weekpuzzel door dr. Pluizer
SCHAKEN
postzegels
WETENSCHAPPEN
DENKSPORTEN/HOBBY
oplossing uorige puzzel
PUZZEL6
LETTERGROEPENPUZZEL
jbtjttttt™
at m m m s
i s i s i
LEIDSE COURANT
ZATERDAG 7 FEBRUARI
De prijswinnaars van puzzel 5 zijn:
J.G.E. Lovink, Frans van Hierisstraat 17a, 2316 AK Leiden. Anne
ke van Hensbergen. Zeestraat 7, 2211 XA Noordwijkerhout.
De prijzen worden binnen drie weken per cheque toegestuurd.
In elk vakje dienen TWEE LETTERS
te worden ingevuld, waardoor woor
den van navolgende betekenla ver
kregen kunnen worden:
Horizontaal: 1 strandmeen 3 schei
kundig element; 5 koude, anticyclona-
le valwind; 7 toevalligheid; 8 sneeuw-
hut der Eskimo's; 10 taaleigen; 12 ge
hoorzaam; 13 roofvogel; 15 zangor
gaan; 18 staat in N.-Amerika; 18 wa
terverwarmingstoestel; 19 fijnkorrelig
kalkgesteente; 20 verzoekschrift; 22
verleidelijke, trouweloze vrouw (fig.);
25 bezigheid tot ontspanning; 27 groot
ongeluk; 28 naarstigheid; 29 gewoon
lijk; 31 koker, foedraal; 33 bedrieglijke
slimheid; 34 tweede letter v.h. Griekse
alfabet; 38 geneeskrachtig aftreksel
van krulden; 37 vrucht.
Verticaal: 1 hinder veroorzakend; 2
bijbelse berg; 3 superieur; 4 gebakken
elerpannekoek; 6 snel uitgevoerde mi
litaire overval; 7 slaginstrument; 9 juis
te redenering; 11 staat in de V.S.; 12
als bel gebruikt apparaatje; 14 in een
later stadium; 15 zonder geluld; 17
weefsel waarin figuren geweven zijn;
18 kluchtig verhaal in verzen; 20 uitstel
van betaling na de vervaltijd; 21 deel
van de hals; 23 Turks pond; 24 kan
waarin het waswater geschonken
wordt; 26 het inwendige v.e. viool; 28
kwajongen; 29 kledingstuk; 30 koor
hemd van R.-K. priesters; 32 exces; 33
zinnebeeld der dichtkunst; 35 bederf
werende verfstof.
In welk(e) antwoord(en) komt de let
tergroep EG voor?
Oplossingen onder vermelding van Puzzel 6 dienen uiterlijk
woensdagmiddag in bezit te zijn van:
Leidse Courant,
Postbus 11, 2300 AA Leiden.
Eigen postcodenummer s.v.p. leesbaar vermelden.
Enige tijd geleden is in deze
rubriek de aandacht gevestigd
op de vaak 'vergeten' uitkomst
met troef. Sindsdien zijn er
weer vele contracten gemaakt,
respectievelijk gesneuveld
door het achterwege laten dan
wel het gebruik maken van
deze uitkomst. Het onder
staande spel stamt uit Ameri
ka, waarin de westspeler (te-
rechtl) dë dodelijke uitkomst
tot stand brengt, maar waarin
weer een andere kleinigheid
over het hoofd wordt gezien.
Zuid was de gever en beide
partijen waren kwetsbaar.
Oost-west pasten slechts en
zuid begon met 2 schoppen.
Noord antwoordde 3 ruiten -
zuid 3 harten - noord 4 klave
ren - zuid 4 harten - noor 6
schoppen.
