West-Berlijn, het eiland in de rode zee
Rechtstreeks
van
Schiphol
naar
Berlijn.
miÊ
bande
veroo
jen die
1 bereikt
to geli
fcevorm
jon en
jen dar
jidsisol'
har als
Ave or
Het luchtverkeer met West-Berlljn verliep
tot vorige week zeer omslachtig. Alleen
Amerikaanse. Engelse en Franse machines
mochten gebruik maken van de hypermo
derne luchthaven Tegel. Nederlanders die
van Schiphol vertrokken, moesten altijd
een tussenlanding maken In een Westduit-
se stad (bijvoorbeeld Hamburg), daar min
stens een uur wachten en dan overstap
pen in een vliegtuig van de Panam, British
Airways of Air France. Daar is nu een ein
de aan gekomen. Sinds 1 april voert de
Britse maatschappij Dan Air rechtstreekse
vluchten uit tussen Schiphol en Tegel,
twee maal per dag heen en twee maal een
terugvlucht, van maandag tot en met vrij
dag.
Een van onze verslaggevers nam de proef
op de som en stelde na de vlucht vast, dat
de reisduur dank zij deze rechtstreekse
vlucht Is beperkt tot 1 uur en 15 minutenI
Er Is een vrij druk zakenverkeer tussen
ons land en West-Berlijn. ook al In ver
band met de vele beurzen, congressen en
exposities, zoals de befaamde „Grüne
Woche". Men verwacht van de nieuwe
luchtlijn evenwel ook een stimulans voor
het toerisme. Touroperators zullen inha
ken op deze verbinding, met pakketreizen
(inclusief logies en verblijf).
Het tarief voor een retour zal goedkoper
verwerkt kunnen worden in zo'n aanbod.
Zelfs campingreizen behoren wellicht tot
de mogelijkheden. Omgekeerd worden de
West-Berlijners er toe aangespoord, om
via deze nieuwe service van Dan Air in ons
land op vakantie te gaan.
Akanten
oed mo
maken
ogelijk
t dat op
bezuinlj
materl
te drul
Een van de Indrukwekkende musea, het Schlosz Chi
""'O- talie In
Ong6
kunne
Een Individueel bezoek vanuit West-Berlijn aan het oofaar ze
ke gedeelte van de stad, levert tegenwoordig weinig i onze
lljkheden op. Daartoe kan van enkele grensposten eter te rr
U-Bahnstatlon (Frledrichstrasse) gebruik worden genfioort r
Het voordeel Is, dat men op eigen houtje Oost-Berlijn wat m
verkennen en niet afhankelijk Is van het standaard-fastrijdt
sleprogramma met een Oostduitse gids. De „toegko ondi
prijs" Is DM 5 en men Is verplicht DM 25 om te wi&ssen g
voor Oostduitse Marken en die ook op te-maken. Heicht
tant kan althans bij terugkeer niet omgewisseld wdon
Fotograferen is vrij toegestaan, als men maar geen mih gelult
objecten als onderwerp kiest. Ook de militairen ze/ffblndim
men niet vereeuwigen, met uitzondering van de wachVaak ii
ten bij gedenktekens en hun aflossingsparades met dl co™'
kende paradepas. ft dan
Het nieywe centrum van West-Berlijn, met als waarschuwende vinger het
restant van een kerktoren en een nieuwe kerk (voorgrond). Dit complex,
„Kaiser Wilhelm Gedëchtniskirche" maant tot bezinning maar doet ook
een beroep op het Berlijnse gevoel voor humor. De torenstomp staat be
kend als „de holle kies". De wolkenkrabber daarachter is het gigantische
Europacenter met winkels, kantoren, casino, kunstijsbaan, restaurant,
enzovoort.
Het gigantische ICC-Berlijn, bouw- en inrichtingskosten 1000 miljoen DM, een
miljard dus. De Berlijners beschouwen deze aiuminium-mastodont als 's we
relds grootste congrescentrum
Informatie
over
West-Berlijn
Duits Reis Informatiebu
reau, Spui 24, 1012 XA
Amsterdam. Tel. 020-
241293.
