Kunst die een jke
traditie niet loslaat
De Tijdvan Louis Andriessen
gaat zwaar en traag
Bixby Modes en underdog
Tweepee BBL-kampioenen
bpe:
Bruce Springsteen
krijgt Edison
KUNST.
LEIDSE COURANT
DINSDAG 2 JUNI 1981 PAGINj
Bernard Lutz (1913-1975).
De Polen in Pulchri
Wat weten wij, over het algemeen gespro
ken, weinig van de Oost-Europese kunsten
af en waarschijnlijk zal het omgekeerd
ook wel zijn. Elke poging tot uitwisseling
kan niet anders dan toegejuicht worden,
want ze horen bij ons, de Polen, de Tsje
chen, Hongaren, Roemenen. En gelukkig
komt daarvan weer iets naar buiten nu in
Pulchri Studio een tentoonstelling van
Poolse kunst wordt gehouden met steun
van het cultureel akkoord dat tussen ons
land en Polen bestaat.
John Sillevis en Juijen de Haan hebben een
oriëntatiereis naar Warschau gemaakt en de
nodige contacten gelegd, de beeldhouwer
Myjak heeft hen bij de diverse kunstenaars
geïntroduceerd en hun samenwerking heeft
it resultaat opgeleverd: drie zalen gevuld
met plastieken, grafiek en penningkunst. De
schilderijen zullen hopelijk later aan de orde
komen.
De beeldhouwkunst, eigenlijk beter: de
houtsnijkunst heeft in deze opstelling het
hoofdaccent juist omdat in de afgelopen de
cennia in Polen een streven merkbaar werd
om, zoals Wojciech Skrodzki, in de inleiding
van de catalogus zegt „de specifieke eigen
schappen van het hout uit te buiten"] Nu kan
men zeggen dat dit geen eigenlijk Poolse ten
dens is geweest, maar er was wel de neiging
om aan te sluiten bij de traditie van de oude
volkskunst. Maar waarin bestond nu precies
dat eigen karakter? Wij menen dat er een
gouden draad door die hele Oost-Europese
volkscultuur loopt, die je ook door kunt trek
ken naar andere culturen: een bijna harts
tochtelijk streven om, met aanvankelijk pri
mitieve middelen, tot een perfecie te gera
ken. Waar de moderne plastiek zo graag te
ruggrijpt naar het primitieve, daar vinden die
twee elkaar onophoudelijk in een soort ge
stroomlijnde half abstracte-half gestileerde
vormgeving. De Polen dan, passen wat het
hout betreft uitstekend in dit genre. Mieczys-
law Kaluzny, Stanislaw Kulon, Ryszard Woj-
ciechowski, ze vertonen een vormkracht die
net aan het primitivisme ontheven is met een
aandoélijke toevoeging van originaliteit.
Beste voorbeelden vinden we Wojciechows-
ki's „Herfst van het leven", de figuur van
Antoni Janusz Pastwa en dan zeker het „Ge
zin" van Wiadyslaw Trojan. De grafiek heeft
iets minder de specialiteit van land en volk
hoewel ze anders gericht is dan datgene wat
we dag aan dag in onze kunstzalen te zien
krijgen. Men pleegt bijna voortdurend een
nauwlettend figuralisme. Ook de dingen van
een fantasiewereld worden Op het scherpst
uitgetekend. Kijk maar naar de lithos van
Kazimierz Makowski (die aan onze Minder-
man doet denken), de opbouw van 'n Barbara
Sliwowska en de fascinerende etsen van Ma
ria Okolow-Podharska terwijl we zo'n aqua
tint als van Andrezj Bielawski „In de tuin"
een machtig mooi ding vinden en ook de
„Spijkers" door Mieczyslaw Majewski die het
leven uit de genadeloze spijkerhardheid laat
opbloeien. En dit waarderen we sterk in deze
mensen: ze zeggen iets, ze drukken iets uit
dat verstaan kan worden, ze vluchten niet
weg in gekrabbelde onzin. Toch nog iets aan
wezig van het oude volkskunst-idee die ge
meengoed betekende? Zo ja, dan kunnen ve
len uit het westen daar iets van leren-
Met de penningen zijn de Polen volkomen ei
gen wegen gegaan; natuurlijk hebben ze de
gebruikelijke legvormen gebezigd en de me
dailles ook, maar ze hebben ook het brons
a.h.w. uitgeduwd, hervormd tot grote pla
ques, stukken klein-reliefwerk van uitzon
derlijke vormen die zo ergens uitgesneden lij
ken: Ryszard Stryjecki met „Charlie Cha
plin", Magdalena Wasciszeuska-Dobrucka die
een wonderlijke kop van Veit Stosz goot of
Antonie Siezaks „Oratorium", een stuk brons
dat muziek zichtbaar tracht te maken. En dan
was natuurlijk Chopin, de nationale compo
nist, dikwijls onderwerp voor een beeld in
brons waarvoor Stanislaw Slonina wel model
mag staan. Maar over welke sector van de
drie je praten wil, ze maken indruk de Polen!