Met de verdeelde kracht in de
kleuren van de tegenstanders
en gelet op de uitgestelde
troefsteun van noord, meende
♦653
08
o A B 1064
4 A H62
♦742
N *B
WN0 *HB964
w,u o V8753
°V 3
OH92
V10743 498
A H V 1098
OA 10752
o geen
4 B 5
west dat er wel wat af te troe
ven zou zijn voor de leider en
besloot dat een troefstart de
beste kansen moest bieden.
Hij speelde schoppen 7 voor
en de zuidspeler, die slechts
tien vaste slagen kon tellen,
begreep dat de ontbrekende
twee uit het introeven van de
hartens moesten komen. Hij
nam daarom de eerste slag in
de hand, speelde hartenaas en
Troef!
troefde een harten af. Vervol
gens incasseerde hij de beide
hoge klaveren en ruitenaas en
ging door het aftroeven van
ruiten weer naar de hand. De
laatste troef van noord zorgde
voor het aftroeven van zuids
tweede harten, klaveren werd
door zuid afgetroefd, waarna
de resterende troeven werden
getrokken en nog slechts een
hartenslag verloren ging.
Dus ondanks de troefstart Is
het contract onverliesbaar?
Zeker niet. Maar west maakte
de onvergeeflijke, hoewel vaak
voorkomende fout met zijn
hoogste troefkaart te begin
nen, de "top of nothing", maar
wat Is "nothing"? De troeven
van de dummy werden daar
door hoog en west kon niets
uitrichten tegen het introeven
van de hartens.
Speelt west in slag 1 echter
schoppen 2. dan is zuid verlo
ren. Hij kan dan wel op de bo
venomschreven manier een
harten troeven, maar de twee
de harten wordt door west
voorgetroefd met de 7. West
troeft-dan wel een verliezer af.
maar omdat hij in staat is troef
na te spelen, blijft zuid nog
met een verliesslag In harten
zitten en gaat één down. Dit is
een leerzame figuur, die vaker
voorkomt dan wel eens wordt
gedacht. Ook als west B 10 8
zou hebben is het beter met de
6 uit te komen. De kans be
staat namelijk dat oost de
vrouw (of heer) sec heeft en
dat In de dummy H9 of V9 met
enkele kleintjes bezit. In dat
geval vallen de boer en part
ners honneur (noord speelt,
laag) ten prooi aan het aas van'
de leider, die dan tevens de
welkome inlichting heeft gekre
gen dat hij de 10 van west er
uit kan snijden. Een kostbare
slag gaat dan voor de verdedi
ging verloren.
door
B. J. Nuys
RDG-speler Frits Luteyn heeft
een boekje geschreven over
het boeiende Drost-systeem.
Niet elke dammer kent dit sy
steem, dat onder meer op het
bord kan komen vanuit de 32-
28 19-23 opening.
De speler evenwel, die een
beetje damkennis in zijn baga
ge wil meedragen, moet op de
hoogte zijn van de mogelijkhe
den van dit systeemm, geba
seerd op de aanval op de witte
schijf 27 met opoffering van de
eigen centrumschijf op 23.
Luteyn heeft talloze mogelijk
heden bestudeerd en conclu
deert dat men in ieder geval
niet kan zeggen dat het zwarte
systeem winnend is. Ook de
witspelers houden kansen, met
name door het tegenoffer 27-
22, dat van Wiersma afkomstig
Nieuw boek
VAN DOMSELAAR
y n
i m m m m
m m
m m
m m m s m
m s t§ um
■JOL mjan
I IS
M S S
m m mus i
m m
m ts jhjb
9 I3„
S m 8
m„ajm ja jê
IS
Is.
Het boekwerkje telt 60 bladzij
den en kost 10 gulden. Wie het
toegestuurd wil krijgen, moet
ƒ11,50 overmaken op girore-
KOEPERMAN
kening 4328739 ten name van
F. C. Luteyn, Den Haag.
De standen waarom het gaat,
bevatten ook slagmogelijkhe
den. Ook Koeperman werd
daarvan een aantal keren het
slachtoffer. De bekende stand
uit het diagram ontstond in zijn
partij met Agafonov (zwart).
