Motorgeweld en
Caraïbische
klanken in Ahoy
Angst voor atoomoorlog drijft twee kapiteins het leger uit
ATOOMPACIFIST
HOEKSTRA:
„Een krijgsmacht.,
akkoord, maar
dan zonder
kernwapens'
f t ff H TOTAALPACIFIST
WFT T F-
WhLLL"
„Gebruik van
militair geweld
is nooit
gerechtvaardigd"
7
2>
„Kahurangi":
Nieuwzeelandse
kunst in Delft
BINNENLAND
LEIDSE COURANT
VRIJDAG 6 FEBRUARI 1981 PAGINA 12
Al 35 jaar lang, zo constateren de
yoorstanders van kernbewape
ning, bewerkstelligt de nucleaire
afschrikking een toestand van
evenwicht in de wereld. Conflic
ten die in beginsel tot een wereld
brand konden uitgroeien, bleven
juist door de dreiging van een to
tale vernietiging, in hun omvang
beperkt.
Laat dat tot nu toe zo geweest
zijn, willen de tegenstanders des
noods toegeven, niets garandeert
ons dat die Atoom-angst ook in de
toekomst zijn letterlijk „verlam
mende" werking zal behouden. De
kans op een fatale wending in é£n
van de talloze oorlogen die de we
reld bij voortduring teisteren is
er altijd geweest, maar wordt de
laatste jaren steeds groter. Ter-
wijl de grens tussen traditionele-
en kernbewapening vervaagt,
krijgen ook steeds meer kleine
landen, met soms weinig stabiele
regiems, de beschikking over
kerntechnologie.
Maar eenzijdige ontwapening
werkt juist als een uitnodiging
aan het addergebroed om ook in
landen met een humane samenle
ving de boel te komen regelen,
houden de voorstanders vol.
Na decennia lang zachtjes te heb
ben gesmeuld, is de discussie over
zin of zinloosheid van handha
ving van het atoomwapen de laat
ste jaren hoog opgelaaid. Niet op
de laatste plaats door toedoen
van het Interkerkelijk Vredesbe
raad (IKV). Een naar veler oor
deel onzakelijk en verwarrend
element dat het IKV zwaar aan
zette in de gedachtenwisseling, is
dat van het „geweten"; meer in
het bijzonder het geweten dat
evangelisch geworteld is. Wie bij
dit geweten te rade gaat, zo wordt
hardnekkig gesuggereerd, kan
slechts besluiten tot afwijzing
van de totale vernietiging „en
dus" van het atoomwapen. Maar
de denkfout in deze redenering
schuilt hem nu juist in het onont
koombaar verband dat wordt ge
legd tussen kernwapens enerzijds
en de totale vernietiging ander
zijds luidt dan weer het tegen
argument. „Het geweten", hoe
dan ook geworteld, mag die denk
fout niet verdoezelen.
Dat deze discussie zijn weerslag
heeft op de beroepsgroep die de
atoomdreiging in militair-techni
sche zin gestalte moet geven, ligt
voor de hand. Vorig jaar circu
leerden in de media de cijfers
van, overigens omstreden, enquê
tes waaruit naar voren kwam dat
circa 10 van de hogere beroeps
militairen tegenstander zou zijn
van nucleaire bewapening. Of en
in welke mate de afnemende ani
mo voor een carrière bij de krijgs
macht (vooral de landmacht wor
stelt wat dit betreft met proble
men) terug te voeren is op princi
piële bezwaren tegen de atoonm-
bewapening, valt moeilijk na te
gaan. Voorzover bekend heeft tot
nu toe nog maar één beroepsoffi
cier de landmacht verlaten met
de uitdrukkelijke mededeling dat
hij om deze reden terugekeerde
naar de burgermaatschappij. Ex-
landmachtkapitein Teun Hoek
stra (36) uit Leiden, die zijn offi
ciële ontslagaanvrage met atoom-
bezwaren omkleedde. Hoekstra's
collega Gerrit Welle (32) uit Zoe-
termeer is van plan zijn voor
beeld te volgen, maar slaagde er
tot nu toe nog niet in een passen
de baan bij een andere werkgever
te vinden. Wat beweegt dit gere
formeerde tweetal in vredes
naam? Een onzer verslaggevers
noteerde hun overwegingen.
