De zware
bedevaartsweg van Bom Jesus do Monte
„Lachen is gezorf-
geen loze kreet
RELIGIEUS
TOERISME NAAR
COSTAVERDE
LONDEN Het Is het Jaar 1991. ..Hebt
keur, meneer Jones? De Marx Brothers
en Hardy of Woody Allen?", vraagt de
en hij schrijft een cassette met komlscl
menten en een cursus meditatie voor.
vreemd die vraag uit de mond van een
het ogenblik ook mag klinken, een reef*
die strekking kan over tien jaar wel eq
gewoon zijn. Geen kalmerende tablet Jt'
antl-stollingsmlddelen meer voor patiënt
hartklachten, maar meditatie, creatlel
zijn, gezond voedsel, yoga en wat dies n
Zelfs lachen zou een gunstige invloed
hebben op het herstel van de patiënt.
De geest en de rol die de patiënt zelf
genezing kan spelen zijn sinds de onti
van Louis Pasteur, dat bacteriën van
zijn bij infectieziekten, geheel op de
grond geraakt. Over de mens zelf won
doktoren niet meer gepraat. De gesp
draaien hoofdzakelijk om symptomen en
len.
Daar gevoelens en wensen, „de wil on
ven" en stress moeilijk meetbaar war&
den deze emoties terzijde geschoven
nant, zonder betekenis en niet ter zakt
de. Depressies, angstgevoelens en strei
den door de meeste doktoren gezien
signaal om meer valium voor te schrijve
ker en hartziekten worden gezien als lich
ke ziekten met lichamelijke oorzaken dit e en
met geneesmiddelen bestreden kunnqfc pc
den. Het Is eigenlijk zeer opvallend dat dL0rd<
sen zo lang akkoord zijn gegaan met eet
zlngssysteem waarin zij zelf geen
ve rol van betekenis konden spelen.
Wil om te leven
jyptei
p
ind tl
Dit
oor h
Maar de laatste tijd steken dergelijke 1 .jif.
wetse begrippen als „stress" en „de wi f U'V
leven" steeds vaker de kop op In mi >8. Hij
tijdschriften.
Norman Cousins bijvoorbeeld had eei
van 1 op 500 om te herstellen van de zet
zame, maar uiterst ernstige botziekte m
hij leed. Hij slaagde erin volkomen te g
met behulp van grappige verhalen en ko alild,
televisieprogramma's. „Daar Ik me nle Dez
legde bij het vonnis van de doktoren,
niet verstrikt in de cirkel van angst, de
en paniek waarmee een ongeneeslijke
maar al te vaak gepaard gaat", schree
sins In het New England Journal of Me
Zijn ervaringen leerden hem dat „de vv/toensen
leven geen theoretische abstractie Is, mi ipeeng
lichamelijke werkelijkheid met genezent id we
king".
Cousins gaf toe dat hij het geluk had dat
handeld werd door een dokter die hei optisch'
moedigde gebruik te maken van zijn eig er hel
gelijkheden en geen enkele moeite had
medische waarde van zoiets vaags als
om te leven". „Het stond voor mij vast
Ik dat ene geval van de vijfhonderd wlló
den, ik meer moest doen dan passlel rt mer
ken", zei Cousins. Hij ging weg uit het
huls dat volgens hem de laatste plaats
Ide st<
hoofd
laar b<
Iemand beter kan worden. Hij verving |enom<
stillers die hij had gekregen door flinko
vitamine C en begon toen al zijn aandi
richten op zijn emotionele behoefte.
Cousins had een van de allereerste iiklg e
over stress gelezen van Hans Selye, j de be
„De stress van het leven". In dit boek I vrljwe
schrijver uit hoe negatieve emoties, opgefater. C
woede en frustratie via het adrenalines] e hygl
schadelijke hormonale veranderingen >s, ten
kunnen brengen en zo het afweersystet ot een
nen uitschakelen. amsin.