Het vervolg was: 20. 40-35 1-6
21. 50-45 6-11 22. 35-30 2-7 23.
BALLEGOOIJEN
49-43 12-17 24. 39-33 17-22 25.
19-14 10x19 26. 44-39 22x31 27.
24-20 15x35 28.29-24 19x30 29.
45-40 35x44 30. 39x50 30x28
31. 32x1 en nu de domper: 31.
8-12 waardoor Agafonov een
schijf won.
Het systeem is weliswaar ge
noemd naar Drost, aantoon
baar is echter, aldus Luteyn,
dat de speelwijze voor het
eerst op het bord is gekomen
in de partij Ballegooijen (Excel
sior)—Van Domselaar (IJmui-
den).
Deze opmerkelijke partij had,
vanuit de stand van het tweede
diagram, het volgende spelver-
lOOp: 17. 33-28 7-11 18. 28x19
17-22 19. 36-31 11-17 20. 38-33
9-14 21. 49-43 14x23 22. 33-28
22x33 23. 39x19 17-22 24. 43-39
2-7 25. 39-33 3-9 26. 44-39 9-14
27. 50-44 14x23 28. 33-28 22x33
29. 39x19 4-9 30. 48-43 7-12 31.
43-39 1-7 32. 42-38 25-30! 33.
24x35 13x42 34. 47x38 18-23
35. 39-33 12-18 36. 44-39 8-12
37. 33-28 9-14 38. 28x19 14x23
39. 38-33 10-14 40. 33-28 14-19
41. 28-22 9-14 42. 22x13 23-28
43. 32x23 21x41 44. 13-9 26x37
45. 9-3? 41-46 en zwart won.
Ook de partij waarmee alles
begon, Gantwarg-Drost, ge
speeld in het Suikertoernooi in
Amsterdam, op 23 december
1974, komt in het boekje voor.
Van harte aanbevolen studie
materiaal.
door
L. Hofland
Sosonko
De schaakcarrióre van de co-
winnaar van het zo pas beëin
digde Hoogoventoernooi, Gen-
na Sosonko (geboren 1943 te
Leningrad), is uiterst merk
waardig verlopen. Tot zijn 28e
jaar gebruikte hij zijn inzichten
bijna geheel voor het coachen
van Russische grootmeesters,
zoals bijvoorbeeld Tal en
KortsnoJ. Zo kwam het dat
toen hij In 1972 naar ons land
kwam, zoals iedereen, onder
aan moest beginnen (hij heeft
nog In de reservegroep van het
I.B.M.-toernooi gespeeld), want
niemand had immers van het
gehoordl Al snel werd duide
lijk, dat deze jonge Russische
Nederlander meer in zijn mars
had dan de gewone subtop
pers; in 1973 werd hij zowel
snelschaak als gewoon kam
pioen van Nederland. In het in
ternationale schaak moest hij
in het begin even wennen (ge
brek aan ervaring in het toer-
nooischaak), maar na enkele
jaren bleek al dat Sosonko
zonder meer grootmeester
sterkte had, welke titel hij ver
wierf in Vinkovci 1976. Zijn
eerste grote toernooioverwin-
nlng was Hoogovens 1977 en
sindsdien bleef hij vreemd ge
noeg (de meeste schakers be
reiken hun top bij 30-35 jaar)
gestadig in kracht toenemen,
zover zelfs, dat hij op de we
reldranglijst momenteel een
17e plaats inneemt. Zijn ge
deelde overwinning met Jan
Timman in het Hoogoventoer
nooi is weer een aanwijzing dat
er misschien nóg meer in zit.
