Spanning
te snijden
op Cape
Canaveral
Twintig jaar
na Gagarin
EERSTE
LANCERING
SPACE
SHUTTLE
(Van onze redacteur ruimtevaart)
CAPE CANAVERAL Op en rond
lanceercomplex 39A van het Kennedy
Ruimtecentrum op Cape Canaveral
heerst die gespannen sfeer, die mis
schien nog het best zou kunnen wor
den vergeleken met de situatie, waar
in een leerling van een middelbare
schooi zich bevindt wanneer hij voor
een examen staat en vooral ge
plaagd door problemen in de vooraf
gaande periode niet bepaald over
tuigd is van het uiteindelijk succes.
Zo'n periode van strak gespannen ze
nuwen en van maagklachten doet op
de „cape" meer dan ooit van zich
spreken nu daar de laatste, definitie
ve voorbereidingen worden getroffen
voor de eerste proefvlucht van Space
Shuttle „Columbia". Zelfs de koele en
uiterst capabele bemanning van de
„Columbia", bestaande uit de astro
nauten John Young en Robert Crip
pen, lijdt er enigszins onder. „Maar",
zeggen ze. met bewonderenswaardi
ge openhartigheid, „we zouden niet
eens geschikt zijn voor deze job als
we die spanning niet voelden.
Er staat inderdaad ook bijzonder veel
op het spel. Na ongeveer twee jaar
vertraging is de Amerikaanse ruimte
vaart op het punt aangeland, dat de
draad op het gebied van de bemande
ruimtevaart weer kan worden opge
nomen; en dat gebeurt dan voor het
eerst met een toestel dat die ruimte
vaart met name in economisch op
zicht tot een veel rendabeler zaak
moet zien om te vormen. Voor de
Amerikanen heeft, althans wat de be
mande ruimtevaart aangaat, het tijd
perk van de onrendabele, slechts
eenmaal te gebruiken wegwerpraket-
ten definitief afgedaan.
De Redstone en de Atlas waarmee de
Mercury werd gelanceerd, de Titan II
die de Gemini in de ruimte bracht en
de Saturnus IB- en V-raketten die
Apollo-ruimteschepen in een baan om
de aarde en naar de maan tilden, ze
zijn allemaal uitgerangeerd. De Atlas
wordt in combinatie met de Centaur
nog op bescheiden schaal gebruikt
voor de lancering van onbemande
ruimtevoertuigen, de Titan II speelt
wachtend in ondergrondse silo's
nog steeds een dreigende rol in Ame-
rika's kernwapenarsenaal, maar de
Saturnusraketten zijn museumstuk
ken geworden, al hun voortreffelijke
capaciteiten ten spijt. Eén zo'n meer
dan honderd meter lange Saturnus V
ligt in volle lengte uitgestrekt bij de
hoofdingang van het Centrum voor
Bemande Ruimtevaart in Houston
(Texas), een tweede aan de voet van
het torenhoge assemblagegebouw op
de „cape" in Florida, een derde be
vindt zich in Huntsville (Alabama).
Herinneringen
Ze vormen herinneringen aan een tijd
die tot het verleden behoort. Indruk
wekkende souvenirs uit een periode
toen (bijna) alles nog mogelijk was in
de ruimtevaart; toen economische
achteruitgang en recessie nog niet
hadden toegeslagen en toen de plan
nenmakers en -uitvoerders van de
Amerikaanse ruimtevaart over vrijwel
ongelimiteerde budgetten konden be
schikken, waarmee ze o.a. in slechts
twee jaar tijd het Gemini-project reali
seerden en enige jaren later bin
nen de door president John F. Ken
nedy gestelde termijn voor het
eerst in de geschiedenis zelfs mensen
op de maan zetten en veilig naar de
aarde terug brachten.
De meeste lanceerinstallaties, die ja
renlang als symbolen van modern we
tenschappelijk en technisch kunnen in
slagorde langs de zonnige Atlantische
kust van Cape Canaveral stonden ge
schaard, zijn geslecht, als oud roest
verkocht of zonder meer naar de
schroothoop afgevoerd. Daartoe be
horen de starttorens van de Redstone
en de Atlas, een aantal Thor-Delta-
versies, de Titan II en de Saturnus I,
IB en V. Slechts één van die installa
ties is gebleven: het voormalige Apol-
lo-Saturnus V-complex 39A, vanwaar
eens Neil Armstrong. Edwin Aldrin en
Michael Collins van start gingen voor
hun historische maanlandingsexpedi
tie per Apollo-11 naar de Mare Tran-
quilitatis.
