In Amerikaanse
huiskamer in
Columbus nu al
toekomst-tv
TERUGBLIK
Film Voyage of the damned"
propagandastunt van Goebbels
TELEVISIE VANAVOND r-
TELEVISIE DINSDAG
RADIO VANAVOND
RADIO DINSDAG
RADIO/TELEVISIE
LEIDSE COURANT
MAANDAG 4 MEI 1981 PAGINA 2
-ST
Hebben sterren succes dan wordt dit op aller
lei manieren commerciëel uitgebuit in film, tv,
boek, stickers etc., zoals ook John Travolta
en Olivia Newton-John overkwam.
Voor wie wil weten hoe de tv in de huis
kamer er binnen tien jaar uit zal zien kan
het voorbeeld uit Columbus (Ohio) die
nen, een stad in de Amerikaanse Mid-
West, waar momenteel wordt geëxperi
menteerd met tv voor de naaste toekomst.
De Amerikaanse amusementsreus Warner
Communications heeft daar samen met
American Express (van de traveller
cheques) een combinatie van kabel en
computer de huiskamer binnengevoerd.
Men heeft daar voorts het systeem „Qube"
toegepast. Dit houdt in, dat de kijker op
tien kanalen kan kiezen uit nationaal pro
gramma-aanbod en nog eens over tien ka
nalen beschikt om allerhand regionale uit
zendingen te ontvangen. Tegen extra beta
ling worden voorts over tien kanalen
voorstellingen van lopende theaterpro
gramma's aangeboden op het gebied van
toneel, musical, show, ballet etc. De com
puter registreert nauwkeurig welke kana
len gedurende hoe lange tijd worden ge
bruikt en maakt aan de hand daarvan be
rekeningen op. In de praktijk blijkt dit
neer te komen op twee tientjes per maand
aan gemiddelde kijkkosten. De kijker be
schikt daarnaast over vijf knoppen af
standsbediening, door middel waarvan hij
een oordeel kan geven over een bepaald
programma, andere wensen kenbaar kan
maken en bovendien aan adverterende za
ken een boodschappenbrief je door kan ge
ven. Dit stimuleert de progressieve ver
koop en impulsieve aankoop van aller
hande goederen aanzienlijk en daar is het
de commerciële tv-makers precies om te
doen.
We lezen dit in het boek „Media in Neder
land", twee pillen van paperbacks, waarin Jo
Bardoel en Jan Bierhoff samen met een aan
tal deskundigen op diverse terreinen heden,
verleden en toekomst uitrafelen van de mo
derne media als daar zijn pers, boeken, infor
matie, reclame, film, radio en tv. Op deze
plaats beperken we ons tot de laatste twee
verschijnselen, die diepgravend aan de orde
worden gesteld in het eerste deel van dit van
Gennep-boek uit Amsterdam.
In de inleiding op beide boeken wordt er op
gewezen, dat dit dubbelboek is ontstaan uit
een behoefte. Het wil een scholing bieden aan
zelfbewuste gebruikers van de informatie- en
verstrooiïngsmedia, die in de laatste tien jaar
enorme ontwikkelingen hebben doorge
maakt. Deze vormen volgens de schrijvers
nog slechts een begin van wat er komen
moet. Want zelfs in het boven beschreven
Columbus gaat men er niet van uit op tv-ge-
bied tien jaar vooruit te leven. Er zouden nog
meer onvoorziene, ingrijpende vernieuwin
gen zich kunnen voordoen. In Columbus
heeft men het gevoel een model te hanteren
van wat de toekomst mogelijk zou kunnen
brengen. Om daar enigszins redelijk op te
kunnen reageren lijkt het nuttig het verle
den, maar zeker ook het heden goed te ken
nen. Maar het wil perse geen leerboek zijn.
Het is geschreven als een leesboek, waarin
van hoofdstuk tot hoofdstuk wordt gespron
gen naar resp. dingen die we achter de rug
hebben, ons boven het hoofd hangen dan wel
ons voor ogen worden gehouden als lokhazen
in een race voor hazewindhonden.