Hun kunst is tot en met 21 juni te zien. Gale
rie Stahlecker toont tot 9 juni nagelaten wer
ken van Bernard Lutz. Guus van Lummel
heeft deze expositie ingeleid en toegelicht.
Lutz overleed in '75 en iedere kunstenaar
loopt het gevaar in de eerst komende jaren na
zijn heengaan, vergeten te worden. Hoe goed
daarom dat we zijn werk nu nog eens kunnen
bewonderen. Want wat kón hij schilderen,
Bernard Lutz met zijn grote portretten waar
van sommige iets van Van Dongen en Sluij-
ters hadden, maar dan met een kleuren-sche-
ma waarvan hij het alleengebruik scheen te
bezitten. En dan die totaliteit: wat in de vle
zen voorkomt loopt ook door in het fond en
praat daar zonder de figuur te benadelen. Bo
vendien er is steeds een aandachts-punt, er
gens op de huid, voorhoofd of hand, aan de
kleding soms, die de briljante gloed van daar
achter in de diepte, afdempt Portretkunst
zoals er bijna niet meer uit de ateliers komt
Zeker niet met deze weldadige expressie.
JAN VERHEYEN
Windsant tekenden voor de scenische
vormgeving; eerst gekleurde, verande
rende projecties van abstracte,
DEN HAAG Een officiële ope
ning zoals we die telkens in een van
de grote steden en in allerlei vormen
kenden, heeft het Holland Festival deels geometrische vormen; daarna
niet meer. Het concert dat gis te ra- spel met een reusachtige slinger
vond in het Koninklijk Conservato- een klok, vervolgens een waterval
ritun door leerlingen-ensembles zand, kennelijk verwijzend
werd gegeven, moest beschouwd eeuwigdurende zandloper
als componist op dit festival veelzij- tijd
dig zicht- en hoorbaar wordt ge- treffendst
tenslotte
de zaal flitsend
te lichten. De slinger van de
Pauvres" van de singuliere Fransmj
Erik Satie. Hij maakte deze ari
in 1893 voor zijn eenmanskerk,
hangend met de mystiek van de hi
leefde Rozekruisers. De mis du
vorm natuurlijk geen echte
werd geschreven voor orgel (of pian
en koor maar komt in die weinig danl
bare zetting zelden of nooit tot uitvo<
ring. Daarom maakte Andriessen ee
heel bijzonder. Een gediviseerd
maakt, presenteerde als verlate pre- Onafhankelijk van dit kijkspel klonk ensemble van tien vrouwenstemmen der accordeon, contrabasclarinet
mière „De Tijd", een werk dat hij uit de afgedekte orkestbak het klank- zingt onder meer een toepasselijke harp. Vaak lijkt het alsof een oud<
zelf een „dramatorium" noemt Hij spel van wat strijkers, veel hlazers en tekst uit de Belijdenissen van kerkva- wets harmonium speelt.
maakte het voor de
meester genoemde Kees van Baaren-
zaal die al eerder in gebruik werd soonlijke, intelligente toepassing
genomen. Andriessens inwijdingsri-
tueel kwam niet „tijdig" gereed.
