VRiiE üiD
Een werkloze mag
dan zijn baan
verloren hebben,
zijn capaciteiten
heeft hij nog
Verandering in het leven kan positief zijn"
Iemand die
zinvol met
zijn tijd
bezig is;
moet
in zijn
waarde
worden
gelaten
„Ik heb me er bij neergelegd dat ik geen
baan naar mijn zin zal kunnen krijgen".
„Ik wil ervoor pleiten, dat iemand die zin
vol met zijn tijd bezig is, in zijn waarde ge
laten wordt".
„Er moet begrip komen tussen werkenden
en werklozen. Een nieuwe omschrijving
van het begrip werk is nodig".
„Er zijn honderdduizenden mensen, die
aan 'de lopende band geestdodend werk
doen, die eronder door gaan. Ik wil dat
niet, ik pas daar voor".
Vier uitspraken van Janna van de Hoef (37)
uit Tiel. Ze bewoont samen met een vriendin
twee etages in een klein en zeer oud huisje
in een afbraakstraatje in de binnenstad. De
hijur is zo'n vierhonderd gulden per maand.
Janna heeft al vier jaar een rww-uitkering,
momenteel 960 per maand. Daar kun je
niet veel van doen, maar daar klaagt ze niet
over. Wel over de manier waarop de maat
schappij in elkaar steekt. Ze heeft een hele
reeks grieven, en dus ook wensen voor een
betere maatschappij, waarbij ze specifiek
denkt aan een zinvoller bezig zijn voor werk
lozen, een toleranter houding van de wer
kenden ten opzichte van de werklozen, want
het staat voor haar als een paal boven wa
ter, dat we in een tijd leven dat er niet voor
iedereen werk is. Ja, er is wel werk, maar je
mag Iemand niet dwingen werk aan te pak
ken waar hij de zenuwen van krijgt, vindt
Janna van de Hoef.
Een betere maatschappij? Minder (luxe) con
sumeren, de prestatiejacht voorkomen, weg
met de diplomaziekte, de vraag „Wat doe je
voor werk" verdoemen en vervangen door
de vraag „Wie ben je".
Janna van de Hoef signaleert de fouten, legt
de vinger op de belachelijke plekken, maar
vraagt zich ook af, zoals zovelen met haar,
waar en hoe begin je met het realiseren van
een betere samenleving?
Vrijwilligster
Voor zichzelf heeft ze haar plan overigens al
getrokken. In Tiel is ze onder andere werk
zaam in het project „Mensen zonder werk":
achttien cursussen voor werklozen staan dit
seizoen op het programma. Dat vergt een
hele organisatie: Janna is vrijwilligster, ze
krijgt voor haar inspanningen geen cent,
maar ze vindt het plezierig, zinvol werk.
Komt 's avonds vaak bekaf thuis. Haar slag
vaardigheid leidde ertoe dat ze in zekere zin
als de rechterhand van de enige beroeps
kracht in dat project „Mensen zonder werk"
beschouwd kan worden.
Maar Janna van de Hoef staat officiéél te
boek als werkloos, velen zullen opmerken:
uitstekend dat ze zich zo inspant voor haar
(werkloze) medemensen, maar hoe zit het
met haar streven naar een „officiële baan?".
„Er wordt van.je verwacht dat je de hele dag
solliciteert. O, ik doe het, maar niet meer zo
vaak. Toch wel zeker één keer per week.
Toch weet ik, dat ik nergens aangenomen
word. Ik vertel m'n verhaal, m'n leeftijd, nou.
dan is het wel bekeken, dan weten ze het
wel, dan val Ik af. Een schoolverlater is toch
veel goedkoper dan ik met m'n 37 jaar. Na-
Janna van de Hoef: „Laat iemand die zinvol
bezig ia in zijn waarde".
tuurlijk zou ik morgen een baan kunnen heb
ben, maar ze krijgen mij niet in een werk
kring waar ik van gruw.
Ik moet eerlijk zijn en dat ben ik ook: ik zou
niet meer passen in een systeem waarin je
geacht wordt van 8.00 tot 12.00 en van
13.00 tot 17.00 uur te werken".
