgewijs nagegaan
of het betreffende dier DES-hormonen in
zich draagt. Wanneer een dier positief
reageert,- gaat het, op kosten van de ei
genaar, „de put" In, hetgeen betekent
dat het kadaver wordt vernietigd.
De kritiek op de controle Is de laatste tijd
echter enorm toegenomen. Enerzijds om
dat heel veel besmette dieren door de
mazen van de controle glippen, ander
zijds omdat het vermoeden bestaat dat
de methode volgens welke dieren door
:he koelen en varkens hebben ja-
ig hormonen toegediend gekregen
kl gewoonlijk worden gebruikt als
oslstof voor bomen en planten. Dit Is
k het licht gekomen na huiszoeking bij
s*n veehouders en de directeur van
^chemisch bedrijf uit Brussel.
Me arrestatie van die laatste, de
Jfdverdachte in de hormonenzwendel,
(Volgens de politie de belangrijkste
van Illegale hormonenversprelding
f®®l Vlaanderen droog. BIJ een Inval In
bedrijf zijn grote hoeveelheden vloei
bare hormonen aangetroffen en facturen
waaruit blijkt dat verdachte het spul
kocht bij een Brusselse firma voor tuinar
chitectuur. Uit het recherche-onderzoek
is gebleken dat hij zijn boekhouder in
een speciaal laboratorium de stoffen liet
vermengen met andere produkten.
Het onderzoek naar Illegaal hormonenge
bruik In België is op gang gekomen na
beschuldigingen vanuit Nederland dat
negentig procent van het Belgische
slachtvee met verboden preparaten zou
worden bewerkt
MARC DE KONINCK
het RIV worden onderzocht niet selectief
genoeg is.
Een woordvoerder van het ministerie van
volksgezondheid heeft openlijk toegege
ven dat slechts anderhalf procent van de
Nederlandse slachtrunderen daadwerke
lijk wordt onderzocht, hoewel controleurs
van de AID onmiddellijk op pad gaan
wanneer verdachte dieren worden gesig
naleerd.
Bovendien wordt vlees en vee uit Enge
land, Ierland en België, die In landbouw-
kringen wat het gebruik van hormonen
betreft als uitgesproken verdacht worden
aangemerkt, niet Intensiever gecontro
leerd dan de Nederlandse slachtrunde
ren. Eén van de redenen hiervoor Is dat
het RIV, dat da urinemonsters analyseert,
onvoldoende mankracht hééft. Op dit
ogenblik worden zo'n driehonderd urine
monsters per week onderzocht op het
voorkomen van DES-hormoonsporen. Nu
al wordt ongeveer een zesde deel daar
van geanalyseerd door het Medisch La
boratorium In Breda.
Daartegenover staat echter dat tien pro
cent van dé onderzochte dieren positief
reageert op de tests van het RIV. Daar
van wordt de helft verwezen naar de
„grijze zone". Volgens velen is het aantal
runderen dat vals-positlef reageert te
groot. In landbouwkringen bestaat ver
ontrusting over de „heksenjacht op de
boer".
Van meet af aan is er ernstige kritiek ge
weest op de onderzoeksmethode van het
RIV. Nadat Justitie de zeshonderd runde
ren tellende veestapel van de Willibror-
dusabdij De Slangenburg bij Doetinchem
in beslag had genomen toen vier mest-
stleren positief reageerden op de proe
ven van het RIV, verklaarde abt Van der
Blessen dat de veehouderij vogelvrij was
verklaard.
Ondanks de gunstige uitslag van een
contra-expertise, uitgevoerd door de
Gentse hoogleraar Verbeke volgens de
geh©8l andere, In Europa algemeen er
kende „chromatografische" methode,
slaagde de benedictijner monnik er niet
in het beslag op zijn veestapel te laten
opheffen. „Mijn mensen willen onder ede
verklaren dat zij geen hormonen hebben
gebruikt. Ook In ons voer Is niets aange
troffen", aldus Van der Blessen. „Al met
al kom je tot de conclusie dat het onder
zoek niet goed is en dat de specificaties
waarmee men werkt te klein zijn".
Ook de Consumentenbond mengt zich In
de discussie. Hij schaart zich achter de
Europese consumentenorganisatie wan
neer hij verklaart dat alle hormonen, na
tuurlijkezowel als kunstmatige, verboden
moeten worden bij de vleesproduktle.
Tenslotte spreekt ook de Europese Com
missie, het dagelijks bestuur van de Eu
ropese Gemeenschap, een woordje mee.
De Commissie, die geen beslissingsbe
voegdheid heeft, drukt de EG op het hart
streng op te treden, door forse straffen
in te stellen voor overtreders en vlees
waarin DES wordt aangetroffen zonder
uitzondering te laten vernietigen. De
meeste lidstaten zijn daar voorstander
van, maar de landbouwministers zijn het
er nog niet over eens.
Krachtige taal
Krachtige taal, maar de praktijk in Ne
derland leert dat de soep niet zo heet
wordt gegeten als ze wordt opgediend.