In Berlijn: Verkehrsamt
Berlin, Europacenter, Bu-
dapesterstrasse.
Informatlonszentrum
Berlin, Hardenbergstrasse
20, 2e etage (zeer aanbe
volen voor documentatie
over andere dan toeristi
sche aspecten van West
en Oost-Berlijn).
Voor excursies enz. tal
van reisbureaus aan de
Kurfilrstendamm.
Time-life Stedenboek,
Frederic V. Grünfeid en
Leonard Freed (foto's).
Polyglott Reiseführer
„Berlin" (ANWB).
Reusachtige complexen woonkazernes wachten nog op de slopershamer. De
woningsituatie in West-Berlijn ia verre van rooskleurig, alle extravagante
nieuwbouwwijken ten spijt. Er zijn nu al 120 huizen gekraakt
Niemand mag verzuimeneen bezoek te brengen i_
boeiende permantente tentoonstelling „Vragen aan de
geschiedenis" in het Rijksdaggebouw. Op de voorgro
puinruimster van de welvaartsstaat: de papierpriksterT
gebouw wijst men Nederlanders de plaats aan, waar hu
genoot Van der Lubbe is gearresteerd, beschuldigd I
brandstichting in 1933. Ten onrechte, zoals werd bekrl
door zijn postume vrijspraak, vorig jaar. Vorige maaii
opnieuw een poging tot brandstichting gedaan, nu d
standige jongelui. De schade bleef beperkt tot 50.000
West-Berlijn dankt het voortbestaan als
„eiland in de rode zee" aan stadsbe
stuurders, die in 1920 alle perken te bui
ten gingen. Zij annexeerden een halve
provincie om ruimte te scheppen voor
de Europese metropool van hun dromen,
waar Londen en Parijs niet van terug
zouden hebben. Grosz Berlin Is een uto
pie gebleven, maar deze zelfoverschat
ting uit de jaren twintig verschaft aan
ruim twee miljoen stedelingen in balling
schap nu voldoende zuurstof om in leven
te kunnen blijven. Plattelandsgewesten
en natuurgebieden beslaan meer dan
een derde van het hun toegewezen terri
torium, dat in totaal bijna 500 vierkante
kilometer omvat.
Achter hun gevangenismuur kunnen de
West-Berlijners paling gaan eten in een
vissersdorp of diefje-met-verlos spelen In
het Grünewald. 's werelds grootste bos
dat binnen stadsgrenzen wordt aangetrof
fen. „Weltstadt in Grünen", is het op
schrift, dat menige brochure van de toeris
tenorganisaties siert. De groene longen
zorgen voor frisse lucht als de inwoners
het benauwd krijgen Mauerkrankheit
(„muurziekte") bedreigt hen als een soort
chronische bronchitis maar bescher
men ook de ruim vier miljoen bezoekers
per jaar tegen ademnood en engtevrees.
Een vreemdeling voelt zich met stomheid
geslagen, als hij op deze bestemming des
gewenst verlof krijgt om 27 soorten pad
destoelen te plukken en onder zeil te gaan
op de grootste pleziervloot van de Bonds
republiek. Is dit het benarde geïsoleerde
West-Berlljn? Wie terecht dacht te komen
in een belegerde veste, kan ter ontnuchte
ring gaan zwemmen in een van de dozij
nen, meren of gadeslaan hoe genoeglijk
het leven des gerusten landmans heenrolt
op honderd boerderijen.
Het verrassende aanbod in openluchtre
creatie op eilanden en schilderachtige ri
viertjes, wordt als troef achter de hand ge
houden en triomfantelijk uitgespeeld door
een stad die (Polyglott-reisaids) „de inte
ressantste ter wereld" 'wordt genoemd.
Eenmaal bekomen van de verbazing over
zoveel landelijkheid achter een muur ter
lengte van 160 kilometer, voelt men toch
de magische aantrekkingskracht van Ber-
lijn-centrum, dat de harten sneller en on
rustiger doet kloppen dan een rustieke uit
spanning aan de Havel.