In een ander artikel valt ex ARP-
senator dr. H. Algra de vanzelf-
sprekenheid aan waarmee men er
vanuit gaat dat een eventuele der
de wereldoorlog een kernoorlog
zal zijn.
ZOETERMEER/LEIDEN „Ik sta
wel achter de instandhouding van een
krijgsmacht, maar niet achter kernwa
pens. Hun vernietigingskracht staat in
geen enkele verhouding tot het doel
waarvoor ze zijn aangeschaft. Dat doel
is de verdediging van onze vrijheid.
Maar komt het ooit zover, dat we de
nucleaire wapens daarvoor écht gebrui
ken, dan vernietigen we juist onze vrij
heid. Omdat we dan alles en iedereen
verwoesten. En zelfs de hele schepping
verminken. De „afschrikkingstheorie"
is dan ook niet meer geloofwaardig te
noemen. We kunnen de kernwapens
toch nooit gebruiken".
Aldus de 36-jarige ex-landmachtkapi-
tein Teun Hoekstra uit Leiden, die van
wege zijn principiële bezwaren tegen
kernwapens onlangs het leger heeft
verlaten. Zijn collega, kapitein Gerrit
Welle (32) uit Zoetermeer, heeft dezelf
de stap aangekondigd. De ontwikke
ling in Welle's denken sinds hij aan
een professionele carrière binnen de
krijgsmacht begon, bracht hem tot een
nog radicaler standpunt. Hij vindt nu
dat een militair apparaat helemaal uit
den boze is; ongeacht de soort wapens
die men hanteert. „Onze huidige atoom
bewapening", zegt Welle „is voortgeko
men uit een langdurig proces van ver
nieuwing van de wapentechnologie.
Ten grondslag daaraan ligt de veron
derstelling dat mensen in ieder geval
het récht hebben tegenover andere
meftsen geweld te gebruiken. Je kunt
nu wel van een deel van de beschikba
re technologie afstand doen en zeggen:
de atoomwapens de wereld uit, maar
het beginsel dat wapengeweld geoor
loofd is, tast je daarmee niet aan. Dat
wil zeggen dat je de mogelijkheid
houdt óm terug te grijpen naar die
Ex-kapitein Teun Hoekstra: „We hadden al veel eer
der voor eenzijdige ontwapening moeten kiezen"
Kapitein Gerrit Welle: „In wezen ben ik altijd al paci
fist geweest".
kernwapens. Bij een toekomstig con
flict kunnen ze opnieuw worden aange
maakt. Daarom verwijt ik atoompaci
fisten een min of meer halfslachtige
houding. Hun opvatting verduistert het
zicht op onze basis-fout: dat mensen
menen het recht te hebben zich met
geweld te keren tegen de medemens".
Teun Hoekstra hierover: „Ik geloof inder
daad dat geweld onder bepaalde voor
waarden geoorloofd is. Als samenleving
hoef je je moeizaam verworven vrijheid
niet zonder slag of stoot prijs te geven. Je
mag je verdedigen. Maar dan wel met
middelen die dat in een redelijke verhou
ding staan tot hetgeen je wilt verdedigen.
Conventionele verdedigingsmiddelen
vind ik daarom wél aanvaardbaar.
Welle en Hoekstra, beiden gereformeerd,
zijn niet de enige kritische beroeps-mili
tairen. De discussie over de kernwapen-
problematiek binnen de krijgsmacht werd
in 1976 aangezwengeld door luchtmacht
kapitein Meindert Stelling die overigens,
zijn atoombezwaren ten spijt, nog steeds
als beroepsofficier functioneert. Sindsdien
zijn steeds meer officieren gaan twijfelen
aan zin en noodzaak van het „afschrik-
kingsevenwicht (balance of terror). Een
aantal verontrusten heeft zich enkele
maanden geleden verenigd in het Vredes-
en Veiligheidsberaad Krijgsmacht
(VVBK).