Sinds de verscherpte controle vanaf 13
februari zijn weliswaar tweehonderd run
deren afgevoerd naar het destructiebe
drijf, maar minister Braks (Landbouw)
heeft bepaald dat rundvee, waarbij lage
hormoonconcentraties zijn aangetroffen,
op stal mag blijven staan om in zes
maanden, waarbinnen hormoonsporen
zouden verdwijnen, te worden afgemest.
Met deze maatregel probeert Braks het
mes aan twee kanten te laten snijden. Op
de eerste plaats tracht hij de gemoede
ren van de getroffen boeren te sussen en
in de tweede plaats neemt hij daarmee
het RIV in bescherming.
De bewindsman erkent met de maatregel
echter wel dat het door het RIV gehan
teerde onderzoek niet waterdicht Is. Veel
verder echter is de Almelose rechter Dre-
wes gegaan In zijn vonnis in een zaak
tussen het RIV en een slachterij uit Hol
ten. Twee en een halve week geleden
heeft hij de RIV-onderzoeksmethode ver
boden op straffe van tweeduizend gulden
per geval, omdat er zijns Inziens een be
tere methode bestaat. Bovendien stelt hij
dat getroffen boeren recht hebben op
een tegenonderzoek. Vrij snel daarna is
het ministerie van volksgezondheid tegen
dat vonnis in hoger beroep gegaan. De
situatie Is er echter niet duidelijker op
geworden toen de Haagse rechtbank vo
rige week stelde dat de gewraakte on
derzoeksmethode wél deugdelijk Is. In
tussen heeft de Nederlandse vereniging
van de chemische industrie Nefarma be
sloten de produktie van preparaten die
DES bevatten te staken.
Te goeder trouw
BIJ dit alles rijst uiteraard de vraag hoe
het mogelijk Is dat sporen van groeihor
monen worden aangetroffen In runderen,
waarvan de eigenaar durft te zweren te
goeder trouw te hebben gehandeld.
De Christelijke Boeren- en Tuindersbond
(CBTB) In Zwolle geeft twee manleren
aan, waarlangs runderen maar in prin
cipe ook andere dieren hormonen bin
nen kunnen krijgen naast de injectie*
spuit: enerzijds via hoogwaardig, eiwitrijk
krachtvoer, anderzijds vla geneesmidde
len, waarin hormonale stoffen zijn ver
werkt.
In het verleden werd DES-hormoon vaak
gebruikt om koeien „tochtig" te spulten,
d.w.z. trachten te bewerkstelligen dat het
dier drachtig kon worden. Werd zo'n dier
echter niet drachtig, dan stootte de boer
de koe af, waarbij later DES-hormonen in
de urine werden aangetroffen. Werd de
koe wél drachtig dan bleef de hormoon-
Injectie bulten elke kritische beschou
wing omdat ze te rangschikken was on
der de normale handelingen van de
doorsnee-veearts. De laatste tijd wordt
DES niet meer gebruikt bij grote huisdie
ren. De dierenarts gebruikt het soms nog
voor zwangerschapsonderbreking bij
honden.
Bij de CBTB is men van mening dat er
tot nu toe te weinig controle Is geweest
op geneesmiddelen voor dieren en dat te
weinig veeartsen zich bewust zijn van het
voorkomen van hormonale stoffen In me
dicijnen, zodat veel runderen hormonen
krijgen toegediend, zonder dat veearts of
eigenaar zich hiervan bewust zijn.
Ook de samenstelling van de krachtvoe
ders wordt op dit ogenblik aan een on
derzoek onderworpen. Hier en daar zijn
geluiden te horen, dat voeders van parti
culiere handelaren minder scherp gecon
troleerd worden dan voeder, dat door
coöperaties wordt geleverd.
„Wanneer Je een particuliere voederhan
delaar naar de samenstelling vraagt, ant
woordt hij: ze groeien toch goed?", aldus
een Jonge mester. „En dan vraag Je maar
niets meer, want als het zo Is, ben je al
lang blij".
Overigens is DES maar een van de vele
hormonen die de groei bevorderen. Van
daar dat In De Boerderij, een gezagheb
bend landbouwblad, schamper wordt op
gemerkt dat mesters die kwaad willen
ongetwijfeld een andere hormoon-cock
tail zullen zoeken, omdat momenteel al
leen op DES wordt gecontroleerd. Van
daar ook dat een organisatie als de Con
sumentenbond ijvert voor een verbod
van alle stoffen die de groei moeten be
vorderen. Daarop merkt een woordvoer
der van minister Ginjaar vertwijfeld op:
„Meneer, sinds 1961 bestaat er al een
verbod op het toedienen van dergelijke
stoffen. Maar wat doe je wanneer dat
verbod overtreden wordt
KLAAS GOÏNGA
UTRECHT De Schiphollijn is een feil
geworden, de Flevolijn zal er met veel
vijven en zessen ongetwijfeld ook ko
men, al of niet vlak langs lepelaarskolo
nies. Twee spoorlijnen die gebieden
doorkruisen die in landschappelijk en
ecologisch opzicht interessant zijn,
landschappen, waarin een trein een
vloek is, een vlag op een modderschuit,
of, als u wilt, modder op een vlagge-
schip. Natuurminnaars hebben zich ver
scheidene malen tegen bepaalde tracés
verzet, soms met succes. De trein wint,
om economische of om politieke rede
nen, toch. Wil dat nu zeggen dat de
Spoorwegen helemaal geen rekening
houden met het landschap als ze een
nieuwe lijn aanleggen en dat ze tekeer
gaan als een blind paard in de porse
leinwinkel van Moeder Natuur?