Baantje zoeken
„Toen Ik vijf Jaar geleden scheidde van mijn
man en twee kinderen omdat ik mijn eigen
weg wilde gaan, moest ik mijn leven gaan in
vullen. Ik wilde geen alimentatie, dus ging ik
een baantje zoeken. Van m'n 21e tot m'n
33e had ik geen vaste baan gehad. Alles heb
ik geprobeerd, vooral in bejaardencentra.
„Getrouwd?", vroegen ze. Nee, gescheiden.
„Kinderen?". Ja, bij mijn ex-man. „O, maar
als u niet eens voor uw eigen kinderen kunt
of wilt zorgen, hoe kunt u dan goed zijn voor
de bewoners van dit centrum?". Dat zeiden
ze of dachten ze. dat voelde je. Weet je wat
er gebeurt als je handelt zoals ik gedaan
heb? Je wordt gewantrouwd, je wordt uitge
stoten.
Ik heb nog zoveel ideeën. Zo zou ik alterna
tieve werkplaatsen, een fietsenmakerij bij
voorbeeld, willen opzetten. Of een leefge
meenschap, een soort sociaal centrum^
waarin men zich met wat ambachtelijke din
gen zou kunnen bezighouden. Met een
groep mensen karweitjes aanpakken. Bo
men knotten, noem maar op.
Over een paar dagen ga ik voor de plaatse
lijke ziekenomroep een radioprogramma
voor en van kinderen maken. O Ja, ik koni
tijd tekort".
BRIEF VAN EEN WAO-ER
„Eindelijk tijdDe zucht-van-verlichting van de man die na een
lange werkdag in de fabriek eindelijk even zijn krantje in kan kijken
of na een lange werkweek op kantoor eindelijk dat oude kastje van
oma kan beitsen. De zucht-van-verlichting van de huismoeder die.
nu de kinderen allemaal naar bed zijn, eindelijk even dat breiwerkje
ter hand kan nemen en de zucht-van-verlichting van de ongehuwde
onderwijzeres die na de uitputtende ouderavond eindelijk een ligbad
kan nemen.
Eindelijk tijd...Is het ook de zucht-van-verlichting van de man die na
een arbeidzaam leven van meer dan een kwart eeuw bij hetzelfde
bedrijf opeens op straat komt te staan of van de vrouw die na dertig
jaar op dat leuke kantoor vanwege een vergevorderde hernia
definitief de wao in moet? Dat valt te betwijfelen.
Die eerste tijd van werkloosheid of arbeidsongeschiktheid lijkt voor
de meesten niet om door te komen. De man wordt getroost door
zijn echtgenote, maar ze krijgen al gauw het gevoel dat ze elkaar
thuis voor de voeten lopen, met alle ellende vandien. De
alleenwonende zieke vrouw mag nu en dan een kopje koffie komen
drinken bij haar buurvrouw, maar alleen als haar man niet thuis is en
die buurvrouw heeft diezelfde dag ook nog wel wat andere dingen te
doen en dus voelt de kersverse zieke zich al gauw overbodig.
Gevoelens, gevoelens. Allemaal heel begrijpelijke gevoelens, die je
ook niet moet verdringen. Integendeel, je moet ze toelaten en uiten.
Zelfs als anderen er een beetje last van hebben. Ook al moet je dat
effect zoveel mogelijk zien Je beperken. Tot bijvoorbeeld het vragen
van een beetje begrip op alleen die momenten en in alleen die
situaties, dat je het werkelijk niet meer ziet zitten en je weet dat Juist
di6 andere de ideale figuur is om je dan te helpen.
Wees vooral blij, dat die ander er is, ook al ben je nog niet direct In
de stemming of in staat om hem of haar die vreugde te tonen.