Eerste vlucht
Het startblok van platform 39A zal
deze eeuw ongetwijfeld niet meer
voor maanreizen worden gebruikt,
maar renteloos zal het bepaald niet
blijven. Het is namelijk volledig aan
Terwijl de Amerikanen op het punt
•taan hun Space Shuttle „Colum
bia" voor de eerste maal in een
baan om de aarde te brengen, ia het
toch maar twintig jaar geleden dat
voor het eerst een mens een baan
om de aarde beschreef. Op 12 april
1961 lanceerden de Russen hun Vos-
tok-1 met aan boord de 27-jarige
Joeri A. Gagarin. De vlucht duurde
van start tot landing 1 uur en 48 mi
nuten. Er zouden nog enkele Vos-
toks volgen (onder meer de Vostok-
6 met de vrouwelijke kosmonaut Va-
lentina Teresjkova), daarna kwamen
er twee Voschods (opgepepte ver
sies van de Vostok met plaats voor
meer dan één kosmonaut) en ten
slotte brak het tijdperk van de
Sojoez aan, waarvan er nu al enkele
tientallen zijn gelanceerd, de laatste
tien jaar voornamelijk om beman
ningen naar grotere ruimtelaborato
ria van het type Saljoet te brengen.
Intussen werken ook de Russen al
geruime tijd aan een soort „space
shuttle", de Kosmoljot, maar het zal
naar verwachting nog wel een jaar
of drie, vier duren, voordat de Russi
sche shuttle dienst gaat doen. Toch
is de bemande ruimtevaart in twin
tig jaar tijd soms met vallen en
opstaan en zelfs met dodelijke on
gelukken bijna routine geworden.
Joeri A. Gagarin, de eerste mens die
in een baan om de aarde werd ge
bracht in zijn Vostok I; 12 april 1961.
maakte en op 27 maart 1968 tijdens
een oefenvlucht met een MIG-15
verongelukte, was wel de eerste
ruimtevaarder, maar zeker niet de
laatste. De Russen vieren de ver
jaardag van zijn baanbrekende
vlucht als de „Dag van de ruimte
vaart"; een verjaardag die dit jaar
nagenoeg samenvalt met de eerste
Space Shuttle-lancering van de
Amerikanen. De ontwikkelingen zijn
ongelooflijk geweest
Lancering Space Shuttle vanaf startcomplex 39A op de „cape".
gepast voor Space Shuttle-lancerin
gen en Young en Crippen zullen er
straks als eersten gebruik van maken,
wanneer ze hun bijna 55 uur in beslag
nemende (eerste) vlucht per „Colum
bia" aanvangen.
Sinds eind vorig jaar bevindt de „Co
lumbia" zich op dat lanceerplatform,
wachtend op zijn eerste proefvlucht,
die de geschiedenis van de ruimte
vaart finaal moet gaan veranderen,
althans wat de Amerikanen betreft.
De „Columbia" en datzelfde geldt
straks voor zijn soortgenoten, de
„Challenger", de „Discovery" en de
„Atlantis" zal niet na slechts één
missie worden afgedankt, maar voor
minstens honderd vluchten worden
Ingezet en zelfs de revolutionaire ho-
gedrukmotoren van het toestel zullen
(dat hopen althans de bouwers) voor
veertig tot vijftig verschillende lance
ringen worden gebruikt. En dat Is na
tuurlijk wel. even wat anders dan bij
voorbeeld een Saturnus-raket, die
hoe sterk en betrouwbaar ook na
één lancering toch volledig moest
worden afgeschreven, omdat er niets
bruikbaars naar de aarde terugkeer
de.
Problemen
De ontwikkeling van de Space Shuttle
is overigens niet bepaald van een
leien dakje gegaan. Het project bleek
veel gecompliceerder en lastiger te
verwezenlijken dan de leiding van
NASA, het Amerikaanse bureau voor
lucht- en ruimtevaart, had gedacht en
(in elk geval) gehoopt. Daar kwam
nog bij dat de kosten van het pro
gramma kennelijk in een bui van
grenzeloos optimisme veel te laag
waren begroot en dat er uiteindelijk
ruim twee miljard dollar bij moest. In
de gouden jaren van de Amerikaanse
ruimtevaart (1964-'69) zou dat mis
schien niet zo'n ernstig probleem zijn
geweest, maar nu was het dat wél. Er
werd bezuinigd en beknibbeld, er
moesten allerlei concessies worden
gedaan en voor extra proefnemingen
die noodzakelijk werden toen be
paalde onderdelen van het project
niet zo voorspoedig verliepen en zelfs
met regelrechte tegenslagen te kam
pen kregen was nauwelijks geld
beschikbaar. Dat geld kwam er uitein
delijk, maar die extra uitgaven gingen
wel ten koste van andere ruimtevaar
tactiviteiten.
Van president Ronald Reagan heeft
de Space Shuttle weinig of niets te
vrezen, terwijl allerlei andere projec
ten juist op een uiterst zacht pitje zijn
gezet of zelfs volledig geannuleerd.
Reagan vindt die Shuttle een uiterma
te belangrijke zaak, niet in de laatste
plaats omdat er over enige tijd ook
militaire en semi-militaire missies mee
worden uitgevoerd, zoals het in de
ruimte brengen van zeer geavanceer
de, grote verkenningskunstmanen en
enig voorzichtig experimenteren met
laserstraal-technologieën, die volgens
experts van het ministerie van defen
sie grote beloften voor de (naaste)
toekomst inhouden. Daarvoor is de
Space Shuttle onmisbaar. Vandaar
ook, dat er over enkele jaren Shuttles
gelanceerd zullen worden vanaf de
basis Vandenberg in Californië.