Het was de bedoeling de nieuwe zaal n»et °f nauwelijks versnellen
Leiden
van 1
smeente
het best te karakteriseren als een per-
7-' 7 - den
„minimal music". Het gaat om een merken dat deze muziek in de juiste
combinatie van langzame ritmen die tempi en in de goede balans veel
zich lijker te realiseren
als zodanig, zonder personen op het po- als een onderbroken lijn aftekenen met Reinbert de Leeuw
dium, i
licht-
t klankspel te
ispel
poseren. Paul Gillis en Paul Vermeulen
ook langzame onregelmatige jambenrit- doen het voorbeeldig!
men die wél versnellen en expressieve Vooraf ging gisteravond de „Messe des
te horen op Nederland I om gelgebed en het „Commune qui munAtgeb:
tien. Wie goed luistert zal nefaS" de moeite waard, maar dat blijl litenlar
bij een gewone concertuitvoering ve# huidig
beter dan bij de onnodige, primitie^lndcren
dan het lijkt visualisering van gisteren. Wat D md kom
zijn leerlingen Leeuw en zijn musici deden, was oo i Neder
hier heel knap en indringend. voor d
JOHN KASANDE l voor i
e werkg
Feeëriek figurenspel uit Hongari je
Voor Utrecht ging gisteren het Hol
land Festival van start met een
voorstelling door het Hongaars
Staatspoppentheater in de Stads
schouwburg. deze Hongaren bleken
ware meesters in hun podiumvak,
waarvoor zij met een grote scènische
macht van mensen en materiaal aan
rukten. Men speelde met een veel
heid van technieken door elkaar, zo
wel stok-, staaf-, slinger- en draad
poppen.
Sommige poppen waren zo geconstru
eerd, dat zij door twee spelers bewogen
moesten worden, van welke er een
achter het scherm stond en de ander
van bovenaf manipuleerde. Deze spe
lers, die na elk nummer kwamen be
danken, waren geheel in het zwart ge
kleed, compleet met zwarte handschoe
nen, een zwart gazen masker en een
zwarte kap. Maar in feite deed de ver
bluffende techniek er niet veel meer
toe. De stijl was alles, waarbij het ma
gisch realisme en vooral het surrealis
me triomfeerde in een bonte mengeling
van vogels, bloemen, zon, maan, ber
gen, kolkend water, kastelen en wat
niet aL En bij al deze visuele magie
werd de dramatiek van het verhaal,
evenmin als de plastische congruentie
met de muziek van Bartók en Ligeti,
nergens vergeten. De sprookjes „De
Houten Prins" en „De wonderbaarlijke
Mandarijn" van Bartók, en Ligeti's
„Aventures et Nouvelles Aventures"
maakten duidelijk, dat alleen poppen
spel van dit formaat in staat is tegeno
ver een verkleining van de dimensies
een verheviging van het leven te stel
len. Van deze Ligeti moet men overi
gens houden, want dergelijke gedefor
meerde en gedenatureerde vocaliteit
blijft een wat kaal klankdécor voor het
scènisch vernuft met restantkleding
van de rommelzolder. Dan groef de te
gen zichzelf vechtende Pierrot van Be
ckett in „Act without words" toch die
per.
In het Hongaarse poppentheater komen de poppen met een verbluffen
de techniek tot maalsch-realistlscb leven. 'ct stat?
frank delboy de techniek tot maglsch-reatlstlscfr leven.
