Space Shuttle
het werkpaard
van de ruimte
Gevechtsvliegtuig schiet zichzelf neer
„Een ruimteplatform van zo'n twee
miljard dollar is moeilijk te verko
pen als je nog niet eens precies
kunt zeggen waar het goed voor is
en wat je ermee kunt doen".
Frosch heeft er overigens ook op
gewezen dat de Sovjet-Unie steeds
dichter in de buurt komt van de
realisering van een permanent (be
mand) ruimtestation in een baan
om de aarde, terwijl er bovendien
aanwijzingen zijn dat de Russen van
plan zijn om binnen een jaar of zes
een groot ruimtelaboratorium te
creëren, dat plaats biedt aan op
zijn minst twaalf bemanningsleden
en voor de lancering waarvan wel
licht gebruik zal worden gemaakt
van een mammoet-raket, die zelfs
de Amerikaanse Saturnus V-maan-
raket nog in stuwvermogen over
treft. Ruim tien jaar geleden zijn
met een dergelijke raket op de ba
sis Tjoeratam enkele malen cata
strofale ongelukken gebeurd. De
ontwikkeling heeft daarna een tijd
stil gelegen, maar uit Amerikaanse
satellietfoto's is gebleken, dat nu
weer aan het project wordt ge
werkt.
Europa
Bij al dat geweld speelt West-Euro
pa maar een betrekkelijk beschei
den rol, ook al heeft de (voorname
lijk Franse) Ariane-raket nu al meer
dan vijftien definitieve lancerings
opdrachten. Het overgrote deel van
die missies heeft betrekking op de
lancering van communicatie- en
weer-satellieten, maar er zijn toch
ook enkele lanceringen van ander
soortige voertuigen gepland, zoals
de zuiver wetenschappelijke Exo-
sat, de Franse aardobservatiesatel
liet Spot, de Zweedse poollichton-
derzoeker Viking en de gezamenlij
ke Europese ruimtesonde Giotto,
die in het voorjaar van 1986 studie
zal moeten maken van de befaam
de Komeet van Halley.
Betrekkelijk bescheiden is ook de
rol die het in Westeuropees ver
band ontwikkelde Spacelab speelt
in het kader van het Amerikaanse
Space Shuttle-programma. Er zijn
nogal wat Amerikanen die menen
dat hun Shuttle beter voor het lan
ceren van communicatiesatellieten
en dergelijke kan worden gebruikt
dan voor vluchten met een ruimte
laboratorium als Spacelab; Shuttle-
vluchten met een Spacelab duren
langer en leveren minder geld op.
Natuurlijk zal Spacelab nooit volle
dig geschrapt worden uit de Ameri
kaanse Space Shuttle-plannen,
maar dat het toestel niet zo veelvul
dig aan bod zal komen als aanvan
kelijk was gedacht, lijkt toch wel ze
ker. Aan de andere kant is men bij
ESA, het Europese ruimtevaartbu-
reau, bezig met de bestudering van
de mogelijkheid om van Spacelab
in zijn huidige gedaante en opzet
volledig afhankelijk van de syste
men van de als moederschip funge
rende Space Shuttle een meer
zelfstandig functionerend ruimtela
boratorium te maken. Dit zou bij
voorbeeld kunnen door de toepas
sing van eigen energiebronnen en
mogelijk zelfs door samenvoeging
van enkele Spacelab-compartimen
ten, maar die plannen zijn toch nog
bepaald niet aan verwezenlijking
toe.
Het jaar 1981 wordt zonder twijfel
belangrijk voor de ruimtevaart,
maar behalve de Space Shuttle zal
het waarschijnlijk toch niet veel
spectaculaire nieuwigheden opleve
ren, of het zou al van de Russen af
komstig moeten zijn, bijvoorbeeld
ter gelegenheid van de twintigste
verjaardag van de ruimtevlucht van
Joeri Gagarin (12 april). Er zijn al
deskundigen, die menen dat de
Russen zullen proberen twee SaF
joet-ruimtelaboratoria in een baan
om de aarde aan elkaar te koppe
len. Maar het is ook heel goed mo
gelijk. dat de leiders van het Sovjet-
ruimtevaartprogramma zich nu
eens helemaal niets van ruimtelijke
jubilea en dergelijke aantrekken en
gewoon rustig doorgaan met het
voorbereiden van hun volgende
stappen. In dat geval wordt 1981
ongetwijfeld het „Jaar van de Spa
ce Shuttle".
veerde
drin-
derge
in tme-
deze
it gave
eenlo-
ukken
idaeht
Toon-
felle
Chiel
roege-
3 r nog
t luis-1
lechie
npleet
d, ook
J vele
Slechts eenmaal in de geschiedenis is
het voorgekomen dat een gevechts
vliegtuig zichzelf neerschoot. De twij
felachtige eer viel te beurt aan een Ti
ger van de Amerikaanse marine en het
krankzinnige ongeluk bracht de machi
ne lelijk in discrediet totdat de deskun
digen tenslotte de werkelijke oorzaak
vonden: een toevallige samenloop van
omstandigheden die in een science-fic-
tion-film niet zou misstaan.