Met een uitzonderlijke logica kwam Couvmperat
de conclusie dat, als negatieve e/nof/aabnorrr
desastreuze gevolgen hadden voor het lit versti
lijk lichaam, positieve emoties als lacht een b
de, hoop, geloof en vertrouwen tot iwel ee,
moesten leiden. Liefde, geloof en hoopleldelljk
al. Het enige dat hij miste was lachener of
vriend zorgde voor een filmprojector namen o\
bed en draaide de hele dag komische I rijf uur
een verpleegster las amusante verhalefaeX buil
Bloedproeven voor en na de lachzittinga re de r
den een aanmerkelijke verbetering in zijl)uto's.
als gevolg van het lachen.
een vc
op noc
wonln
beho
i are st
van t
rekt mi
De lachtheraple van Norman Cousins kotet enic
rslicht*
lijkbaa
andere mentale therapieën overeen in
dat ook lachen de spanning wegneemt
wanhoop verdrijft, beide emoties die v obilist(
één adem genoemd worden als mogeliji ht vori
zaken van een hoge bloeddruk en harti ipilling
wano
Schildertherapie
En mocht de lachtheraple een wat lukr 9rV(
bizarre manier lijken om genezing te b iensen
stelllgen, dan zal de „vormloze schilde nencje
pie", een techniek met als uiteindelijk d aan
genezingsproces te beïnvloeden door oor er
van creativiteit, helemaal belachelijk k !(j
En toch Is creatief bezig zijn misschien /i njsChe
middel om de gespannen geest te oe iaar
van de pijnlijke logica en orde van de m |n ee
samenleving. De achterliggende gedach (halif
deze techniek die er in wezen op neer ko r Z|ek'f
patiënten zich met verf uitleven op het r0blee
dat er een ontspannende periode optreei obleei
de rechterhelft van de hersenen. van
„We zouden mensen moeten leren «het lai
rechtergedeelte van hun hersenen te
ren", meent de Engelse dokter Malcolm mmmm
thers, die de medische voordelen van
spanningstechniek met verscheidene om
kingen heeft aangetoond. In het leven w
dag wordt de linkerzijde van de herset
zich bezig houdt met rationele gedachtt
en getallen, te zwaar belast. Meditatie en
re ontspanningsmethoden kunnen de n
helft van de hersenen die zich bezig hou
vluchtiger begrippen als schoonheid, a
teit, humor en emoties, activeren.
Daar er aanwijzingen zijn dat kanker
voorkomt bij mensen die hun gevoelens,
en frustratie moeilijk uiten, is de logiscl
clusie dat elke oefening die de recht erhd
veert tot een betere gezondheidstoestand
leiden.
Niet alleen in de Verenigde Staten, maar\
Engeland zijn er centra waar kan ker pi
actief betrokken zijn bij hun eigen gen
proces door middel van meditatie en ot
ningstechnieken. Door deze methode ni
conventionele methode te gebruiken wc
patiënt een actieve deelnemer die zijn
kleiner en kleiner ziet worden. De metho
de patiënt zijn genezingsproces visueel i
gaat meestal hand in hand met langdurl,
ditatle, bedoeld om de spanning waaron
patiënt gebukt gaat te verminderen.
Hoewel al deze technieken nog tot hel
bied van de medische wetenschap
begint zich onder de ouderwetse dl
langzaam maar zeker een kentering af I
nen In het voordeel van de op de geest I
te benadering van de gezondheid. Een\
hoofdartikel in The Lancet, getiteld „Hel|
gen van de bloeddruk zonder medicijnei
eerst uitvoerig in op het onmiskenbare
dat een zoutloos of zoutarm dieet een
van de bloeddruk tot gevolg heeft om
gens de loftrompet te steken over de t
voordelen van de ontspanningste
zoals bijvoorbeeld meditatie. Het groté
deel van de ontspanningstechnieken vd
tiënten met een te hoge bloeddruk Is d§
technieken de patiënten beschermen l
gevaarlijke pieken van hoge bloeddrukj
het normale leven voorkomen en waf
medicijnen niets kunnen uitrichten.