Nadat de schrijvers eerst een duik in het ver
leden hebben gemaakt en in een relaas over
het in zuilen, godsdiensten en partijen opge
deelde Nederland het ontstaan van het hipr
voorkomende omroepwezen hebben belicht,
nemen zij vervolgens de draad op bij de jaren
'60, toen op de vleugels van een nieuwe om
roepwet het zogenaamde open bestel zich
aandiende. In die wet werden ledentallen en
hoeveelheid zendtijd aan elkaar gekoppeld.
Langs die weg kwamen TROS en Veronica
het bestel binnen. In een reactie daarop later
gevolgd door de Ev. Omroep. Uitbreiding van
het ledental dreef de beide eerste omroepen
tot popularisering van het programma, ten
slotte zelfs tot het direct tegemoet komen aan
de publieke smaak, die men leerde kennen
door marktonderzoeken. Concurrentie dreef
de al bestaande omroepen ertoe zich op het
zelfde pad te begeven: zoveel mogelijk pro
bleemloze pret voor een groot publiek in het
hart van de avond eri aan het slot van de
avond v"oor geïnteresseerde opblijvers de
meer zwaardere programma's van politiek en
documentair gehalte.
Hierbij voegde zich de toename van de wel
vaart. In 1955 waren er nog maar 35.000 tv-
toestellen. Tien jaar later 2.113.000. Meer
kijkgeld leidde tot meer zendtijd. Er kwam
een tweede net, maar ondanks aandrang van
het zakenleven kreeg commerciële tv niet
meer kans dan nauwlettend in de gaten ge
houden infiltratie.
In dit boek wordt opgemerkt, dat de TROS
wordt gezien als de veroorzaker van de ver
trossing. De vervlakking speelde al veel eer
der. De TROS heeft er alleen op ingespeeld,
omdat zij als nieuwkomer direct op het getal
mikte. Op de tv werd de vervlakking zicht
baar in de vorm van vermenging van infor
matie en amusement. Te laat ontdekten ver
schillende omroepen in Hilversum, dat er
niet selectief gekeken wordt, nl. dat men niet
het toestel voor een bepaald programma in
schakelt en het nadien weer uitzet. In het
merendeel van de gevallen staat het toestel
de gehele avond aan en zet los van de „zwa
re" kijkers iedereen zich afzonderlijk een
uurtje neer voor zijn favoriete programma.
Hierop speelde men in Hilversum weer in
door kijkers aan zich te binden met een zorg
vuldig samengesteld sandwich-programma,
d.w.z. tussen de informatie door stevige brok
ken show. Dat is goedkoop te krijgen in het
buitenland voor gemiddeld 5.000 gulden per
uur. Ontvangen de omroepen voor elk zen
duur uit de kijkgeld- en STER-pot per uur
een 30.000 gulden, dan levert de winst daaruit
een bedrag op, waarmee eigen kostbare pro-
dukties gemaakt kunnen worden, temeer
waar er ook geld wordt overgehouden aan de
relatief goedkope kwisprogramma's, waar
voor vrijwel alle ideeën worden overgeno
men van de Amerikaanse tv, die bol staat
van de quizzen.
De tv heeft zich daar van stonde af ontwik
keld als een commerciële industrie, waarin
keiharde reclameprincipes worden toegepast.