Wat speelde zich tijdens die fatale schiet
oefening in de vijftger jaren af? Bij Het
uitvoeren van een lichte duikvlucht had
de piloot zijn boordkanonnen in werking
gesteld. De baan die zijn granaten daar
op volgden, was enigszins parabolisch.
Na 11 seconden kwam de Tiger aan op
hetzelfde punt waar zich intussen ook de
projectielen bevonden. De vlieger kruiste
de baan van zijn granaten, ze sloegen in
on hij haalde zichzelf neer op een manier
die de vijand hem niet verbeterd zou
hebben.
Het unieke Incident wordt beschreven in
het boek „Straaljagers", blijkens de on
dertitel „een compleet overzicht van alle
operationele straaljagers ter wereld van
1941 tot nu". Samenstellers zijn Thijs
Postma en Pieto van Buysen. Met name
de eerste had in vorige luchtvaartboeken
(denk aan het kostelijke werk over Fok
ker) al de reputatie gevestigde deskun
digheid en volledigheid te kunnen paren
aan een gave zin voor de gekke anecdo
te, eg die faam maakt hij opnieuw ten
Geducht wapen
De geschiedenis van de straaljager blijkt
vol wisselvalligheden geweest te zijn. De
Duitsers hadden de eerste, in de vleer
muisachtige gedaante van de Heinkel
HE-178. En zou Hitler in augustus 1939
de werkelijke waarde van het nieuwe wa
pen hebben onderkend, dan had de
Tweede Wereldoorlog wellicht voor de
vrije wereld een veel onaangenamer af
loop gekregen. Maar Hitier zag het niet;
evenmin als het belang van een andere
uitvinding, de radar, tot hem was doorge
drongen, en zo kon het gebeuren dat de
geallieerde luchtvloten die Duitsland plat
bombardeerden, pas op 28 juli 1944 de
eerste Duitse straaljagers op hun weg
vonden. Te laat om nog veel schade te
kunnen aanrichten
Hoe geducht straaljagers konden zijn,
werd pas goed ervaren tijdens de Ko
reaanse oorlog. De geavanceerde Mig-15
van de Russen heerste oppermachtig in
het luchtruim boven Korea en betekende
een klap in het gezicht voor de Ameri
kaanse vliegtuigbouwers. Die liepen te
hoop en zo kwam de ontwikkeling op
gang waaruit de huidige, uiterst verfijnde
technologie is voortgesproten.
De verschijning van de Starfighter (ook in
Nederland een goede bekende (of een
kwade, gezien de aantallen waarin ze
neer plachten te storten) ontketende een'
discussie over de vraag of het bemande
jachtvliegtuig nog wel toekomst had.
Veel deskundigen redeneerden dat zijn
taak wel eenjs overgenomen zou kunnen
worden door geleide raketten, want de
trend voor een toekomstige luchtoorlog
leek de kant op te gaan van de druk
knop. „Wie echter de ontwikkeling van
de Starfighter op de voet volgt", schrij
ven de auteurs „zal tot de conclusie ko
men dat het antwoord op het dilemma
geleid projectiel - bemand vliegtuig in het
voordeel van het vliegtuig is uitgevallen,,.
Klassieke luchtgevecht
Daar heeft vooral de ervaring van de
strijd in Vietnam belangrijk toe bijgedra
gen omdat toen weer het klassieke lucht
gevecht van man tegen man in zwang
kwam. Hieruit ontstond de vraag naar
een nieuwe generatie gevechtsvliegtui
gen, de zogenaamde luchtoverwichtja-
gers toestellen die optimaal zijn afge
stemd op het bevechten en behouden
van het luchtoverwicht en die vooral uit
blinken in acceleratie, klimvermogen en
wendbaarheid. Een vrucht van deze ont
wikkeling is de F-16, een gevechtsvlieg
tuig dat vanaf 1979 ook regelmatig in ons
Links: Bij eerdere
proefvluchten werd
de Space Shutle
„Columbia" in de
lucht gebracht op de
rug van een aange
paste Jumbo. Na de
„lancering" keerde
het ruimtevliegtuig
op eigen gelegen
heid naar de aarde
terug.