MARTIN WEITZ THE GUfii
Noord-Portugal it een brandpunt voor
het religieus toerisme in ons wereld
deel, met als centrum het fascinerende
Braga, een bakermat van de christen
heid, met 30 kerken, waaronder de
oudste van het land. Dit „Rome van
Portugal", vanouds de zetel voor aarts
bisschoppen, ligt als een oeroud en
bestoft kroonjuweel in de provincie
Minho.
De afstand van circa 2.000 km ten spijt
treft men in dit gebied vrij veel trek-
lustige Nederlanders aan op de cam
pings. De vliegreizen inclusief hotel
naar Porto zijn vrij duur geworden
sinds uitsluitend van lijnvliegtuigen
gebruik wordt gemaakt. Twee weken
halfpension kost dan al gauw 1.200,-
1.300,-.
„Portugal Holiday's" te Amsterdam
heeft een ruim aanbod in dit genre,
voorts Mondial Reizen en de NCRV,
met verblijf in zeer comfortabele ho
tels, waaronder de voormalige zomer
residentie van de koninklijke familie in
Busaco, een weelderig paleis; twee we
ken halfpension aldaar 1.910,- tot
2.174,-. Verder is het leven in dit ge
bied verrassend goedkoop.
Alle inlichtingen: Portugees Verkeers
bureau, Keizersgracht 534, 1017 EK
Amsterdam, tel. 020-22.00.97.
De indrukwekkende compositie van-
trappen, bordessen, terrassen, beelden
enzovoort, die toegang geeft tot de be
devaartskerk van Bom Jesus do Mon
te, hoog op de heuvel. Met Pinksteren
zullen weer veel boetvaardigen dit
hoogteverschil van honderden meters
op de knieën trachten te overbruggen.
BRAGA Alle zegen komt van boven
voor de duizenden pelgrims die Pinkste
ren vieren in de bedevaartplaats Bom
Jesus do Monte. Hoog op de berg wacht
hun de vertroosting van de geest, neder
dalend in de gedaante van meerdere
duiven. De vogels maken hun zweef
vluchten rondom de twee klokketorens
van de In 1811 voltooide kerk, toegewijd
aan „de goede Jezus van de heuvel".
Tijdens de pinksterdagen kan men er
getuige zijn van een massale penitentie:
het te voet of op de met lappen omwon
den knieën beklimmen van trappen, die
naar de hemel leiden. De beroemde ar
chitect Carlos Amarante heeft hier nabij
de stad Braga een levenswerk nagela
ten. waard om toegevoegd te worden
aan de reeks van wereldwonderen.
Zijn gigantische schepping overbrugt
een hoogteverschil van 285 meter. Het is
een deels barokke, deels neo-klassieke
compositie van trap-
pen en terrassen, die f
de flanken van deze
berg bedekken met
een exuberante men
geling van beelden,
pinakels, bordessen,
fonteinen, grotten,
bloembakken, obelis
ken en kapellen.
Temidden van deze
overdadige pracht
sjouwen de gelovigen
hun zondenlast berg
opwaarts, hunkerend
naar de absolutie. De
geur van bloemen,
denne- en eucalyp
tusbomen vergezelt
hen. Wie goed ter
been is heeft niet zo
veel moeite met de
bestijging, maar ook
veel bejaarde Portu
gezen doen mee aan
de klauterpartij en
boetelingen zullen 7
en 8 juni aanstaande
op segmenten als
„de trap van de drie
goddelijke deugden"
stellig weer ervaren,
hoe moeilijk de knie zich leent voor het
nemen van deze hindernis.
Bom Jesus is een van de meer bekende
pelgrimsoorden in Portgual, buiten de
grenzen echter minder in aanzien door
de allesoverschaduwende, magische
aantrekkingskracht van Fatima. Maar
geen ervaring is vergelijkbaar met een
bezoek aan dit lustoord van steen, de
aan God en al zijn heiligen opgedragen
doolhof, die steeds nieuwe vergezichten
opent op het landschap daar beneden
en na elk bordes weer andere architec
tonische curiosa te zien geeft.