'De schizofrenie van deze stad is een be
smettelijke ziekte. Voorlopig mijd Ik de
boosaardige attractie van de schutting en
de platforms, opgericht voor toeristen die
er ovprheen willen kijken. Mijn begeleider
vindt dit een verstandig besluit. Hij heet
Berhard Trolle, is een geboren Berlijner en
deelt een bizar en cynisch gevoel voor hu
mor met veel medeburgers.
Oe holle kies
Zijn boekje „Dufte, unser Berlin" wemelt
van de kwinkslagen en woordspelingen,
die blijkens de herdrukken (6e, verbeterde
uitgave) goed in de smaak vallen. Een
vreemdeling moet er even aan wennen.
Deze gids verdeelt de bezettingszones in
een wodkasector, een champagne-, een
whisky- en een colasector. Hij bezweert de
chaos met grappen over de lugubere
stomp van de Kaiser Wilhelm Gedëchtnis
Kirche (de holle kies) en de nieuwe toren,
omschreven als poederdoos of lipstick.
Zo blijft er niet veel over van de bezinning,
waartoe dit complex oproept. In het blau
we schijnsel van een opalen olielamp uit
kassa's in (alweer) het grootste warenhuis
KDW (Kaufhaus des Westens) en reusach
tige méérbestemmlngsgebouwen als „Ku-
Dorf" met 22 bruine kroegen onder het
maaiveld, „Ku-Karree" en het porno- en
grootmoeders tijd maant de nieuwe kerk gokcentrum van de „Ku-Ecke".
tot een gebed voor de vrede, het licht filte
rend door 20.000 in Chartres gebrand
schilderde venstertjes.
West-Berlijn gaat er aan voorbij met de
omstuimige processies van een wereld
stad, die geen tijd heeft voor overpeinzin-
Bernard Trolle leest voor uit eigen werk.
Zijn bloemlezing omvat 6000 restaurants,
cafés in eindeloze variaties, nachtclubs,
bierhallen en soortgelijke instellingen tot
heil des volks. Was het in zijn eenvoud des
harten, dat een man uit Hongkong zijn res-
gen. Alles wat de begeerte kan opwekken taurant „De Chinese Muur" noemde? Er
ligt gereed voor een ongebreidelde con- wordt me ook nog een Hollands eethuis
sumptle. Het is een ideale bestemming voorgeschoteld, met vaderlandse degelijk-
voor hen die een stedenreis willen onder- held gesitueerd in de Martin Lutherstraat
nemen, met of zonder de extra's van zo- en zelfs nog één joods restaurant, waar
veel welige landouwen.
koosjer gegeten kan worden.
Op de Kurfürstendamm schuimt en bruist Joods. Er is niet aan te ontkomen. Ik denk
het leven als in de jaren na de Eerste We- aan een andere bloemlezing, Leo Vroman:
reldoorlog, toen hier meer revuemeisjes
dan In Parijs de rok
jes lieten zwieren.
ACHTÜME
5ie verlassen jefzf
West-Berlin
Berlijn was de stad,
die als een jojo (het
nieuwe speelgoed)
aan een touwtje
hing, nu eens diep
gezonken volgens
rechtzinnige waar
nemers dan weer
hoog verheven als
toonaangevend
centrum voor kunst
en cultuur in Euro
pa.
De 3,5 kilometer
lange Kurfürsten
damm Is de nieuwe
hoofdstraat van dit
„Sündenbabel".
Slechts enkele eta
blissementen schui
ven nog hun Wilhel-
mische fagaden
naar de rooilijn. In
serre-achtige res
taurants ontstijgen
dametjes die alles
overleefd hebben, Borden die nergens op slaan. Niemand tuinen aan subsidies
als wiebelende verlaat West-Berlijn op plaatsen zoals van de bondsrege-
kunstbloemen aan deze, bij de Brandenburger Tor. ring, die vorig jaar
het pluche. Slechts een klein aantal grensovergan- bijvoorbeeld negen
Koffie bij Möhring, gen geeft toegang tot het oostelijk miljard ofwel de helft
een Streuselkuche stadsdeel. bijdroeg aan de
temidden van ver- stadsbegrotino. De
welkte elegance in Das Caféhaus, of het muur werpt langere schaduwen, dan de
„Kom vanavond met verhalen, hoe de oor
log is verdwenen, en
herhaal ze duizend
malen, duizend ma
len zal ik wenen".