Veel van het succes dankt So
sonko aan zijn zeer uitgekien
de openingsrepertoire met
daarbij een uitstekende tech
niek. In zijn partijen stuurt hij
snel aan op een climax; ellen
lange manoeuvreerpartijen ziet
men hem zelden spelen. Het
nadeel van deze manier van
spelen is het maken van snelle
remises, wat voor het grote
publiek vaak een bron van er
gernis Is. Ter verdediging van
Sosonko zijn reactie op een
verslaggever die hem voor lui
uitmaakte na een remisepartij
van 20 zetten: „Deze man
moest eens weten hoeveel da
gen analyseren en volgeschre
ven vellen met analyses voor
deze zetten nodig waren". Be
langrijk voor Sosonko's laatste
succes was onderstaande par
tij tegen zijn grote rivaal en
vriend Jan Timman.
G. Soeonko-J. H. Timman
Grünfeld-lndiach. 1. d2-d4
Pfl8-f6 2. C2-C4 g7-g6 3. Pb1-
c3 d7-d5 4. Pg1-f3 Lf8-g7 5.
Dd1-b3 d5xc4 6. Db3xc4 0-0
7. e2-e4 Ic8-g4 8. Lc1-e3 Pf6-
d7 9. Dc4-b3 Pd7-b6 10. Tal-
d1 Pb8-c6 11.d4-d5.
Over de eerste 10 zetten zijn
reeds boeken volgeschreven,
we zullen er hier niet verder op
ingaan. De gespeelde zet deed
Sosonko ook tegen Timman in
het Nederlands kampioen
schap '79. Vorig jaar speelde
Sosonko tweemaal tegen de
zelfde tegenstanstander 11.
e5?l, de eerste maal werd het
remise na 11.Dd7?, maar de
tweede keer deed Timman het
beter met 11.a5! 12. Le2 Pb4
,13. a3 Le6! en won toen.
11.Pc6-e5 12. Lf1-«2
Pe5xf3+ 12. g2xf3 Lg4-h5 14.
Th1-g1
De hiervoor genoemde partij
werd na 14. h4 Dc8 15. a4 c6
16. Tc1 Dd8 remise. De extra
dekking van f3 is een verster
king, omdat nu Le2 aktief mee
kan doen.
14.Dd8-c8 15. Tg1-g3 c7-c6
16. a2-a4 Kg8-h8 17. a4-a5
Pb6-d7 18. Db3-a3l
Het sterke centrum en het
ruimtevoordeel op de dame
vleugel levert voldoende com
pensatie voor de verminkte
pionnenstelling, maar zwart
moet wel voldoende bezig ge
houden worden, anders komt
na een eventuele f5 de f-lijn
open waarna de witte koning in
gevaar is; Sosonko weet dit als
geen ander.
18.Tf8-e8 19. a5-a6 Pd7-e5
20. Le38d4 f7-f6
Deze vreemd uitziende zet is
nu nodig, de dreiging was f4
met ruil van de zwarte loper,
waarna de zwarte koning plot
seling op de tocht komt te
staan. Een voorbeeld: 20.
bxa6 21. f4 Lxe2 22. Pxe2
Pg4 (22.Pc4 kost na 23.
Lxg7 Kx7 25. Dc3 een
Stuk) 23. Lxg7 Kxg7 24.
Dc3 Pf6 25. Dxc6 met uit
stekende stelling voor wit.
21. a6xb7 Dc6xb7 22. Ld4x«5
f6xe5 23. d5xC6 Db7-b6
Natuurlijk niet 23.Dxc6 24.
Lb5 24. Le2-a6
Sosonko speelt het op z'n
scherpst, na het rustiger 24.
Tc1 e6 25. Pb5 Lf8 behoudt
zwart goede compensatie,
daar 26. Dc3 faalt op 26.a6
en 27.Lb4 en wit zodoende
zijn stukken wat ongelukkig op
moet stellen.
24.e7-e6 De dreiging was
25. Lb7 Tad8 26. Pd5 met
winst.