Zij heeft daar minder te maken met commu
nicatie dan met het uitleveren van mensen
aan adverteerders. Mensen vormen de han
delswaar, niet het vertoonde. Shows dienen
alleen als lokaas voor zakenlieden die wat te
koop hebben. De reclameman koopt als het
ware tv-kijkers, zoals een boer zich op de
markt vee aanschaft. Schrijvers van tv-series
krijgen handleidingen over met welke ónder-
werpen zij bepaalde doelgroepen het gemak
kelijkst kunnen aanspreken. Deze doelgroe
pen dienen te fungeren als potentiële kopers
van bepaalde produkten. De algemene kijk
cijfers interesseren de commerciële tv in
mindere mate. Belangwekkend wordt het te
weten hoeveel vertegenwoordigers van een
zekere doelgroep door een bepaald program
ma worden bereikt, bijv. de huisvrouwen. Se
ries op de tv worden zo geschreven, dat zij
vijf keer per uur direct voor of direct na, een
hoogtepunt kunnèn worden afgebroken om
een stuk reclame te lanceren. De passief inge
stelde kijker moet onmiddellijk gepakt wor
den door de opbouw van een tv-spel in vier
of vijf dramatische momenten. Men kan dat
ook in de buitenlandse series op de Ned. tv
met het blote oog waarnemen, ook al ont
breekt hier de tussengeschoven reclame. Ge
wend evenwel aan dergelijke Amerikaanse
series, die de kijkers van het ene hoogtepunt
naar het andere sleuren, komen de oorspron
kelijk Nederlandse spelen over het algemeen
als te traag over. Dat komt niet, omdat onze
schrijvers tekort schieten, wel omdat zij het
Amerikaanse systeem (nog) niet (hoeven) toe
(te) passen, het wellicht ook onvoldoende in
de vingers hebben.
In ons land is de commercie het verst doorge
drongen op Hilverum 3, een popzender waar
op al die plaatjes moeten komen, die de gra-
mofoonplatenmaatschappijen bij tientallen te
gelijk wekelijks op de markt werpen. Men
noemt dit het meedeinen met de muziekindu
strie, die ook inwerkt op een bepaald leefpa
troon, waar tevens de mode op mikt. Disco
sound en vlotte tienerkleding grijpen in el
kaar. Telkens wisselende smaken maken van
de disco wegwerpmuziek. Spelen ook in op de
belevingswereld van de tiener, die in de be
staande schoolsystemen te weinig kans krijgt
zich uit te leven, waartoe de pop juist aanzet.
Onderzoeken onder jeugdigen tonen aan, dat
jongeren in de leeftijd van zes tot negentien
jaar het draaien van platen, het bekijken van
popprogramma's en het lezen van poptijd
schriften als hun favoriete tijdverdrijf zien.
Sport komt pas op de vijfde plaats. De plate
nindustrie fungeert hierbij als de grote aange
ver. Jaarlijks gaat voor 600 tot 700 miljoen
over de toonbank aan platen en cassettes.
Alle platenmaatschappijen hébben in Hilver
sum hun pluggers rondlopen, enige tientallen,
tot wier taak het behoort zoveel mogelijk pro
dukten in de uitzending te krijgen. Dat aan
deze commerciële smaakmakerij voorlopig
geen einde komt, blijkt uit het jaarverslag
van een platenmaatschappij, waarin wordt
gesteld, dat om zoveel mogelijk rendement
uit een project te halen tegelijkertijd ook an
dere media moeten worden benut. Succes op
de tv moet direct ook leiden tot boek of film,
stickers of t-shirts. Zie John Travolta.
Hoe zullen de media aan het eind van de ja
ren '80 er uitzien? Ook hierop zoekt dit boek
een antwoord. In de meeste huizen zullen
dan twee of meer tv-toestellen staan. Men
heeft de keus via kabel en/of satelliet uit wel
twintig programma's uit alle delen van de
wereld. Via de tv komt alle denkbare infor
matie, ook de krant, binnen, alsmede een gro
te hoeveelheid verstrooiing. De huiskamer
gaat fungeren als een electronische super
markt. Lezen hoeft niet meer. We zetten ge
woon even een beeldplaat op, al of niet ver
vaardigd naar een beroemde roman. In Ame
rika liggen de winkels er al vol mee. Neder
landse uitgevers hebben die dingen al in de
maak.
Het aan deze toekomst gewijde hoofdstuk
kreeg als titel mee: „Horen en zien vergaan".