Berlijn zwelgt in alles
wat bedacht kan
worden om te vluch
ten uit de werkelijk
heid, maar vluchten
kan niet meer. In
geen van de 20 Be-
zirke (districten) die
West en Oost onder
elkaar verdeeld heb
ben, laat de herinne
ring zich verdringen
of ontkomt men aan
de betovering van
het absurde heden.
De stad wringt zich In
Óuizend bochten om
te kunnen overleven,
ook als brandpunt
voor een internatio
naal toerisme. De
welvaart schittert als
klatergoud, in stand
gehouden door for-
als gevolg van een constructiefout ge
deeltelijke ineenstorting.
De spms bizarre architectuur is zeer be
zienswaardig voor toeristen, afgezien van
de gebruiksmogelijkheden. Axel Springers
krantenpaleis tart de DDR met een gouden
wolkenkrabber, opgeschoven tot pal voor
de muur, als een zinnebeeld van het kapi
talisme. Terwijl nog geen beslissing is ge
nomen over het lot van de oester (afbre
ken of herstellen) draait het nieuwe ICC
Berlin al op volle toeren.
Dit Internationale congrescentrum heeft de
buitensporige som van een miljard DM ge
kost. Het is een aluminium monster met
ribben als van een fossiel, 320 x 85 meter,
en voorzien van dermate geavanceerde In
terieurs, dat men zich aan boord van een
gigantisch ruimteschip waant. Het exploi
tatietekort zal naar raming 25 miljoen gul
den per jaar bedragen.
Het gebouw voor de
Philharmonle ligt
grauw en compact
tussen de bomen
een bunker? maar
het interieur ont
vouwt zich als een
wonderschelp, die de
zee al laat ruisen
vóór de violen ge
stemd worden. Zoiets
klinkt een Berlijner
veel te poëtisch in de
oren. Hij noemt dit
concertgebouw liever
„Zirkus Karajan".
Bevind ik mij in de
grootste industrie
stad van West-Duits-
land, ommuurd en
omsingeld en bezet
door drie vreemde
mogendheden waar
bovendien ruim
200.000 gastarbei
ders, voornamelijk in
de oude woonkazer
nes van Kreuzberg
Vrij spel
Niet alleen het Athene aan de Spree moet
de wereld ontzag inboezemen, reeds laat
men zich ook als een tweede Bangkok aan
deze rivier situeren. Als enige stad in de
bondsrepubliek kent men hier geen slui
tingstijd voor de Knelpen en Stampen of
welk horecabedrijf dan ook. De bohémiens
krijgen vrij spel. Maar ze zijn grotendeels
vervangen door congresbezoekers en toe
risten, die geen behoefte hebben aan de
spirituele elementen in de decadentie van
weleer.
De stad lijkt iets in ere te houden van die
eeuwenoude, Europese hofcultuur met
machthebbers, die zowel aan de ordinaire
grollen van hun narren als de poëzie van
mlnnestrelen een zekere status ontleen
den.
Maar wie de oorlog heeft meegemaakt
vertrouwt zijn ogen
niet. Iedere grijze be
waakster van het
schoteltje in het toilet
kan zo'n Trümmer-
frau zijn, een van de
duizenden, die na het
inferno van 1945 het
puin van hun stad in
emmers en tellen bij
elkaar geraapt heb
ben: 80 miljoen ku
bieke meter ruïnes.
En is gindse heuvel
misschien een van de
zestien puinbergen,
nu bekleed met de
groene mantel der
liefde van plantsoe
nen en struikgewas?
De hoogste (Teufels-
berg, 115 meter, ook
bekend als „Hitiers
verzamelde werken")
is zelfs voorzien van
skipistes en een
sneeuwkanon.