25. La6-b7 Ta8-d8 26. Ke1-f1
Zijne majesteit zoekt een veili
ger heenkomen. 26..Td8-d4
27. Kf1-g2 Lg7-f8 28. Da3-a6
®»^AlA
*-r i i i
A
L
m
E
n
Diagram na 28. Da3-a6. Op dit
hoogtepunt van de partij bood
Sosonko remise aan! Hij wilde
vermoedelijk zijn goede toer-
noolstand, in het nu naderende
tijdnoodduel, niet bederven,
niet erg heldhaftig maar voor
Sosonko betekent een ned|
laag met wit meer dan het
lies van een half punt, narr
verlies van het. in het toerm
schaak broodnodige, zelf\
trouwen. Timman zou
Timman niet wezen, als hij r
bijna elke partij tot het bittdf 0p.
einde doorvocht, leuk voor li
publiek en deze keer ook v<|
Sosonko 28... Db6-c5?
deze zet heeft zwart geen kaf was
meer, het beste was 2Q ziive
Dxb2, waarna wit zeer nau*
keurig moet verdedigen,
zie: 29. Da5 Tb4! 30. Td3 (i
Dx35+ Lg7 kost een stuk I
venals 30. Pa4 Db3!) Dc2!
wit komt in de problemen. I
beste voor wit is de uitdaglf:
aan te nemen d.m.v. 29. i
Dxc3 30. Txd4 exd4 31.
Txc8 32. Lxc8 d3 33. Ld7!
33. f4? Le2l 34. Dxe5 Da1
raakt wit. in een matnet) en"(j
gevaarlijke d-pion wordt
gengehouden, waarna een z
interessante strijd kan r"_
waarin wit de iets betere kai
sen heeft vanwege de slecl|
zwarte koningspositie.
29. Td1-c1 Na deze simpele
stokt de zwarte tegenaanval
wordt de vrijpion op c6
beslissende betekenis.
29.Lf8-h6 30. Tc1-c2 Te84
31. Da6-b5 Td4-c4
Bb5xc5?l De winst is ook
niet moeilijk meer, maar na l
La6l Dxb5 33. Lxb5 Td4 (3e w
Lxb5 Td4 (33. .Tc5 34. b4!) 3»ijl
La6 had zwart direct op killer e
nen geven. te s
32...Tc4xc5 33. Tc2-«2 Td»dmij
d4 34. Te2-«1 Kh8-g7 35. T« shfel
a1 a7-a5 36. Pc3-e2 Td4-d2 boel
dreigde 37. Th3 en 38. Pg3 Jomai
Ta1-c1 TC5xc1 38. Pe2x|pader
Td2-c2 39. Pc1-e2.
De witte pion is niet meer kt
stuiten, vandaar nog een la
ste "schwindel".
39..Lh6-e3 40.f2x
Tc2xe2xK 41.Kg2-h3 Te2- 7
42.Tg3-g2. Zwart geeft het o
Antillen eren musicus „Shon Dodo" Palm
De PTT van de Nederlandse
Antillen heeft op 27 januari j.l.
een uit twee zegels bestaande
bijzondere serie uitgebracht.
Deze zegels worden uitgege
ven ter herdenking van de
Ned.-Antilliaanse musicus Ru-
dolf Theodorus (Shon Dodo)
Palm die 100 jaar geleden ge
boren werd.
Rudolf Theodorus Palm. Shon
Dodo zoals hij later door ieder
een genoemd zou worden,
kreeg zijn eerste muzieklessen
van zijn grootvader Jan Gerard
(Gerrie) Palm. Deze ontdekte al
snel dat zijn kleinzoon over
buitengewone muzikale talen
ten beschikte. Zo speelde hij
behalve piano ook fluit, klari
net, saxofoon, orgel en man
doline. Rudolf Palm heeft zich
op elk gebied van het Curapa-
ose muziekleven van zijn tijd
bewogen. Zo gaf hij o.a. les op
alle genoemde instrumenten.