voorde 1
Illusie van de
vrijheid in
leeg staand huis
van bewaring
Dank zij het Holland Festival een
avond in de gevangenis. Het kan, te
gen betaling, ruim anderhalf uur
lang in het al twee jaar leeg staande
Huis van Bewaring aan de Amstel-
veenseweg in Amsterdam. De Duitse
scenografe Dagmar Schauberger
maakte dat gebouw onderwerp van
een project met de titel „Illusie van
de vrijheid". Een soort totaaltheater
waarbij de toeschouwers worden
rondgeleid door het binnenste van
de gevangenis, die door Schauberger
is opgedirkt via licht, zang, muziek,
van kinderboerderij Uilenburg ge
leende levende have en een aantal
„stomme" acteurs. Een uiterst merk
waardige avond, die zo laat begint
omdat het buiten donker moet zijn
voor de effecten van Schauberger, en
die gisteravond om onbekende rede
nen een half uur later aanving dan
gepland.
van Dagmar Schauber
ger. Met o.a. Anne Haenen (so
praan), Rhonda Liss (alt) en
Yiogall Zimmermann (viool).
Muziek: Peer Raben. Plaats:
Gevangenis Amstelveenseweg-
/Havenstraat, Amsterdam.
Van 1 t/m 23 juni behalve 's
zondags. Aanvang: 21.30.
bergers project. Dus: Je komt binnen in
een net aangelegd tuintje waar pauwen
en eenden zijn neergezet en wat kin
derspeelgoed slordig is achtergelaten
(zoals trouwens door het hele gebouw,
evenals lege champagneflessen). Via
een onder water staande basketball
plaats kom je in de gevangenis zelf, de
keuken, de ziekenafdeling waar je zelf
een nietzeggende toespraak van een
katheder mag aflezen, de vrouwenafde
ling waar een bankettafel zonder eten
is neergezet met daaraan slechts één
verlopen gast. Door het halfduister van
het Huis van Bewaring lopen trouwens
zwijgende figuren in lange jassen, ze
halen eten bij een luik in de keuken,
verdwijnen in het niet, en duiken el
ders weer op,,soms vergezeld van kin
deren. Een van de binnenplaatsen van
de gevangenis biedt uitzicht op een
ezel, wat geitjes, en een kalf achter tra
lies, een andere is onder een laag water
gezet waarin ondanks de stoeltjes voor
een heel orkest, alleen een zangeres in
jurk met sleep waadt terwijl ze o.a.
Schuberts Forellenlied zingt, een derde
plaats is een compleet verwaterd en
verlaten café-terras met een zingende
alt en een violist.
De weg wordt je door de gevangenis-
ruimtes gewezen via angstaanjagende
geluiden, door onzichtbare hand gema
nipuleerde lichten, deuren die via een
systeem van stalen draden open en
dicht getrokken worden en kinderen
die al spelend een wollen draad achter
laten die je mag volgen. Behoorlijk
„unheimisch" allemaal, maar dat grie
zeleffect komt hoofdzakelijk van het
gebouw zelf. Wat Dagmar Schauberger
er mee doet is in feite alleen „versie
ring" al gaat die tot in de kleinste de
tails: De waterplanten in het water, de
dode vissen, de muizen en witte ratten
(achter glas) in de keuken, het ontlee-
dinstrumentarium in de spoelbakken,
en de muziek uit luidsprekers die c
al lijken te zitten. De titel van
project wijst erop dat Schauberger c
nog iets heeft willen zeggen. Wat dat ii
wordt echter niet zo bar duidelijk|_
Goed, er valt best wat te interpreteren
naar aanleiding van de dieren achtefg^|^ fj
tralies, de bijna doods achtergelaten leVraag na
vensresten als kinderspeelgoed, terras2gjm pje
tafeltjes, etc. Gevangenschap, wegga^uj^
rukt zijn uit het leven, het volkome^ cou,
vervreemdende van zo'n gevangenisjoggjijgy
zélf, het ligt voor de hand, maar die bijuen 0p
na environment-achtige zaken zijn tLn ontsl
marginaal om echt iets over gevangenLtinger
schap en yrijheid te zeggen. Dat doe|et oc
het gebouw zelf het meeste. Er zijne Hoof(
vondsten, zoals de langzaam door he^urchtst
duister en tussen de bezoekers doorjnbruikl
schuifelende mannen, er zijn beeldea,
die door hun bizarheid mooi worden^d j
De aanfloepende gevangenislichten oft
de achtergrond van de binnenplaats^
onder-water-met-zangeres. Maar daar
in herken je veeleer de decorontwerpf^QSI
ster Schauberger die fascinerende
plaatjes kan maken. Ze blijven
geval vaak leeg, je kan er even a
nieten, maar een dwingende
kracht is er niet. Waardoor h»
af en toe iets heel zieks
krijgt. Het bezoek zélf aan
te, mensonterende, ouderwetse en mul
stinkende gevangenis blijft je toch heUwv.,-
w;; ur;„ ««u- .„„f'-'V.Ivc
ïeente
ondergaan kan nog een aantal wekeif*nnen'
FAVORIETEN PROVESTE EN YNCT VERRASSEND WEGGEVAAGD
Quintet Tweepee zorgde voor een sensatie: v.l.n.r. Jan
Hogebrug, Meta Hogebrug, Don Uem, Adrle Liem en Ed
de Prouw.