Het leven gaat ver
uit de as verrezen Kranzler. Mampes Gute
Stube roept echo's op uit een ver verle
den. Alles is nieuw geworden In het fin de
siècle van de twintigste eeuw. De driepun-
tige Mercedes-Benzster draait en schittert
boven het Europacenter, een 86 meter
hoge termietenheuvel voor mensen, die
hun koop-, klik-, gok-, drank- en eetlust
willen bevredigen of gebruik wensen te
maken van de kunstijsbaan.
Regenboog van kleuren
Stond hier ieens het beroemde Romani-
scher Café, waarin Marlène Dietrich op on
navolgbare wijze de benen over elkaar
sloeg? De „Ku'damm" zendt een regen
boog van kleuren naar de nachthemel bo
ven het meest uitdagende consumptiepa
radijs in de bondsrepubliek. Boven- en on
dergronds gerommel van U-Bahnen en
roltrappen begeleidt het rinkelen van de
hun onderdak heb- Een van de vele plaatsen, waar nieuwe der; de reeds in 1898
ben? Bernhard Trolle flatcomplexen zich verheffen boven res- door Paul Lincke be-
voert me langs de tanten van de oude stad. Achter de zongen „Berliner
mooiste van een der- (loze) gevel op de voorgrond vindt men Luft" is sprankelend
tigtaJ musea en een de toegang tot een niet onverdienstelijk als champagne,
kleine honderd gale- hoteL Bernhard Trolle of-
rieën. freert me tóch maar
Evenals in die Jaren twintig ontstijgt dit liever een Schulthelss, het bier uit een eer-
West-Berlijners willen toegeven.
Toeristen kijken hun ogen uit op deze
„etalage van het vrije westen in de DDR",
ook wel (en beter) omschreven als „Sack-
gasse der Nation", 's rijks doodlopende
steeg. Toen eenmaal weerstand was gebo
den aan de blokkade van 1949 (luchtbrug)
kwam er geen einde aan deze euforie van
vastberadenheid en dadendrang.
Prestigeslag
De knapste architecten werdon naar West-
Berlljn gehaald om hun aandeel te leveren
in een prestigeslag. Zij ontwierpen experi
mentele woonwijken en gebouwen, die de
vervreemding accentueerden met bouw
stijlen als ontleend aan sclence-fictlonvi-
sioenen. Het congresgebouw van een
Amerikaanse architect stond al gauw be-,
kend als „zwangere oester" en voldeed
prompt aan deze verwachting door de
Berlijn op vleugelen van de muze aan de
ontluistering. Het Athene aan de Spree.
Festivals op internationaal niveau, ten
toonstellingen, culturele manifestaties,
beurzen en congressen moedigen aan tot
een bezoek. In alle sectoren wordt met
biedwaardige „museumbrouwerij"
deze dwaaltocht door heden en verleden.
Berlijn is weer een bruisende stad. Het
kost vaak moeite om plaats te vinden in
de 500 hotels en pensions met meer dan
16.000 bedden, en op de vier kampeerter-
subsidies gesmeten, wat voor de toerist reinen „lm Grünen". Er is een verbluffend
een uiterst gevarieerd aanbod oplevert In aanbod in Jeugdherbergen enzovoort, met
als grootste een compleet Jongerenhotel
(436 bedden) overnachting 6.50 DM, ont
bijt 4 DM).
Nefertltes beeltenis slaat dit alles gade
vanuit haar vitrine in het museum Schlosz
Charlottenburg, mysterieus en onaan
doenlijk als zij 3300 Jaar geleden in leven
de lijve aan koning Echnatons zijde ging.
De Egyptische collectie wedijvert in pracht
met wat het Dahlem-museum te zien geeft
aan wandversieringen in de vorm van
Rembrandts (26I), Dürers, Holbeins, Gra-
nachs. Niet alle schatkamers zijn geplun
derd.