Verder hield hij zich bezig met
zelf op te treden, componeren
en arrangeren. Ook hield hij
zich bezig met mechanische
reproduktie van muziek door
het maken van pianola-rollen
en cilinders voor de Kaha di
Orgel (ka'i orgel).
Daar hij deel uitmaakte van
verschillende muziekensem-
bles (o.a. zijn eigen in 1901 op
gerichte orkest „Los Dispues-
tos") was hij in de gelegenheid
zijn Curapaose walsen, dan-
za's, tumba's en mazurka's ten
gehore te brengen. Echter ook
de meer serieuze muziek be
hoorde tot zijn domein. Zo was
hij o.a. organist van de protes
tantse kerk en van de joodse
synagoge en fluitist van het
Philharmonisch Orkest. Niet al
leen als uitvoerend kunstenaar,
maar meer nog door zijn nage
laten werken heeft Shon Dodo
zijn stempel gedrukt op de
ontwikkeling en bloei van de
Curagaose muziek en folklore.
Naast meer dan negentig com
posities heeft hij in samenwer
king met Nilda Pinto Jesurun
de zangbundel „Ban Canta"
samengesteld. Om zijn naam
voor het nageslacht te bewa
ren werd op Curagao een
straat naar hem genoemd.
Op een zegel in da waarde van
60 ct. ziet men het portret van
Rudolf Theodorus Palm (1880-
1980). De zegel in de waarde
van 1.- toont een pianist be
zig met een muziekstuk van
Rudolf Theodorus Palm. Het
ontwerp voor deze zegels werd
vervaardigd door Armando Ra-
velo uit Willemstad, Curapao.
Het drukken in meerdere kleu
ren offset was in handen van
Joh. Enschedé en Zonen te
Haarlem.
Van 20 november tot en met 8
december j.l. werd op het ei
land Malta het jaarlijks con
gres van de FIDE (de wereld
schaakfederatie) gehouden.
Daarnaast kende men tegelij
kertijd een zgn. „Schaakolym
piade". Voor Malta was het te
vens 100 jaar geleden, dat
door de schakers onder de ei
landbewoners banden aange
knoopt werden met schakers
buiten hun eigen kring.
Voor de PTT van Malta was dit
voldoende reden een bijzonde
re serie bestaande uit drie ze
gels uit te geven. Deze zegels
hebben een waarde van 2.5, 8
en 30 ct en tonen elk schaak
stukken op een bord. De ach
tergrond wordt gevormd door
gestileerd weergegeven bouw
werken, een en ander naar
ontwerp van Harry Borg. Het
drukken in meerdere kleuren
was in handen van Printex Li
mited.
De PTT van Malta heeft op 20
januari j.l. een uit vier zegels
bestaande bijzondere serie in
omloop gebracht. Deze serie
kreeg als thema „Vogels die in
Malta broeden". Op deze ze
gels staan vogels afgebeeld
die behoren tot beschermde
soorten. Achtereenvolgens zijn
dat: kerkuil (3 c.). Sardijnse
kwaler (8 c.), roodkopklauwier
(12 c.) en stormvogel (23 c.).
Het ontwerp voor deze zegels
werd vervaardigd door Mauri
ce Tanti Burló en het drukken
was in handen van Printex Li
mited. De Europa-CEPT-zegels
van Malta staan voor april a.s.
op de agenda.
Met als thema „Luchtvaart"
verscheen op de Norfolk-eilan-
den een serie van vier ge-
bruikszegels. Op deze zegels
ziet men afbeeldingen van be
roemde vliegtuigen.
Waarde en afbeelding: 30 ets.:
Lockheed PV-1 Ventura,
50 ets.: Douglas DC-3,
60 ets.: Avro 691 Lancastrian
en 80 ets.: Douglas DC-4. Be
slist een fraaie serie voor de
verzamelaars van dit onder
werp. Tevens kunnen de verza
melaars van „auto's op post
zegels" met de zegel van
50 ets. een graantje meepik
ken, gezien de hierop afge
beelde auto's. De zegels wer
den ontworpen door Baker
McCoy en K.J.Williams en ge
drukt door Harrison and Sons
Ltd. in Engeland.