Onder: De Space
Shuttle „Columbia"
op het lanceerplat-
form van Cape Ca
naveral, gereed voor
de eerste zelfstandi
ge proefvlucht. Het
ruimtevliegtuig is
gemonteerd op een
enorme brandstof
tank, die meerdere
malen gebruikt kan
worden. Daarnaast
zitten de twee lan-
ceerraketten.
EERSTE ZELFSTANDIGE TESTVLUCHT
IN MAART OF APRIL
De F11-F1 „Tiger" die zichzelf als eerst
neergeschoten.
luchtruim te zien Is als opvolger van de
Starfighter.
De hier in vogelvlucht beschreven evolu
tie vindt men breed uitgemeten terug in
het boek „Straaljagers". De catalogische
waarde ervan wordt nog versterkt door
de honderden (vaak historische en zeld
zame) foto's en tekeningen van alle
straaljagers die ooit ter wereld gevlogen
hebben, van hun ontwikkeling en van hun
verschillende toepassingen. Dit alles on-
en enige in de luchtvaarthistorie heeft
der het motto: „Over het bezit en gebruik
valt te discussiëren, maar over de fantas
tische vorm van deze opgefokte raspaar
den is ledereen het eens".
PIET SNOEREN
Straaljagers. Thijs Postma -Pieto van
Buysen; Wyt Uitgevers, Rotterdam; prijs
32,50
zonder
we die
'n het
oudin-,
eft ge-
eet ge-
hij de
je ge
en enige weken staat de „Co-
>ia" op Cape Canaverals lan-
platform 39A in het verleden
gebruikt voor Apollo-maan-
iten waar het vehikel in
Iheid wordt gebracht voor zijn
ite testvlucht door de astronau-
John Young en Robbert Crip-
een missie die van start tot
ling ongeveer 54 uur in beslag
ïemen. De scheidende directeur
NASA, dr. Robert Frosch,
ik van een „mijlpaal in de prille
ihledenis van de ruimtevaart",
de „Columbia" eindelijk op
startblok was geplaatst. Maar ii
er toch pas sprake yan een
I" zijn wanneer Young
ipen straks vlot omhoog gaan
Ruimteplatform
Concentreert de aandacht in Ameri
ka zich nu vooral op die eerste test
vlucht van de „Columbia", toch
wordt bij NASA ook al geruime tijd
serieus gestudeerd op en gediscus
sieerd over bepaalde vervolgprojec
ten, omdat men wil voorkomen dat
er straks een ongezond soort lucht
ledigheid ontstaat bij gebrek aan
nieuwe programma's. Er wordt in
dit opzicht vooral gespeeld met de
gedachte om een permanent ruim
testation te creëren, dat zo tegen
de jaren negentig zou moeten gaan
dienen als een ruimtelijke werk
plaats.
Bij de ontwerpafdeling van het Cen-
werper in Hqustoo, Clarke Coving
ton, is één van de problemen waar
mee men momenteel nog te kam
pen heeft, het opstellen van een lijst
met specifieke taken en opdrachten
voor een dergelijk station.
„We zitten zo'n beetje in dezelfde
positie als in de jaren 1970-72,
toen we gingen proberen de bouw
van de Space Shuttle te rechtvaar
digen", zegt Covington, daar direct
aan toevoegend dat enkele taken
die toen door de Space Shuttle
werden voorgesteld, waarschijnlijk
nooit zullen worden uitgevoerd,
maar dat er wel allerlei andere, min
meer onverwachte missies zijn
gekomen, waardoor de Shuttle voor
de eerstkomende vijf jaar al vrijwel
is volgeboekt. Covington zegt ervan
overtuigd te zijn dat een permanent
ruimteplatform als het SOC zichzelf
dubbel en dwars zal terugbetalen.
„Ik denk dat men het er bij NASA
algemeen over eens is, dat het
SOC-programma het volgende gro
te project moet worden, dat we
aanpakken", aldus Covington.
NASA-directeur Robert Frosch rea
geert duidelijk wat genuanceerder.