LEIDEN Gisteravond
werden ook in de Bowling
Bond Leiden de bonds titels
verdeeld. In Holiday Inn
werd niet zoals in de Zuid-
Westse bowling bond gestre
den in play-offvorm, maar
speelden de kampioenen van
de leagues tegen elkaar. De
vijfmansploegen Proves te
en Tweepee besloten het fel
le gevecht met de laatste als
winnaar. Bij de trio's waren
de finalisten Bixby Modes
en You Never Can TelL De
modeformatie greep de titel
voor het team van captain
Manfred Lefèbre, dat even
als Proveste teleurstelde.
Niets leek Proveste, dat als
huizenhoge favoriet werd ge-'
kenmerkt, in de weg te staan
om eenvoudig naar het be
geerde kampioenschap te wan
delen. Vorig jaar al moest in
dezelfde eindstrijd de winst
gelaten worden aan Lions. De
eerste game werd inderdaad
een simpele zege voor de tech
nisch begaafde club van aan
voerder Kees Plaizier. Met een
game van 888 werden de spe
lers van Tweepee terzijde ge
schoven. Ook tijdens het twee
de spel gingen de Leidenaars -
Tweepee komt uit Zoetermeer
- goed van start. Toch waren
het de gastspelers, die meer en
meer naderbij kropen. Totdat
de bowlers 'van captain Don
Liem een game-overwinning
roken. Plotseling bleek Druk-
huis Tweepee, dat slechts één
jaar
goede mentale instelling geba
seerd werd de tweede game
wel degelijk weggesnoept door
YNCT. Modes vocht voor wat
het waard was, maar met een
verschil van 39 pins was de
gelijke stand tot dan terecht.
Toen het slot van de partij.
Wederom leek het erop, alsof
You Nevér Can Tell de handi-
capvoorsprong goed gebruikte
en de marge bleef in zijn voor
deel. Tot 'de achtste beurt.
Henk Klom en Evert Zuid-
meer begonnen een fantasti
sche eindsprint, waar geen
YNCT meer tegen op gewas
sen was. Klom eindigde met
vijf strikes-op-rij, terwijl Zuid-
Al
DEN HAAG Bruce
Springsteen krijgt als zan
ger/ tekstschrijver een Edi
son voor zijn elpee The Ri
ver. Het beeldje van Edison,
gemaakt door Pieter d'Hont,
wordt waarschijnlijk in ok
tober uitgereikt Een jury
bestaande uit Aad Bos, Ben
Dull, Henk van Gelder, Paul
Klare en Jan Maarten de
Winter beluisterde 271 popu
laire elpees. Er werden twin
tig Edisons toegekend in ze
ventien categorieën aan
grammofoonplaten, die in
het afgelopen jaar versche
nen. Verkoopresultaten ble
ven buiten beschouwing. De
lijst ziet er volgt uit:
Nederlandse zang: Frans Boe
len; Ik heb u lief mijn Neder
lands - Taaistraat Ensemble
(Ariola) en Bram Vermeulen:
Doe Het Niet Alleen (RCA).