Ook in Denemarken werden de
PTT-tarieven verhoogd, en wel
op 2 januari j.l. Het gevolg
hiervan was dat er vier nieuwe
waarden aan de serie ge-
bruikszegels werden toege
voegd.
Het ging hier om „Golflijnse
rie" 100 ore (groen), koningin
Margrethe-serie 160 ore
(rood), dito 230 ore (groen
zwart) en dito 250 ore (blauw
groen).
Voor 5 februari a.s. staat de'
uitgifte van een bijzondere ze
gel met toeslag op de agenda.
Het gaat hier om een zegel in
de waarde van 1.60 kr.+ 20
ore. Deze toeslag komt ten
goede aan instellingen die het
welzijn van kinderen tot doel
stelling hebben. Reeds in 1898
werd in Kopenhagen begonnen
met de opvang van kinderen
door middel van een daartoe
opgericht bureau. Op dit mo
ment heeft men. vestigingen in
de meeste grote steden in De
nemarken. Men heeft nu de
beschikking over eigen vakan
tiekoloniën. waar de kinderen
eventueel ook van kleding wor
den voorzien. Ook wordt veel
aandacht gegeven aan het
Kerstfeest voor kinderen van
minder draagkrachtigen.
Op de door Ib Spang Olsen
ontworpen zegel ziet men twee
kinderen. Deze kinderen spe
len op straat tussen verlichte
huizen. De zegel werd in de
kleur rood gedrukt door de
drukkerij van de Deense PTT.
LONDEN Het praatje dat
atoomproeven in de atmosfeer
het natuurlijk evenwicht ver
storen en slecht weer veroor
zaken lijkt volkomen onver
wacht bevestigd te worden
door een studie van twee Rus
sische meteorologen die meer
over de werking van de zon te
weten wilden komen. Dr. K. Ya
Kondratyev van het Geogra
fisch Instituut in Leningrad en
dr. G.A. Nikolsky van de uni
versiteit van Leningrad zijn tot
de opzienbarende conclusie
gekomen dat de strenge winter
van 1962-63 en de daarmee
verwante afwijkingen van het
normale weerbeeld geweten
moeten worden aan het grote
aantal atoomproeven dat is ge
daan aan het begin van de ja
ren zestig. Dat was vlak voor
dat het verdrag dat atoom
proeven in de atmosfeer ver
bood, van kracht werd.
De aanwijzingen zijn afkomstig
van een reeks metingen in de
jaren zestig waarbij de Russen
gebruik hebben gemaakt van
ballonnen die tot zeer grote
hoogte konden stijgen en op
26 kilometer hoogte de zon
konden bestuderen.
De zon volgt een regelmatige,
ongeveer elf jaar durende cy
clus van activiteiten de
„zonnevlekkencyclus" en de
metingen leken uit te wijzen
dat er tijdens deze cyclus een
klein verschil van ongeveer 1
procent is in de warmte die
wordt uitgestraald door de
zon. Maar het heeft ruim tien
jaar geduurd voordat Kon
dratyev en Nikolsky zich reali
seerden dat die metingen ons
ook veel vertellen over stoor
nissen die de atoomproeven
van het eind van de jaren zes
tig in de stratosfeer (boven de
30 kilometer) hebben veroor
zaakt.