Een citaat uit een brochure van deze
werkgroep: „De overtuiging groeit dat zo
doorgaan een militair conflict onvermijde
lijk maakt. Gelet op het vernietigend ver
mogen van kernwapens zou dit totale
chaos en vernietiging tot gevolg hebben.
Dat is een zeer grote verantwoordelijk
heid. Je kunt je dus niet meer beperken
tot de militair-technische aspecten: Steeds
meer militairen gaan ook de algemeen-
maatschappelijke, ethische en politiek-
strategische aspecten bekijken. Gevolg
hiervan is dat sommigen over kernwa
pens niet alleen andere opvattingen gaan
huldigen, maar zelfs in gewetensnood ko-
.men waar het gaat om de vervulling van
hun functie, zowel in vredes- als in oor
logstijd".
Escaleren
Totaal-pacifist Gerrit Welle: „De vraag is
hoe deze waanzin ooit kan worden door
broken. Je kqnt je afvragen of ontwape
ning, ontspanning, hoe dan ook nog wel
mogelijk is. Er wordt per jaar voor 500
miljard aan wapens uitgegeven, waarvan
80 procent door NAVO en Warschaupact.
Van <le technici is 40 a 50 procent direct
of indirect bezig met bewapening. We zijn
aan de bewapening begonnen om ons de
vijand van het lijf te houden, maar inmid
dels verkeren we in een situatie waarin
we juist door die wapens niet meer van de
vijand afkomen. We zijn opgevoed met
het idee dat de NAVO bescherming biedt.
De NAVO is een waarheid in zichzelf en
een doel op zichzelf geworden. Die waar
heid luidt: De Rus is de vijand. Je hebt als
krijgsmacht een vijand nodig. Als er geen
vijand is, dan bedenken we er wel een.
Nu hebben we het beeld van <je kwijlende
Russische beer die klaarstaat om de we
reld te veroveren. Ik zeg niet dat dat
beeld op niets gebaseerd is. Natuurlijk, het
Russisiche communisme is bedreigend.
Maar het beeld dat wij van de Russen
hebben is zó vertekend dat het op zichzelf
ook eenbedreiging vormt. We moetea af
van dat vijandbeeld. De argwaan, de
angst, het gebrek aan vertrouwen is een
groot struikelblok op de weg naar ont
spanning. Men veronderstelt dat de tegen
stander wat van plan is. Wij gaan er van
uit dat de Russen per definitie agressief
zijn. Ontwapenings- voorstellen van Rus
land zijn dus per definitie misleidend. Dit
mechanisme versterkt weer de wederzijd
se angst voor elkaar. Ik denk daarom dat
we een radicaal andere weg moeten in
slaan. Sociale verdediging zie ik als een
alternatief voor de krijgsmacht. Dat is een
volstrekt geweldloze vorm van voorbereid
verzet door de bevolking om een bezetting
van buitenaf of een staatsgreep van bin
nenuit te voorkomen of te breken. Het
denken over sociale verdediging staat
echter nog in de kinderschoenen".
„Overigens moet je het begrip „geweld"
niet te beperkt opvatten. Structureel
geweld ligt óók besloten in de verschillen
tussen arm en rijk. We moeten zorgen
voor een radicale verandering van de héle
maatschappij. Pas dan scheppen we de
voorwaarden voor geweldloos denken".
gebied bezetten, komt dat dan doordat wij
onze krijgsmacht hebben ontbonden? Of
zou dat ook kunnen komen doordat we te
laat zijn gestopt met de wapenwedloop en
de vijandschap te hoog hebben laten oplo
pen? Ik weet dat niet, maar ik denk niet
dat je een rechtstreeks verband kan leg-
gen tussen ontwapening in het Westen en
een invasie van de Russen. Zeker is in elk
geval, dat we zo niet langer door kunnen
gaan. Daar zijn ook de mensen in het le
ger het over eens. En Frank Barnaby van
het vredesinstituut Sipri in Zweden heeft
niet voor niets gezegd dat er slechts 25
procent kans bestaat om het jaar 2000 te
overleven als wc op deze weg doorgaan".