Het pronkjuweel van dit kunstwerk is de
monumentale trappartij van de vijf zin
tuigen, de cinao sentides. Op evenveel
terrassen hebben fonteinen de vorm
aangenomen van menselijke aangezich
ten in haut-relief, die gezicht en gehoor,
tastzin, smaak en reuk uitbeelden. Wa
terstraaltjes gutsen uit de oren of de
neusgaten van figuurtjes die, omrankt
door lauwerkransen, pathetische geba
ren maken, om te demonstreren hoe
lekker iets ruikt of smaakt.
Ze kijken me aan als tragédiennes, ver
weerd door de zon en de wind van
Noord-Portugal, met een als door lepra
geschonden neus. Grauwe beelden van
aartsvaders houden hen gezelschap in
een licht zo verblindend, als kaatste de
Atlantische Oceaan het landinwaarts tot
ver in de dorpjes van Minho, Portugals
vroomste gewest. Mij wachten nog de
trappen van geloof, hoop en liefde, de
barokke kamerschermen van steen die
als coulissen fungeren en het fameuze
terras „Terreiro de Moisés" met de peli-
kanenfontein, uitgeroepen tot het mooi
ste voorbeeld van tuinarchitectuur In
Portugal.
Na zoveel omzien In verwondering kan
de kerk alleen maar tegenvallen. Zeker
voor iemand, die onderweg niet veel ge
leden heeft. Een neo-klassiek, grijs-wit
bedehuis, mammoetkaarsen, een hoog
altaar met het tafereel van de kruisiging
en ex-voto's In de vorm van wassen of
zilveren ledematen. Kapellen, grotten en
weer nieuwe terrassen met beeldengroe
pen sieren het plateau, in de omgeving
ook wel bekend als „de badplaats voor
de ziel".
Versteend
Het uitzicht is adembenemend. De vier
rampzalige personen die hun aandeel
hebben geleverd in de veroordeling van
Jezus staan versteend aan de rand van
deze kleine, lommerrijke hoogvlakte. De
granieten kop van Pilatus komt tot leven
in het spel van licht en schaduw. Nu
eens als jaknikker, dan weer als nee-
schudder. De kerk zal tijdens Pinksteren
weer het doelwit zijn van schitterende
processies, zoals ze ook tot in de wijde
omgeving bruidsparen aantrekt voor de
huwelijksrituelen.
Bom Jesus is niet alleen maar een hoog
gelegen bedevaartsplaatsje. Wie zich de
knieën blauw gekropen heeft kan gaan
spelevaren op een meertje, om de pijn
te vergeten. Hele families brengen hier
hun vakantie door in luxe hotels, met
restaurants in de open lucht en tennis
banen.
Bom (goede) Jesus. Geen omgeving kan
zich beter lenen voor een ouderwetse
bedevaart en retraite dan dit gebied van
de Costa Verde, een nog niet door het
toerisme van zichzelf vervreemd gewest.
Vromere lieden dan de boeren en vis
sers van de provincie Minho vindt men
in heel Portugal niet, terwijl daar toch 97
procent van de bevolking ook katholiek
is.
Gebraden haan
De Nederlandse vakantieganger waant
zich op circa 2.000 km van huis in een
andere wereld waar mysterieën nog aan
de kinderkens geopenbaard worden. Is
dit tenslotte niet het gewest waar zelfs
een reeds gebraden haan tot leven werd
gewekt en getuigenis aflegde over de
onschuld van een ter dood veroordeel
de? Het is gebeurd in het naburige Bar-
celos en de haan fladderde glorieus zijn
onsterfelijkheid tegemoet. Hij werd het
nationale zinnebeeld van Portugal,
hoofdmotief voor de souvenlerindustrie
en decorateurs.
Op de fascinerende donderdagmark*
van het naburige Barcelos (18 km.)
kraait hij victorie in een kleurenpracht
die de ogen bijna geweld aan doet. Bar
celos is een van de stadjes, waarin de
toerist zich verplaatst waant naar de tijd,
waarin Moren en
Christenen elkaar
naar het leven ston
den. Maar niets kan
wedijveren met de
stille kracht van Bra
ga, een religieus cen
trum dat Fatima in de
schaduw stelt.