De nieuwe analyse toont aan
dat de hoeveelheid zonnestra
ling die door de meetinstru
menten werd waargenomen na
atoomproeven in de atmosfeer
in enkele dagen verminderde
met 8 procent. Andere infor
matie, verkregen door raketten
en ballonnen, toont aan dat de
vermindering van de hoeveel
heid zonnewarmte die de mee
tinstrumenten bereikt, samen
valt met een plotselinge tem
peratuurstijging in de hoge
stratosfeer, hetgeen aantoont
dat de „extra" warmte niet he
lemaal verloren is gegaan,
maar al op grote hoogte geab
sorbeerd is.
Dat het verband tussen de
atoomproeven en de uitslag
van de metingen nooit eerder
is gezien, is gedeeltelijk te wij
ten aan het feit dat wij ons pas
sinds kort zorgen maken over
de schade die sprays, superso
nische vliegtuigen en kern
proeven aan de stratosfeer (de
ozonlaag) kunnen berokkenen.
Vandaar dat we ook pas sinds
kort de gevolgen van deze ver
schillende vervuilers op de
stratosfeer aan het onderzoe
ken zijn. Atmosferische atoom
proeven in 1961 en I962 had
den in totaal een kracht van
340 megaton (MT) en volgens
de laatste berekeningen kwam
hierdoor 1,5 MT stikstof-zuur
stofverbindingen door de in
tense hitte in de stratosfeer.
In de jaren vijftig waren er ook
al met de regelmaat van de
klok atoomproeven gedaan en
dit was kennelijk de druppel
die de emmer deed overlopen
en de atmosferische omstan
digheden volkomen ontwricht
te.
De details van het proces zijn
tamelijk ingewikkeld. Verbin
dingen van stikstof en zuurstof
in de stratosfeer nemen aan
vele chemische reacties deel
en verwoesten onder meer
ozonmoleculen. Maar die ver
bindingen absorberen even
eens zonnewarmte en voorko
men dat die warmte de aarde
bereikt. De Russische geleer
den menen dat in I962 als ge
Weer onder invloet
van atoomproeven
volg hiervan 2.5 procent mil
der zonnewarmte door
meetinstrumenten werd wat
genomen en dat het zes ja|Jj(
heeft geduurd voordat de
mosfeer was hersteld van
ilson
gedaan.
Omdat ook de zon invloet.
heeft op de hoeveelheid stil L v
stof-zuurstofverbindingen in y
stratosfeer, in samenwerkii
met de kosmische stralin
verklaart dit waarschijnlijk oó
waarom de zonnehitte tijder
de zonnevlekcyclus varieei
Wanneer er meer kosmiscfi
stralen zijn, is er meer stiksti
foxyde en kan er minder hitl
doorheen dringen. Zelfs op 2 i
kilometer hoogte waren d jken
ballonnen dus niet hoog gech gi
noeg om vrij te zijn van het zi pen.
tende effect van de hele al rillen
mosfeer. Dit is opwindenden
nieuws voor de experts die hén pis
bewijs nu kunnen toetsen aain is
satellietmetingen, met namjet mi
die metingen die zijn verri
door de Solar Maximum Mis| een
sion die onlangs in zijn baan
gebracht. Maar voor de gemidïrwijl
delde burger is het verbanmwee
tussen atoomproeven en hepls en
weer het belangrijkste as|
van de Russische studie.
De duidelijke verandering in dtoóg
atmosferische warmtebalans ittnnei
I962, waarbij de stratosfef
warmer werd terwijl de lagei
atmosfeer afkoelde, is wellief
verantwoordelijk voor de verjunten
stoorde atmosferische lucht Ier el
stromingen van 1962-63 die li og ni
Nederland de strengste winte
van de twintigste eeuw veroof
zaakten. Er zullen een hoofiikt rt
gewone mensen zijn die op
nieuws zullen reageren met
.woorden „ik heb het je wel ge
zegd"; en er zullen veel b« (|cgj
schaamde geleerden zijn di
moeten toegeven dat ze hdHenry
functioneren van de weermafteoel
chine toch niet zo goed begre^gen
pen hebben als ze altijd ge *n st
dacht hadden. in
pet
iet,