Verhouding
Eenzijdig
Het zal dliidelijk zijn dat beide gewetens-
bezwaardeh - min of meer in navolging
van luchtmachtkapitein Meindert Stelling
- voorstander zijn van eenzijdige ontwape
ningsinitiatieven door het Westen. Hoek
stra: „Tweezijdige ontwapening heeft al
die jaren niets geholpen, integendeel. Een
zijdige ontwapening geeft natuurlijk onze
kerheden, en we hebben wat te verliezen.
Tocl^ hadden we er al veel eerder voor
moeten kiezen. Ik verschijn liever voor de
krijgsraad dan dat ik de knop indruk. Dat
laatste gaat tegen de ethiek van het chris
telijk geloof in. Juist door het'gebaar, het
afstoten van bijvoorbeeld een kerntaak,
kun je misschien iets bereiken. Sommige
mensen zeggen: door jouw houding krij
gen wij straks de Russen hier in huis.
Maar is dat nou wel zo? En stel dat,ze ons
-V I'-i
Houten lepels
In een van de gerestaureerde zalen van het
prachtige oude Prinsenhof in Delft (Oude
Delft 183-b) wordt tot en met 28 februari de
Kahurangi-tentoonstelling gehouden.
Kahurangi is een woord uit de Maori-taal, dat
omschreven zou kunnen worden als kostbare,
verfijnde kleinoden. Twintig Nieuwzeelandse
ambachtskunstenaars zijn op deze tentoonstel
ling vertegenwoordigd. Hun werkstukken ge
tuigen van de verbondenheid met Nieuw-Zee-
land. Verscheidene Nieuwzeelandse materia
len zoals zeepsteen, marmer, kiwiveren en.
walvisbeen zijn verwerkt. De expositie was
voor het eerst te zien vorig jaar in Wenen.
Houten dozen
Delft is de enige plaats in ons land waar zij
wordt gehouden. Na 28 februari gaat Kahuran
gi op tournee langs vele steden in Europa. De
expositie is geopend van maandag tot en met
vrijdag tussen 13.30 en 17.30 uur en op zater
dag van 10.00 tot 16.00 uur.
In de Rotterdamse Ahoy is het dit week
einde een kwestie van uitersten. Vandaag,
morgen en overmorgen wordt daar een Ca-
raïbisch festival gehouden en zaterdag da
vert het sportpaleis door de duizenden
pk's van zware motoren tijdens de derde
internationale Trekker-Trekwedstrijden.
Om met het laatste te beginnen: de trekker-
trekwedstrijden zijn enige jaren geleden ko
men overwaaien uit Amerika. Spanning en
sensatie gegarandeerd. Speciaal aangepaste
en voor de wedstrijden verbeterde landbouw
trekkers zullen een aardig spektakel te zien
geven. De beste „machinisten" uit Nederland,
Engeland en Duitsland zullen voor deze
krachtmeting aan de start verschijnen en op
de met aarde bedekte grond van het Sportpa
leis Ahoy felle strijd voeren. De bedoeling is
onder meer een enorme ballast-bak achter de
tractor zover mogelijk over de wedstrijdbaan
te slepen. De aanvangstijden zijn 13.00 en
19.00 uur. De toegangsprijzen bedragen 17,50
voor volwassenen en 10 gulden voor jongelui
beneden twaalf jaar en boven de 65.
Elders in de Ahoy is dan al een Caraïbisch
festivaf aan de gang. Het gaat om een info-
beurs gedurende welke een keur van arties
ten aantreedt. Om er enigen te noemen: Lee
Towers, het Braziliaanse Show- en Dansor-
chestra, Sonora Paramarera, diverse limbo-
en vuurdansers, Eddy Grant, The Carribean
Combo en het Vyant Combo. Voor de kinde
ren zijn er shows met Bassie en Adriaan. En
tree: vijf gulden voor volwassenen en een
rijksdaalder voor kinderen. De beurs Carib
'81 is open van 10.00 tot 23.00 uur.