Bij lanceringen vanaf die basis kun
nen ruimtevoertuigen in banen om de
polen worden gebracht en een polaire
baan is voor spionagekunstmanen de
meest ideale, omdat de hele aarde
dan binnen een bepaald tijdsbestek
onder zo'n satelliet door draait. Zoals
de zaken er op het ogenblik voor
staan, zal de eerste Space Shuttle
lancering vanaf Vandenberg en dat
zou dan moeten gebeuren met de
„Discovery" in de zomer van 1984
een feit moeten zijn. Er zal dan uiter
aard nog wel het een en ander moe
ten gebeuren op Vandenberg en met
name op en rond het lanceercomplex
(nummer 6), dat aanvankelijk zou
hebben dienst gedaan voor het in de
ruimte brengen van een militair ruim
testation (project MOL), maar dat na
de annulering van dat programma
werd uitverkoren als Space Shuttle
startblok.
Weglopers
De praktijk houdt overigens lang niet
altijd gelijke tred met de geduldige
theorie van de lanceringsschema's. In
Washington, Houston en op de
„cape" realiseert men zich maar al te
goed, dat de „Columbia" volgens de
oorspronkelijke planning al in de
vroege zomer van 1979 van start had
moeten gaan. Problemen bij de ont
wikkeling van de drie hoofdmotoren
en naderhand ook nog eens met de
uit ruim dertigduizend verschillende
tegels bestaande, vuurvaste anti-hit-
te-mantel van de Shuttle waren de
belangrijkste oorzaken van die vertra
gingen, die onder meer tot gevolg
hadden dat enkele (ook Amerikaan
se!) maatschappijen, die hun commu
nicatiesatellieten door de Shuttle wil
den laten lanceren, tot de conclusie
kwamen dat men misschien toch
maar beter een beroep zou kunnen
doen op de Westeuropese Arianera-
ket. Die Ariane heeft weliswaar zo z'n
eigen moeilijkheden, maar toch wordt
algemeen aangenomen dat die na de
volgende proeflancering (komende
zomer) tot het verleden zullen blijken
te behoren.
Maar hoewel die Ariane als een con
currerend systeem kan worden ge
zien, maakt men er zich In Amerika
toch niet al te druk over.
„Als onze Space Shuttle straks een
maal op volle toeren draait, zal wel
blijken welk systeem vooral econo
misch gezien de beste mogelijkhe
den biedt", zegt een niet geheel van
zelfvertrouwen gespeende projectlei
der op Cape Canaveral.
Veiligheid
Men maakt zich op de „cape" eerder
zorgen over de veiligheid van de Spa
ce Shuttle zélf. Er zijn ook zeer re
centelijk nog al zoveel problemen
geweest rond het revolutionaire ruim
tevliegtuig, dat er zelfs bij NASA zat
mensen zijn, die zich eigenlijk niet
eens kunnen voorstellen, dat straks
bij de lancering van Young en Crip
pen plotseling alles helemaal goed zal
gaan. Er staat ontzettend veel op het
spel. Wanneer de eerste vlucht van
de „Columbia" op een fiasco uitloopt
wat overigens niemand hoopt, ook
de „concurrentie" niet dan zal dat
waarschijnlijk zelfs het einde beteke
nen van de civiele tak van de ruimte
vaart in de Verenigde" Staten. Vrijwel
alle plannen voor de toekomst zijn
namelijk gebaseerd op een gezond
functionerend Shuttle-project.
Vandaar die strak gespannen zenu
wen op de „cape". De enigen die zich
van het komende vuurwerk niets aan
trekken zijn de arenden die met nau
welijks bewegende wieken om het as
semblagegebouw cirkelen en de kro
kodillen, die 's nachts op jacht gaan
In de plassen en moerassen van Ame-
rika's eerste springplank-naar-de-
ruinite. Over enkele jaren kan een
Space Shuttle-vlucht een routinezaak
zijn. Maar op dit moment is het nog
steeds een zenuwslopende toestand,
daar op de „cape", én dat zal voorlo
pig nog wel zo blijven ook.
Met een van de cabine uit bestuurbare mechanische arm wordt door de
Space Shuttle een kunstmaan in de ruimte geparkeerd. Op dezelfde wijze
zou een defect geraakte satelliet ook weer aan boord kunnen worden ge
haald, maar of dat laatste in de praktijk veel zal gebeuren, is nog zeer de
vraag.
Terugkeer in de dichtere lagen van de aardse dampkring.
Lancering (1) van de Space Shuttle vanaf Kennedy Space Centen uitge
werkte steunraketten (2) worden afgeworpen (berging door speciale sche
pen op de Atlantische Oceaan); brandstoftank (3) wordt afgeworpen en
verbrandt in de dampkring; Space 8huttle In baan om de aarde (4); Space
Shuttle parkeert kunstmaan In de ruimte (5); terugkeer in de dampkring
(6), de meest kritieke fase van de vlucht; tenslotte de landing (7).