Toon Je dankbaarheid dan voorlopig maar door slechts In het
uiterste geval op die ander te leunen. Het gezegde „Je zult toch In
eerste instantie jezelf moeten helpen" klinkt keihard en
meedogenloos, maar kan achteraf best waar en waardevol blijken te
zijn. Op den duur leer je uitstekend degenen die dit van harte en
volop meelevend tegen je zeggen te onderscheiden van degenen die
het advies als uitingsmiddel van een verwerpelijk afschuifsysteem
hanteren.
Want de sociale kritiek kan groot zijn. Niet alleen van degenen die
deze kritiek uiten, door bijvoorbeeld tegen Je te zeggen of achter je
rug om rond te bazuinen dat je je aanstelt (vooral als je verdriet of je
kwaal niet even zichtbaar is als, pak weg, een gebroken been), maar
ook van degenen die jarenlang je beste vrienden leken te zijn, maar
je soms al direct na het ingaan van het ontslag of je
arbeidsongeschiktheid als een baksteen laten vallen.
Het is vooral zaak. de betrekkelijkheid van hun houding te leren
doorzien. Zij hielden voornamelijk van je image, van jouw nut voor
hen.
Als mensen voor wier problemen jij jarenlang soms dag en nacht
een open oor hebt gehad, opeens niets meer van zich laten horen nu
jij hen zo nodig hebt, is dat hard.
Maar in plaats van een hard gelag kan het ook een hard gelach voor
Je zijn. Hoewel ook s.v.p. weer niet al te hard, want die ontrouwen
vluchten vooral voor zichzelf, zij kijken bij jou In de spiegel.
Je ziet de beperktheid van dat soort relaties waren het ooit
relaties?) in en bent opeens in staat om dit probleem van jou eerder
als hun probleem te zien, jouw beperktheid als hun beperktheid.
Hoe luchtig of hoe zwaarmoedig je het ook opvat: door het ontslag
of die ziekte verandert je leven. De vraag is alleen, of dat per se een
verandering in negatieve zin moet zijn. Het kan (ik spreek hier uit
eigen, aanvankelijk zeer negatieve ervaring) ook een verandering ten
goede betekenen. Dat voel je echter pas op het moment dat je
beseft, dat je waarde als mens beslist niet staat of valt met Je
waarde als deelnemer aan het arbeidsproces, de economische
produktie, de competitie, de concurrentie, de betaalde prestatie.
Ook al heeft het merendeel van de maatschappij gedurende alle
tientallen jaren van de industriële en technologische revolutie
getracht je dit wijs te maken.
Laten we nog even teruggaan naar de reacties van de mensen in je jjj**
omgeving (waarbij ik het uitdrukkelijk niet heb over het grote J;—
percentage dat wél met je meeleeft, maar die kent u zelf wellicht J_
beter dan ik!).
Wanneer je, om niet altijd de aandacht op jezelf te vestigen en ook £ve
uit echte belangstelling anderen vraagt hoe 't met hen gaat, Qe
antwoorden zij vaak alleen maar met te vertellen wat zij zelf op hun J|or
werk of hun kinderen op school presteren. Terwijl jij eigenlijk zou af_
willen weten, wat zij de afgelopen dagen persoonlijk aan écht geluk ata
of écht verdriet hebben meegemaakt en hoe zij dat hebben
verwerkt. Maar dét soort realiteiten hoor je doorgaans voornamelijk pre
uit de verhalen van mede-ww-ers, mede-wao-ers, kleine kinderen of per
nog voor het leven openstaande bejaarden. Voor de qr0
prestatievermelders zijn die verhalen gezeur, zelfbeklag en vul maar Qa1
jdac
Dat kun je die (gelukkig voor hen?) nog niet uitgeschakelde W0I
prestatievermelders natuurlijk niet kwalijk nemen, want zij hebben ha£
nog niet de crisis gekend die jij nu al doormaakt of hebt y(
doorgemaakt en zij vrezen die vaak ook letterlijk en figuurlijk als de "h€