De stad ligt als een
oeroud en bestoft
kroonjuweel in het
landschap, ongeveer
50 km ten noorden
van Oporto. De reis
gidsen weten er niet
goed raad mee. Vol
gens Elseviers Reis-
kompas wonen er
100.000 mensen, dr.
F. C. Dominicus
houdt het in een
eveneens recente uit
gave op precies de
helft: 50.000. Het
doet er niet toe. In dit
„Rome van Portu
gal", zoals het van
ouds genoemd
wordt, is het heden
dienstbaar gemaakt
aan de geschiedenis
en de levenden aan de doden. Er staan
dertig kerken en kapellen, waaronder de
oudste kathedraal (Sé) van Portugal, da
terend uit de twaalfde eeuw en onder
scheiden met de eretitel „basilica extra
urbem".
Allerlei stijlen hebben zich In deze Sé en
de andere kerken vermengd met wat de
bouwmeesters aan Romaanse of andere
architectuur voor ogen heeft gestaan.
Aartsbisschoppen hebben tot op de hui
dige dag hun zetel bezet gehouden in
Braga en de kerkelijke plechtigheden
De Sé, een kathedraal/basiliek, is een van de dertig kerken in Braga en de
oudste van Portugal. Het centrum van de Sint-Jansfeesten op 23, 24 en 25 juni.
Een van de fonteinen op de trappartij van de vijf zintuigen. Het water stroomt dit
figuurtje al 150 jaar uit de ogen, ter illustratie van ons gezichtsvermogen.
Het machtige,
religieuze
complex
(klooster, kerk
en kapellen)
van Batalha,
tussen Lissabon
en Porto, met
rechts het
ruiter
standbeeld van
de veldheer, die
in 1385 een
overwinning
behaalde op de
Spanjaarden.
Batalha is een
begrip in
Portugal en ver
daarbuiten,
dank zij de
cultuur
historische
waarde van dit
monument.
Stof zijt gij en tot stof zult gij wederke
ren. Voor hen die terug willen naar de
dageraad van het christendom in Europa
en belangstelling hebben voor „religieus
toerisme", is Braga een unieke bestem
ming. Van daaruit kan men zijn kruisweg
gaan. Geen heuvel of berg verheft zich
in dit gewest zonder een heiligdom, va
riërend van een kruisbeeld tot indruk
wekkende kathedralen als Santa Luzia in
Viana do Castelo. Bom Jesus do Monte
ligt er vlak bij. Het fungeert als middel
ste paneel voor een toeristisch drieluik,
tezamen met Samero en Santa Maria de
Falperra.
De landslieden geven het goede voor
beeld. Zij trekken bergopwaarts met
reusachtige kaarsen op een ossekar,
vaandels en baldakijnen, maar nemen
ook de picknickmand mee. Hun „roma-
ria's" zijn meerdaagse, religieuze fees
ten, die zich uitstekend laten combine
ren met andere genoegens, zoals folklo
ristische dansen, het afsteken van voet
zoekers en de consumptie van papas de
sarrabulco (een voortreffelijke bloed
worst), bacalhau en de befaamde Vino
Verde, een wijntje jong en fris als de
morgenstond.
LEO J. LEEUWIS
van haar gebenedijde zuigeling, in een
nis van de kathedraal. Braga is verzon
ken in een contemplatie die niet meer
van deze tijd is.
Mummie
Een stad vol grijze fapaden, kloosterho
ven waarop slepende voetstappen wor
den gehoord, schemertoestanden in ker
ken en paleizen, tomben met beenderen
van koningen en prelaten en zelfs nog
een echte mummie: het in prima conditie
gehouden stoffelijk overschot van de
rond 1400 overleden aartsbisschop Lou-
renco Vicente.
voltrekken zich op het ritme van een ei
gen liturgie.
Terwijl processies door de straten trek-
kén kort na Pinksteren zullen weer de
feesten ter ere van Sint-Jan worden ge
vierd op 23, 24, 25 juni gaat Nossa
Senhora do Leite (de madonna van de
melk) onverdroten voort met het zogen