Hij vindt dat eerst de Space Shuttle
enkele jaren in bedrijf moet zijn
voordat er een vastomlijnd plan
voor het ruimteplatform kan wor
den opgezet. „Het SOC-project
moet nog uitgisten", zegt Frosch.
trum voor Bemande Ruimtevaart in
Houston denkt men speciaal aan
een bouwsel van cylindervormige
constructies, die met behulp van
vijf Shuttle-vluchten in een baan om
de aarde worden gebracht, waar
speciaal getrainde monteurs de
componenten aan elkaar kunnen
koppelen en verder uitbreiden. Het
project wordt door NASA aange
duid als SOC (Space Operations
Center). Volgens NASA's hoofdont-
(Van onze redacteur ruimtevaart)
aar zou wel eens van beslissende betekenis kunnen wor-
|voor zowel de Amerikaanse als de Westeuropese ruim-
artinspanningen. De Verenigde Staten zullen voor het
It hun ruimtevliegtuig, de „Space Shuttle", lanceren, ter-
Europa nu definitief moet aantonen dat de mislukking
|de tweede lancering van de Ariane-raket (mei 1980) al-
i maar een schoonheidsfout was en dat de raket als zo-
ig wel degelijk grote mogelijkheden biedt, met name
r de lancering van satellieten voor praktische doeleinden
^communicatie, weerkundige observaties etc.). De lance-
I van de eerste Space Shuttle de „Columbia" staat
r maart/april op het programma, die van de (derde) Aria-
joor omstreeks juni.
Js bekend is de Space Shuttle al
veer twee jaar achter op het
pronkelijke schema (de aan-
elijke lanceringsdatum was juni
als gevolg van problemen bij
- - evestiging van de ruim 30.000
sestendige tegels op de bui-
uid van het toestel en moeilijk-
in die aan het licht kwamen bij
uitproberen van de onder zeer
i druk werkende hoofdmotoren,
In staat moeten zijn een fiks
malen achtereen dienst te
Bij NASA. het Amerikaanse
iu voor lucht- en ruimtevaart,
en zich er heel goed van be-
nptprti c,at nieuwe vertragingen in het
v tle-lanceringsschema voor de
nigde Staten zowel op com-
a;ieel als militair gebied ver
bekende en „uiterst negatieve"
;eplgen zouden kunnen hebben.
'«Space Shuttle wordt het toe-
wijst st'9e werkpaard van de ruimte-
vertelt De Shuttle gaat te zijner tijd
Tier d st doen als een soort veerpont
nist de aard© en een of meer
die A testations in banen om de aar-
bewaar om de verschillende onderdelen
\pper tir deze stations in de ruimte te
jgen. Voorlopig wordt de Shutt-
gezet voor het in de ruimte sta-
JJren van satellieten. In tegen-
np'rodi n9 de ..ouderwetse" weg-
ook d 'raketten, kan de Shuttle tien-
n malen gebruikt worden.
pSpace Shuttle heeft al diverse
fuchten achter de rug. Daarbij
het toestel echter op de rug
een aangepaste Jumbo om-
WJ 9©bracht en vervolgerfs gelan-
'kwarn d, waarna het op eigen gele-
s leid naar de aarde terugkeerde,
de komende zelfstandige test-
Hij Ar1 zal de Shuttle, gemonteerd
nreikei500 en°rme brandstoftank, ge-
,nteerd worden via twee raketten,
brandstoftank en de raketten
n in de ruimte worden afgewor-
waarna de „Columbia" op ei-
gelegenheid enige tijd in de
Ie zal blijven en vervolgens
de aarde zal terugkeren. De
dstoftank zal, in tegenstelling
de twee lanceerraketten, daarna
hier 'l, 'euw kunnen worden gebruikt
^nceringen. Voor het uit zee op-
an van de brandstoftank zijn
:iale schepen gebouwd. In de
T JAN3* toekomst verwacht men dat
mogelijk wordt het ruimtevlieg-
lals een normaal vliegtuig vanaf
startbaan te laten opstijgen.
Ipaal
binti<
De astronauten John
Young (r) en Robert
Crippen, die binnen
kort de eerste proef
vlucht met de Space
Shuttle zullen uitvoe-
en even vlot naar de aarde terugke
ren. Voor het zover is, zullen er op
Cape Canaveral en in het hoofd-
controlecentrum te Houston (Texas)
nog heel wat zweetdruppels worden
vergoten.
Er valt op Cape Canaveral en in
Houston vanwaar de hele vlucht
zal worden geleid zodra de „Colum
bia" zijn startplatform eenmaal
heeft verlaten de laatste weken
weliswaar een sfeer van vertrouwen
en optimisme te bespeuren, maar
daar staat dan tegenover, dat
vluchtleiders en technici deksels
goed beseffen dat er de eerstko
mende tijd nog verscheidene forse
obstakels moeten worden geno
men, voordat die eerste Shuttle
missie daadwerkelijk kan beginnen.
Eén van de belangrijkste proeven is
ongetwijfeld het gedurende twintig
seconden achtereen afvuren van de
drie hoofdmotoren van de „Colum
bia", waarbij het toestel op het
startblok verankerd moet blijven.
Die proef staat voor de tweede
week van februari op het program
ma.