ziekte, zelfs wanneer hun eigen ouders of kinderen al door een h0r
verschijnsel ervan zijn aangetast (het bekende taboe). De meeste |an,
mensen zijn nu eenmaal liever ziende blind, steken nu eenmaal jg
graag de kop in het zand. Dat gëldt overigens ook voor jou en mij. rug
Ook de werkloze of arbeidsóngeschikte moet ervoor waken zich zo me
af te sluiten voor de mensen om hem heen, dat hij voor hun
werkelijke problemen vlucht in zoutjes knabbelen bij tv-discussies of n0(
in werkgroepen over het raadsel van de vervreemding in deze vai
maatschappij. v me
Voor degene die ziek Is, geldt ook, eens oog te hebben voor de |00
mensen om u heen, voor de blik en de woorden, de liefde én de hij
problemen van wie u helpen. ,jie
Hoe vaak gebeurt het niet dat gezonde mensen een zieke bezoeken <je
om die te troosten, maar er zelf getroost vandaan komen. Wie is er sta
dan eigenlijk erger aan toe, staat er meer buiten het leven: die zieke pia
of zijn bezoeker? Vergeet nooit, dat ieder huisje z'n kruisje heeftI aar
Het komt er op aan, dat de werkloze of de arbeidsongeschikte zo ver
gauw en zo vaak mogelijk zijn zogenaamde uitschakeling en het y{
slechts gedeeltelijke verschit in levenssituatie met de werkenden |^e
en/of gezonden weet te relativeren. ror
Met je verandering van functie binnen, pardon: buiten het <je,
berijfsleven valt je functie als mens niet weg. Zij krijgt alleen maar <je,
kans om ook al haar andere, niet aan betaalde-arbeidsprestatie |ev,
gebonden facetten tot ontwikkeling te laten komen. !nef
Geen enkele werkloze of arbeidsongeschikte ontkomt er a|S
bijvoorbeeld aan meer oog te krijgen voor de kleine dingen om hem tje,
heen. Voor de zin van het leven, die zoveel werkenden alleen maar
kunnen proberen te zoeken in een stil weekend in een abdij.
Met de vruchten van die bezinning kun je iets doen, bijvoorbeeld de
nog werkenden en nog gezonden helpen. Van buitenaf zie je vaak Da
veel meer dan van binnenuit. De daardoor ontstane band geeft me
onvermoede dimensies aan het leven, die binnen de Da
arbeidsverhoudingen vaak ondenkbaar en vrijwel onmogelijk zijn. fan
Een solidariteit op niet-materiële basis. we
Het gevoel van samen mens te zijn met eenzelfde doel, dat vóór en hel
achter en boven en onder het zo tijdelijke en toch zo rijke leven ligt. te
Een doel echter dat, als je waakzaam en eerlijk durft te zijn en te vin
blijven, het hele leven doordrenkt en draagt, omdat het de zin er van mij
Is. Hoe ieder van ons die zin dan ook wil noemen. Vri
Het allerbeste ermee".
December 1980: ongeveer 320.000 werklozen.
De Juiste aantallen wao-ers en aaw-ers voor
pet afgelopen jaar zijn nog niet bekend, maar
begin 1980 waren dat er ook nog eens res
pectievelijk bijna een half miljoen en 160.000.
Samen 980.000 en dat op een beroepsbevol
king van ruim 3,5 miljoen.
Die werkloosheid roept, zoals leder verschijn
sel waarmee de maatschappij te maken krijgt,
begeleidende activiteiten op en tot de belang
rijkste daarvan behoren zeker de initiatieven
om de status van het zonder werk zijn een ze
kere inhoud te geven.
„Ik wil ervoor pleiten, dat Iemand die zinvol
met zijn tijd bezig is, in zijn waarde wordt ge
laten", zegt op deze pagina een werkloze.
Initiatieven om zinvol met die tijd bezig te zijn
worden in toenemende mate ontwikkeld, veel
al vanuit de kring der werklozen zelf. In dat
geval is er sprake van werk zonder materiële
winst, waarbij het werk zelf de winst gewor-,
den is.