Het lijkt niet eens meer op een voorspelling
te zeggen, dat een vloedgolf van nieuwe mo
gelijkheden voor de deur staat. De appara
tuur bestaat nl. allemaal al. Het is op dit mo
ment echter nog niet verkrijgbaar in de win
kel om de hoek. Eerder al hebben psycholo
gen de vrees geuit, dat door het als volk geza
menlijk kijken naar en ondergaan van een en
hetzelfde tv-aanbod als vanzelf de massamens
zal ontstaan, die ook als massa zal reageren
en goede zaken zal kunnen ontregelen.
De laatste geluiden hierover komen optimis
tischer over. Juist door de overvloedige toe
voer van informatie en beelden zal ieder het
zijne kiezen en door die keuze zich blijvend
onderscheiden van de ander. Hoe meer aan
bod aan tv-beelden, in hoe mindere mate
men zal kunnen spreken van massa-media.
Met de toekomstige overvloed aan informatie
en vermaak zal het individu in zijn persoon
lijke wensen meer worden aangesproken dan
als brokje massa.
Scène uit de Amerikaanse
speelfilm „Voyage of the
damned", met in de
hoofdrollen o.a. Faye Du-
naway en Orson Welles.
„Voyage of the damned", de
film van vanavond, is geba
seerd op het gelijknamige
boek van Gordon Thomas en
Max Morgan-Witts en berust
voor een groot deel op waar
heid. Het verhaal heeft als
uitgangspunt: de p
dastunt die nazi
Goebbels in mei 1939 be
dacht om de internationale
stemming ten aanzien van
het antisemitisme in het
Derde Rijk te verbeteren.
Goebbels liet toen 937 Duitse
joden met de St. Louis, een
luxueus oceaanschip van de
Hamburg-Amerika-lijn,
naar Havanna varen. De
Joodse vluchtelingen wisten
niet beter of ze zouden in
Cuba aan land mogen. De
Duitse kapitein, de felle
anti-nazi Gustav Schroeder,
was daar trouwens ook van
overtuigd. Goebbels had ech
ter wat anders met de passa
giers vóór en slaagde erin
om op Cuba een antisemiti
sche hetze te ontketenen. Bij
aankomst krijgt kapitein
Schroeder dan ook te horen,
dat de vluchtelingen geen
toestemming zullen krijgen
aan land te gaan.
„Voyage of the damned"
werd in 1977 door Stuart Ro
senberg geregisseerd. De be
langrijkste rollen worden
o.m. vertolkt door Fay Du-
naway, Orson Welles, Max
von Sydow en Lee Grant.
Ned. II 20.30 uur.
Van grijpen
tot begrijpen
Natuurfilmer Piet Windmeyer
volgde met de vierde klas van
de Johannesschool in Utrecht
Ned. 118.50 uur.
Vliegers niet
langer vermist
Documentaire over de hon
derdveertig vliegtuigwrakken
die de Koninklijke Nederland
se Luchtmacht sinds de droog
legging van de IJsselmeerpol-
ders kon identificeren.
Ned. I 19.25 uur.
Jessie
Speelfilm van Bryan Forbess
over een zekere Jessie, die als
dienstmeisje werkt bij het En-
hou t1
het lJ
scherm
in het
oog
gelse echtpaar Edmonds. Jes
sie merkt dat Peter, het stom
me zoontje van de Edmonds,
verwaarloosd wordt, terwijl
het pasgeboren baby'tje alle
aandacht krijgt. Zij besluit zich
over Peter te ontfermen.
Ned. I 20.10 uur.
Kinderen uit
de Holocaust
Zoals we eerder schreven een
gruwelijke, commerciële film
naar Amerikaanse snit over
Joodse jongeren die de Twee
de Wereldoorlog overleefden.
Ned. I 21.45 uur.
De ronde van '43
Film naar een verhaal van
Henri Knap over een dertien
jarig Joods meisje, dat in oor
logstijd op zoek naar een on
derduikadres gaat.
Ned. II 19.05 uur.