Buitenlandse zang: Ann Bur
ton: New York State Of Mind
Holiday Inn speelt (het meer de wedstrijd afsloot met
wachten is op de nieuwe bow- drie strikes. Genoeg om het
ling Westerpark in Zoeter- flinke bres te slaan in het zelf-
meer), een enorme vechtlust te vertrouwen van de opponent
kunnen ontwikkelen en werd en in het puntenevenwicht
het tweede deel naar Zoeter- Op het juiste moment toeslaan
meer getrokken. Proveste was bleek de grote kracht van de
duidelijk aangeslagen en nieuwe en dus terechte BBL-
kwam in het laatste part steeds kampioen bij de trio's,
verder achter te staan. Van 60
liep die achterstand zelfs op tot
130 pins. Kopspeler Jan Hoge
brug gaf de modeformatie de
nekslag door zeer fraai de 6-7
split te maken. De routine, op
gebouwd in toch al zo'n ge
middeld 5 jaar bowlen, bleek
op het iuiste tijdstip in ruime
hoeveelheden aanwezig. Ook
het derde en het totaalpunt
werden veroverd, zodat er nie
mand meer iets tegen de ver
rassende titelzege van Twee
pee kon inbrengen.
Bij de driemanschappen was
de eindstrijd wel zeer span
nend. You Never Can Tell, dat
wellicht licht favoriet was,
bleef gedurende de eerste serie
voor op Bixby Modes. Echter
in de laatste beurt faalden
Manfred Lefèbre en zijn man- Bixby Modes won de BBL-drlemanstltel: v.l.n.r. sponsor
nen voUedig, zodat de 1-0 naar George Sutlono, Evert Zuldmeer, Henk Klom en Huub
de Bixbianen ging. Op een BOSSChart
(CBS) en Lori Spee: Behind
Those Eyes (Philips).
Instrumentaal: Dick Schallies:
Dialogue (EMI).
Cabaret /theater: Freek de
Jonge: De Komiek (Ariola).
Kinderrepertoire: Flory An-
stadt: Kinderen voor kinderen
(Varagram-In^lco).
Pop: Danny Lademacher: La-
demacher's Innersleeve (Ario
la).
Single van het jaar. Hans Ver
meulen: The Eyes Of Jenny
(CBS).
Extra: Harry Kosteren, Her
man Openneer: 50 jaar Decca
(Decca).
Middle of the road vocaal: Ste
ve Winwood: Arc Of A Diver
(Island).
Middle of the road instrumen-
taal: Bob James: All Around
The Town (CBS).
Pop: Clash: Sandinista (CBS)
en Stevie Wonder: Hotter
Than July (Motown).
Jazz: J. and D. Raney: Duets
(Steeplechase).
Country Western: Lacy J.'
Dalton: Hard Times (CBS).
Singer, songwriter Bruce
Springsteen: The River (CBS).
Film: Paul Simon: One trick
Pony (Warner Bros.
Single van het jaar Randy
Crawford: One Day I'll Fly
Away (Warner Bros).
Extra: Konstantin Wecker
Wer Nicht Geniesst 1st Unge-
niessbar (Philips).
De voorzitter van de jury was
L. Boudewijns van de Neder
landse Vereniging van Pro
ducten en Importeurs van
Beeld- en Geluidsdragers, die
de uitreiking van de Edisons
organiseert samen met de Ne-
twoi
Inswoi
t d
niljoei
derlandse Vereniging vatfjk le
Grammofoonplatendetailhan-rroot j
delaren. feemsc
og ni
School voor sociaal-
agogische beroepen „De
Lok"
Studierichting Kultureel werk
oer. K. de Heer. Breda; A. Jr
I. de Jong, Reeuwljk; M. Kle
T. Kraay. Hazerswoude; M. Leopold. E
üt ha
Tes
istinj
Stroek. Oude Wetering; R. Tledema,
Vromen. Brunssum; J. Winkelman, fi
dam; J. Zegers, De Meern.