En hoe het leven van een wao-er positieve in
houd zou kunnen krijgen wordt op deze pagi
na overpeinsd door een wao-er zélf.
hebben, zijn capaciteiten heeft hij nog. Dat
is het uitgangspunt bij alle activiteiten die
varieren van scholing en vorming tot het
handhaven van sociale contacten met men
sen die nog wél werk hebben, of het zinvol
besteden van de tijd. Ze doen het vooral
zelf. Onze begeleiding bestaat uit het op
gang helpen van de initiatieven en uit assis
tentie bij bijzondere problemen, zoals die
bijvoorbeeld kunnen ontstaan bij massale
ontslagen op één bepaalde plaats. Overi
gens heb je bij dit werk ook beroepskrach
ten nodig om de continuïteit te waarborgen.
Er zijn namelijk in zo'n werkgroep nogal
eens mutaties, mensen vinden weer werk of
ze verhuizen, dan zou zo'n groep telkens
weer opnieuw moeten beginnen".
Eigen beheer
Het is werk dat soms ongedachte verrassin
gen oplevert. Zo kreeg een werkgroep van
een pater een uitvinding cadeau, waarop pa
tent gevraagd en verkregen werd. Het gaat
om mozaïekglas dat op een bepaalde ma
nier verwerkt kan worden tot figuren. Er
bleek werkgelegenheid in te zitten: niet met
behulp van particuliere geldschieters, niet in
het takenpakket van de sociale werkplaats,
maar als eigendom van de werklozen die er
mee bezig zijn. Zo blijven ze buiten de status
van werknemers die weer op straat komen
te staan als het getij op de markt keert".
Als er doelbewust naar gezocht wordt, blij
ken zich allerlei mogelijkheden voor te doen.
Er is ook al een groep die zich heeft be
kwaamd in de bosbouw. Werk genoeg: eige
naren van natuurterreinen doen regelmatig
een beroep op deze club en krijgen dan pro
fessioneel werk geleverd. Ook op het gebied
van de kinderopvang zijn projekten op gang
gekomen.
Ook in de crisisjaren dertig verrezen er overal „werklozenscholen".
Leven met werkloosheid, als maatschappij
én als individu het heeft al heel wat ver
handelingen opgeleverd, variërend van ge
degen wetenschappelijke beschouwingen
tot borreltafelpraat. Maar ook is het moge
lijk, de theorie te laten voor wat ze is en
gewoon ergens een begin te maken, een
weg in te slaan met de overtuiging dat die
weg tot een bestemming zal leiden. Een
voorbeeld daarvan zijn de projecten die
overal in het land door werklozen worden
,opgezet met het doel positieve inhoud te
geven aan de status van „leven zonder
werk". Vooral de laatste tijd is daar een
duidelijke lijn in gekomen, mede dank zij
de hulp van overkoepelende provinciale
organisaties.
Constans Pos. een van de zes beroepsme
dewerkers In een van deze stuurgroepen:
„Een werkloze mag dan zijn baan verloren
Overal in het land worden projecten opgezet, met als doel een positieve inhoud te geven aan een leven zonder werk.
Tegenstrijdige
beeld in een
tijd met grots
werkloosheid.
Een televisie*
handelaar in ds
hoofdstad was^_
genoodzaakt *1
zijn zaak tijde*
lijk te sluiten
wegens gebrek
aan vakkundig
personeel.
Pos: „Het project is nog voor allerlei uitbrei
ding vatbaar. Denk bijvoorbeeld eens aan
de mogelijkheden in de toenemende dagre
creatie. Zou het niet denkbaar zijn dat werk
lozen daar in eigen beheer het een en ander
op touw zetten? Picknicktafels maken, boten
verhuren, om maar wat te noemen. Zelf iets
maken en het ook beheren, een werkvorm
die vrijwel uit ons normale arbeidsproces is
verdwenen".
En voor iedereen, dus ook voor de mensen
die hun baan nog hebben, geldt, dat de acti
viteiten van de werklozen beschouwd moe
ten worden als echt werk. Met een andere
omlijsting," in een ander ritme ook dan men
gewend was, maar toch zinnige bezigheid,
die het leven weer nieuw inhoud kan geven,
Laat het dan geen werk zijn met materiële
winst, hier kun je spreken van werk als
winst".