Mendelssohn
O^l.v. de bekende Argentijnse
violist Alberto Lysy speelt het
naar hem genoemde ensemble
het vioolconcert in d, van Fe
lix Mendelssohn-Bartholdy.
Ned. II 19.30 uur.
NEDERLAND 1
18.25 Nieuws voor doven en
slechthorenden
18.30 Jeugdjournaal
18.36 Sesamstraat
18.50 Van grijpen tot
begrijpen
AVRO
19.00 Heidi
NOS
19.25 Sommige van onze
vliegers worden niet
langer vermist
19.50 reportage van de
dodenherdenking op de
Waalsdorpervlakte
AVRO
20.10 Jessie
NOS
21.40 Journaal
AVRO
21.45 Kinderen uit de
Holocaust
NOS
22.45 Journaal
22.50 Nieuws voor doven en
slechthorenden
NEDERLAND2
TELEAC
18.27 Fotograferen en filmen
NOS
18.57 Journaal
TROS
18.59 Woody Woodpecker
19.05 De ronde van'43
NOS
19.30 Camerata Lysy speelt
Mendelssohn
19.52 Reportage van de
dodenherdenking op de
Waalsdorpervlakte
20.10 Journaal
TROS
20.30 Voyage of the damned
23.10 AktuaTV
NOS
23.45 Journaal
23.50 Nieuws voor doven en
slechthorenden
TROS
23.55 TROS Sport extra
(Regionaal progr. NOR 18.00 Spoi
18.30 Aktualitelten. 18.45 Kleuters
rie. 18.55 Achtung Zoll. 19.25 Regli
naai magazine. 19.59 Programmat».
er Valer,
tung Zoll.
ïformatiel
Ï.15 Exil.;
19.15 Aktualitelten. 19.45 Informatl
progr.). 20.00 Journaal. 20.
Aansluitend Bekendmaking van dc
weekwinnaar. 21.15 Reportage. 22.(X|
Licht progr. 22.30 Aktualitelten. 23.00
Das fruchtbare Land. 0.55 Journaal
18.20 I.O.B. Spezlalauftrag tv-eerle,
19.00 Journaal. 19.30 Amusements
show. 20.15 Informatieve serie. 21.00
aktualitelten. 21.20 Der Fall Woyzeck
22.50 Korte film. 23.35 Journaal.
DUITSLAND WDR 3
3 die Bosen totet. 23.05 Journaal.
Jeugdprogr. 19.10 Korte film. 19.
Uitzending door derden. 19.37 Tot,
mededelingen en morgen. 19.45
21.50 Informatief progr. 22.30 Jour-
'rogramma
19.24 Tol
naai. 19.55
flfi P.nrrlo
18.15 Spelprogr. 18.30 Programmi
voor ouderen. 19.00 Sport,
en weerbericht. 19.30 Journaal.
Operation. 48.81.00. 20.05 Carrle,r
BELGIE FRANS 2.
vè Sand, Jean Lefèvre
19.00 Zie Net 1. 20.05 Théètre Wal-
lon: Paulln eyet ses gners, Komedie
van Jean-Plerre Lorand, opgevoerd
door het gezelschap Pour l'Art et
pour Ie Peuple van Chatellneau. TV-
regie: Andrè Gevrey. Met: Marie Loui
se Cunche, Paulln Collart, Patricia
Vanerck e.a. 21.30-22.00 Landbouw-
kronlek, gepresenteerd door Albert
NOS
13.00 Nieuws voor doven en
slechthorenden
NOS
13.00 Nieuws voor doven en
slechthorenden
DUITSLAND 1
10.00 Journ. en aktual. 10.23 Korte
film. 11.10 Amus. show. 11.55 Re
gion. mag. 12.10 Rep. 12.55 Perso-
verz. 13.00 Journ. 13.20 Sport. 16.10
Journ. 16.15 Fllmportret. 17.00 Kln-
derprogr. 17.50 Journ. (Region,
progr.: NDR: 9.25 Kleuterprogr. WDR:
Kleuterprogr.). 17.00-17.30 Schooltv.