VOLKSKUNST
In het Singermu-
seum in Laren kan
men van zaterdag 7
tot en met zondag 22
februari kennis ma
ken met de Ameri
kaanse volkskunst.
Tegelijkertijd kan
men er getuige zijn
van de eerste Euro
pese tentoonstelling
van werk van de
Amerikaans aquarel-
list Greg Mort. Geo
pend van dinsdag tot
en met zaterdag tus
sen 10.00 en 17.00
uur, op zondag van
13.00 tot 17.00 uur.
DALI In de Siri-
us-zaal van Hotel
Babylon in Den Haag
wordt tot en met 9
februari een ver
koopexpositie gehou
den van werk van
Salvador Dali. Op de
tentoonstelling is een
belangrijk deel te
zien van het litho
grafische oeuvre van
Dali gedurende de
afgelopen twintig
jaar.
t
EX ARP-SENATOR
DR. H. ALGRA:
TECHNIEK KAN
ATOOMBOMMEN
VERDRINGEN
Volstrekt
nieuwe
wapens in
wereldoorlog III
BI<
DEN HAAG In de discussies over i
kernbewapening, gaat bijna ieden r(j;
er bij voorbaat vanuit dat een event et
le derde wereldoorlog met atoom)h
pens zal worden uitgevochten. MaatLf,
die veronderstelling wel zo vanz< én
sprekend? In een pas verschenen r
port dat een CDA-commissie onoem
voorzitterschap van prof. mr. A. 5rj
Donner over de problemen rond ke
bewapening heeft uitgebracht, wordt jn
met nadruk op gewezen dat de waptt
technologen in de wereld zich niet i jfs
sluitend bezig houden met de perfect tVa
nering van kernwapens. De vervolr ar
king van conventionele wapens he n
net zo goed hun aandacht, terwijl o wc
wordt gewerkt aan de uitvinding je
het toepasbaar maken van volstr<ech
nieuwe oorlogstechnieken. Te denhere
valt aan laserstralen, bacteriologist jer
wapens, wat al niet. De inspanning eze
van de geleerden die zich op deze t
reinen verdienstelijk maken, onttit"
ken zich aan onze waarneming. j
Voor de opvatting dat een toekomstig c<
flict tussen grootmachten wel eens met
nu toe onbekende wapens zou kuni
worden uitgevochten, zijn ook historisi
argumenten aan te voeren. De Friese
ARP-senator dr. H. Algra heeft dit
langs gedaan in een beschouwing in
CDA-weekblad CDActueel. Dr. Al
wijst in dit verband op de vanzelfsp '7*
kendheid waarmee men er in de ja
twintig en dertig van uitging dat de v
gende wereldoorlog door gifgassen 2
worden beslecht. Een gasoorlog zou uil
pen op regelrechte „volksverdelging", «v
dus de toen vrij algemeen levende 1
dachte. Net als nu het geval is, werd hi
uit in brede kring de conclusie getrokk
dat militaire verdediging niet langer
hisch aanvaardbaar en/of zinloos was.
lustratief is het betoog dat prof. Van ~Enn"e
den op 23 april 1924 in de Eerste Kan®"1
hield namens de Vrijzinnig-democral vei
(de partij van Marchant en Oud):
„Indien, wat God van ons afwende, fr
vreselijke gebeuren mocht; indien de /r?'
ontketend wordt, die de voorstanders
landsverdediging, wetend of on wetenP**
Teun Hoekstra is nu ruim een jaar atoom
pacifist. Begin september vorig jaar stelde
hij zijn hoogste baas, minister De Geus
van defensie, hiervan op de hoogte. In een
brief zette Hoekstra uiteen dat hij zich
van zijn verplichtingen als officier ontsla-1
gen achtte op het moment dat ons land bij
een atoomoorlog betrokken zou raken.