Die vraag legden we voor aan de heer
B. Aben, verbonden aan de Dienst
Landschapsarchitectuur, Stedebouw en
Beplantingen van de N.V. Nederlandse
Spoorwegen in Utrecht. Hij antwoordt:
„Allerminst. We proberen de schadelij
ke gevolgen van de Ingreep die een
spoorlijn nu eenmaal is in het landschap
juist zoveel mogelijk te beperken. Langs
een spoorlijn worden op daartoe ge
schikte plaatsen situaties geschapen
die een eventueel schadelijke ingreep
elders zoveel mogelijk compenseren.
Alleen op die manier hebben bestaande
plantengemeenschappen de kans zich
te herstellen, ja zich zelfs uit te breiden.
Zo bevorderen we ook het ontstaan van
nieuwe gemeenschappen en kan een
nieuwe spoorlijn zelfs een verrijking zijn
in plaats van een verarming.
De bermen van de spoordijken houden
we schraal. We zaaien ze in met een
grasmengsel dat diep wortelt maar kort
blijft, zodat verschillende kruidenzaden
er gemakkelijk wortelen. Met opzet
zaaien we geen gras-kruidenmengsels,
omdat die welke in de handel zijn ook
niet-inheemse krulden bevatten. Zou
den we die zaaien dan kregen we met
een de ecologen op ons dak met de be
schuldiging dat we aan floravervalsing
doen".
Blijft het feit dat de spoorlijn zelf een
storend element in het landschap is.
„Natuurlijk, net zo goed als een weg
kan ook een spoorlijn storend in het
landschap zijn. Een spoorlijn in een pol
dergebied is storend omdat je de bo-
venportalen, waaraan de stroomdraden
zijn opgehangen, ziet. In een bergge
bied valt een spoorlijn nauwelijks op.
En op de Veluwe bijvoorbeeld wordt de
storende spoorlijn als het ware opge
hangen door groepen bomen of stroken
bos. Je moet dus terdege rekening hou
den met de structuur van het landschap
bij het aanleggen van een nieuwe lijn, je
moet je afvragen of het een open of een
gesloten landschap is en of er wel of
geen weg- of erfbeplantingen voorko
men".
„Neem nu de nieuwe Schiphollijn. We
hebben langs die lijn veel bomenrijen
geplant, populieren, net als langs de
polderwegen in de Haarlemmermeer.
Zo wordt de spoorlijn zoveel mogelijk in
het landschap ingepast. In het beplan
tingsplan voor de Flevolijn wordt ge
tracht de weidsheid van het polderland-
sachap ten volle te bewaren".
Camoufleren van het spoor dus.
„Ja, camoufleren, maar dat mag nooit
het doel op zichzelf zijn. Maar een mid
del om de visuele indrukken die de rei
ziger krijgt te doseren. We proberen
vanuit de trein de reiziger het landschap
meer te laten beleven en het beleven
meer de moeite waard te maken. Dat
kan door het scheppen van uitzichten
op fraaie karakteristieke elementen of
juist door het „wegplanten" van storen
de elementen. Er zijn situaties denkbaar
waarbij door het aanbrengen van een
bermbeplanting het uitzicht op een ont
sierende situatie voor het landschap
kan worden weggewerkt. Maar steeds
Zijn die milieubeplantingen geen erg
kostbare zaak en zou dat niet de eerste
post op de begroting zijn waarop N.S.
gaat bezuinigen?
„Kostbaar, ach wat heet kostbaar. Als
je de kosten van de beplanting van de
Schiphollijn gaat vergelijken met de
kosten van de gehele lijn of zelfs maar
met de kosten van één viaduct dan zie
je dat ze maar een druppel op de
gloeiende plaat zijn. Het werk van het
beplanten, compleet met plantmate-
riaal, voor de Schiphollijn is destijds
aangenomen voor 880.000,-. De tota
le kosten van het project zijn 800 mil
joen gulden. Dus reken maar uit. Ik ge
loof ook nooit dat de N.S. daarop zou
gaan bezuinigen. Je kunt er niet meer
onderuit, milieu- en landschapszorg ne
men momenteel zo'n grote plaats in de
samenleving in, dat je als N.S. zedelijk
verplicht bent om er de grootst mogelij
ke aandacht aan te besteden. Maar be
halve dat, waar er ook wordt bezuinigd
Op de Veluwe wordt de storende
spoorlijn opgevangen door groepen
bomen of stroken bos.