BELGIE NED.2
Van 14.00-18.00 Zie NET 1.
BELGIE FRANS
14.00 Schooltv. 17.00 Meded.
Schooltv. 17.45 Tekenfilms.
3 (S) Aktua. 17.25 (S) De verhalen van
llus van Tuil. 18.30 (S) De Kinderplaten-
i. 18.38 (S) Prometheus XIII, sclencep-
in. 19.02 (S) Trls-country. 19.30 (S) Oor-
10-45. 20.07 (S) Voorzichtig breekbaar.
3 (3) Peekei. 21.00 (S) Getoetst en ac-
d bevonden. 22.02 (S Akta Sportcafe.
noriam Herdeking In woon
5 Bond zonder Naam. NOS 2
3 Open School Tijd. NCRV 2
herdenklngstljd. 19.
lang Candlelight.
20.02 (S H
AVRÓ's Swlngtime.
Bij de NOS werd gisteravond
een documentaire vertoond
getiteld „Fascisme, tussen sla
pen en sluimeren". Bedoeling
ervan was kennelijk een
(waarschuwende) parallel tus
sen de situatie van de dertiger
crisisjaren, toen de desastreuze
misverstanden van de autori
taire systemen inderdaad dras
tisch wortel schoten met alle
onpeilbare ellende van dien en
die van nu, waarin de econo
mische regressie duidelijk om
zich heen grijpt en waarin on
getwijfeld wel weer tendensen
zijn waar te nemen van een
herlevend fascisme. Dat laatste
is overigens, geloof ik, in alle
tijden wel het geval geweest
en dat zal, vrees ik, ook altijd
wel zo blijven. Maar in ieder
geval ging het hier om een on
getwijfeld boeiend
dat echter op een
flutterige manier aa
werd gesteld. En mei
veelomvattende kwestie na
tuurlijk niet in een half uurtje
afdoen met groot vertoon van
wat vergelijkende beelden en
wat losse kreten daar tussen
door. Het merkwaardige daar
bij was dat die kreten in
hoofdzaak afkomstig waren
van mensen als prof.Nagel
(J.B.Charles), Algra, Laurens
probleem
bijzonder
i de orde
kan zo'n
DUITSLAND 2
10.00 Journ. en aktual. 10.23 Korte
film. 11.10 Amus.show. 11.55 Region,
mag. 12.10 Rep. 12.55 Persoverz.
13.00 Journ. 16.30 Progr. voor oude
ren. 17.00 Journ. 17.10 filmrep. 17.40
Gevar. progr.
ten Cate en Jan Rogier.
De VPRO vergastte ons op een
„Extra" met een summier ver
slag van het debat, dat de
voortrekkers van de linkse
partijen vrijdag gehouden heb
ben, waarvan wij niet veel
wijzer werden en Joop van
Tijn had in „Vals plat" drie
defensiespecialisten (Frin-
"king (CDA), Stemerdink
(PvdA) en Ploeg (VVD) te
zamen gebracht om over kern-
politieke problemen te discus
siëren. Het werd een nogal
warrig debat, dat de kern van
de zaak (iemand gebruikte die
term en besefte kennelijk niet
hoe dubbelzinnig hij was)
hoofdzakelijk ontweek.
Dat was trouwens zaterdaga
vond toch ook wel het geval
toen Ruud Lubbers en prof.
Schillebeeckx elkaar onder
leiding van Ad Langebent min
of meer in de haren zaten over
het nut van evangelische, of
althans christelijke, partijvor
ming. Het had alles wel iets
van een stukje spiegelgevecht
en als u mij nu vraagt hoe ik
aan zo'n idiote uitdrukking
kom, moet ik u antwoorden,
dat Lubbers het vóór mij al
had over resp. een stuk hel
derheid, een stuk zinvolheid,
een stuk verantwoordelijk
heidsbesef, een stuk span
ningskracht, een stuk elan en
over een stuk opkomen voor
elkaar. HOFHUIZEN