Gezien de eerdere uitspraak van de be
windsman dat voor officieren met een
dergelijke opvatting binnen de krijgs
macht geen plaats is, verwachtte de Lei-
denaar min of meer een ontslagbrief als
antwoord op zijn schrijven. „Maar daar
voor had de. minister kennelijk de politie
ke moed niet", aldus Hoekstra, die nu een
functie bekleedt bij de Centrale voor Mid
delbare en Hogere Ambtenaren. Gerrit
Welle, die nu nog werkt in de Frederik-
kazerne in Den Haag, heeft minister De
Geus inmiddels mondeling laten weten
dat hij Hoekstra's voorbeeld zal volgen,
zodra ook hij een passende baan in de
burgermaatschappij heeft gevonden.
MARTIN VOORN
Dr. H. Algra: „In de Tweede Wereldoor SN
zijn ook geen gifgassen gebruikt". i0p«
nn<
voorbereiden, indien de nutteloze mat ortp
moord hier wordt ondergaan, dan zul >en
de stervenden in hun lange radelétto
doodsstrijd gedenken ook hen. die dlar;
hun weermachtsbeleid dat lot hebluto
voorbereid, ook hen die door hun ve/lnns
zelfs een onderzoek hebben afgesnedei^js:
Dat gedenken kan zijn een verivens/)9,9(
Maar het kan ook. dat op dat ogenblihars,
die ganse tragedie der bewapening dc*to i
dringt, eindelijk doordringt, een Chri&.M
lijke gedachte: Vader vergeef het hun,ars,
wisten niet wat zij deden". J w;
to-f
Dr. Algra wijst erop dat deze rede )hna
prof. Van Embden belangrijke politics: l
gevolgen had. De Vrijzinnig-democn pr
sche bond, onder leiding van March#,10
besloot nog in hetzelfde jaar te kie&rs,
vqor nationale ontwapening. Elke gedai
te aan enige militaire verdediging mo
volgens deze partij worden prijsgege'f^
nan. De Vrijzinnig-democraten kwam
daardoor op één lijn te staan met de so(^
listen. I/U
Dr. Algra: „Ik bedoel niet te zeggen dat
schildering van een chemische oorlogpn
die van een atoomoorlog overdreven r C
zijn. Het gaat mij hierom: de tweede
reldoorlog is helemaal geen chemisi
oorlog geworden. Beide partijen bescl£N
ten over alle mogelijkheden om er fgd«
een gasoorlog van te maken. Zij wareifeR
gifgassen zelfs rijk gesorteerd en besclyf 1
ten ook over angstwekkende voorradeer
Maar zij gebruikten ,ze niet. Ook Hif' J
niet. Ook niet, toen hij in zijn waan
van oordeel was, dat zijn eigen volk vngl
diende? met hem onder te'gaan. Waai^uw
toch geen chemische oorlog? Ik denk C Di
er maar één reden is. Beide partijen v|» ac
den het veel te riskant ermee te beginrtnte
in de overtuiging dat de andere partij
middellijk met dit vreselijke wapen
kunnen reageren.
Maar intussen gebeurde er wel wat
ders. Beide partijen, die geen chemi:
oorlog riskeerden, zochten wel naar ai
re wapenen, geheime wapenen, tot nuE^ft
onbekende wapenen, die ook gebril #e
konden worden voor „volksverdelgiii]ne
Japan heeft het ondervonden. En de E
sers zijn waarschijnlijk dicht bij de mi
lijkheid geweest, dit wapen ook open
neel te maken.
En dat is nu juist één van de pui
waarop het rapport-Donner wijst. TertN I
velen denken dat de volgende wereld^lwe
log een atoomoorlog zal zijn, is het d<
baar dat beide partijen van dit wapei
zien, omdat ze door het te gebruiken
een ook hun eigen ondergang over
halen. Maar als dat zo is, dan is dat
zonder meer geruststellend. Want dan
men er zeker van zijn, dat er gez
wordt naar een ander verschrikkelijk Far
pen. En wij weten of vermoeden, dahg^.
op dit gebied nog verschrikkelijke
lijkheden zijn".
■dei