Ontelbare scholen en jeugdgroepen ko
men naar dit breukvlak In Europa, om
aanschouwelijk geschiedenisonderwijs te
krijgen in West en Oost. Dit onderwijs blijft
ook voor volwassenen een boeiende en
soms spookachtige ervaring. Nederlanders
zijn daar zeer ontvankelijk voor. blijkens
hun steeds groeiend aandeel in het toeris
me; vorig jaar opnieuw een stijging van 18
procent.
Het consumentenparadijs op eerël blo
claimt bestaansrecht met psyche^ excl
effecten van lichtreclames en luxuést „b<
talpaleizen als Kempinski en Inter0®tev<
Berlin, waar op de achtste ve<Je wai
zojuist een tropisch lagunenzweriorte n
geopend. Hen of
naar c
Wrakhout
Maar ook op deze stranden beginturen
meer wrakhout aan te spoelen. VI
den, die krom en grauw van ellend'
hangen, dealers, tasjesrovers, pumaal
alcoholisten. Er moest een bevtfdekt
dienst in het leven worden geroep^ „lelii
de meest bedreigde stations vang gel»
dergrondse. West-Berlijn heeft heieen o
van Troje in huis gehaald door drrijker
aan te lokken met stimuleringsprei zien
vrijstelling van dienstplicht. kunm
Zeker twintig procent van de beor op
behoort tot een of andere subcultbn en
clusief het krakersgilde, dat aan órten
ster banken van al 120 huizen deltwori
heeft uitgehangen, als lakens die|tew<
moeten worden. Als er surrealistisj
riaties bestaan op het thema van di van
seeing, heeft Berlijn er octrooi op.de be
Midden in de onstuimige, tomeloze bloe
van het stadscentrum loop ik een De v
binnen, dat voorbehouden lijkt aafcolgei
muizen en spinnewebben. Bahnh^ er c
de enige pleisterplaats voor internide vc
treinverbindingen in de stad. Hefe
beheerd door de Reichsbahn (DOze i
laat verslonzen, misschien om dena th
zoekers aan de overzijde een lesjh rc
ren. zorgl
Bladderende verf hangt in guirlanö voet
het plafond en tussen de grauwe kl ij de
ren en vitrines vol stof lopen bei ook
rond, drinkebroers en druggebjgeng;
Zelfs de vrolijke Bernhard Trolle mq>gen
geven, dat dit een onhoudbare situstaai
Merkwaardigerwijze wordt de btorlah
verdieping van deze stationbunli dus
vormd door een keurig en goedkojmdat
taurant. Omdat er nog een enkelj aan
staat, blijft het zich sieren met dfcn
„Alt Berliner Wintergarten". Hoogblljvei
het gewoel, met uitzicht op de weene
Ie glorie functionerende Zoölogisch! ov
ten (9000 dieren) eet ik er bouill
Eierflocken, gegrinte Kotelettripclte zo
me aangenaam bezig houden, ode j
een dozijn botjes af moet kluiven,b in
weinsauerkraut und Kartoffelpureebil
besluit een puddinkje. En dit allésnel
9,80 DM, in hartje West-Berlijn. &n In i
Later ontdek ik op een steenworp i Van
van Hotel Berlin, waar een eenvoud april
persoonskamertje 120 gulden ko ook
dagschotels van „Zum Ambroslui naja
eenvoudige Stube aan de Kurfürstefen g<
se. Twee overheerlijke braadwfde 1
zuurkool en aardappelpuree met toer c
jus, kosten daar DM 5.50 en een (jak. L
0,4 liter komt op DM 2.00. i geze
Declasserende prijzen voor een stn vrij
chique en elegantie, door de Oosttatei
schrijver Stefan Zweig reeds „het én e
rige Babylon van onze tijd" genoens
Als de rondleiding ten einde is r
muur er nog weerzinwekkender I
branden schijnwerpers boven het d
ge Sperrgebiet aan de overkant.l
spectie wordt uitgesteld tot een]
dag is aangebroken in de slepender
de, nadat de beschaving hier een 9
rug heeft gedaan op de puinhop!
een demonisch rijk. In augustus 1
twintig jaar geleden zijn dat deze (I
genloze versperring werd opgerichtj
LEO J. LÖ
